BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • w13 2/15 pp. 13-16
  • Mushilikale wa ku Kipango kya Mfumu Bamusapwijile

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Mushilikale wa ku Kipango kya Mfumu Bamusapwijile
  • Kyamba kya Usopa—2013
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • MUTUMWA PAULO WASAPWIJILENGA KWA KUBULA ‘NE WA KUMUKANYA NE’
  • PAULO WASAPWIJILE KU BACHECHE NE BAKATAMPE
  • “KWAMBA MAMBO A LESA KWA KUBULA MOYO”
  • “Kushimuna Bulongo” Mambo a Bufumu bwa Lesa.
    “Kushimuna Bulongo” Mambo a Bufumu bwa Lesa
  • Kulwilako Mambo Awama ku Babiloolo
    Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu Bwa Yehoba (Kya Kufundamo)—2016
Kyamba kya Usopa—2013
w13 2/15 pp. 13-16

Mushilikale wa ku Kipango kya Mfumu Bamusapwijile

Mwajinga mu mwaka wa 59 C.E. Bashilikale bakokele, batangijile bakaili kuya ku Loma kupita mu kibelo kikatampe kya Porta Capena. Pa Mutumba wa Palesitina po pajinga jilapa ja Mfumu Nelo, jo balamanga ku bashilikale bajinga na mapoko o bafyanga mu bivwalo byabo.a Mukulumpe wa bashilikale aye Julyasi watangijile bakaili banji kupita pa mpunzha po baubilanga bya bumulwila ntanda ne busulu, yaikela pa Mutumba wa Viminal. Bapichile mu buji mi mwajinga byakusokelapo bitapisho ku balesa ba bena Loma kabiji bakapichile ne kwipi na kwasambakenanga bashilikale.

Mutumwa Paulo naye wajinga pa bano bakaili. Mu bañondo ba kunyuma, kimye bwato bo ajingamo kyo bwakumpwilwe na luvula, malaika wa Lesa wabujile Paulo amba: “Wafwainwa kukemana ku meso a Kesala.” (Byu. 27:24) Paulo wafwainwa walangulukilenga’mba, kana usakupita mu bino bintu nyi? Byo aalulukile ne kutala pa muzhi mukatampe wa Bufumu bwa bena Loma, kwa kubula ne kuzhinaukatu ne, wavulukile byambo byamwambijile Nkambo Yesu pa Kyamba kya Antoniya mu Yelusalema bya kuba’mba: “Chinchika! Mambo byonka byo ubena kunshimuna bulongo mu Yelusalema, byo byo ukanshimuna ne mu Loma.”—Byu. 23:10, 11.

Kampe Paulo wakitulumene ne kutala pa kampu wa bashilikale utelwa amba Castra Praetoria wajinga na bibumbulu bya matafwali a ngelwa wajinga na nsakwa ne byamba. Mu ino nsakwa mo mwaikalanga Bashilikale ba ku Kipango balamanga mfumu ne kulama mutende mu muzhi. Na mambo a kuba mwaikalanga mabumba 12b a bashilikale, mu ino nsakwa mwaikalanga bashilikale bavula bingi kubikapo ne nzhita ya benda pa bambili. Uno muzhi walengelanga bantu kuyuka bulume bwajinga na uno mfumu. Na mambo a kuba Mushilikale wa ku Kipango kya Mfumu ye watalanga pa bakaili bafumanga mu bibunji, Julyasi watangijile jino jibumba kupita mu kibelo kimo pa bibelo bikatampe bina bya muzhi. Panyuma ya luno lwendo lwa bañondo bavula, Julyasi wafikizhe bano bakaili mu Loma.—Byu. 27:1-3, 43, 44.

MUTUMWA PAULO WASAPWIJILENGA KWA KUBULA ‘NE WA KUMUKANYA NE’

Byo bajinga pa lwendo lwa na bwato, Paulo bamubujile kwi Lesa mu kimwesho kuba’mba kafwako nangwa umo usa kufwa pa kuloba bwato ne. Paulo bamusumine ku muloolo wa bulembe, pano bino, kafwako kyaubiwe ne. Wabukile bakolwa pa jikuji ja Melita, kabiji bantu batendekele kwamba’mba Paulo lesa. Bashilikale bakwabo bafwainwa baumvwine bino bintu byaubiwe kabiji baambilengapo.

