Mambo a Yehoba o Omi
Bishinka Bikatampe Kufuma mu Makalata Anembejilwe bena Tesalonika ne Timoti
KIPWILO kya mu Tesalonika kyapichile mu lumanamo kufumatu po kyalengelwe kimye mutumwa Paulo kyo afwakashijileko. Timoti byo afikizhe myaka ya kusemwa mu ma 20, wafumine ku Tesalonika na sawakya wawama, kya kuba’mba Paulo wanembejile bena Tesalonika nkalata ya kwibatakaika ne kwibatundaika. Ino nkalata yanembelwe ku mpelo ya 50 C.E., byo byajinga byambo bitanshi bya kwa Paulo byanembelwe na mupashi. Byo papichiletu moba acheche, wanembejile bena Kilishitu ba ku Tesalonika nkalata ya bubiji. Kino kimye, wibakwashishe kuleka bintu byatama byaitabijilemo bamo ne kwibatundaika kwikala bakosa mu lwitabilo.
Byo papichile myaka jikumi, Paulo wajinga mu Makedonya kabiji Timoti wajinga ku Efisesa. Paulo wanembele nkalata ya kumutundaika Timoti kwikalanga mu Efisesa ne kutwajijila kukwasha balongo ne banyenga kwikala na bulunda bwabo bwawama na Yehoba nangwa kya kuba bajinga na bafunjishi babubela mu kipwilo. Paulo wanembele nkalata yanji ya bubiji kwi Timoti kimye bena Kilishitu kyo bebamanyikile panyumatu ya kupya kwa muzhi wa Loma mu 64 C.E. Ino yo nkalata yanji yapeleleko yanembelwe na mupashi. Ne atweba lelo jino twakonsha kumwenamo mu lutundaiko ne lujimuno luji mu makalata ana a kwa Paulo.—Hebe. 4:12.
“TULABENGA”
Paulo watakaikile bena Tesalonika pa mambo a ‘mwingilo wabo wa lwitabilo ne mwingilo wabo wakosa wa butemwe ne butekanye bwabo.’ Wibambijile amba yenu ‘luketekelo lwami, nangwa lusekelo lwami, nangwa munchinya wami wa kwitotelamo.’—1 Tesa. 1:3; 2:19.
Panyuma ya kutundaika bena Kilishitu ba ku Tesalonika kuba’mba betekeneshenga bene na bene na luketekelo lwa lusanguko, Paulo waambile amba: “Juba ja Nkambo jiya nobe ngivi bufuku.” Wibajimwine’mba ‘mulabenga’ ne kukenkenta kasa mwatekanya.—1 Tesa. 4:16-18; 5:2, 6.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
4:15-17—Bañanyi ‘bakashikulwa mu makumbi, mu kusambakana nanji Nkambo mwiulu,’ kabiji kino kikobiwa byepi? Bano ke bena Kilishitu bashingwa bakiji bomi mu kino kimye kyakwikalapo kwa Kilishitu pa Bufumu. ‘Basambakana nanji Nkambo’ Yesu mwiulu mubula kumwekana. Pa kuba’mba bobe bino, bafwainwa patanshi kukifwa apa bino basangulwa ke bilengwa bya mupashi. (Loma 6:3-5; 1 Ko. 15:35, 44) Kwikalapo kwa kwa Yesu kwatendekele kala, onkao mambo umvwe bena Kilishitu bashingwa bafwa lelo jino kechi bakishala monka bakifwila, ine. ‘Bashikulwa,’ nangwa’mba kusangulwatu ponkapo.—1 Ko. 15:51, 52.
5:23—Paulo watazhizhe mwepi byo alombele amba “mipashi yenu ne michima [myeo] yenu ne mibiji yenu yonse pamo ilaminwe”? Paulo watazhizhenga ku mupashi, mweo ne mubiji wa ba mu kipwilo kya bena Kilishitu, kubikakotu ne bena Kilishitu bashingwa ba mu Tesalonika. Mu kifulo kya kulombatu amba kipwilo kilamwe bulongo, aye walombele amba kitwajijile na “mupashi” wakyo, nangwa butuntulu bwakyo. Walombele ne pa “mweo” wakyo, pa bumi nangwa’mba pa kwikalako kwakyo, ne pa “mubiji” wakyo, ko kuba’mba jibumba jonse ja bena Kilishitu bashingwa. (1 Ko. 12:12, 13) Luno lulombelo lwamwesha Paulo byo atele maana ku kipwilo.
Lufunjisho Kotuji:
1:3, 7; 2:13; 4:1-12; 5:15. Jishinda jawama kupainamo lujimuno ke kutakaika muntu ne kumutundaika kubanga bulongo.
4:1, 9, 10. Bapopweshi ba Yehoba bafwainwa kutwajijila kukosesha bulunda bwabo na Yehoba.
