Ubainga Abya Bintu Byomwafunjile
“Abya bintu byo mwafunjile ne byo mwatambwile, ne byo mwaumvwine ne byo mwamwene mwi amiwa, byubai: ne aye Lesa wa mutende ukekala nenu.”—FILIPAI 4:9.
1, 2. Mukimvwange, nanchi Baibolo ibena kwalula bwikalo bwabantu betela bene amba bapopweshinyi? Lumbululai.
“BUPOPWESHI Bubena Kuya Nakuvujilako, bino Byubilo Byawama Bibena Kuya Nakukepana.” Uno mutwe wajinga mupepala wabyambo wa Emerging Trends walumbulwile mungipipishilo byatainwe mukupesa-pesa kwajingako mu United States. Kwambatu kine, mukyokya kyalo muji bantu bavula bingi baya kumachechi bamba’mba bupopweshi bwanema bingi mubwikalo bwabo. Pano bino, uno sawakya washimuna’mba: “Nangwa kyakuba kibelengelo kyabantu baya mumachechi kyabaya, bena America bavula babena kwibuzhinauka bingi bupopweshi byobubena kubila bantu mubwikalo bwabo.”
2 Kino kechi kibena kubiwatu mukyalo kimone. Kuzhokoloka ntanda yonse, bantu bavula bamba’mba baitabila byaamba Baibolo kabiji bapopweshi kechi balondela byaamba Binembelo nekwalula bwikalo bwabone. (2 Timoti 3:5) Mwanamulume umo mukulumpe wajibumba jabapesa-pesa waambile’mba: “Twiikinjika bingi Baibolo, pano bino kechi twikalako nakimye kyakwiitanga, kwiifunda, nekwingijisha bintu byotufundamone.”
3. (a) Baibolo yalula byepi aba bekala bena Kilishitu bakine? (b) Baana babwanga bakwa Yesu bengijisha byepi lujimuno lwakwa Paulo lwanembwa mu Filipai 4:9?
3 Pano bino, kubena Kilishitu bakine kechi byobyo kijine. Lujimuno lobafunda mu Byambo bya Lesa lwalula bingi ndangulukilo yabo nebyubilo byabo. Kabiji bantu bafikenatu kumona bumuntu bupya bobamwesha. (Kolose 3:5-10) Kubaana babwanga bakwa Yesu, Baibolo kechi buku ikalatu kwakubula kwiitangane. Mutumwa Paulo waambijile bena Kilishitu mu Filipai amba: ‘Abya bintu byo mwafunjile ne byo mwatambwile ne byo mwaumvwine ne byo mwamwene mwi amiwa, byubai: ne aye Lesa wa mutende ukekala nenu.’ (Filipai 4:9) Bena Kilishitu boba byavula kechi kwitabilatu bukine bwa Byambo bya Lesa ne. Bengijisha byobafunda, nekutwajijila kulondela lujimuno lwamu Baibolo kikale mukisemi, pankito, mukipwilo, nemumbajitu ikwabo yabwikalo.
4. Mamboka okyakatezha kulondela mizhilo ya Lesa?
4 Kechi kyapela kulondela mizhilo nemafunde a Lesa ne. Mambo tuji muntanda iji mubulume bwakwa aye Satana Diabola, utelwa mu Baibolo amba “lesa wa panopantanda.” (2 Kolinda 4:4; 1 Yoano 5:19) Onkao mambo, kyanema bingi kimye kyonse kwikala bajimuka kukintu kiji kyonse kyakonsha kwitunyanchijila kuba byubilo byalumbuluka kwi Yehoba Lesa. Twakonsha kusunga byepi bulumbuluke?
