‘Ambainga Bulongo Mambo a Lesa’

“Kasa uteshakotu muchima ukefikizhe obe mwine kwi Lesa, sa walumbuluka, muntu wa mwingilo wabula ne kya kubilako bumvu, kasa utwalatu [wambatu, NW] bulongo mambo a bukine.”–2 TIMOTI 2:15.

1, 2. (a) Mambo ka bantu bengila mingilo kyo bakebewa kwikala na byela bya kwingilako? (b) Bena Kilishitu bengila mwingilo ka, kabiji bamwesha byepi kuba’mba basambila kukebesha Bufumu?

BANTU bengila bekala na byela bya kwingilako mingilo yabo. Pano bino kechi bekalatu na byela byonka kwapwa ne. Muntu wa mingilo wafwainwa kwikala na kyela kya kwingijisha kyawama, kabiji wafwainwa kwikingijisha mu jishinda jafwainwa. Kya kumwenako, umvwe mubena kupopa musumali pa bisomo byo mubena kutengela musemi wa nzubo, kechi mwafwainwa kwikalatu na sando ne misumali kwapwa ne. Mwafwainwa ne kuyuka bya kupopa musumali saatwela mu kisomo kwa kubula kukonkomana ne. Mambo kukanjikizha musumali kuba’mba atwele mu kisomo samwabula kuyuka bya kwingijisha sando kwakonsha kwimukatazha bingi, kampe ne kwimulefula. Byela bingijishiwa mu jishinda jafwainwa bitukwasha kwingila mingilo yetu bulongo.

² Atweba bena Kilishitu tuji na mwingilo. Uno mwingilo wanema bingi. Yesu Kilishitu wakambizhe baana banji ba bwanga ‘kusambila kukebesha bufumu.’ (Mateo 6:33) Twakonsha kuba byepi kino? Jishinda jimo ja kubilamo kino ke kubambakana mu mwingilo wa kusapwila ne kulenga baana ba bwanga. Kabiji jishinda jikwabo ja kusambila kukebesha bufumu ke kumona kuba’mba mwingilo wetu ubena kwingijiwa monka mwayila Byambo bya Lesa. Kabiji kwikala babula kaneneno ke jishinda jikwabo ja busatu. (Mateo 24:14; 28:19, 20; Byubilo 8:25; 1 Petelo 2:12) Pa kuba’mba twingile iwe mwingilo wa bwina Kilishitu ne kwikala basangalala, twafwainwa kwikala na bintu bya kwingijisha byawama ne kuyuka bya kwibingijisha bulongo. Mwina Kilishitu wa mwingilo mutumwa Paulo waingijile bingi bulongo mu kino ye twafwainwa kumwenako, kabiji watundaikile bakwabo ba mu lwitabilo kumulonda. (1 Kolinda 11:1; 15:10) Onkao mambo, nanchi kwi Paulo mukwetu wa mwingilo twakonsha kufunjilako ka?

Paulo–Musapwishi wa Bufumu Wabambakana

3. Mambo ka o twakonshesha kwambila’mba mutumwa Paulo wajinga wa mwingilo wa Bufumu wabambakana?

³ Nanchi Paulo wajinga muntu wa mwingilo wa ñanyi mutundu? Wajinga wabambakana. Paulo wasapwijile mambo awama pabaya bingi ku mapunzha avula azhokoloka Meditelanya. Ene mambo o asapwijilenga mambo a Bufumu na kubambakana waambile’mba: “Mambo nangwa nsapwila mambo awama, kechi nji na kya kwitotelamo ne; mambo naswikwa na uno mwingilo; kabiji malwa o ami umvwe amiwa ne kusapwila mambo awama ne.” (1 Kolinda 9:16) Nanchi Paulo wateletu muchima ku kupulushatu bumi bwanji bonka nyi? Ine. Aye kechi wajinga muntu witemenwetu aye mwine ne. Bino wakebanga amba ne bakwabo bomvwe mambo awama. Wanembele’mba: “Mbenakuba byonse na mambo a mambo awama, namba ngikale ke wa kwabana ne bakwetu bibusa byao.”–1 Kolinda 9:23.

4. Ñanyi kintu kya kwingilako mwingilo bena Kilishitu kyo banemekesha?

⁴ Bino mutumwa Paulo wajinga wa mwingilo wikepeshe wayukile kuba’mba kechi wafwainwa kuketekelatu mu bya bupe byoajinga nabyo ne. Byonkatu muntu ubena kutenga musemi byoakeba kwikala na sando, ne Paulo naye wafwainwe kwikala na kya kwingijisha kyawama kya kufunjishishamo bukine bwa Lesa mu michima ya bantu bamutelekelenga. Ñanyi kya kwingilako mwingilo kyoaingijishenga? Waingijishenga Byambo bya Lesa Binembelo bya Muzhilo. Byonkabyo, ne atweba twingijisha Baibolo yense kwitukwasha kwalula bantu ke baana ba bwanga.

