BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • bt Kitango 5 pp. 36-43
  • “Lesa ye Kalama ye Twafwainwa Kukokela“

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • “Lesa ye Kalama ye Twafwainwa Kukokela“
  • “Kushimuna Bulongo” Mambo a Bufumu bwa Lesa
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • “Malaika wa Yehoba Washinkwile Binzhilo” (Byu. 5:12-21a)
  • “Lesa ye Kalama ye Twafwainwa Kukokela Kechi Bantu Ne” (Byu. 5:21b-33)
  • “Kechi Mukebashinda Ne” (Byu. 5:34-42)
  • Banabalume Bafikilamo Kwingila “Mwingilo” (Byu. 6:​1-6)
  • “Mambo a Lesa Akomenenga” (Byu. 6:7)
  • Nanchi Mukokela Lesa Nyi, Inyi Bantu?
    Kyamba kya Usopa—2006
  • Kafwako Kyakonsha Kwibakanya ne
    Bintu byo Mwakonsha Kufunda mu Baibolo
  • Ambainga Mambo a Lesa na Kuchinchika
    Popwelai Lesa Yenka wa Kine
  • Bebakasulwile mu Kaleya
    Buku Wami wa Mashimikila a mu Baibolo
Monai Bikwabo
“Kushimuna Bulongo” Mambo a Bufumu bwa Lesa
bt Kitango 5 pp. 36-43

KITANGO 5

“Lesa ye Kalama ye Twafwainwa Kukokela”

Batumwa bashile ngayo mwakulondela bena Kilishitu ba kine bonse

Lufunjisho lwaimena pa Byubilo 5:12–6:7

1-3. (a) Mambo ka batumwa o bebaletejile mu Kije Kikatampe, kabiji ñanyi kintu kikatampe kibamwekejile nakyo? (b) Mambo ka o tukebesha kuyuka byaubile batumwa?

BAMITONYI ba mu Kije kya Saniedilini baputuminengatu na bukaji! Batumwa ba kwa Yesu bebapelemo mambo ne kwibatotolweshenga ku kino kije. Mambo ka o bebatotolweshenga? Yosefwa Kaifasa, ñanga mwine mukatampe kabiji mukulumpe wa Kije Saniedilini waambile’mba: “Twimukambizhe kyakosa kuba’mba kechi mwafwainwa kufunjisha mu jino jizhina ne.” Kaifasa wazhingijile bingi kya kuba wakankelwe ne kutongola jizhina ja kwa Yesu. Mwatwajijile kwamba amba: “Anweba mwakumbanya Yelusalema yense na mafunjisho enu kabiji mwakebeshatu kwitushinkamika mashi a uno muntu.” (Byu. 5:28) Kino kije kyakebeshetu kuba’mba: Batumwa bekileke kusapwila, inge babula kukookela bafwainwe kwibakambula.

2 Batumwa baubilepo byepi? Mwingilo wabo wa kusapwila wafumine kwi Yesu ye bapa luusa kwi Lesa. (Mat. 28:18-20) Nanchi batumwa bekilekele kusapwila na mambo a moyo wa kuchina bantu nyi? Nanchi bachinchikile ne kutwajijila kusapwila nyi? Kine kintu kikatampe kyajinga ke kino: Nanchi bafwainwe kukokela Lesa nyi, inyi bantu? Kwa kubula kukankazhama, mutumwa Petelo waambijileko batumwa bonse. Waambile na kuchinchika kwa kubula kupita mu mbaji.

