Yukainga Mwa Kubila Na Bibena Kwimubula Jiwi Ja Mu Muchima Wenu

“Ku ba michima yatoka to bintu byonse byatoka to: pakuba ku batamishiwa kala ne babula kwitaba kafwako nangwa kakintu kamo katoka ne.”—TITUSA 1:15.

1. Paulo waingijile lubaji ka ku bipwilo bya ku Keleta?

PAULO byo apwishishe lwendo lwanji lwa busatu lwa bumishonale, bamukwachile ne kumutwala ku Loma ko bakamutaile pakazhima myaka ibiji. Pano waubilepo ka kimye kyo bamufumishe mu kaleya? Wayile ku jikuji ja Keleta pamo ne Titusa ye anembejile amba: ‘Nakushile mu Keleta, namba unengezhe bintu byashajilepo, ne kutongola bakulumpe.’ (Titusa 1:5) Uno mwingilo ye bamupele Titusa wavwangilemo kwingila na bantu bajinga na jiwi ja mu michima japusana pusana.

2. Ñanyi lukatazho lwafwainwe kupwisha Titusa pa jikuji ja Keleta?

² Paulo wamubujile Titusa pa mambo a bikebewa pa kutongola bakulumpe mu kipwilo, kepo aambile’mba: “Ko baji bavula ba kajimbulushi, bakyabauki, bajimbijimbi.” Bano “bo bantu bavulañanya bisaka bituntulu na kufunjisha bintu byabula kufwainwa.” Titusa wafwainwe ‘kwibalengulula.’ (Titusa 1:10-14; 1 Timoti 4:7) Paulo waambile’mba maana abo ne jiwi ja mu michima yabo “byatamishiwa.” Kyambo kya kuba’mba byatamishiwa, kilumbulula kusombela byonka bisombela kivwalo. (Titusa 1:15) Aba bantu bamo bafwainwa bajinga Bayudea, mambo ‘bakijilemo kuba bya mukanda.’ Lelo jino, bipwilo kechi bebivulañanya ku bantu bakilamo kuba mukanda ne. Pano bino lujimuno lwapaine Paulo kwi Titusa twakonsha kufunjilako bingi pa mambo a jiwi ja mu muchima.

Aba Baji na Jiwi ja mu Muchima Jatamishiwa

3. Paulo wanembele’mba ka kwi Titusa pa mambo a jiwi ja mu muchima?

³ Akimonai jishinda jo aambijilemo Paulo pa mambo a jiwi ja mu muchima. Waambile’mba: ‘Ku ba michima yatoka to bintu byonse byatoka to: pakuba ku batamishiwa kala ne babula kwitaba kafwako nangwa kakintu kamo katoka ne; pakuba ne maana abo ne jiwi ja mu michima yabo byatamishiwa kala. Abo bamba’mba, Lesa twamuyuka, nanchi mu mingilo yabo bamukana.’ Kya kine, bamo pa kyokya kimye bafwainwe kupimpula byubilo byabo pa kuba’mba “bekale ke balumbuluka mu lwitabilo.” (Titusa 1:13, 15, 16) Batainenga lukatazho pa kuba amba bayuke byawama ne byatama, kabiji kino kyavwangilemo jiwi ja mu michima yabo.

4, 5. Ñanyi lukatazho lwajinga na bamo mu bipwilo, kabiji bino bibalengejile kuba byepi?

⁴ Byo papichile myaka kukila jikumi, jibumba jitangijila ja bena Kilishitu jisambilepo ne kupwisha kuba’mba kisela kya kutwela mu mukanda kechi kyo kintu kikebewa pa kuba’mba muntu ekale mupopweshi wa kine ne, kepo babujile bipwilo. (Byubilo 15:1, 2, 19-29) Pano bamo mu Keleta ‘bakijilemo kuba bya mukanda.’ Bakaine kulondela byafuukwilepo jibumba jitangijila, ne kutendeka “kufunjisha bintu byabula kufwainwa.” (Titusa 1:10, 11) Byo bajinga na ndangulukilo yatama, bafwainwa bakoseshenga malamuna ne Mizhilo yaambilenga pa kajo ne kwitokesha mwayijile bisho byabo. Kyamweka banungilengako ne Mizhilo ikwabo, byonka byaubilenga bashakulu babo bajingako mu moba a kwa Yesu, ne kutesha michima ku bishimi bya Bayudea, ne ku mikambizho ya bantu.—Mako 7:2, 3, 5, 15; 1 Timoti 4:3.