5. Kununga pa kutanga binembelo, kika kikwabo kyo twakonsha kuba pa kuba’mba twikale basapwishi basapwila bulongo?

⁵ Paulo wayukile kuba’mba kwamba Byambo bya Lesa bulongo kechi kwibitangatu ne. ‘Wibetabishenga.’ (Byubilo 28:23) Mu ñanyi jishinda? Paulo waingijishe bingi bulongo Byambo bya Lesa ne kulengela bavula kutambula bukine bwa Bufumu. Waipuzhañenenga nabo. Pa bañondo basatu mu nshinagoga imo mu Efisesa, Paulo ‘waambilenga ne kwipuzhañana nabo ne kweseka kwibetabisha bya mu bufumu bwa Lesa.’ Nangwa kya kuba bamo ‘bakoseshenga michima ne kulengulula,’ bakwabo batelekelenga. Busapwishi bwasapwijile Paulo mu Efisesa bwalengejile kuba’mba ‘mambo a Lesa ayenga na kukoma ne kushinda sa ashinda.’–Byubilo 19:8, 9, 20.

6, 7. Paulo watumbijikile byepi mwingilo wanji, kabiji ne atweba twakonsha kuba byepi byonkabyo?

⁶ Paulo byoajinga musapwishi wa Bufumu wabambakana ‘watumbijikile mwingilo wanji.’ (Loma 11:13) Mu ñanyi jishinda? Kechi witumbijikilenga aye mwine amba aye nkuwa ne; kabiji kechi waubilenga bumvu kutelwa amba naye wa mu mwingilo umo ne Lesa ne. Aye wanemekele bingi mwingilo wanji kuba’mba washukwa. Paulo wafunjishenga bingi bulongo Byambo bya Lesa. Mwingilo wanji wa kishinka watundaikilenga bakwabo ne kwibakwasha kwingila na ngovu mu mwingilo wabo. Ne mu jino jishinda namo mwingilo wanji watumbijikilwe.

⁷ Byonka byajinga Paulo ne atweba twakonsha kutumbijika mwingilo wetu kupichila mu kwingijisha bulongo kimye kyonse Byambo bya Lesa. Mu mbaji yonse ya mwingilo wetu wa mu bujimi, kikonkwanyi kyetu kyafwainwa kwikala kya kwisamba na bantu bavula byambo bya mu Binembelo. Pano twakonsha kwisamba byepi nabo na kwibetabisha? Monai ano mashinda anema asatu: (1) Twafwainwa kuzhikula mu Byambo bya Lesa mu jishinda jimwesha kuba’mba twibinemeka. (2) Twafwainwa kulumbulula bulongo byaamba Baibolo pa kintu kyo tubena kukeba kwisamba na muntu. (3) Twafwainwa kwambañana na muntu mu binembelo mu jishinda ja kuba wibyumvwa.

8. Ñanyi bya kwingilako mwingilo wa kusapwila Bufumu byo tuji nabyo ano moba, kabiji mwibingijisha byepi?

⁸ Basapwishi ba Bufumu ano moba baji na bintu byabujileko kimye Paulo kyoaingijilenga mwingilo wanji. Bintu bimo byabujileko ke, mabuku, magazini, mabuloshuwa, matalakiti, matepu a mu kijimba ne a vidyo. Mu myaka itanshi ya 1900 kwajinga kwingijisha bikachi panembwanga mambo awama, bijimba bya malekodi, myotoka yajinga na bya kwambilamo ne malaudi sipika, ne kwamba pa mwela. Pano bino kya kwingilako mwingilo kyetu kikatampe ke Baibolo, kabiji twafwainwa kwiingijisha bingi bulongo, mambo kuba twaingila mwingilo kwa kubula ayo ne.

Busapwishi Bwetu Bwafwainwa Kufuma mu Byambo bya Lesa

9, 10. Twakonsha kufunjilako ka ku mukambizho wa kwa Paulo kwi Timoti pa mambo a kwingijisha Byambo bya Lesa?