3 Byo tuji bena Kilishitu ba kine, tukebesha kuyuka byaubile batumwa pa byo bebachinyishenga ku ba mu Kije Saniedilini. Ne atweba betukambizha kusapwila. Pa kwingila uno mwingilo witupa Lesa, ne atweba bakonsha kwitukanya. (Mat. 10:22) Aba betwimena ku ntundwa bakonsha kulekesha nangwa kukanya mwingilo wetu. Tukoba byepi umvwe kino kyamweka? Twakonsha kumwenamo byawama inge ke tulanguluke pa byaubile batumwa ne bintu byalengejile kuba’mba bebatwale mu Kije Saniedilini.a [esekanyaiko byubilo 5:20]

KIJE KIKATAMPE KYA BAYUDEA KYA SANIEDILINI

Nangwa kya kuba mpunzha ya Yudea yajinga kibunji kya mu Bufumu bukatampe bwa Loma, kyalo kya Loma kyaswishishe Bayudea kulama mizhilo yabo ne kwitangijila abo bene mu bintu bimo bimo. Mambo acheche aambiwanga na bije bichebiche, bino mambo akatampe abulanga kwambiwa na bije bichebiche beatwalanga ku Kije Kikatampe kya Saniedilini kyajinga mu Yelusalema. Kino kije kikatampe kyo kyapananga mizhilo ku Bayudea. Kino kije kyo kyajinga na luusa lwa kulumbulula mizhilo ya Bayudea kabiji luno luusa lwakyo belunemekele bingi ku Bayudea bonse.

Kino Kije Kikatampe kya Saniedilini kyasambakananga mu kibamba kikatampe, Kyamweka kino kibamba kyajinga mu kishimikwa kya nzubo ya Lesa nangwa kwipi na kino kishimikwa. Kino kije kyajinga na bantu 71, ko kuba’mba, ñanga mwine mukatampe ye wajinga nobe ndamakyalo; bañanga bakwabo bayile nkuwa kuvwangakotu ne Basadusea; babinemanga ne banembeshi bafunjile bingi. Byafuukulanga kino kije kechi byapimpulwanga ne.

“Malaika wa Yehoba Washinkwile Binzhilo” (Byu. 5:12-21a)

4, 5. Mambo ka Kaifasa ne Basadusea o ‘baubijile bingi kichima’?

4 Vulukai kuba’mba kimye kitanshi kyo bebakambizhe kuleka kusapwila, Petelo ne Yoano bakumbwile amba: “Kechi twakonsha kuleka kwamba pa bintu byo twamwene ne kumvwa ne.” (Byu. 4:20) Panyuma ya kwibatotolwesha ku Kije Kikatampe, Petelo ne Yoano pamo na batumwa bakwabo batwajijile kusapwila mu nzubo ya Lesa. Batumwa baubilenga biyukilo bikatampe nabiji kubuka bakolwa ne kupanga bandemona. Baubilenga kino mu “bukonde bwa Solomone” bwajinga ku musela wa nzubo ya Lesa kwakonkenejile Bayudea bavula. Ne kimvule kya kwa Petelo nakyo kyabukilenga bantu! Bantu bavula bo babukile bikola baitabijile mambo a Lesa. Kyafuminemo ke kya kuba’mba ‘banabalume ne ­banabakazhi bavula baitabijile mwi Nkambo ne kwikala baana ba bwanga.’​—Byu. 5:12-15.

5 Kaifasa ne Basadusea, jibumba ja bupopweshi jo ajingamo, “baubile bingi kichima” ne batayile batumwa mu kaleya. (Byu. 5:17, 18) Mambo ka Basadusea o bazhingijile? Batumwa bafunjishenga amba Yesu wasanguka, bino Basadusea kechi baitabijile mu lusanguko ne. Batumwa baambilenga’mba muntu wakonsha kupuluka inge waitabila mwi Yesu, bino Basadusea bachiinenga kwibakambulwa ku bena Loma umvwe bantu baketekela mwi Yesu’mba ye Ntangi wabo. (Yoa. 11:48) O ene mambo Basadusea o bakebeshe kulekesha batumwa kusapwila.