⁵ Ino ndangulukilo ibalengejile kubula kwikala na jiwi ja mu muchima jawama. Paulo wanembele’mba: “Ku batamishiwa kala ne babula kwitaba kafwako nangwa kakintu kamo katoka ne.” Jiwi ja mu michima yabo jaonaikile bingi kya kuba’mba jibalengejile ne kubula kwikala na byubilo byawama. Kabiji bazhachishenga ne bena Kilishitu bakwabo bintu byabujile kwibalamata, byakonsheshetu bene bena Kilishitu kwifuukwila. Mu jino jishinda bano bena Keleta bamwenenga bintu bijitu bulongo amba byatamishiwa. (Loma 14:17; Kolose 2:16) Nangwa kya kuba baambilenga’mba bamuyuka Lesa, pano bino mu byubilo bamukaine.—Titusa 1:16.

“Ku ba Michima Yatoka To Bintu Byonse Byatoka To”

6. Ñanyi mitundu ibiji ya bantu yatongwele Paulo?

⁶ Twakonsha kufunjilako ka ku byambo byanembele Paulo kwi Titusa? Akimonai lupusano luji mu bino byambo: ‘Ku ba michima yatoka to bintu byonse byatoka to: pakuba ku batamishiwa kala ne babula kwitaba kafwako nangwa kakintu kamo katoka ne; pakuba ne maana abo ne jiwi ja mu michima yabo byatamishiwa kala.’ (Titusa 1:15) Paulo kechi waambilenga’mba ku mwina Kilishitu uji na byubilo byawama, ne bintu byonse byawama kabiji byaitabizhiwa ne. Twayuka bino mambo Paulo waambiletu patoka mu nkalata yanji ikwabo amba aba boba bulalelale, kupopwela bankishi, buñanga bwa lubuko, ne bintutu bikwabo “kechi bakaswana bufumu bwa kwa Lesa ne.” (Ngalatiya 5:19-21) Onkao mambo twafwainwa kusumininwa amba Paulo waambilenga pa bukine bwayukanyikwa pa mitundu ya bantu babiji, aba baji na byubilo byawama ne kwikala balunda bawama na Lesa ne boba babula kwikala bino.

7. Nga Bahebelu 13:4 bakanya kuba ka, kabiji bwipuzho ka bwakonsha kwipuzhiwa?

⁷ Mwina Kilishitu wa kine kechi wafwainwa kuchinuzhukatu bintu byakanyiwa mu Baibolo kwapwa ne. Kya kumwenako, akimonai bino byambo bya kishinka byaamba’mba: “Masongola ekale a mushingi mu bonse, ne mwanya naye abulwe kuzhilulwa: mambo ba bulalelale ne bankende Lesa ukebazhachisha.” (Bahebelu 13:4) Ne boba babula kwikala bena Kilishitu ne boba babula kuyukapotu nangwa kimo mu Baibolo bakonsha kuyuka’mba kino kyepelo kyakanya kuba bukende. Kyamweshiwatu patoka mu kino kyepelo ne bibabatu bikwabo bya mu Baibolo kuba’mba Lesa wakanya bukende pakachi ka mwanamulume wasongola nangwa mwanamukazhi wasongolwa kwilaala na muntu ungi ye abula kwisongola nanji mwayila mizhilo. Pano kiji byepi pa mambo a bantu babiji babula kwisongola babena kwilaajila ku kanwa? Bakyanyike bavula bamba’mba kwilaala kwa uno mutundu kujitu bulongo mambo kechi kuji pamo na kwilaala kwa kwingijisha bwanabulume ne bwanabukazhi ne. Nanchi mwina Kilishitu wafwainwa kumona’mba kwilaajila ku kanwa kujitu bulongo nyi?