5:1-3, 8, 20, 21. Juba ja Yehoba byo jibena kufwenya pepi, twafwainwa “twikale batekanya, tuvwale kyela kya pa kyaji kya lwitabilo ne butemwe; ne kya pa mutwe kya luketekelo lwa lupulukilo.” Kabiji twafwainwa kuta muchima ku Mambo a bungauzhi bwa Lesa, Baibolo.
“IMANYISHAITU PO”
Byo balumbulwijile mungi byambo byaambile Paulo mu nkalata yanji itanshi, bavula mu kipwilo bakoselekotu na kukana’mba “kwiya kwa Nkambo” kechi kuji pepi ne. Pa kuba’mba atokeshepo bulongo pa uno mulanguluko, Paulo walondolwele bintu byafwainwa kubiwa “patanshi.”—2 Tesa. 2:1-3.
Paulo wakambizhe amba: “Imanyishaitu po, mukwachishe mafunjisho o mwafunjishiwe.” Wibapele mikambizho amba “mwabane na balongo bonse benda kyendeende.”—2 Tesa. 2:15; 3:6.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
2:3, 8—“Muntu wa bumpupabizhila” ye ñanyi, kabiji bakamufumyapo byepi? Awe “muntu” ke jibumba ja bantangi ba bupopweshi bwa mu Kilishitendomu. Awa wapewa lūsa lwa kuleta luzhachisho lwa Lesa pa babi ne kupana mikambizho ya kwibepaya utelwa’mba “Mambo,” ko kuba’mba Yesu Kilishitu wa kumwambilako Yehoba. (Yoa. 1:1) Onkao mambo, kyafwainwa kwambiwa amba Yesu ukafumyapo muntu wa bumpupabizhila “na muya wakanwa kanji.”
2:13, 14—Mu ñanyi jishinda bena Kilishitu bashingwa mo ‘bebasalulwijile lupulukilo, kufuma ku ntendekelo’? Jibumba jonse ja bena Kilishitu bashingwa bejisalulwijile jimo kimye Yehoba kyo anengezhezhe lukunwa wa mwanamukazhi kufumpa Satana ku mutwe. (Nte. 3:15) Kabiji Yehoba waambijile jimo bintu byo bafwanyijilwe kuba, mingilo yo bakengilanga ne lweseko lo bakapitamo. O ene mambo ‘kyo ebechijile.’
Lufunjisho Kotuji:
1:6-9. Yehoba usala bakonauna pa kuleta luzhachisho lwanji.
3:8-12. Juba ja Yehoba byo jafwenya kala pepi, kechi kyo kyafwainwa kwitulengela kubula kukebanga bintu bya kwingijisha mu bwikalo nangwa mu mwingilo ne. Kubula bya kuba kwakonsha kwitulengela kwikala bankope ne kutendeka ‘kwibika mu mambo a bakwetu.’—1 Pe. 4:15.
“LAMA AKYA KYO WAPELWE”
Paulo wakambizhe Timoti ‘amba ulwengako bulwi bwawama; kasa ulama lwitabilo ne muchima ubula kwizhachisha.’ Mutumwa walumbulwile bintu bikebewa ku banabalume batongolwa mu kipwilo. Kabiji Paulo wakambizhe Timoti amba ‘ukane bishimi byatu bizhilulula bintu byazhila.’—1 Timo. 1:18, 19; 3:1-10, 12, 13; 4:7, NW.
Paulo wanembele amba: “Kechi ukalukila mukulumpe ne.” Watundaikile Timoti amba: ‘Lama akya kyo wapelwe; vundamina ku bya kyambeambe byatu, ne ku lupata lwa ao o batela mu bubela’mba maana.’—1 Timo. 5:1; 6:20.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
1:18; 4:14—“Bungauzhi” ka bwaambijilwe jimo kutazha kwi Timoti? Bwajinga bungauzhi bumo bwaambilenga pa mingilo yaingijile Timoti kulutwe na lwendo mu kipwilo kya bwina Kilishitu, yaambijilwe jimo na mupashi kimye Paulo kyo afwakashijile muzhi wa Lisitila pa lwendo lwanji lwa bumishonale lwa bubiji. (Byu. 16:1, 2) Na mambo a buno “bungauzhi” bwaambijilwe jimo, Timoti “wabikilwe maboko” ku bakulumpe ba mu kipwilo pa kuba’mba engile mwingilo ye bamupele.
2:15—Mwanamukazhi ‘ukapuluka pa kusema baana’ mu ñanyi jishinda? Kusema baana, kwibalama ne kusunga bulongo ba mu nzubo kulengela mwanamukazhi ‘kupuluka’ pa mambo a kubula ‘kwikala ke kalokwete, ne kubula kwibika mu mambo a bakwabo.’—1 Timo. 5:11-15.
3:16—Nanchi kyafyamika kyazhila kya munema wa kunemeka Lesa kyo ki ka? Kikale bantu bafwainwe kumwesha lukokelo lwalumbuluka ku bumfumu bwa Lesa nangwa ne, kyaikele ke kintu kyafyamika pa myaka yavula. Yesu wapaine mukumbu byo atwajijile kwikala walumbuluka mu bukishinka kwi Lesa kufikatu ne ku lufu.