⁹ Twakonsha kwingijisha byepi bulongo byambo bya Lesa? Twakonsha kwibingijisha bulongo kupichila mu kumvwina byambo bya kwa Paulo ku mukwabo wa mu mwingilo umo aye Timoti: “Kasa uteshakotu muchima ukefikizhe obe mwine kwi Lesa, sa walumbuluka, muntu wa mwingilo wabula ne kya kubilako bumvu, kasa utwalatu [wambatu, NW] bulongo mambo a bukine.” (2 Timoti 2:15) Bika byavwangiwa mu ‘kwambatu bulongo mambo a bukine’?

¹⁰ Kyambo kya Kingiliki kwafuma byambo bya kuba’mba ‘kwambatu bulongo’ kilumbulula kintu “kyaoloka bulongo” nangwa “kulala jishinda jonka jatanamatu.” Mu byambo bya kwa Paulo kwi Timoti mo monkatu mutanyiwa bino byambo mu Binembelo bya bwina Kilishitu bya Kingiliki. Abino byambo byakonsha ne kulumbulula amba kulala mimpalala yaoloka mu bujimi. Njimi wayuka kujima kyakonsha kumufichisha bingi ku muchima inge kya kuba mimpalala yanji yakonkomana. Mu kwikala “muntu wa mwingilo wabula ne kya kubilako bumvu,” Timoti bamuvulwileko amba kechi wafwainwa kufuma mu byambo bya mafunjisho a kine a Byambo bya Lesa ne. Timoti kechi wafwainwe kuleka milanguluko yanji kwalula lufunjisho lwanji ne. Busapwishi ne lufunjisho lwanji byaimenejiletu pa Binembelo kwapwa. (2 Timoti 4:2-4) Mu jino jishinda bantu ba michima ya kishinka baalwilenga milanguluko yabo monka mwayila Yehoba byo amona bintu, kechi kwikala na maana a ino ntanda ne. (Kolose 2:4, 8) Ne ano moba byo byo kiji.

Twafwainwa Kwikala na Byubilo Byawama

11, 12. Byubilo byetu byalamata byepi kwamba bulongo Byambo bya Lesa?

¹¹ Kwambatu bulongo Byambo bya Lesa kimye kyo tusapwila bukine bwabyo kechi kyo kyonkatu kikebewa ne. Byubilo byetu byafwainwa kwikala byawama. “Twi ba mu mwingilo umo ne Lesa,” onkao mambo kechi twafwainwa kwikala ba mwingilo bafunjisha bintu byo tubula kuba atweba bene ne. (1 Kolinda 3:9) Byambo bya Lesa byaamba amba: “Obewa ufunjisha mukwenu, kechi wifunjisha obe mwine nenyi? obewa usapwila’mba, Muntu kechi ebe ne, obewa wibanyi? Obewa wamba’mba, Muntu kuba bukende ne, obewa wibubanyi? Obewa ushikwa bankishi, wiba bya mu mazubo abo azhilanyi?” (Loma 2:21, 22) Byo tuji ba mu mwingilo umo ne Lesa ba ano moba, jishinda jimo jo twambilamo Byambo bya Lesa bulongotu ke kumvwina uno mukambizho: “Ketekela mwi Yehoba na muchima wobe yense, ne kuta muchima ku milangwe yobe obe mwine ne. Umuvulukenga konse konse ko uya ne aye ukakolwela mashinda obe.”–Byambo bya Mana 3:5, 6.

¹² Ñanyi mfweto yo twakonsha kuketekela mu kwamba Byambo bya Lesa bulongo? Langulukai Byambo bya Lesa byanembeshiwa byo biji na bulume bwa kwalula bwikalo bwa bantu ba michima ya kishinka.

Byambo bya Lesa Biji na Bulume bwa Kwalula Bantu

13. Kwingijisha Byambo bya Lesa kwakonsha kuba byepi?

¹³ Umvwe bantu baswa byambo bya Lesa ne kwibiketekela, biji na bulume bukatampe bwa kwalula bwikalo bwabo. Paulo wimwenejile bulume buji na byambo bya Lesa, kabiji wimwenejile ne mfweto yawama ifumamo ku bantu baishile kwaluka ke bena Kilishitu mu Tesalonika wa kala. Onkao mambo, wibambijile’mba: “Kabiji na onka ano mambo o tusanchila kwi Lesa na kubula kuzhikilwa, mambo, byo mwatambwile mambo o mwaumvwine kuji atweba, o mambo a Lesa, mwiatambwile kechi nobe mambo a bantu ne, poso byonka byo aji kine, mambo a Lesa, o engila kabiji mwi anweba baitabila.” (1 Tesalonika 2:13) Ku bano bena Kilishitu ne baana ba bwanga bonse ba kishinka, maana a muntu akepeshatu kabiji kechi aesakanapotu nangwa pacheche na maana akatampe a Lesa ne. (Isaya 55:9) Bena Tesalonika ‘batambwijile mambo mu bya lumanamo byavula, na lusekelo lwa mupashi wazhila’ ne kwikala ke bakumwenako bakwabo ba mu lwitabilo.–1 Tesalonika 1:5-7.