8. Pa mambo a kwilaajila ku kanwa, bena Kilishitu bapusanako byepi na bantu bavula ba ino ntanda?

⁸ Kinembelo kya Bahebelu 13:4 ne 1 Kolinda 6:9 byaamba’mba Lesa wakanya bukende ne bulalelale (mu Kingiliki amba, por·neiʹa). Nanchi bulalelale bo bu ka? Kyambo kya Kingiliki kyavwangamo kwingijisha bibese bya lusemo kupichila mu kwilaala mwayila kisemwa nangwa kwibingijisha mu jishinda jikwabo na mulanguluko waluwankana. Mwavwanga ne mbaji yonse ya kwilaala yabula kufwainwa mu masongola aitabizhiwa mu Binembelo. Kyavwangamo kwilaajila ku kanwa, nangwa kya kuba bakyanyike bavula mwaya ntanda bebabula nangwa baiya kuyuka’mba kijitu bulongo kwilaajila ku kanwa. Bena Kilishitu ba kine kechi balondela byamba ‘bakyabauki, ne bajimbijimbi ne.’ (Titusa 1:10) Balondela mizhilo yanema ya mu Binembelo Byazhila. Mu kifulo kya kwitaba’mba kijitu bulongo kwilaajila ku kanwa, bayuka’mba kuba bino ke bulalelale (por·neiʹa) kwesakana na byaamba Binembelo, kabiji bafunjisha jiwi ja mu michima yabo kubula kwikala na uno muteeto.a—Byubilo 21:25; 1 Kolinda 6:18; Efisesa 5:3.

Mawi a mu Muchima Apusana Pusana Alengela Kufuukula Bintu Byapusana

9. Umvwe “bintu byonse byatoka to,” nga jiwi ja mu muchima jingila mwingilo ka?

⁹ Nanchi Paulo watazhizhe mwepi byo aambile’mba: “Ku ba michima yatoka to bintu byonse byatoka to”? Paulo waambilenga ku bena Kilishitu baishile kupimpula ndangulukilo ne byubilo byabo ne kulondela mizhilo ya Lesa iji mu Mambo anji anembeshiwa na mupashi. Bano bena Kilishitu bayuka’mba bintu bimo byo abula kukanya Lesa kikebewa kwibipima bulongo. Mu kifulo kya kuzhachisha bakwabo, abo bayuka amba abya bintu byo atemwa Lesa byo “byatoka.” Bayuka’mba kechi bantu bonse balanguluka byonka byo balanguluka abo mu mbaji ya bwikalo yabula kwambiwapo kyabaya mu Baibolo ne. Akitwayai twisambepo bya kumwenako bimo.

10. Masongola (nangwa kijilo) kyakonsha kuleta byepi lukatazho?

¹⁰ Kuji bisemi byavula bingi mujitu umo wa mu masongola waikala ke mwina Kilishitu, bino mukwabo ne. (1 Petelo 3:1; 4:3) Kino kyakonsha kuleta bingi makatazho, nabiji inge kya kuba kuji masongola nangwa kijilo kya mulongo wafwa. Akilangulukai mwanamukazhi wa bwina Kilishitu uji na mwatawanji wabula Kamonyi. Mulongo wanji umo ubena kusongola, kabiji masongola asakwikela mu chechi. (Nangwa uno mulongo kampe bansemi yanji bo bafwa, kabiji kitumbi batwala ku chechi.) Bano ba mulume ne mukazhi nabo bebeta amba batanweko, kabiji mulume ubena kukeba kuyila pamo na mukazhanji. Pano uno mukazhi jiwi ja mu muchima wanji jakonsha kumubula’mba ka pa mambo a kutanwako? Usakubapo byepi? Akilangulukai pa bino bya kumwenako bibiji.