6:15, 16—Nanchi abye byambo bingila kwi Yehoba Lesa nyi, inyi kwi Yesu Kilishitu? Bino byambo bingila ku muntu ye bilumbulula, aye Yesu Kilishitu. (1 Timo. 6:14) Kupusanako na bantu bekala pa bufumu nangwa kubila bakwabo bunkambo, aye Yesu ye “wa lūsa lonse,” kabiji ye yenkatu bunke ubula kufwa. (Da. 7:14; Loma 6:9) Kufumatu po ayijile mwiulu mubula kumweka, kafwako muntu panopantanda wakonsha “kumumona” na meso a bumuntu ne.
Lufunjisho Kotuji:
4:15. Kikale popo twaikala bena Kilishitu nangwa twaikele kala, twafwainwa kutwajijila kuyilako palutwe mu kukosesha bulunda bwetu na Lesa.
6:2. Umvwe betutwezha nkito ku mukwetu wa mu lwitabilo lumo, mu kifulo kya kumujilanga makusu pa mutwe mu mbaji iji yonse, po po twafwainwa kumwingijilanga bulongo kukila byo twafwainwa ne kwingijila wabula mu kipwilo.
“SAPWILA MAMBO; KASA UTENGELELA JIMO”
Paulo byo akwashishe Timoti kwinengezhezha jimo ku makatazho a kulutwe na lwendo, wanembele’mba: “Lesa kechi witupele Mupashi wa moyo ne; poso wa bulume ne wa butemwe ne wa kwilama.” Timoti bamukambizhe’mba: “Kalume wa Nkambo kechi wafwainwa kutoboka ne, kana ekale wakoka muchima ku bonse, wakonsha kufunjisha.”—2 Timo. 1:7; 2:24.
Paulo watundaikile Timoti amba: “Obewa ukelwe monka mu bintu byo wafunjile, byo waitabisha.” Mafunjisho a bantu basendukile mu lwitabilo byo ananukilenga, mutumwa wakambizhizhe kalama wakyanyike amba: “Sapwila mambo; kasa utengelela jimo . . . , wibalengulule, ne kwibakalukila, ne kwibafunda.”—2 Timo. 3:14; 4:2.
Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:
1:13—Nanchi “musango wa byambo byalumbuluka” ye mu ka? “Byambo byalumbuluka” ke byobya “byambo byalumbuluka bya Nkambo yetu Yesu Kilishitu,” ko kuba’mba mafunjisho a kine a bwina Kilishitu. (1 Timo. 6:3) Byafunjishanga Yesu ne bintu byo aubanga byailanga mumo na Mambo a Lesa, o ene mambo kipelu kya kuba’mba “byambo byalumbuluka” inge twibisabulula byakonsha ne kulumbulula mafunjisho onse a mu Baibolo. Ano mafunjisho akonsha kwitukwasha kuyuka bintu byo akeba Yehoba kwi atweba. Tutwajijila kukwata ku bibye byambo kupichila mu kuba bintu byo twafunda mu Baibolo.
4:13—“Biseba bya binembelo” byo bi ka? Jizhina ja kuba’mba “biseba bya binembelo” jilumbulula kiseba kyo banyuka bulongo pa kunembela byambo. Kyamweka nobe Paulo wakebelenga mivungilo ya Binembelo bya Kihebelu pa kuba’mba akafundengamo byo bamutaile pa kazhima mu Loma. Mivungilo imo beilengele kufuma ku mambanga, bino ikwabo beilengele kufuma ku biseba.
Lufunjisho Kotuji:
1:5; 3:15. Ene mambo alengejile Timoti kwikala na luketekelo mwi Kilishitu Yesu, ko kuba’mba, luketekelo lwalengejile Timoti kuba bintu byonse, ke mafunjisho a mu Binembelo o afunjile ku nzubo kufuma ku bwanyike. Byo kyanemapo kuba’mba ba mu kisemi balangulukengapo bulongo pa byo bafwainwa kufikizha uno mutembo wabo kwi Lesa ne ku baana babo!
1:16-18. Umvwe balongo betu ba mu lwitabilo ke bapite mu meseko, kwibamanyika nangwa kwibakasa mu tuleya, twayai twibabikengako mu milombelo ne kwibakwashako kwesakana na papelela ngovu yetu.—Mana. 3:27; 1 Tesa. 5:25.
2:22. Bena Kilishitu, kikatakata bakyanyike, kechi bafwainwatu kupayankana na bisela bya kukosesha mubiji, kuteleka ku nyimbo, byakisangajimbwe, kufwakasha, misambo yabula munda ne munyuma ne bikwabotu kya kuba’mba balubako ne ku bintu bya ku mupashi, ine.
[Kipikichala pa peja 31]
Ñanyi nkalata ya ku mupashi yapeleleko kunembwa na mutumwa Paulo?