6. Bañanyi lelo jino, batundaika’mba Bakamonyi ba kwa Yehoba bebamanyikenga, kabiji mambo ka o kubujila kukumya pa kino?

6 Ne lelo jino, bantu ba mu bupopweshi bo bene batundaika’mba Bakamonyi ba kwa Yehoba bebamanyikenga. Bantu ba uno mutundu bengijila pamo na bakulumpe ba mu kafulumende nangwa mapepala a byambo kulekesha mwingilo wetu wa kusapwila. Nanchi twafwainwa kukumya nyi? Ine. Byambo byo tusapwila bisolola patoka biji bupopweshi bwa bubela. Kuswa bukine bwa mu Baibolo, kwalengela bantu ba michima ya bukishinka kukasululwa ku mafunjisho ne bisho byabula bya mu binembelo. (Yoa. 8:32) O ene mambo, byambo byo tusapwila o bilengela bantangi ba bupopweshi kwikala kichima ne lupato.

7, 8. Mukambizho wa kwa malaika walengejile batumwa kumvwa byepi, kabiji ñanyi bwipuzho bo twafwainwa kwiipuzha?

7 Byo bajinga mu kaleya na kupembelela kwibachibila mambo, batumwa kampe balangulukilenga’mba kana basakwibepaya ku balwanyi babo na mambo a lwitabilo lwabo nangwa ne. (Mat. 24:9) Bufuku kwamwekele kintu kyo babujile kuketekela, “malaika wa Yehoba washinkwile binzhilo bya kaleya.”b (Byu. 5:19) Kepo malaika ebakambizhe’mba: ‘Kemanai mu nzubo ya Lesa’ ne ‘kwamba.’ (Byu. 5:20) Uno mukambizho watekeneshe bingi batumwa mambo bayukile’mba baubilenga kintu kyawama. Byambo byaambile malaika bibalengejile kutwajijila kwikala bakosa kechi na mambo a bintu bibamwekejile ne. Na mambo a lwitabilo lwakosa ne kuchinchika, batumwa “bayile lukelokelo mu nzubo ya Lesa kabiji batendekele kufunjisha.”​—Byu. 5:21.

8 Atweba bonse pa muntu pa muntu twafwainwa kwishikisha amba, ‘Umvwe wajinga amiwa, inge nakonsheshe kwikala na lwitabilo ne kuchinchika pa kuba’mba ntwajijile kusapwila mu bimye bya yewa mutundu nyi?’ Kuyuka kuba’mba mwingilo wanema wa “kushimuna bulongo mambo a Bufumu bwa Lesa” ubena kutangijilwa na bamalaika kwitukosesha bingi.​—Byu. 28:23; Lum. 14:6, 7.

“Lesa ye Kalama ye Twafwainwa Kukokela Kechi Bantu Ne” (Byu. 5:21b-33)

Kaifasa ubena kupamo mombo batumwa saka azhingila aku ba mu kije kya Saniedilini saka batalako.

“Onkao mambo, bebaletele ne kwibemika mu kije kya Saniedilini.”​—Byubilo. 5:27

9-11. Batumwa baubilepo byepi pa bibakambizhe Kije kya Saniedilini’mba baleke kusapwila, kabiji bena Kilishitu bakine ba mu ano moba bafunjilako ka?

9 Kaifasa ne bakwabo bamitonyi ba mu Kije Saniedilini benengezhezhe kuchibila mambo batumwa. Byo babujile kuyuka kyamwekejile batumwa mu kaleya, kino kije kyatumine bakapaso kuya na kwibaleta. Akifwanyikizhai bakapaso byo bakuminye kimye kyo bataine kuba’mba bakaili kechi bajingamo mu kaleya ne, nangwa kya kuba mu kaleya mwajinga mwa ‘kushinka ne baota saka baimana pa bibelo.’ (Byu. 5:23) Kechi papichile ne kimye kyabaya ne, mukulumpe wa ku nzubo ya Lesa wayukile’mba batumwa babwela mu nzubo ya Lesa saka bashimuna pe Yesu Kilishitu, mwingilo yenka ye bebatayijilepo mu kaleya. Uno mukulumpe ne bakapaso banji bukiji bukiji bayile ku nzubo ya Lesa ne kukwata bano bakaili ne kwibatwala ku Kije Saniedilini.