11. Londololai mwanamukazhi umo mwina Kilishitu byo akonsha kubapo na mambo a kutanwa ku masongola aikela mu chechi, kabiji wakonsha kufuukulapo ka?

¹¹ Loisa walanguluka pa mukambizho wanema bingi uji mu Baibolo wa ‘kulupuka mu Babilona Mukatampe,’ ko kuba’mba, bufumu bwa ntanda yonse bwa bupopweshi bwa bubela. (Lumwekesho 18:2, 4) Patanshi wakiyangapo ne mu yonka ino chechi mwaikela masongola, kabiji wayuka’mba aba bonse basa kutanwako ku masongola basa kwibabula kutolamo lubaji mu mpopwelo, nabiji kulomba, kwimba, nangwa kubapo biyukilo bimo byubiwa mu yoyo chechi. Uno nyenga wakebeshatu kubula kutolamo lubaji kabiji kechi ukebatu nangwa kutanwako ne, kuchina wa konauna bukishinka bwanji. Loisa wanemeka bingi bamwata wanji kabiji ukeba kukwatankena pamo nabo mambo mwanamulume ye mutwe kwesakana na byaamba Binembelo. Pano bino kechi ukeba kulala mafunde a mu Binembelo ne. (Byubilo 5:29) Onkao mambo, wayuka mwakwambila ku bamwata wanji amba nangwatu bafuukulepo kuya ku masongola aye kechi atanweko ne. Wakonsha kubula bamwata wanji amba umvwe watanwako ne kukana kutolamo lubaji mu bisakubiwanga, kwendapo walengesha bamwata wanji bumvu, onkao mambo kyawamatu ne kubula kutanwako. Loisa byo afuukulapo bino, washala na jiwi ja mu muchima jatoka to.

12. Muntu wakonsha kulangulukapo byepi pa lwito lwa kuya na kutanwa ku masongola aikela mu chechi, kabiji wafwainwa kubapo ka?

¹² Luta naye ujitu na lukatazho luntu lumo. Wanemeka bingi bamwata wanji, ne kukeba kwikala wakishinka kwi Lesa, kabiji wayuka’mba ukeba kulondela jiwi ja mu muchima wanji jafunjishiwa na Baibolo. Panyuma ya kulangulukapo bishinka nabiji byalangulukapo Loisa, Luta walomba lulombelo ne kutanga mutwe waamba’mba, “Mepuzho Kufuma Kubatanga” mu Kyamba kya Usopa kya June 1, 2002. Wavuluka amba Bahebelu basatu balondejile mukambizho wa kuya ku mpunzha kwajinga bantu bapopwejilenga nkishi, bino abo baikele bakishinka ne kubula kulambila yewa nkishi. (Danyela 3:15-18) Wafuukulapo kuyila pamo na bamwata wanji, bino kechi kutolamo lubaji luji lonse lwa mpopwelo ne, kabiji ubena kuba bino monka mwayila jiwi ja mu muchima wanji. Wayuka mwakwambila ne kulumbulula bulongo ku bamwata wanji bintu byo afwainwa kuba kwesakana na bya mubula jiwi ja mu muchima wanji ne bintu byo afwainwa kubula kuba. Luta waketekela’mba bamwata wanji basakumona lupusano luji pakachi ka mpopwelo ya kine ne ya bubela.—Byubilo 24:16.

13. Mambo ka o kyabujila kutama ku bano bena Kilishitu babiji byo bafuukulapo kuba bintu byapusana?

¹³ Nanchi byo kiji kuba’mba bano bena Kilishitu babiji bafuukulapo bintu byapusana, kibena kumwesha’mba muntu wafwainwa kuba kiji kyonse kyo afuukula nyi, inyi nangwa amba umo pa bano babiji uji na jiwi ja mu muchima jakoka? Ine. Na mambo a nyimbo yo aimbanga ne kubakotu bintu bikwabo mu chechi Loisa wakonsha kulanguluka’mba umvwe watanwako, kwendapo ke obeko bino bintu jikwabo. Kabiji bintu bya bupopweshi byo evwangangamo na bena kwanji byakonsha konauna jiwi ja mu muchima wanji. Onkao mambo, wasumininwa amba kyo afuukulapo kijitu bulongo.