14, 15. Byambo bya Lesa biji byepi na bulume, kabiji mambo ka?

¹⁴ Byambo bya Lesa biji bingi na bulume mambo Mwinabyo ke Yehoba. Byafuma “kwi Lesa mumi,” aye ‘walengele jiulu’ konka ku jiwi janji, kabiji jiwi janji ‘jilumbulukila mu kyonkakya kintu kyoejituminamo.’ (Bahebelu 3:12; Masalamo 33:6; Isaya 55:11) Shayuka wa Baibolo umo waambile’mba: “Lesa kechi wamba Byambo bibula kufikizhiwa ne. Kechi wibikana uba nobe byambo bya bene ne. . . . Onkao mambo, byambo byanji kechi byatutu ne, kabiji byonse byubiwa na byambo byanji bimulamata; mambo byakwatankana bingi na Lesa mumi.”

¹⁵ Byambo bya Lesa biji byepi na bulume? Biji na ngovu ikatampe bingi. Ne Paulo wanembele’mba: “Mambo a Lesa o omi, ne kwingila engila, kabiji atwisha kukila mapoko onse atwa kubiji, ne kusaba asaba kufika ne ku kwabanya kwa muchima ne mupashi, ne kwa manungi ne mukolokofwa, kabiji alondalonda ne kupima milanguluko ya michima ne mo yaila.”–Bahebelu 4:12.

16. Byambo bya Lesa byakonsha kwalula byepi muntu?

¹⁶ Mambo aji mu Byambo bya Lesa byanembeshiwa, “atwisha kukila mapoko onse atwa kubiji.” Onkao mambo, aji na ngovu yabaya bingi ipita mapusa kukila kintu kya bantu kiji kyonse kya kwingilako mwingilo. Byambo bya Lesa bipita kufika ne mukachi ka muntu ne kumwalula mu byoalanguluka ne mu byoatemwa kuba’mba ekale wa mwingilo waitabilwa kwi Lesa. Byo bijipo na bulume!

17. Lumbululai bulume bwa Byambo bya Lesa byo bwalula bantu.

¹⁷ Byambo bya Lesa bivumbulula biji muntu mukachi kanji kwesakana na byoalanguluka mwine amba byoaji ne bakwabo byo bamumona. (1 Samwela 16:7) Nangwa ngubabibi kimye kimo wakonsha kwifya byo aji mukachi na kubepekezha bukifyele nangwa kubambakana mu bya mpopwelo. Bantu bangubabibi befya kuchina’mba bubi bwabo bwakasololwa. Bantu betota befya kebamweke nobe bepelula bino sabatengela kwibatentemesha ku bantu. Mu kusolola biji mukachi ka muntu, Baibolo yakonsha kutundaika muntu wipelula kuvula bumuntu bwakala ne “kuvwala bumuntu bupya bwalengwa mu bololoke ne buzhile bwa bukine monka mwaikajila Lesa.” (Efisesa 4:22-24) Mafunjisho a Byambo bya Lesa akonsha ne kwalula bantu baji na moyo kwikala ke Bakamonyi bakwa Yehoba bachinchika ne kwikala ke bataya mbila ya Bufumu ba mukoyo.–Yelemiya 1:6-9.

18, 19. Kwesakana na byambo biji mu ino palagalafu nangwa byomwamwene anweba bene mu mwingilo wa mu bujimi, lumbululai bukine bwa mu Binembelo byo bwakonsha kwalula muchima wa muntu.

¹⁸ Ngovu iji na byambo bya Lesa yalula bantu ku mapunzha onsetu. Kya kumwenako, bataya mbila ya Bufumu ba mu Phnom Penh, ne Cambodia basapwilanga jibiji mu ñondo mu Kibunji kya Kompong Cham. Pashita wa mu chechi imo byoaumvwine bapashita bakwabo kebambe byambo bya kutala bibi Bakamonyi bakwa Yehoba, winengezhezhe kuba’mba akamonañane nabo kimye kikwabo kyobaishile na kusapwila mu kyokya kibunji. Byo baishile wibashikishe mepuzho avula bingi pa mambo a maolide kabiji watelekeshenga bingi byo besambilenga nanji mu Binembelo. Kepo aambile’mba: “Pano nayuka namba byambo byaambile bakwetu bapashita pe anweba bya bubela! Babepelenga’mba anweba kechi mwingijisha Baibolo ne, pano akino kimye kya lukelo kyonse byo tuji pamo yoyo mwaingijisha!”