Paulo wamonañene na balongo bafumine ku Loma baishile na ‘kumutundaila kufikatu ne ku Kisankanyi kya Apiusa ne ku Mazubo a Benyi Asatu.’ (Byu. 28:15) Paulo wakebeshenga kushimuna mambo awama mu Loma. Pano wafwainwe kuba byepi kino byo ajinga kaili? (Loma 1:14, 15) Bamo balanguluka’mba bakaili bebatwalanga ku mukulumpe wa bashilikale. Inge byo byo kyajinga, kyamweka Paulo bamutwajile kwi Afranius Burrus Mukulumpe wa Bashilikale ba ku Kipango kya Mfumu, kabiji kyamweka uno mushilikale ye wajinga wa bubiji kwi mfumu.c Mu kifulo kya kumulama ku bakulumpe ba bashilikale batangijilanga mabumba a bashilikale 100, Paulo bamulaminenga ku Mushilikale umo wa ku Kipango kya Mfumu wajinga na kifulo kikatampe. Paulo bamuswishishe kwikebela mwine kwa kwikala kabiji bamuswishishe ne kutambwila benyi ne kwibasapwila kwa kubula ‘ne wa kumukanya ne.’—Byu. 28:16, 30, 31.

PAULO WASAPWIJILE KU BACHECHE NE BAKATAMPE

Pa kwingila mwingilo wanji wa bunchibamambo, Burrus kampe watebawishishe mutumwa Paulo mu kipango nangwa mu kampu wa Bashilikale ba ku Kipango saka akyangye kumufikizha kwi Nelo. Paulo waingijishe kino kimye ‘kushimwinamo mambo awama ku bacheche ne bakatampe.’ (Byu. 26:19-23) Kabiji kechi twayuka kana Burrus walangulukile amba Paulo wafwa na mambo nangwa ne, pano bino, kyo twayukako ke kya kuba’mba kechi watwajile Paulo mu kampu wa Bashilikale ba ku Kipango ne.d

Nzubo yo asonkejilenga Paulo yabayile kya kuba watambwijilenga “bakulumpe ba Bayudea” ne kwibasapwila kabiji wasapwijile bantu ‘bavula bakonkene mu nzubo mo afikijile.’ Kabiji wasapwijilenga ne jibumba ja Bashilikale ba ku Kipango kya Mfumu kabiji nabo baumvwine byo ‘ashimwinenga bulongo mambo’ ku Bayudea pa mambo a Bufumu ne Yesu “kufuma lukelo kufika mabanga.”—Byu. 28:17, 23.

Pa juba pa juba kwaikalanga jibumba ja bashilikale ba ku Kipango balamanga jilapa. Kabiji kyamweka Paulo naye bamusopanga ku bashilikale bapusana pusana pa juba pa juba. Pa myaka ibiji yo aikele mu kaleya, bano bashilikale baumvwinenga Paulo byo aambilenga byambo bya kunemba mu makalata ku bena Efisesa, bena Filipai, bena Kolose ne bena Kilishitu Bahebelu kabiji bamwene ne byo anembejilenga nkalata mwina Kilishitu wa jizhina ja Filemonyi. Saka aji mu kaleya, Paulo wakwashishe kalume wasusuchilenga aye Onesimusa. Uno wajingatu nobe mwana kwi Paulo. Pano bino, wamubwezhezhe kwi nkambo yanji. (File. 10) Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, Paulo watele ne muchima bashilikale bamusopelenga. (1 Ko. 9:22) Mwakonsha kufwanyikizha byo aipwizhenga mushilikale pa byo baingijishanga bilwilo byapusana pusana kabiji ne byo aingijishe byo bamubujile mu kyakumwenako kyanji kimo.—Efi. 6:13-17.

“KWAMBA MAMBO A LESA KWA KUBULA MOYO”

Kukaswa kwa kwa Paulo kwalengejile “mambo awama kukoma” mu bonse Bashilikale ba ku Kipango kya Mfumu ne bantutu bakwabo. (Fili. 1:12, 13) Bangikazhi ba mu Castra Praetoria bakwatankene mu Bufumu bonse bwa bena Loma kubikapo ne mfumu mwine mukatampe ne ba mu nzubo yanji. Mu ba mu nzubo yanji mwajinga kisemi kyanji, bakalume banji ne bazha banji. Bano bonse baumvwine mambo awama kabiji bamo baikele bena Kilishitu. (Fili. 4:22) Na mambo a kuba Paulo wasapwijile na kuchinchika, balongo bajinga mu Loma batundaikilwe “kwamba mambo a Lesa kwa kubula moyo.”—Fili. 1:14.

Kabiji kusapwila kwa kwa Paulo mu Loma kwitutundaika ne atweba byo ‘tusapwila mambo a Lesa na mukoyo mu bimye byawama ne byakatazha.’ (2 Timo. 4:2) Atweba bamo twikalatu mu nzubo na mambo a kukolwa nangwa mu mazubo mo balamina bakolwa nangwa mu bipatela, nangwa kampe betukasa na mambo a lwitabilo lwetu. Konse ko twakonsha kutanwa, kukekala bantu bo twafwainwa kusapwilako. Kampe boba beya na kwitumona nangwa beya na kwitukwashako tumingilo tumo. Umvwe twachinchika ne kusapwila bano bantu, tukatana kuba’mba “mambo a Lesa kechi akashiwa ne.”—2 Timo. 2:8, 9.