14. Bena Kilishitu bafwainwa kuyuka ka pa mambo a bintu byafwainwa kwifuukwila mwine muntu?

¹⁴ Nanchi byafuukulapo Luta byatama nyi? Kafwako muntu ujipo na lūsa lwa kwambapo ne. Kechi bafwainwa kumusula nangwa kumupamo mambo pa byo afuukulapo kutanwako, bino saka abula kubako kiji kyonse ne. Vulukai lujimuno lwaambile Paulo pa bintu byo tufuukula pa muntu pa muntu pa mambo a kuja nangwa kubula kuja kajo kamo. Waambile’mba: “Aye uja, kechi amusule awa ubula kuja ne; kabiji ne aye ubula kuja naye kechi amuzhachishe awa uja ne . . . O mambo a Nkambo yanji mwine nangwa waimana, nangwa wapona. Kine, ukemikwa; mambo aye Nkambo uji na bulume bwa kumwimika.” (Loma 14:3, 4) Kya kine, kafwako mwina Kilishitu wa kine wakonsha kwambila mukwabo amba aleke kulondela jiwi ja mu muchima wanji jafunjishiwa bulongo ne, mambo umvwe wamwambila kuba bino, kijitu pamo nobe kulengulula jiwi jakonsha kupulusha muntu.

15. Mambo ka o twafwainwa kulangulukishapo pa jiwi ja mu michima ya bakwetu ne byo beumvwa?

¹⁵ Bano bonse bena Kilishitu babiji bafwainwa kuyukilapo bishinka bikwabo. Kishinka kimo ke kumona bakwabo byo basa kulanguluka pa kyokyo kyo afuukulapo kuba. Paulo witujimuna amba: “Mupwishishe jimo kino kintu amba, Muntu nangwa umo kechi atule mu jishinda ja mulongo wanji kya kwituntulako ne, nangwa kya kumukatazha ne.” (Loma 14:13) Loisa wakonsha kuyuka’mba bintu bya mumwekela byafichishapo ku muchima bamo mu kipwilo nangwa mu kisemi kyanji, kabiji byo afuukulapo kuba byakonsha kubula kutokesha baana banji ku muchima. Bino Luta aye wakonsha kuyuka’mba byo afuukulapo kuba kechi byafichisha ku michima ya ba mu kipwilo nangwa mu kimasamasa ne. Bano banabakazhi bonse babiji, kabiji ne atwebatu bonse twafwainwa kuyuka’mba jiwi ja mu muchima jafunjishiwa bulongo jayuka biumvwa bantu bakwabo. Yesu waambile’mba: “Awa ukekatuntwisha kamo ka tonka tuno tucheche twangitabila, kyamufwainwa aye kumukuchila jibwe jikatampe ja kupelapo mu nshingo yanji, akebile najo mu kizhiba.” (Mateo 18:6) Umvwe muntu walengulula kuba’mba byo abena kuba kechi bisa kutuntwisha bakwabo ne, wakonsha kwikala na jiwi ja mu muchima jatamishiwa, byonka byajinga bena Kilishitu bamo mu Keleta.

16. Ñanyi lupimpu lwakonsha kuba mwina Kilishitu mu kupita kwa kimye?

¹⁶ Muntu wafwainwa kutwajijila kwikala mulunda na Lesa byonka byo afwainwa kutwajijila na kumvwina ne kuba bibena kumubula jiwi ja mu muchima wanji. Akitwayai tulanguluke pe Mako wabatizhiwetu katataka. Jiwi ja mu muchima wanji jamubula’mba wafwainwa kuchinuzhuka bintu byatama byo aubanga kala kampe nabiji kupopwela nkishi nangwa kwingijisha mashi. (Byubilo 21:25) Aluno wayuka ne bya kuchinuzhuka bintu bipasha na byo akanya Lesa. Kabiji wakumya bingi ene mambo bamo o bakaina bintu bimo aye byo atana amba bijitu bulongo, nabiji bintu bimo byo tutamba pa televizhonyi.

17. Lumbululai kimye ne bulunda bwawama mwina Kilishitu bo aji nabo na Lesa byo byakonsha kuwamisha jiwi ja mu muchima wanji ne kufuukulapo bintu byawama.

¹⁷ Mu kupita kwa kimye, Mako wakomenako mu maana ne kufwenya kwipi ne Lesa. (Kolose 1:9, 10) Ki ka kyafumamo? Jiwi ja mu muchima wanji jafunjishiwa bulongo. Mako pano umvwina bingi bimubula jiwi ja mu muchima wanji ne kulondela bulongo mafunde a mu Binembelo. Wayuka’mba bintu bimo “byabula kuyukanyika bulongo” byo abulanga kuba kechi byatama ku meso a Lesa ne. Kabiji Mako byo abena kulondela mafunde a Lesa, ne kuba bibena kumubula jiwi ja mu muchima wanji jafunjishiwa bulongo, pano wauba bya mubula jiwi ja mu muchima wanji ne kuleka kutamba bintu bimo pa TV byo amonanga kala amba bijitu bulongo. Ee, jiwi ja mu muchima wanji jatokeshiwa.—Salamo 37:31.

18. Ñanyi bintu bituletela lumwengemwenge?

¹⁸ Mu bipwilo byavula, muji bena Kilishitu bapusana pusana. Bamo ke bakatatakatu mu lwitabilo. Kimo kimye jiwi ja mu michima yabo kechi jibakabisha pa bintu bimo byo bafuukulapo ne, bino jibakabisha bingi pa bintu bifuukulapo bakwabo. Bantu ba uno mutundu bakebewa kimye ne bukwasho pa kuba’mba balondelenga lutangijilo lwa Yehoba ne kuba bibabula jiwi ja mu michima yabo jafunjishiwa bulongo. (Efisesa 4:14, 15) Kileta bingi lumwengemwenge mambo monka mu kipwilo, muji bavula bingi bafunda byavula, bayuka bya kwingijisha mafunde a mu Baibolo, kabiji baji na jiwi ja mu muchima jayila monka mwayila bilanguluka Lesa. Kileta bingi lumwengemwenge kwikala na bano “bantu ba butooto” bayuka byubilo byawama byaitabizhiwa kwi Nkambo! (Efisesa 5:10) Twayai atweba twibikile kikonkwanyi kya kwikala bino byo twaambapo, ne kwikala na jiwi ja mu muchima jayila monka mwayila maana alumbuluka a kuyuka bya bukine ne kwikala na munema wa kunemeka Lesa.—Titusa 1:1.

[Tubyambo twa mushi]

Musakukumbula’mba Ka?

• Mambo ka bena Kilishitu bamo mu Keleta kyo baikejile na jiwi ja mu michima jatamishiwa?

• Mambo ka o kyaikela kuba’mba bena Kilishitu babiji baji na jiwi ja mu muchima jafunjishiwa bulongo kyo bakonsha kupusenamo pa kufuukulapo pa kintu kimo?

• Mu kuya kwa kimye, ki ka kyafwainwa kubiwa ku jiwi ja mu muchima wetu?

[Mapu pa paja 18]

(Umvwe mukeba bine byambo, monai mu buku)

Sisili

GREECE

Keleta

ASHA MAINA

Kipilusa

KALUNGA KA MEDITELANYA

[Kipikichala pa peja 20]

Bena Kilishitu babiji babena kupita mu lukatazhotu luntu lumo bakonsha kufuukulapo mashinda apusana pusana