Kwachishai Kuyewa“Musango wa Byambo Byalumbuluka”
5. Kyambo kyaambile Yesu amba: ‘Ndondelainga’ kyalumbululaka?
5 Jishinda jimo jotwakonsha kubilangamo byotwafunda kekukwachisha mubukishinka bupopweshi bwakine, nangwa kyakuba bantu babula kwitabila betukanye byepi nangwa byepi. Pakuba’mba tuchinchike twafwainwa kwibikako. Yesu waambile’mba: “Umvwe muntu wasaka kundondela, ekane mwine, ashikule [kichi kyanji kyalumanamo, NW], andondelenga.” (Mateo 16:24) Yesu kechi waambile’mba twafwainwa kumulondelatu pamulungu umo, ñondo umo, nangwa mwaka umotune. Waambile’mba: ‘Ndondelainga.’ Byambo byoaambile bimwesha kuba’mba bwana bwabwanga bwetu kechi bwapa kakimyetu kacheche mubwikalo bwetu nangwa bwakwipanatu lelo kesha bwapwane. Kukwachisha bupopweshi bwakine kilumbulula’mba tuchinchikenga mubukishinka mujino jishinda jotwasala, nangwa kyakuba twafikilwa nakintu kyabyepi nangwa kyabyepi. Twakonsha kuba byepi byobyo?
6. Musango wabyambo byalumbuluka yemuka bena Kilishitu bamukitota-myaka kitanshi yebafunjile kwi Paulo?
6 Paulo watundaikile mukwabo wamwingilo aye Timoti amba: “Kwachisha ku yewa musango wa byambo byalumbuluka byo waumvwine kwi amiwa, monka mu lwitabilo ne mu butemwe biji mwi Kilishitu Yesu.” (2 Timoti 1:13) Paulo wikitazhizhe muka? Kyambo kya Kingiliki kyatuntululwa amba “musango” kilumbulula kipikichala kyalenga sendwe. Nangwa kyakuba kechi kyatongaula tuntu tonsene, kino kipikichala kiji namokyapelela kuba’mba awa ubena kwikimona ayuke byokiji. Byonkabyo, nemusango wabukine Paulo yeafunjishe Timoti nebantu bakwabotu kechi wajinga wakukumbula jipuzho jiji jonsene. Pano bino, ano mafunjisho apana mizhilo, byonkatu biji kipikichala mubukifwanyikizho, kuba’mba bantu bamichima yakishinka bakonshe kuyuka Yehoba byoakeba’mba bobenga. Bino, pakuba’mba batokeshe Lesa pamuchima, bafwainwa kukwachijila kuyewa musango wabukine kupichila mukulondela byobafunda.
7. Bena Kilishitu bakonsha kukwachisha byepi kumusango wabyambo byalumbuluka?
7 Mukitota-myaka kitanshi, bantu bajinga nabiji Haiminusa, Alekasanda, ne Filitusa batundaikilenga mafunjisho abujile kufwainwa “yewa musango wa byambo byalumbuluka.” (1 Timoti 1:18-20; 2 Timoti 2:16, 17) Nga bena Kilishitu batanshi bafwainwe byepi kuchinuzhuka kubula kutwalwa mungi nabantu basendukile mulwitabilo? Bafwainwe kufunda bulongo byambo byanembeshiwa namupashi nekwibingijisha mubwikalo bwabo. Aba baendelenga nakulonda byajinga Paulo nebena Kilishitu bakwabo bakishinka bakonsheshenga kuyuka nekukana bintu byabujile kuswañana namusango wabukine yebafunjile. (Filipai 3:17; Bahebelu 5:14) Mukifulo “kyakutongokela bya kwipuzhaipuzha nebya kupachika na byambo,” batwajijile kuya palutwe mujishinda jamunema wabo wafwainwa wakunemeka Lesa. (1 Timoti 6:3-6) Neatweba byobyo tuba umvwe ketwingijishe bukine botwafunda. Byokitukoseshapo lwitabilo pakuyuka’mba bantu bavula babena kwingijila Yehoba mwaya ntanda yonse batwajijila nakukwachisha kumusango wabukine bwamu Baibolo bobafunda!—1 Tesalonika 1:2-5.
Kanai “Bishimitu”
8. (a) Satana weseka byepi konauna lwitabilo lwetu lelo jino? (b) Ñanyi lujimuno Paulo loajimwine luji mu 2 Timoti 4:3, 4?
8 Satana weseka konauna bulumbuluke bwetu kupichila mukukusa mwiatweba milanguluko yaluzhinauko lwa bintu byobetufunjisha. Lelo jino, byonkatu byokyajinga mukitota-myaka kitanshi, bantu basenduka mulwitabilo nebakwabotu beseka konauna lwitabilo lwabantu babula mambo. (Ngalatiya 2:4; 5:7, 8) Kimo kimye bengijisha mawaileshi, matelevizhonyi, nemapepala abyambo kusampanyinyamo byambo byatama nangwa bubela bwine bufita pamambo amashinda abantu ba Yehoba nebyo bakeba kuba. Paulo wajimwine kuba’mba bamo bakakumpulwa kufuma mubukine. Wanembele’mba: “Mambo kimye kikeya kyo bakabula kuswa mafunjisho alumbuluka; bino byo baji na matwi ababana, bakevujishisha abo bene bafunjishi ba monka mwayila bya kusakasaka byabo; kabiji bakafutulwila matwi abo kungi kufuma ku bya bukine, ne kusendukila ku bishimitu.”—2 Timoti 4:3, 4.
9. Paulo walangulukilengaka kimye kyoatongwele “bishimitu”?
9 Mukifulo kyakukwachisha kumusango wabyambo byalumbuluka, bamo baongwelwenga na “bishimitu.” Abino bishimitu byajinga bika? Kampepo Paulo walangulukilenga pabishimi byabubela, nabiji byobya biji mu buku wa Tobit.a Bino bishimitu kampe byavwangilemo nemilanguluko yabubela nebyambo byakusombatu. Kabiji bamo namambo a “monka mwayila bya kusakasaka byabo”—bajimbaikilwe kuboba baalulwilenga mizhilo ya Lesa keyakubilamo byabunya nangwa aba balengulwilenga bantangi mukipwilo. (3 Yoano 9, 10; Yuda 4) Nangwa kyakuba byakwituntulako byajinga byamutunduka, bamo basajilepo kulondela byabubela mukifulo kyakulondela bukine bwa Byambo bya Lesa. Nekimyetune, balekele kuba bintu byobafunjile, kabiji kino kibaletejiletu lukatazho lwakumupashi abo bene.—2 Petelo 3:15, 16.
10. Ñanyi bishimitu bimo byaano moba, kabiji Yoano walumbulwile byepi byotwafwainwa kujimuka?
10 Ano moba twakonshatu kuchinuzhuka bishimitu umvwe ketupese-pese nekusala bulongo byotutelekako nemabuku otutanga. Kyakumwenako, javula mawaileshi, matelevizhonyi, nemapepala abyambo atundaikatu byubilo byatama. Bantu bavula bamba kuba’mba Lesa kafwako. Bakajimbulushi balengulula binembelo bya Baibolo bakana kuba’mba kechi yanembeshiwe kwi Lesa ne. Kabiji bantu basenduka mulwitabilo ano moba monka bakushila milanguluko yaluzhinauko mubena Kilishitu kuba’mba bonaune lwitabilo lwabo. Pamambo akizumba kyaletele bangauzhi babubela mukitota-myaka kitanshi, mutumwa Yoano wajimwine’mba: “Anweba batemwe, kechi mwitabe mipashi yonse ne, nanchi esekai mipashi kana yo ya kwa Lesa; mambo bangauzhi ba bubela bavula bapalañena panopantanda.” (1 Yoano 4:1) Onkao mambo twafwainwa kujimuka.
11. Ñanyi jishinda jimo jotwafwainwa kwiesekelamo nekumona kana tuji monka mulwitabilo?
11 Mujino jishinda, Paulo wanembele’mba: “Iesekai anwe bene, mumone kana muji monka mu lwitabilo.” (2 Kolinda 13:5) Mutumwa witutundaika kwieseka atwe bene tuyuke kana twalamachila kulwitabilo lwabwina Kilishitu nangwane. Umvwe tuteleka kubantu bamba byambo bifichisha kumuchima, twafwainwa kwitalatala atwe bene nalulombelo. (Masalamo 139:23, 24) Abya twatemwa kutana bilubo mubantu ba Yehoba nyi? Umvwe ibyo, mamboka? Nanchi byubilo nangwa byambo byamuntu umo bitukozha kumuchimanyi? Umvwe bitukozha kumuchima, abya tubena kumwena bintu monka mobyafwainwa kwikelanyi? Malwa aji onse otupitamo mubuno bwikalo keapakakimyetu kacheche. (2 Kolinda 4:17) Nangwa kyakuba twatanyiwa mulweseko mukipwilo, kechi twafwainwa kuleka kwingijila Lesa ne. Umvwe paji kituzhingijisha, nanchi kuba twaingila papelela ngovu yetu kupwisha lolo lukatazho nekwilushila mumaboko a Yehoba nenyi?—Masalamo 4:4; Byambo bya Mana 3:5, 6; Efisesa 4:26.
12. Bena Beliya bajinga byepi bakumwenako bawama botwakonsha kulonda?
12 Mukifulo kyakwikala bamilengulwila, twayai tumonenga byambo byotufunda mulufunjisho lwapabunke nemukupwila kwakipwilo mumaana abumupashi. (1 Kolinda 2:14, 15) Kyawama kwikala namulanguluko wajingapo nabena Beliya bamukitota-myaka kitanshi babalawilebalawilenga mu Binembelo, kechi kuzhinauka Byambo bya Lesa ne. (Byubilo 17:10, 11) Kabiji, twayai tubenga byotufunda, tukanenga bishimitu bino tulamachilenga kubukine.
13. Twakonsha kukumbanya byepi byambo byabubela kwakubula kuyuka?
13 Kuji nebishimitu bikwabo byotwafwainwa kujimuka nabyo. Mashimikila avula abubela javula atumwa mumakalata pa Intaneti. Twafwainwa kujimuka naano mashimikila, kikatakata umvwe kechi twayuka nekwine kwafumina byobyo byambone. Nangwa kyakuba ajo jishimikila wijituma mwina Kilishitu wakine, kimo kimye awo muntu kechi wajingako kwaubijiwe kyokyo kintune. Oene mambo okyanemena kujimuka pakushimikizha byambo byomwabula kuketekela bulongone. Kechi tukeba kushimikizha jibiji “bishimitu bibula kunemeka Lesa ne,” nangwa “byambo byabubela byatu bizhilulula byazhilane.” (1 Timoti 4:7) Pakuba byotwafwainwa kwiambila bukine atwe bene nabene, tuba bulongo umvwe ketuchinuzhuke kiji kyonse kyakonsha kwitulengela kukumbanya byambo byabubela kwakubula kuyuka.—Efisesa 4:25.
Mfweto iji Mukuba Bintu Byabukine
14. Mfwetoka ifuma mukuba bintu byotufunda mu Byambo bya Lesa?
14 Kuba bintu byotufunda mulufunjisho lwa Baibolo lwapabunke nekutanwa kukupwila kwabwina Kilishitu kuketuletela mfweto yavula bingi. Kyakumwenako, twakonsha kutana kuba’mba bulunda bwetu nabakwetu bamulwitabilo lukakosa. (Ngalatiya 6:10) Muchima wetu atweba bene ukawaminako umvwe ketulondele mafunde amu Baibolo. (Masalamo 19:8) Kabiji umvwe ketube byotufunda, tukalengela ‘lufunjisho lwa Lesa kumwekana bulongo’ kabiji tukalengela bavula kwiya mubupopweshi bwakine.—Titusa 2:6-10.
15. (a) Wakyanyike umo wachinchikile byepi kusapwila pasukulu? (b) Mwafundamoka mukino kyamwekele?
15 Mu Bakamonyi bakwa Yehoba muji nebakyanyike bavula babena kuba byobafunda mulufunjisho lwabo lwa Baibolo lwapabunke nemu mabuku abwina Kilishitu kabiji nebyobafunda byobatanwa kimye kyonse kukupwila kwakipwilo. Byubilo byabo byawama bishimuna bukamonyi kubafunjishi babo nekubakwabo mobafunjila sukulu. (1 Petelo 2:12) Monai byaubile Leslie nsongwakazhi wamyaka yakusemwa 13 mu United States. Waitabile kuba’mba javula kyamushupanga bingi kwisamba nabakwabo baana basukulu pabintu byoaitabilamo, pano juba jimo kechi kyamushupilene. “Baana basukulu besambilenga pabantu byobapotesha bintu. Nsongwakazhi umo wasuntwile kuboko kwanji nekufikenatu kutongola Bakamonyi bakwa Yehoba.” Pano nga aye Leslie Kamonyi, waubilepoka? Waambile’mba: “Nalamwijile lwitabilo lwami, kabiji naketekela bonse bakuminye bingi, mambo javula kechi naambanga ambanga mukalasine.” Kika kyafumine mukuchinchika kwakwa Leslie? Mwine Leslie washimuna’mba: “Awa mwana wasukulu namupele buloshuwa netalakiti , mambo wakijinga namepuzho akwabo.” Yehoba byoasangalalapo pakumona bakyanyike boba byobafunda sabachinchika kusapwila pasukulu!—Byambo bya Mana 27:11; Bahebelu 6:10.
16. Kamonyi wakyanyike umo wamwenamo byepi mfweto mu Sukulu ya Mwingilo wa Teokalasi?
16 Kyakumwenako kikwabo kyajinga kyakwa Elizabeth. Kutatula namyaka yanji yakusemwa itanu naibiji shoo kufika nekimye kyoapwishishe sukulu yanji, uno nsongwakazhi waitanga bafunjishi banji kuya nakutanwa ku Nzubo ya Bufumu nakumvwako jashi janji umvwe bamupa kwamba jashi mu Sukulu ya Mwingilo wa Teokalasi. Umvwe mufunjishi wanji umo wabula kwiya nakumvwako jashi janji, pakukomboka kusukulu, Elizabeth waikalanga pamo nayewo mufunjishi wanji kuba’mba amubule byajinga jojo jashi. Mumwaka wanji wapeleleko wakupwishishamo sukulu, Elizabeth wanembele sawakya wamapeja 10 waambile pamfweto ya Sukulu ya Mwingilo wa Teokalasi nekwibatangila bafunjishi banji bana. Kabiji bamwichile kuba’mba ambe jashi jambiwa mu Sukulu ya Mwingilo wa Teokalasi amba bamweneko. Mujino jashi waambile pamutwe wakuba’mba: “Mamboka Lesa o Aswishisha Bubi?” Elizabeth wamwenamo bingi mfweto mulufunjisho lufunjisha Bakamonyi bakwa Yehoba mu Sukulu ya Mwingilo wa Teokalasi. Naye kemwanyike wabwina Kilishitu utumbijika Yehoba mukuba bintu byoafunda mu Byambo byanji, byonka byuba bakyanyike bakwabo.
17, 18. (a) Lujimunoka Baibolo loyapana pamambo akwikala bakishinka? (b) Mwanamulume umo wiumvwine byepi nabyubilo byabukishinka byaubile Kamonyi wakwa Yehoba?
17 Baibolo ijimuna bena Kilishitu kwikala bakishinka mubintu byonse. (Bahebelu 13:18) Kubula kwikala bakishinka kwakonsha konauna bulunda bwetu nabakwetu, nekyakilapo konauna bulunda bwetu ne Yehoba. (Byambo bya Mana 12:22) Byubilo byetu byabukishinka bimwesha kiyukilo kyakuba’mba tubena kuba bintu byotwafunda, kabiji kino kyalengela bavula kukinjika Bakamonyi bakwa Yehoba.