[Tubyambo twa mushi]

a Monai ka kitenguluzha ka kuba’mba “Bashilikale ba ku Kipango kya Mfumu mu Kimye kya kwa Nelo.”

b Jibumba jimo ja bashilikale ba bena Loma jajinga na bashilikale 1,000.

c Monai ka kitenguluzha ka kuba’mba, “Sextus Afranius Burrus.”

d Heloda Agilipa bamukashijile mu yenkawe kampu, kwi Tibeliusa Kesala mu 36/37 C.E. na mambo a kwamba’mba Kalingula wafwainwa kwikala mfumu mwine mukatampe. Kimye kyo aikele pa bufumu bukatampe, Kalingula wafwetele Heloda kupichila mu kumubika pa bufumu mu Yudea.—Byu. 12:1.

[Kipikichala pa peja 13]

Kipikichala kya Bashilikale ba ku Kipango kya Mfumu kyo bakololwele pa jibwe, kimwesha’mba kyafumine ku kipikichala kya kwa Kaludiusa kyo bashimikile mu 51 C.E.

[Byambo bya Muntu Ungi]

© RMN-Grand Palais/Art Resource, NY

[Kitenguluzha pa peja 14]

Bashilikale ba ku Kipango kya Mfumu mu Kimye kya kwa Nelo

Bashilikale ba ku Kipango kya Mfumu bebachipishe kuba’mba bafwainwa kuzhikijila mfumu mwine mukatampe ne kisemi kyanji. Pano bino, inge baya ku nkondo, basendanga ma mbandela aji na kayukilo ka mfumu ne makebo, kabiji javula pa ano makebo bakopelangapo tuminye ne kabangabanga kaimenangako Tibeliusa Kesala. Jibumba ja bashilikale ba ku Kipango kya mfumu, bejabenye mu mabumba atangijilwanga na bene bakulumpe ba bashilikale. Bano bashilikale balamanga mutende mu bibanza bya makayo kabiji bakwashangako ne kuzhimya mujilo. Bano bashilikale baingilangatu myaka 16, pakuba bashilikale ba bena Loma baingilanga myaka 25 pa kuba’mba batambule penshonyi. Kabiji batambulanga mali avula kukila bashilikale bakwabo. Bano bashilikale baingilanga ne mwingilo wa kumanyika bakaili nangwa kwibepaya. Kyamweka Paulo bamwipayile ku bano bashilikale kimye kyo bamukashile ja bubiji mu kaleya ka mu Loma.—2 Timo. 4:16, 17.

[Kipikichala pa peja 14]

Jali ja muwayawaya ja mu myaka kitota kitanshi jo bakopelapo kampu wa bashilikale ba ku Kipango

[Byambo bya Muntu Ungi]

Courtesy Classical Numismatic Group, Inc./cngcoins.com

[Kipikichala pa peja 15]

Bimweka bibumbulu bya Castra Praetoria lelo jino

[Kipikichala pa peja 15]

Paulo byo ajinga mu kaleya bashilikale baumvwine byo aambilenga byambo bya kunemba mu makalata anji

[Kitenguluzha pa peja 16]

Konse ko twakonsha kutanwa, kukekala bantu bo twafwainwa kusapwilako

[Kitenguluzha pa peja 16]

Sextus Afranius Burrus

Kyamweka Burrus wasemekejilwe mu muzhi wa Vaison-la-Romaine, waikela ku kabeta ka bulenge bwa France, ko bataine jibwe panembwa jizhina janji mu 1884 C.E. Mu 51 C.E., bamupele kifulo kya kwikala mukulumpe wa bashilikale ba ku Kipango kya Mfumu kwi Agrippina muka Kaludiusa Kesala kabiji pa kimye kimo wajinga mwipwa wanji. Burrus wakwashishe Agrippina kufunjisha mwananji wa mulume wa mwanyike aye Nelo, kwikala mfumu mwine mukatampe kupichila mu kumufunjisha bushilikale. Mu kuya kwa kimye, Agrippina wabikijileko mwata wanji Kaludiusa. Lufu lwa kwa Kaludiusa saka lukyangye kuyukanyikwa ku bantu, Burrus wakambizhe bashilikale ba ku Kipango kya Mfumu kubika Nelo pa bufumu bukatampe, kabiji kije kikatampe kya mu Loma bekikanjikizhe kuswisha byo bafuukwilepo. Nelo byo aipayile bainanji ba Agrippina mu 59 C.E., Burrus wamufile. Bena Loma bayuka bya kala abo ba Suetonius ne Cassius Dio banembele’mba Burrus naye bamubikijileko kwi Nelo mu 62 C.E.

[Kipikichala pa peja 16]

Jibwe panembwa jizhina ja kwa Sextus Afranius Burrus

[Byambo bya Muntu Ungi]

Musée Calvet Avignon

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu