Mambo a Yehoba o Omi
Bishinka Bikatampe Kufuma mu Makalata Anembejilwe Bena Ngalatiya, Bena Efisesa, Bena Filipai ne Bena Kolose
BYO aumvwine kuba’mba bena Kilishitu bamo ba bena kufumamo mu mpopwelo yawama mambo a byubilo bya bafunjishi bamo Bayudea, mutumwa Paulo wanembele nkalata yanema “ku bipwilo bya mu Ngalatiya.” (Nga. 1:2) Yanembelwe mu ma 50-52 C.E., yaambilenga pa lufunjisho ne lutundaiko.
Myaka jikumi yapichilepo mu Loma, Paulo saka akiji “kaili wa Kilishitu Yesu,” wanembele ku bipwilo bya mu Efisesa, Filipai, ne bena Kolose, wibajimwinengako ne kwibatundaika. (Efi. 3:1) Ne atweba lelo jino twakonsha kumwenamo bingi inge ketumvwine mambo a mu Baibolo anembwa mu mabuku a bena Ngalatiya, Efisesa, Filipai ne bana Kolose.—Hebe. 4:12.
‘BABINGILE’ BYEPI?
Bafunjishi bamo Bayudea byo bamubepejile Paulo, walwijileko butumwa bwanji pa kwibambila bishinka bimo bya bwikalo bwanji. (Nga. 1:11–2:14) Byo alengulwile mafunjisho abo a bubela, Paulo waambile kishinka kuba’mba: “Muntu kechi ubingila mu mingilo ya Mizhilo ne, poso mu lwitabilo lwa mwi Yesu Kilishitu.”—Nga. 2:16.
Paulo waambile’mba, Kilishitu ‘wibakujile baji mu Mizhilo’ ne kwibakasulula’mba bekale bena Kilishitu. Kabiji wibajimwineko bena Ngalatiya kuba’mba: “Koselaimo, ne kukasankana jibiji mu kikonkoji kya buzha ne.”—Nga. 4:4, 5; 5:1.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
3:16-18, 28, 29—Nanchi lulayañano lwa Abalahama lukingila nyi? Ee, lukingila. Lulayañano lwa Muzhilo lwanungiwekotu kechi na mambo a kufumyapo lulayañano lwa Lesa na Abalahama ne. Onkao mambo, lulayañano lwa Abalahama lwakingijilenga panyuma ya Muzhilo byo “azhimañene.” (Efi. 2:15) Mulaye wafikizhiwe mu “lukunwa” wa kine wa kwa Abalahama aye Yesu Kilishitu, ne boba “ba kwa Kilishitu.”
6:2—Nanchi “muzhilo wa Kilishitu” ye mu ka? Awe muzhilo muji byonse byo afunjishe Yesu ne byo akambizhe. Kikatakata mwavwangiwe mukambizho wa ‘kwitemwa atweba bene na bene.’—Yoa. 13:34.
6:8—Twafwainwa ‘kubyajila byepi konka ku mupashi’? Tuba bino pa kwikala mu jishinda jawama jilengela mupashi wa Lesa kwingila pe atweba. Kubyajila ku mupashi kwavwangamo kwingila mingilo yakonsha kulengela mupashi kwikala ne atweba.
Lufunjisho Kotuji:
1:6-9. Bakulumpe mu kipwilo kya bwina Kilishitu bafwainwa kwingijilapo bukiji bukiji umvwe makatazho aiya mu kipwilo. Mu kwisamba bulongo ne kwingijisha Binembelo, bakonsha kukana bukiji ndangulukilo ya bubela.
2:20. Bukuzhi ke bupe bwitupa Lesa pa muntu pa muntu. Twafwainwa kufunda kwibumona byonkabye.—Yoa. 3:16.
5:7-9. Kwendañana kubi kwakonsha ‘kwitulengela kubula kutwajijila na kukokela bukine.’ Twafwainwa kwikuchinuzhuka.
6:1, 2, 5. Aba “ba bumupashi” bafwainwa kwitukwashako kusenda bisendwa, nabiji makatazho o tutanwa nao eya kupichila mu kuba kintu kyatama kwa kubula kuyuka. Umvwe kyafika kimye kya kusenda bisendwa byetu bya mingilo ya ku mupashi, twafwainwa kwisendela atweba bene.
‘KWIBIKONKENYA BINTU BYONSE MWI KILISHITU’
Kulumbulula pa kishina kya ku kwatankana kwa bena Kilishitu mu nkalata yo anembejile bena Efisesa, Paulo waambile pa ‘kwikajika bukalama bwa pa byonse ponka pa kukafikila myaka yo atongola, ne kwibikonkenya bintu byonse mwi Kilishitu, ne biji mwiulu, ne biji panopantanda.’ Kilishitu wapaine “byabupetu ku bantu,” mu kukwasha bonse ‘kulumbuluka pamo ne mu lwitabilo.’—Efi. 1:10; 4:8, 13.
Pa kuba’mba bape Lesa lukumo ne kukwatankana, bena Kilishitu bafwainwa “kuvwala bumuntu bupya” ne ‘kwinekenena abo bene na bene mu kumwakamwa Kilishitu.’ Kabiji bafwainwa “kwimana saka bakosa ku bya bujimuku bya Diabola” kupichila mu kuvwala byonse bya nkondo ya ku mupashi.—Efi. 4:24; 5:21; 6:11.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
1:4-7—Bena Kilishitu bashingwa batongwejilwe byepi jimo saka bakyangye kusemwa? Bebatongwejile jimo’mba jibumba, kechi pa muntu pa muntu ne. Akino kyaubiwe bansemi betu batanshi saka bakyangye kukumbanya bundengamambo panopantanda kupichila mu kusema baana mu bundengamambo. Bungauzhi bwanembwa mu Ntendekelo. 3:15 bwaambiwe bantu bambulwakoloka saka bakyangye kusemwa, bwavwangamo ne nkebelo ya Lesa ya kwikala na baana ba bwanga bamo ba kwa Kilishitu bo akalamanga nabo mwiulu.—Nga. 3:16, 29.
2:2—Mupashi wa panopantanda waikela ka nobe mwela, kabiji bulume bufuma kwi ñanyi? “Mupashi wa panopantanda,” wa kwitolwela ne wamilengulwila ujitu konse nobe mwela ye tupema. (1 Ko. 2:12) Wingijisha ino ntanda mambo a bulume bo aji nabo.
2:6—Bena Kilishitu bashingwa bafwainwa kwikala byepi “ba mwiulu” saka bakiji panopantanda? Ñambilo ya kuba’mba “ba mwiulu” kechi itazha ku mulaye wa buswanyi bwabo bwa mwiulu ne. Mu kifulo kya byobyo batumbijikwa ku mupashi, kino kibalengela ‘kubikwa kayukilo, ka mupashi wazhila wa mulaye.’—Efi. 1:13, 14.
Lufunjisho Kotuji:
4:8, 11-15. Yesu Kilishitu “wasendele jibumba ja ntundu,” nangwa’mba ja bantu kufuma kwi Satana, kuba’mba ebape bya bupe ebengijishenga kukosesha kipwilo kya bena Kilishitu. Twakonsha ‘kukomenako mu butemwe, mu bintu byonse . . . mwi Kilishitu’ umvwe twakokela ne kunekenena boba betutangijila mu mashinda onse o banengezha mu kipwilo.—Hebe. 13:7, 17.
5:22-24, 33. Mu kifulo kya kunekenenangatu bamwata wanji, mwanamukazhi wafwainwa kunemeka bamwata wanji ne kumwesha “muchima wa bukimote ne wazhindama” kupichila mu kuleta munema ne kwesekesha na ngovu kwamba bulongo na bamwata wanji kabiji wibakwasha mu byonse byo babena kufukula’mba bingijiwe bulongo.—1 Pe. 3:3, 4; Titu. 2:3-5.
5:25, 28, 29. Nobe byonka byo ‘ejisha’ aye mwine, mwanamulume wawama wafwainwa kukwashanga mukazhanji ku bintu bya ku mubiji, mu milanguluko, ne ku mupashi. Kabiji wafwainwa kutemwa mukazhanji kupichila mu ñambilo ne mu byubilo kabiji ne kwikala na kimye kyabaya nanji.
6:10-13. Pa kuba’mba tukane bapashi babipa, twafwainwa kuvwala byonse bya nkondo ya ku mupashi wa Lesa na muchima yense.
‘ENDAINGA MONKA MO MWAENDELANGA KALA’
Paulo waambile pa butemwe mu nkalata yo anembejile bena Filipai. Waambile’mba: ‘Nalomba ne kino namba butemwe bwenu buyengatu na kuvula na maana onse a kwibiyuka bintu ne a kwibisalulula.’ Pa kwibakwasha kuchinuzhuka kitewa kya kwiketekela, wibakambizhe’mba: “Ilumbulwilai anwe bene lupulukilo lwenu na kwakamwa ne kuzakama.”—Fili. 1:9; 2:12.