10 Byonka byo kyalumbululwa ku ntendekelo ya kino kitango, bano bantangi ba bupopweshi baputuminengatu na bukaji, bakebelenga amba batumwa bekileke kusapwila. Batumwa baubilepo byepi? Byo ajinga nobe wakwambilako bakwabo, Petelo wachinchikile ne kwamba’mba: “Lesa ye kalama ye twafwainwa kukokela kechi bantu ne.” (Byu. 5:29) Batumwa bashile kyakumwenako kyafwainwa kulondelanga bena Kilishitu ba kine. Bakulumpe balama kyalo umvwe kebetukanye kuba bintu bikeba Lesa nangwa umvwe kebakebe’mba tubenga bintu byakanya Lesa, kechi twibakokela ne. Onkao mambo, mu ano moba “bakulumpe balama kyalo” umvwe bakanya mwingilo wetu wa kusapwila, kechi twakonsha kuleka kwingila uno mwingilo witupa Lesa wa kusapwila mambo awama ne. (Loma 13:1) Mu kifulo kya kuleka, tumonapo mashinda awama a kushimwinamo bulongo mambo a Bufumu bwa Lesa.

11 Byakumbwile batumwa byalengejile bamitonyi kuzhingila bingi. Bakebeshetu “kwibepaya” batumwa. (Byu. 5:33) Kyamwekeshetu patoka’mba aba bakamonyi ba mukoyo kabiji bachinchikile basakwibepaya na mambo a lwitabilo lwabo. Pano bino, bukwasho bwaishile mu jishinda ja kubula kuketekela.

“Kechi Mukebashinda Ne” (Byu. 5:34-42)

12, 13. (a) Ngamaliela wabujile bakwabo’mba ka, kabiji baubilepo byepi? (b) Yehoba wakonsha kulwilako byepi bantu banji lelo jino, kabiji ñanyi bintu byo twakonsha kuketekela inge wituleka’mba ‘tumaname na mambo a bololoke’?

12 Ngamaliela, “mufunjishi wa Mizhilo ye banemekele ku bantu bonse,” waimene ne kwamba.c Uno muntu wayukile mizhilo wafwainwa bamunemekele bingi ku bakwabo, mambo ye watangijilenga bakwabo ne “kukambizha’mba bano banabalume bakibalupuleko pangye kakimye kacheche.” (Byu. 5:34) Panyuma ya kwamba pa mabumba a bansatuki ajingako kala abujile kutwajijila kimye kyafwile bantangi bao, Ngamaliela wakambizhe kije kwibatekenya batumwa bajinga na Ntangi wabo aye Yesu wafwile pa moba acheche apichilepo. Byambo byaambile Ngamaliela byaitabishe bakwabo bya kuba’mba: “bamukai bano banabalume ne kwibaleka. Mambo umvwe luno lufunjisho nangwa uno mwingilo wafuma ku bantu, bikazhimañana. Pakuba umvwe byafuma kwi Lesa, kechi mukebashinda ne. Mambo inge ne, mukataana’mba mubena kulwa ne Lesa.” (Byu. 5:38, 39) Bano bamitonyi baumvwijile byo aambile. Nangwa byonkabyo, batumwa bebapumine ne kwibakambizha’mba “bekileke kwambanga mu jizhina ja Yesu.”​—Byu. 5:40.

13 Ne lelo jino, Yehoba wakonsha kulengela bantu baji pa bifulo bikatampe byonka byajinga Ngamaliela kulwilako bantu banji. (Mana 21:1) Yehoba wakonsha kwingijisha mupashi wanji kulengela bantangi ba bulume, mitonyi nangwa aba balenga mizhilo kuba bintu monka mwayila kyaswa muchima wanji. (Ne. 2:4-8) Bino umvwe wituleka ‘twamanama na mambo a bololoke,’ twakonsha kuketekela bintu bibiji. (1 Pe. 3:14) Kintu kitanshi, Lesa wakonsha kwitupa bulume bwa kuchinchika. (1 Ko. 10:13) Kya bubiji, aba betwimena ku ntundwa kechi ‘bakashinda’ mwingilo wa Lesa ne.​—Isa. 54:17.