¹⁹ Awe mwanamukazhi pashita watwajijile kwisamba byambo bya mu Baibolo na Bakamonyi kabiji kechi waakaminwe kumwangata bupashita ne. Wisambileko ne na mukwabo byambo bya mu Binembelo waubile palutwe watendeka kufunda Baibolo na Bakamonyi. Awe mukwabo watemenwe bingi byoafunjilenga kya kuba’mba kimye kyoafunjishenga byambo bimo mu chechi yanji, waambile’mba: “Fundainga Baibolo na Bakamonyi bakwa Yehoba!” Kechi papichile ne kimye ne, walekele kwikala membala wa mu chechi yoajingamo. Awe muntu wajinga pashita, mulunda nanji, ne bakwabotu batendekele kufunda Baibolo na Bakamonyi bakwa Yehoba.

20. Byapichilemo mwanamukazhi mwina Ghana bimwesha byepi ngovu iji na Byambo bya Lesa?

²⁰ Ku mwanamukazhi mwina Ghana wa jizhina ja Paulina nako twakonsha kumwenako ngovu iji na Byambo bya Lesa. Utaya mbila ya Bufumu uji mu mwingilo wa kimye kyonse wamufunjishenga Baibolo mu buku wa Kuyuka Kutangijila ku Bumi Bwa Myaka.a Paulina wasongwelwe ku mpaji, onkao mambo wamwene kuba’mba wafwainwa kwaluluka, bino mwata wanji ne balongo banji bamukakejile bingi. Bankambo yanji babalume basema bainanji, ba mutonyi mu kochi mukatampe kabiji bakulumpe mu chechi, baesekele kumujimbaika na kutwala mungi byambo byanembwa mu Mateo 19:4-6. Bankambo yanji bajinga ba mutonyi bamwekele kwikala bingi na ngovu, bino Paulina wafikile kuyuka’mba akya kyo baubilenga kijitu pamo na Satana byoazhalulwilenga Binembelo kimye kyo aesekele Yesu Kilishitu. (Mateo 4:5-7) Wavulukile byambo bya kwa Yesu pa mambo a masongola kuba’mba Lesa wibalengele bantu mwanamulume ne mwanamukazhi, kechi mwanamulume ne banabakazhi ne, ne kuba’mba babiji bakekala ke mubiji umo, kechi basatu ne. Waubile monka moafukwijile, kabiji bamukasulwile kufuma mu masongola a mpaji kwesakana na mwayila kisho kyabo. Kechi papichile ne kimye ne, waikele ke utaya mbila ya Bufumu wabatizwa.

Twajijilai Kwamba Byambo bya Lesa Bulongo

21, 22. (a) Kwibikangako kuba ka ko twafwainwa kusakisha atweba bataya mbila ya Bufumu? (b) Bika byo tukafunda mu mutwe walondelapo?

²¹ Kine Byambo bya Lesa byanembeshiwa ke kintu kya kwingilako mwingilo kiji bingi na bulume bwa kukwasha bantu kwalula bwikalo bwabo kuba’mba bafwenye kwipi ne Yehoba. (Yakoba 4:8) Byonkatu bantu bengila mingilo byo bengijisha bintu bya kwingilako yewo mwingilo, ne atweba twayai twibikengako kwingijisha Byambo bya Lesa Baibolo bulongo mu mwingilo witupa Lesa wa kwikala bataya mbila ya Bufumu.

²² Twakonsha kwingijisha byepi bulongo Binembelo mu mwingilo wetu wa kulenga baana ba bwanga? Jishinda jimo ke kukomenako mu kwikala bafunjishi betabisha bantu. Mwane mukatesheko muchima ku mutwe walondelapo, mambo walumbulula mashinda a kufunjishishamo ne kukwasha bantu kwitabila byambo bya Bufumu.

[Tubyambo twa mushi]

Mukivuluka Nyi?

• Ñanyi bya kwingilako mwingilo biji na bataya mbila ya Bufumu?

• Mu ñanyi mashinda Paulo moaikejile wa mwingilo wa Bufumu wa kumwenako?

• Bika biji mu kwamba Byambo bya Lesa bulongo?

• Byambo bya Yehoba byanembeshiwa byaikala byepi kya kwingilako mwingilo kiji na bulume?

[Bipikichala pa peja 10]

Bya kwingilako mwingilo bimo bena Kilishitu byo bengijisha mu mwingilo wa kutaya mbila ya Bufumu