18 Monai byaubile mushilikale umo wajizhina ja Philip. Wataile cheki yoasainjile jimo, yoabujile kunembapo mali oakebelenga kutambula. Pano bino kechi wayukile’mba ino cheki yataikane kufikilatu nekimye kyobamubwezhejileyo munkalata. Ino cheki wiitolele wajinga Kamonyi wakwa Yehoba, kabiji walamikileko nekapepala poanembele’mba lwitabilo lwami lwantundaika kubwezha ino cheki kumwine mwinayo. Philip wakuminye bingi. Waambile’mba: “Ami kamulanda inge bangibila mali ami onse $9,000!” Kwajinga kimye kimo kyoafichishiwe kumuchima mambo bantu bamwibijile kisochi kyanji muchechi yoayangako. Apo kampe waibile kino kisochi kyanji wajingatu muyukane. Pano muntu ungitu Kamonyi wakwa Yehoba wamubwezhezhe cheki yamali avula bingi! Ee kine, bena Kilishitu bakishinka baletela Yehoba Lesa mushingi!
Ingijishainga Byomufunda
19, 20. Tukamwenamo byepi mfweto umvwe ketwingijishe bintu byotufunda monka mwayila Binembelo?
19 Aba boba byobafunda mu Byambo bya Lesa bamwenamo mfweto yavula. Mwana wabwanga Yakoba wanembele’mba: “Aye utajijisha mu mizhilo yalumbuluka, ya bwana bwa bene, kasa atajijisha, aye byo abula kwikala wa kumvwatu ne kuvulama, poso wa kwiyuba ne kwingila, ukekala ke watokwa monka mu kuba kwanji.” (Yakoba 1:25) Ee, umvwe ketwingijishe bintu byotufunda monka mwayila Binembelo, tukekala nalusekelo lwakine kabiji tukekala bakukonsha kushinda meseko mubwikalo bwetu. Kyakila pabyonse, Yehoba uketupesha kabiji tukekala naluketekelo lwabumi bwamyaka!—Byambo bya Mana 10:22; 1 Timoti 6:6.
20 Onkao mambo nanchi twajijilai kufunda Byambo bya Lesa. Pwilainga kimye kyonse pamo nabapopweshi ba Yehoba nekutelekesha kubyambo bibena kwambiwa pakupwila kwabwina Kilishitu. Ingijishainga byomufunda, byubainga kimye kyonse, ne “aye Lesa wamutende ukekala nenu.”—Filipai 4:9.
[Tubyambo twa mushi]
a Buku wa Tobit, wanembelwe nobe mukitota-myaka kyabusatu B.C.E., mwajinga nejishimikila jabingelekezha bya Muyudea wajizhina ja Tobias. Kyaambiwe kuba’mba wajinga nangovu yakubukañana nekupanga bademona nakwingijisha muchima, ndulu, nejichima jajisabi jikatampe.
Mukivulukanyi?
• Nanchi “musango wa byambo byalumbuluka” yemuka, kabiji twakonsha kutwajijila byepi kumukwachisha?
• Ñanyi “bishimitu” byotwafwainwa kukana?
• Mfwetoka imona aba boba bintu byobafunda mu Byambo bya Lesa?
[Kipikichala pa peja 15]
Bena Kilishitu batanshi bafwanyijilwe byepi kuchinuzhuka kubula kukumpulwa nabantu basendukile mulwitabilo?
[Bipikichala pa peja 16]
Nkunwa yaluzhinauko yakonsha kujimbwa mwiatweba kupichila mumawaileshi, matelevizhonyi, mapepala abyambo, muma Intaneti, kabiji nemu bantu baano moba basenduka mulwitabilo
[Kipikichala pa peja 17]
Kechi kyawama kusampanyanga byambo byotwabula kuyukishane
[Bipikichala pa peja 18]
Pankito, pasukulu, nemumapunzha aji onse, Bakamonyi bakwa Yehoba bengijisha byobafunda mu Byambo bya Lesa