Paulo watundaikilenga boba bebikileko “kunanga kikonkwanyi kya mpasela ya lwito lwa mwiulu lwa Lesa.” Waambile’mba: “Monka mo twaendelako kala kufika pano po tuji, twendelenga monkamo.”—Fili. 3:14-16.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
1:23—Ku byepi “bintu bibiji” byatabenye Paulo, kabiji wakebele “kufumako” ku ka? Na mambo a makatazho o ajingamo, Paulo bamutabenye ku bintu bibiji byajinga palutwe yanji, ko kuba’mba bumi nangwa lufu. (Fili. 1:21) Mu kifulo kya kwamba byo akebelenga kusala, wayukanyikishe byo asakilenga “kufumako ne kukekala na Kilishitu.” (Fili. 3:20, 21; 1 Tesa. 4:16) Kuno “kufumako” mu kimye kya kwikalapo kwa Kilishitu kukalengela Paulo kutambwila kilambu Yehoba kyo a munengezhezha.—Mat. 24:3.
2:12, 13—Mu ñanyi jishinda Lesa mo etulengela ‘kusakisha kuba ne kwingijisha bintu’? Mupashi wazhila wa kwa Yehoba wakonsha kwingila mu muchima ne mu milanguluko yetu ne kwitunungilako kizaku kya kwingila papelela bulume bwetu mu mwingilo wanji. Onkao mambo, kechi twaikalatu kwakubula bukwasho ne, byo ‘tukitwajijila kwingila atweba bene lupulukilo lwetu.’
Lufunjisho Kotuji:
1:3-5. Nangwa kya kuba bena Filipai bayanjile ku bintu bya ku mubiji, bamwesheshe kya kumwenako kyawama kwi atweba mu bumpanyi bwabo.—2 Ko. 8:1-6.
2:5-11. Byonka byajinga kya kumwenako kya kwa Yesu, kwikepesha kechi kayukilo ka kuzenzalala ne, ke bulume bwa kuba kyawama. Kunungapotu, Yehoba utumbijika boba bepelula.—Mana. 22:4.
3:13. “Bintu biji kunyuma” byakonsha kwikala bintu nobe nkito, kisemi kyanonka, nangwa bundengamambo bo twalengele kunyuma bo twalapijile pano ‘betovwa.’ (1 Ko. 6:11) Twafwainwa kwibilubako bino bintu, ko kuba’mba, twafwainwa kuleka kwikala na bijikila pa bibye bintu, ne kutwajijila ‘kukanamina bintu biji kulutwe.’
‘KOSELAIMO MU LWITABILO LWENU’
Mu makalata o anembejile bena Kolose, Paulo waambile pa milanguluko yatama yajinga na bafunjishi ba bubela. Waambile’mba lupulukilo kechi lwaimena pa kulondela bikebewa mu mizhilo ne, bino lwaimena pa ‘kutwajijila mu lwitabilo.’ Paulo wibatundaikile bena Kolose kuba’mba “endelainga monkamo mwi aye [Kilishitu], kasa mwatabilamo mwi aye ne kushimikwa monka, kasa mwakoselamo mu lwitabilo lwenu.” Akwa kukoselamo bekumwene byepi?—Kolo. 1:23; 2:6, 7.
Paulo wanembele’mba “bino byonse vwalai butemwe, ye mukwato ulumbulula byonse. Kabiji muleke mutende wa Kilishitu ekale wa kwimulama mu michima yenu.” Mutumwa wibambijile’mba “Byonse byo muba, nangwa ki ka, nangwa ki ka, ubai na muchima yense, nobe kwi Nkambo, kechi ku bantu ne.” Pa mambo a boba babula mu kipwilo wibambijile’mba: ‘Endainga mu maana’ ne abo.—Kolo. 3:14, 15, 23; 4:5.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
2:8—‘Bya bwanyike bya panopantanda’ Paulo byo ajimwineko byo bi ka? Bino ke bintu bya ino ntanda ya kwa Satana, nabiji mafunde atangijilañana nangwa kutundaika bya ino ntanda. (1 Yoa. 2:16) Mwavwanga butemwamaana, bintu bya ku mubiji, ne bupopweshi bwa bubela bwa ino ntanda.
4:16—Nkalata yanembelwe ku bena Laodikea ki ka kyo yabujile kwikala lubaji lwa byambo mu Baibolo? Kiji bino mambo nkalata kechi yajinga na mabulañano a mu kino kimye kyetu kya lelo ne. Nangwa kyakonsha kwikala kuba’mba yabwezhezhepo bishinka bimotu byafumine mu makalata anembelwe kala.
Lufunjisho Kotuji:
1:2, 20. Bukuzhi bo apaine Lesa na mambo a lusa lwanji, bwakonsha kwitulengela kwikala na jiwi ja mu muchima jatoka ne kwikala balusekelo.
2:18, 23. ‘Kwipelula kwa bongozhi’ ke kwipelula kwa kukebatu kutokesha bantu pa muchima, kampe kupichila mu kukana bintu bya ku mubiji nangwa kukabisha mubiji kimwesha’mba muntu ‘wilundumika na muchima wanji wa buntunshi.’