14, 15. (a) Batumwa baubilepo byepi byo bebapumine, kabiji mambo ka? (b) Shimikizhai kyamwekele kimwesha amba bantu ba Yehoba bachinchika na lusekelo.

14 Nanchi kwibapuma kwalengejile batumwa kubwela panyuma ne kuleka kwikala na mukoyo nyi? Kwalepeshatu! Abo “bafumine mu Kije kya Saniedilini saka basekela.” (Byu. 5:41) Ñanyi kintu kibalengejile kwikala na lusekelo? Kechi basekejile na mambo a kwibapuma ne. Basekejile mambo bayukile amba bebamanyikilenga na mambo a bulumbuluke bwabo kwi Yehoba ne na mambo a kulondela mu ngayo ya Wakumwenako wabo aye Yesu.​—Mat. 5:11, 12.

15 Byonka byajinga balongo betu bajingako mu myaka kitota kitanshi, ne atweba tuchinchika na lusekelo umvwe ketumaname na mambo a mambo awama. (1 Pe. 4:12-14) Ibyo kuba’mba kechi tutemwa kwituchinya, kwitumanyika nangwa kwitutaya mu kaleya ne. Bino tumvwa bingi bulongo kulama bulumbuluke bwetu. Akilangulukai pe ba Henryk Dornik, bachinchikile pa myaka yavula kimye kyo bebamanyikilenga ku kafulumende. Bavuluka amba mu August 1944, bakulumpe balama kyalo bafuukwilepo kwibatuma abo ne bakolojabo mu kampu wa lumanamo. Aba bebemenejile ku ntundwa baambile’mba: “Kechi kyapela kwibetabisha kuba kiji kyonse ne. Kwibepaya na mambo a lwitabilo lwabo kwibaletela lusekelo.” Mulongo Dornik walumbulwile’mba: “Nangwa kya kuba kechi nkeba kufwa na mambo a lwitabilo lwami ne, kuchinchika lumanamo ne kwikala wakishinka kwi ­Yehoba kwandetejile bingi lusekelo.”​—Yako. 1:2-4.

Bamulume ne mukazhi bebana kusapwila ku mwanamulume uji pa nzubo yanji kwingijisha Baibolo ne mabuku alumbulula Baibolo.

Byonka byaubanga batumwa, ne atweba tusapwila “ku nzubo ku nzubo”

16. Batumwa bamwesheshe byepi’mba bebengezhe kushimuna bulongo bukine, kabiji atweba tulondela byepi mashinda a batumwa pa kusapwila?

16 Batumwa kechi batayile kimye kutendeka mwingilo wa kusapwila ne. Kwa kubula moyo,batwajijile ‘kusapwila mambo awama aamba pe Kilishitu pa juba pa juba mu nzubo ya Lesa ne ku nzubo ku nzubo.’d (Byu. 5:42) Bano basapwishi ba mukoyo benengezhe kushimuna bulongo bukine. Basapwijilenga ku mazubo a bantu byonka Yesu Kilishitu byo ebakambizhe. (Mat. 10:7, 11-14) Kino kyo kyalengejile kukumbanya Yelusalema na mafunjisho abo. Lelo jino, Bakamonyi ba kwa Yehoba bayukanyikwa amba balondela mashinda aingijishenga batumwa pa kusapwila. Kuya ku mazubo aji mu nyaunda yetu, kumwesha patoka’mba ne atweba tukeba kusapwila bulongo ne kukwasha bantu bonse kumvwa mambo awama. Nanchi Yehoba wapesha mwingilo wetu wa kusapwila ku nzubo ku nzubo nyi? Ee wamupesha! Bantu bavula babena kutambwila mambo a Bufumu mu ano moba akupelako kabiji bavula baumvwine mambo awama kimye Kamonyi kyo ebafwakashijile pa nzubo pabo.

KUSAPWILA “KU NZUBO KU NZUBO”

Nangwa kya kuba Kije Kikatampe kyalekeshe mwingilo wa baana ba bwanga wa kusapwila, abo batwajijile kusapwila ne kufunjisha “pa juba pa juba . . . mu nzubo ya Lesa ne ku nzubo ku nzubo.” (Byu. 5:42) Byambo bya kuba’mba “ku nzubo ku nzubo” bilumbulula ka?

Mu mulaka mwine wa Kingiliki, kyambo kya kuba’mba katʼ oiʹkon kilumbulula’mba “ku nzubo.” Bantuntuluzhi bavula bamba’mba kyambo kya ka·taʹ kimwesha’mba baana ba bwanga basapwijilenga kufuma ku nzubo imo kuya ku ikwabo. Kyambo kya ka·taʹ bekingijisha mu Luka 8:1, Yesu mo bamwambapo amba wasapwijilenga “mu mizhi ikatampe ne icheche.”

Kyambo kya katʼ oiʹkous kyo kyo baingijisha pa Byubilo 20:20. Mutumwa Paulo wabujile bakalama bena Kilishitu’mba: “Kechi nalekele . . . kwimufunjisha patoka, ne ku nzubo ku nzubo ne.” Paulo kechi waambilenga pa kufunjisha mu mazubo a bakulumpe mu kipwilo byonka bilanguluka bamo ne. Mambo kyepelo kyalondelapo kyaamba amba: “Nebashimwijile bulongo Bayudea ne Bangiliki kuba’mba bafwainwa kulapila ne kwalulukila kwi Lesa ne kwitabila mwi Nkambo yetu Yesu.” (Byu. 20:21) Bakwabo ba mu lwitabilo balapijile ne kwitabila mwi Yesu. Onkao mambo, kusapwila ne kufunjisha ku nzubo ku nzubo kwajinga kwa kushimuna bukine ku bantu babujile kwitabila.

Banabalume Bafikilamo Kwingila “Mwingilo” (Byu. 6:​1-6)

17-19. Ñanyi lukatazho lwaishileko lwakonsheshe kuleta mabano, kabiji batumwa bakambizhe’mba ka pa kuba’mba bapwishe luno lukatazho?

17 Akya kipwilo kya katataka kyapichilenga mu lukatazho lwajinga mukanchi ya kyonka kino kipwilo. Lwajinga ñanyi lukatazho? Baana ba bwanga bavula babatizhiwenga, bajinga benyi baishile ku Yelusalema kabiji bakebelenga kufunda byavula saka bakyangye kubwela kwabo. Baana ba bwanga baikalanga mu Yelusalema bapaine mali kufuma panshi ya muchima a kukwasha kupotamo kajo ne bintu bikwabo. (Byu. 2:44-46; 4:34-37) Pa kikye kimye kwaishile lukatazho lwakebewenga kwilupwisha kwa kubula kukozha bantu ku muchima. Banabakazhi bafwilwa Bangiliki “kechi bebabijilengapo kajo ka pa juba pa juba ne.” (Byu. 6:1) Bino, banabakazhi bafwilwa Bahebelu abo bebabijilengapo. Onkao mambo, pajinga lukatazho lwa misalululo. Misalululo yakonsha kuleta mabano.

18 Byo kiji kuba’mba batumwa bo bajinga jibumba jatangijilenga kyokya kipwilo kyakomenenga, bayukile’mba kechi kyawama ‘kuleka kufunjisha mambo a Lesa kuba’mba babenga kajo ne.’ (Byu. 6:2) Pa kuba’mba bapwishe luno lukatazho, bakambizhe baana ba bwanga kukeba banabalume batanu na babiji “bayula na mupashi wazhila ne maana” bo bafwainwe kutongola ku batumwa kuba’mba bengilenga uno “mwingilo.” (Byu. 6:3) Banabalume bafikilamo bakebewenga mambo uno mwingilo kechi wajingatu wa kwaba kajo ne, bino wavwangilemo ne kutala pa mali, kupota bintu ne kunemba bulongo bintu byonse byaubiwenga. Abano banabalume bo basajile bajinga na mazhina a Kingiliki, alengejile kwibakasulukila ku banabakazhi bafwilwa bo batuntwishe. Panyuma ya kulangulukapo pa bintu bikebewa ne kulombapo, batumwa batongwele banabalume batanu na babiji ­kuba’mba bengilenga uno “mwingilo.”e

19 Nanchi mwingilo wa kwaba kajo kwalumbulwilenga’mba aba banabalume batanu na babiji batongwelwe kechi bafwainwe kwingila mwingilo wa kusapwila mambo awama nenyi? Ine! Pa bano banabalume bo basajile pajinga ne Setepena waishile kwikala kamonyi wachinchika kabiji wa bulume. (Byu. 6:8-10) Filipa naye wajinga pa bano banabalume batanu na babiji kabiji bamutelanga’mba “musapwishi.” (Byu. 21:8) Kyamwekeshatu patoka’mba aba banabalume batanu na babiji batwajijile kwikala basapwishi ba Bufumu basapwilanga na mukoyo.

20. Bantu ba Lesa lelo jino balondela byepi byaubanga batumwa?

20 Bantu ba Yehoba lelo jino balondela byaubanga batumwa. Banabalume bo basala kuba’mba bengilenga mingilo ya mu kipwilo, bafwainwa kumwesha maana afuma kwi Lesa ne kumwesha’mba mupashi wazhila ubena kwingila mwi abo. Na lutangijilo lwa Jibumba Jitangijila, banabalume bafikizha bikebewa bya mu Binembelo, bebatongola kwikala bakulumpe nangwa bankwasho mu bipwilo.f (1 Timo. 3:1-9, 12, 13) Onkao mambo, kyailamo kwamba’mba aba bafikizha bikebewa bya mu Binembelo, bakonsha kwambiwa amba batongolwa na mupashi wazhila. Bano banabalume bengila na ngovu ‘mingilo’ yavula yapusana pusana. Bakulumpe mu kipwilo bakonsha kunengezha kukwasha bakikulumpe bakishinka bakajilwa kya kine. (Yako. 1:27) Bakulumpe bamo mu kipwilo, bengilako mwingilo wa kushimika Mazubo a Bufumu, kunengezha kushonkena nangwa kwingila mu Kavoto Kesamba na Badokotala mu Kipatela. Bankwasho mu kipwilo bengila mingilo yavula yabula kuvwangamo mwingilo wa bukafunga ne kufunjisha. Bano bonse banabalume batongolwa kechi bafwainwa kutatu muchima ku mingilo ya mu kipwilo ne mu jibumba ja Lesa ne. Bino bafwainwa ne kuta muchima ku mwingilo wibapa Lesa wa kusapwila mambo awama a Bufumu.​—1 Ko. 9:16.

“Mambo a Lesa Akomenenga” (Byu. 6:7)

21, 22. Ñanyi kintu kimwesha amba Yehoba wapesheshe kipwilo kya katataka?

21 Na bukwasho bwa Yehoba, kipwilo kya katataka kyachinchikile lumanamo lwafuminenga pangye ya kipwilo ne lukatazho lwakonsheshe kuleta mabano mu kipwilo. Yehoba wikipesheshe mambo kinembelo kyaamba’mba: “Mambo a Lesa akomenenga, ne baana ba bwanga bavujijilengako bingi mu Yelusalema; ne bañanga bavula batendekele kwitabila.” (Byu. 6:7) Uno ke sawakya umotu pa masawakya aji mu buku wa Byubilo waamba pa mwingilo wetu byo aijilengako palutwe. (Byu. 9:31; 12:24; 16:5; 19:20; 28:31) Lelo jino, nanchi kechi tutundaikwa umvwe twaumvwa masawakya pa mambo a bibena kwenda mwingilo wa kusapwila pa Bufumu mu byalo bikwabo nenyi?

22 Mu myaka kitota kitanshi C.E., bantangi ba bupopweshi bazhingijile, kechi bakebelenga kuleka kumanyikañana ne. Kumanyikwa kwajingatu pepi kutatula. Kechi papichile ne kimye kyabaya ne, Setepena bamumanyikile kyabaya bingi, byonka byo kyaambiwa mu kitango kyalondelapo.

NGAMALIELA​—BAMUNEMEKELE BINGI KU BAFUNJISHI

Ngamaliela wanembwa mu buku wa Byubilo wayukanyikwa’mba wajinga munkana wa kwa Hillel, awo watatwile masukulu abiji a Bafaliseo. Ngamaliela wajinga na kifulo kyabaya mu Kije Kikatampe kabiji bamunemekele bingi ku bafunjishi kya kuba’mba ye wajinga mutanshi ye bapele kifulo kya mushingi mukatampe kya kuba’mba “Labani.” Buku wa Mishnah waamba’mba: “Labani Ngamaliela byo afwile, buneme bwa Mizhilo bwazhimañene kabiji buzhile ne byubilo bya bantu byaalukile.” Wanemekelwe bingi na mambo a bintu byo aubile byakwashishe bantu kupimpula byubilo byabo. Buku umo waamba’mba: “Kintu kikatampe kyo aubile ke kyokya kyo afuukwilepo’mba mwanamukazhi bafwainwa kumuswisha kusongolwa jibiji umvwe kamonyi umo waitabizha’mba kya kine mwatawanji wafwa.” (Encyclopaedia Judaica) Kabiji bamwambapo kuba’mba ye wabikileko mizhilo ya kuzhikijila banabakazhi ku bamwatawabo bashinta ne ya kuzhikijila banabakazhi bafwilwa ku baana balengulula bansemi. Kabiji waambile’mba bantu ba mu bisaka bikwabo bayanji bafwainwa kupupula kajo byonka byaubanga Bayudea bayanji.

a Monai kakitenguluzha ka kuba’mba Saniedilini​—“Kije Kikatampe kya Bayudea,” pa jipa 39.

b Kino kyo kimye kitanshi pa bimye 20 buku wa Byubilo po atongola bamalaika. Pa Byubilo 1:10, bamalaika batongolwa’mba ‘banabalume bavwala bivwalo bitoka.’

c Monai kakitenguluzha ka kuba’mba “Ngamaliela​—Bamunemekele Bingi ku Bafunjishi,” pa jipa 41.

d Monai kakitenguluzha ka kuba’mba “Kusapwila ‘ku Nzubo ku Nzubo,’ ” pa jipa 42.

e Abano banabalume bafikizhe bintu bikebewa pa kuba’mba muntu atongolwe kwikala mukulumpe mu kipwilo mambo awa “mwingilo” wanemene bingi. Nangwa byonkabyo, Binembelo kechi byaambapo kine kimye banabalume kyo batatwile kutongolwa kwikala bakulumpe nangwa’mba bakalama mu kipwilo kya bena Kilishitu ne.

f Mu myaka kitota kitanshi banabalume bafikilamo bebapele mwingilo wa kutongola ba kulumpe mu biwpilo. (Acts 14:23; 1 Tim. 5:22; Titus 1:5) Lelo jino, jibumba jitangijila jitongola bakalama ba mwanzo kabiji bano balama ba mwanzo bebapa mwingilo wa kutongola bakulumpe ne bakwasho mu kipwilo.

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu