KITANGO 14
Ikalai ba Kishinka mu Bintu Byonse
“Tukebesha kwikala ba kishinka mu bintu byonse.”—BAHEBELU 13:18.
1, 2. Mambo ka Yehoba o omvwina bulongo umvwe saka twibikako kwikala ba kishinka? Lumbululai.
FWANYIKIZHAI mwana wa mulume ne inanji balupuka mu shitolo. Nobe mu kukopa kwa jiso, mwana waimana saka aakamwa. Kutala bibye uji na kalubi mu kuboko kwanji ko aji kutola mu shitolo. Waji kulubako kwikabwezha po aji kwikatola kabiji kechi waji kubuula bainanji kuba’mba bamupoteleko ne. Watendeka kujila ne kwambila bainanji kuba’mba bamubuule bya kuba. Inanji wamuzhindamikapo ne kubwela nanji jibiji mu shitolo kuba’mba abwezhe kalubi ne kulomba lulekelo lwa mambo. Mwana byo abwezha kalubi, inanji wasekela bingi. Mambo ka?
2 Bansemi batemwa bingi inge baana babo saka bafunda kuyuka buneme bwa kwikala ba kishinka. Abino byo byumvwa ne Shetu wa mwiulu “Lesa wa bukine.” (Salamo 31:5) Byo etumona na kukosesha bulunda bwetu ne aye, umvwa bingi bulongo umvwe saka twibikako kwikala ba kishinka. Byo tukeba kumutokesha ku muchima ne kutwajijila kwikala mu butemwe bwanji, twamba byambo byaambilepo mutumwa Paulo kuba’mba: “Tukebesha kwikala ba kishinka mu bintu byonse.” (Bahebelu 13:18) Twayai twisambe bishinka bina bya mu bwikalo po kyakonsha kwitukatazha pa bimye bimo kwikala ba kishinka. Kabiji tusakwisamba ne pa bintu byawama bifuma mu kwikala ba kishinka.
IKALAI BA KISHINKA
3-5. (a) Mambo a Lesa etujimunako byepi pa bizumba biji mu kwijimbaika atweba bene? (b) Ñanyi bintu byakonsha kwitukwasha kwikala ba kishinka?
3 Kintu kitukatazha bingi ke kufunda kwikala ba kishinka. Kyapela bingi atweba bantu babula koloka kwijimbaika atweba bene. Yesu wabuujile bena Kilishitu ba mu Laodikea kuba’mba bejimbaikilenga abo bene kulanguluka’mba bajinga banonshi, bino saka ‘bayanda, ba mpofu kabiji baji na bwamba’ kwi Lesa, ano kine ajinga malwa akatampe. (Lumwekesho 3:17) Kwijimbaika kwabo bene kwibabikile mu makatazho akatampe.
4 Kabiji mwakonsha ne kuvuluka byajimwineko mwana wa bwanga, aye Yakoba kuba’mba: “Umvwe muntu walanguluka’mba upopwela Lesa, bino kechi ulama lujimi wanji ne, ko kuba’mba ubena kujimbaika muchima wanji, ne kupopwela kwanji ko kwatu.” (Yakoba 1:26) Inge kya kuba ketulanguluke’mba twakonsha kwingijisha bibi lujimi wetu kabiji aku saka tubena kwingijila Yehoba, ko kuba’mba tubena kwijimbaikatu atweba bene. Kupopwela kwetu Yehoba kukekala ke kwatutu. Ki ka kyakonsha kwitukwasha kuchinuzhuka kino kitewa?
5 Monka mu byepelo bintutu bimo, Yakoba waesakanya bukine bwa mambo a Lesa ku katajilo. Witukambizha kutajisha bulongo mu mizhilo yalumbuluka ya Lesa ne kupimpula byubilo byetu. (Tangai Yakoba 1:23-25.) Baibolo wakonsha kwitukwasha kwikala ba kishinka ne kumona mo twafwainwa kupimpulako. (Majilo a Yelemiya 3:40; Hagai 1:5) Kabiji twakonsha kulomba kwi Yehoba kuba’mba amone byo tuji ne kwitukwasha kumona mashinda etu byo aji ne kwiolola. (Salamo 139:23, 24) Kubula bukishinka ke bujimbijimbi bukatampe bingi kabiji twafwainwa kwibumona byonkatu Shetu wa mwiulu byo ebumona. Byambo bya Maana 3:32 byaamba’mba: “Yehoba washikwa muntu wa bujimbijimbi, pakuba aba baoloka bo balunda nanji ba pa muchima.” Yehoba wakonsha kwitukwasha kuyuka byo omvwa ne kwimona atweba bene byonka byo etumona aye. Vulukai byaambile Paulo kuba’mba: “Tukebesha kwikala ba kishinka.” Kechi twakonsha koloka pa kino kimye ne, pano bino tukebesha bingi kwikala ba kishinka.
KWIKALA BA KISHINKA MU KISEMI
Kwikala ba kishinka kwitukwasha kuchinuzhuka kufya mambo akatampe
6. Mambo ka ba mulume ne mukazhi o bafwainwa kwikela ba kishinka, kabiji ñanyi bintu byo bafwainwa kuchinuzhuka?
6 Bukishinka bukebewa bingi mu kisemi kya bena Kilishitu. Onkao mambo, ba mulume ne mukazhi bafwainwa kwisambanga mu bukishinka. Bena Kilishitu besongola kechi bafwainwa kubanga byubilo bya bunya nabiji kusengula na bantu babula bena kwabo, kuba busambe na bantu bangi mu bufyamfya pa intaneti nangwa kutamba bipikichala bya bantu baji mulekese ne. Bena Kilishitu besongola bamo boba bino byubilo byatama ne kwibifya ku bena kwabo. Kuba bino ke kubula bukishinka. Monai byambo byaambile Mfumu wa kishinka, aye Davida bya kuba’mba: “Kechi mpwanañana na bantu ba bujimbijimbi ne, kabiji nchinuzhuka boba befya byo baji.” (Salamo 26:4) Umvwe mwasongola nangwa kusongolwa, kange mwivwangenga mu byubilo byakonsha kwimulengela kufya bintu byo mubena kuba ku mwina kwenu ne.
7, 8. Ñanyi mashimikila a bantu ba kishinka bo baambapo mu Baibolo akonsha kukwasha baana kuyuka ene mambo o kyanemena kwikala ba kishinka?
7 Pa kufunjisha baana babo buneme bwa kwikala ba kishinka, bansemi bafwainwa kwambanga pa bantu ba kishinka bo banemba mu Baibolo. Kuji mashimikila a bantu babujile bukishinka, nabiji jishimikila ja kwa Akana waibile ne kukana kwisolola; Gehazi wabepele na mambo a kukeba mali; ne Yudasa waibile ne kusolola Yesu kuba’mba bamwipaye.—Yoshua 6:17-19; 7:11-25; 2 Bamfumu 5:14-16, 20-27; Mateo 26:14, 15; Yoano 12:6.
8 Kabiji kuji mashimikila a bantu ba kishinka baubile byawama, nabiji jishimikila ja kwa Yakoba wakambizhe baana banji kubwezha mali o bataaine mu masaka abo, mambo wikimwene’mba kampe kuji walubankenyetu kwiabikamo; Yefita ne mwananji wa mukazhi wanemekele luchipo lwa shanji lwa kumupana ke kitapisho; ne ja kwa Yesu wisolwele mwine ku balwanyi banji kuba’mba afikizhe bungauzhi ne kuzhikijila balunda nanji. (Ntendekelo 43:12; Mitonyi 11:30-40; Yoano 18:3-11) Abino byo twaambapo ke bichechetu byakonsha kukwasha bansemi kutaana bishinka byanema biji mu Mambo a Lesa byakonsha kwibakwasha kufunjisha baana babo kwikala ba kishinka ne kwibunemeka.
9. Umvwe bansemi bakeba baana babo kwikala ba kishinka, ñanyi bintu byo bafwainwa kuchinuzhuka, kabiji kuba bino kwanemena ka?
9 Uno ke mwingilo mukatampe bingi uji na bansemi. Mutumwa Paulo waipwizhe’mba: “Byonkabyo, obewa ufunjisha mukwenu, nanchi kechi wifunjisha obe mwine nenyi? Obewa usapwila’mba, ‘kwiba ne,’ nanchi wiba nyi?” (Loma 2:21) Bansemi bamo batwala mungi baana babo byo bebafunjisha kwikala ba kishinka, bino abo saka babula ba kishinka. Bakonsha kuba kebasende tubintu tucheche pa nkito ne kubepa baana babo amba, “Bene bena nkito bayuka’mba ba mingilo babo basenda tubintu tucheche twa kwingijisha.” Kabiji bakonsha ne kwamba bya bubela babwela kebekangaizhe’mba, “Naji kubangatu bisela.” Pano bino, kishinka ke kya kuba’mba bwivi ke bwivi, kabiji bubela nabo ke bubela nangwa bukepepotu byepi.a (Tangai Luka 16:10.) Kyapela bingi baana kufunda bukamfutumfutu ku bansemi babo kabiji kino kyakonsha kwibalengela kubula kwikala ba kishinka. (Efisesa 6:4) Pano bino, umvwe baana bafunjila ku bansemi babo kwikala ba kishinka, bakonsha kukoma bingi bulongo ne kupana lukumo kwi Yehoba mu ino ntanda muji bantu babula bukishinka.—Byambo bya Maana 22:6.
KWIKALA BA KISHINKA MU KIPWILO
10. Pa kwisamba mu bukishinka na bakwetu ba mu lwitabilo, ñanyi bintu byo twafwainwa kubula kuba?
10 Kupwanañana na bakwetu bena Kilishitu kwitukwasha bingi kwikala ba kishinka. Byonka byo twafunjile mu Kitango 12, twafwainwa kujimuka bingi na jishinda jo twingijishishamo kya bupe kya kwamba, kikatakata umvwe tuji na balongo ne banyenga yetu ba mu lwitabilo. Inge twabula kujimuka, misambo yetu yakonsha kwaluka ke miyebe ne luntepentepe. Umvwe ketwambe pa kintu kyo twabula kuyukisha bulongo byo kyajinga, twakonsha kutendeka kusampanya bubela, onkao mambo, kyawama bingi kulama lujimi wetu. (Byambo bya Maana 10:19) Kabiji kampe twakonsha kuyukapo kintu kimo kwikala kya kine, nangwa byonkabyo, kino kechi kibena kulumbulula’mba pano twafwainwa kwikyamba ne. Kampe akyo kintu kyamweka kechi kitukunza kuba’mba twambepo ne. (1 Tesalonika 4:11) Bantu bamo bamona kyubilo kya kwilundumika kwikala bukishinka, pano bino byambo byetu byafwainwa kwikala na bibusa moba onse kabiji bya lusa.—Tangai Kolose 4:6.
11, 12. (a) Mambo ka bantu bamo balenga mambo akatampe o balengela lukatazho kubayilako? (b) Ñanyi bubela bumo Satana bo atundaika umvwe bantu balenga mambo akatampe, kabiji twakonsha kwibuchinuzhuka byepi? (c) Twakonsha kwikala byepi ba kishinka ku jibumba ja Yehoba?
11 Kyanema bingi kwi atweba kwikala ba kishinka ku babena kwitutangijila mu kipwilo. Bamo balenga mambo akatampe, balengela lukatazho kubayilako pa kufya bubi bwabo ne kubepa bakulumpe mu kipwilo umvwe bebepuzha. Bantu ba uno mutundu batendeka kwikala bwikalo bwa bukakongolo mutoma kubiji, saka bebepekezha kwingijila Yehoba aku na kulenga mambo akatampe. Kuba bino kulengela muntu kubepangatu. (Salamo 12:2) Bakwabo nabo babuulakotu bakulumpe mu kipwilo lubaji lumo lwa mambo o balengele ne kufya bishinka bine bikatampe. (Byubilo 5:1-11) Byubilo bya uno mutundu bya kubula kwikala wa kishinka bifuma mu kulondela bubela butundaika Satana.—Monai kakitenguluzha kaamba’mba, “Bubela Satana bo Engijisha Umvwe Muntu Walenga Mambo Akatampe.”
12 Kabiji kyanema bingi kwikala ba kishinka ku jibumba ja Yehoba inge tubena kukumbula mepuzho o banemba. Umvwe tubena kupana sawakya wa mu mwingilo, twafwainwa kujimuka bingi kubula kunembanga maola a bubela. Po pamotu, umvwe tubena kukumbula mepuzho aji pa mapepala a kunembeshapo kwingilako mingilo imo, kechi twafwainwa kubepa’mba tuji na bumi bwawama bino saka tukolwakolwa, nangwa kunemba bintu byo tukyangye kubapo mu bwikalo bwetu ne.—Tangai Byambo bya Maana 6:16-19.
13. Twakonsha kutwajijila kwikala byepi ba kishinka inge tubena kuba busulu na mukwetu mwina Kilishitu?
13 Bukishinka bwetu na bakwetu ba mu lwitabilo bwafwainwa kumwekela ne mu bya busulu. Bimye bimo, balongo ne banyenga bena Kilishitu bakonsha kwingijila pamo mu bya busulu. Pano bino, bafwainwa kumona’mba kechi babena kwisamba pa busulu bwabo mu bimye bya kupwila pa Nzubo ya Bufumu nangwa kimye kyo baji mu mwingilo ne. Kampe busulu bwabo bwakonsha kwikala’mba umo watwezha mukwabo nkito. Umvwe twatwezha balongo nangwa banyenga nkito, twafwainwa kwingila nabo mu bukishinka, kwibapa mali abo pa kimye kyafwainwa, mali onka o twaumvwañene nabo ne mfweto yo mwanengezha kwibapa nangwa yoya yaesakana na mizhilo yabikako kafulumende. (1 Timoti 5:18; Yakoba 5:1-4) Kabiji umvwe yetu batwezha nkito ku mulongo nangwa nyenga, twafwainwa kwingilanga bulongo kwesakana na mfweto yo tutambula. (2 Tesalonika 3:10) Kechi twafwainwa kuketekela’mba bakakizhamo kwitubila byawama na mambo a kuba’mba mukwetu wa mu lwitabilo, uba nobe mukulumpe wetu wa nkito bamukambizha kwitupa kimye kya kukokoloka, mfweto nangwa bintutu bikwabo byapusanako na ba mingilo bakwetu ne.—Efisesa 6:5-8.
14. Umvwe bena Kilishitu babena kubila pamo busulu na mukwabo, ñanyi kintu kyo bafwainwa kuba, kabiji mambo ka?
14 Pano kyakonsha kwikala byepi umvwe twingijila pamo na bakwetu busulu nangwa twatambula loni? Baibolo waambapo pa jifunde jingila bingi bulongo kuba’mba: Byonse byo mubena kumvwañana kuba, binembai. Abino byo byaubile ne Yelemiya. Kimye kyo apotele bujimi washikwile nkalata ya lupoto ne kwiinembulula pabiji kuba’mba bakamonyi banembepo mazhina abo kabiji walaminepo ne imo ya kwingijisha kulutwe. (Yelemiya 32:9-12; monai ne Ntendekelo 23:16-20.) Pa kuba busulu na bakwetu ba mu lwitabilo, kunemba byonse byo mwaumvwañana pa pepala, kusainako ne kwambila bakamonyi kunembapo mazhina abo, kechi kulumbulula’mba anweba ne bakwenu ba mu lwitabilo mwabula kwiketekela ne. Kuba bino, kukwasha bingi kubula kwitala bibi, kwifichisha ku muchima nangwa kwabenamotu. Bena Kilishitu bonse babena kubila pamo busulu bafwainwa kumona’mba makatazho a busulu bwabo kechi alengela bantu mu kipwilo kubula kukwatankana ne kubula kwikala mu mutende ne.b—1 Kolinda 6:1-8.
KWIKALA BA KISHINKA PA NKITO
15. Yehoba umona byepi bantu boba busulu na bujimbijimbi, kabiji bena Kilishitu boba byepi na bantu boba bino?
15 Mwina Kilishitu kechi wafwainwa kumweshatu bukishinka mu kipwilo ne. Paulo wanembele’mba: “Tukebesha kwikala ba kishinka mu bintu byonse.” (Bahebelu 13:18) Umvwe tubena kuba busulu nangwa kwingila nkito, Mulenga wetu ukeba bingi kuba’mba twikale ba kishinka. Mu buku wa Byambo bya Maana, batongolamo mashikelu a bujimbijimbi bimye bina. (Byambo bya Maana 11:1; 20:10, 23) Mu bimye bya kala, baingijishanga bingi mashikelu ne bya kupiminako mu busulu pa kuba’mba bapime bintu byo bapota, ne mali o baingijisha pa kupota byobyo bintu. Basulu babujile bukishinka batemenwe bingi kwingijisha bya kupiminako bibiji ne shikelu wa bujimbijimbi wa kubepelamo ne kujiila bantu.c Yehoba washikwa bingi boba bino! Pa kuba’mba tutwajijile kwikala mu butemwe bwanji, twafwainwa kuchinuzhuka byubilo byonse bimwesha kubula bukishinka mu bya busulu bwetu.
16, 17. Ñanyi kubula bukishinka kwakumbana mu ntanda lelo jino, kabiji bena Kilishitu ba kine bafuukulapo kuba ka?
16 Na mambo a kuba Satana ye kalama wa ino ntanda, kechi tukumya kumona bantu bavula babula bukishinka ne. Bukishinka bwetu bebweseka pa juba pa juba. Pa kukeba nkito, inge bantu kebanembe pa mapepala kumwesha mingilo yo baingilapo kala, bavula babepa bingi ne kunembapo bintu byo bakyangye kwingilapo. Kabiji umvwe bantu kebanembe bibena kukebewa pa mapepala a kashitomo, a misonko, inshuwalansi ne mapepala akwabotu, javula banembapo bya bubela pa kuba’mba batambule byo babena kukeba. Baana ba sukulu bavula kechi bekala ba kishinka mu mpeso nangwa pa kunemba masawakya a ku sukulu ne, bakonsha kuya pa intaneti ne kunembulula byo bataanapo kuba’mba abo bamweke nobe bo banemba. Kabiji umvwe bantu kebakebe kwibobilako bintu bimo ku babinemanga babula bukishinka, javula bapana mazhikakanwa pa kuba’mba bebobile bintu byo babena kukeba. Bino bintu byo byo tumona mu ino ntanda muji bantu bavula “betemwatu abo bene, batemwa mali, . . . babula kutemwa kyawama.”—2 Timoti 3:1-5.
17 Bena Kilishitu ba kine bakanatu nsalansala kwivwanga mu byubilo byatama. Bimye bimo, kintu kilengela bantu kubula kwikala ba kishinka, ke na mambo a kuba’mba, aba baji na bino byubilo bamweka kwikala bulongo ne kunonka mu ino ntanda. (Salamo 73:1-8) Bena Kilishitu bakonsha kuyanda mu bya mali mambo bakeba kutwajijila kwikala ba kishinka “mu bintu byonse.” Nanchi kuba bino kechi kwanema nenyi? Kwanemeshatu! Mambo ka? Ñanyi bintu byawama bifuma mu kwikala ba kishinka?
BINTU BYAWAMA BIFUMU MU KWIKALA WA KISHINKA
18. Mambo ka o kyanemena kwikala ba kishinka?
18 Kafwako kintu kyawama kyo mukataana mu bwikalo kyanema kukila kwikala muntu wa kishinka kabiji ye baketekela ne. (Monai kakitenguluzha ka kuba’mba “Nanchi Mmwesha Bukishinka mu Bintu Byonse byo Nguba Nyi”) Muntu yense wakonsha kwikala wa kishinka! Kwikala wa kishinka kechi kwaimena pa busendwe, bunonshi, buya, nkomeno nangwatu bintu bikwabo byo mwakonsha kuba ne. Nangwa byonkabyo, bavula kibakatazha bingi kwikala ba kishinka. Kino kyubilo kechi kimwekamweka mu bantu ne. (Mika 7:2) Bamo bakonsha kwimwendeleka na mambo a bukishinka bwenu, bino bakwabo bakemusanchila bingi kabiji bakemuketekela ne kwimunemeka. Bakamonyi ba kwa Yehoba bavula bataana kuba’mba bukishinka bwabo bwibalengela kutwela nkito ibakwasha kwikala na mali. Batwajijila pa makito abo kimye bantu babula bukishinka kyo bebapanga nkito nangwa kutwela nkito kimye bakulumpe ba nkito kyo bakeba bantu ba kishinka.
19. Kwikala ba kishinka kulengela jiwi jetu ja mu muchima ne bulunda bwetu ne Yehoba kwikala byepi?
19 Umvwe kino kyakimumwekelapo kala nangwa ne, mukataana’mba kwikala wa kishinka kuleta bingi mapesho akatampe. Mukekala na jiwi ja mu muchima jawama. Paulo wanembele’mba: “Twaketekela’mba tuji na jiwi ja mu muchima ja kishinka.” (Bahebelu 13:18) Kabiji Shetu wa butemwe wa mwiulu kechi ukavulama bukishinka bwenu ne, mambo aye watemwa bantu ba kishinka. (Tangai Salamo 15:1, 2; Byambo bya Maana 22:1.) Ee, kwikala ba kishinka kwimukwasha kutwajijila kwikala mu butemwe bwa Lesa kabiji ino ke mfweto ine ikatampe bingi. Pano twayai twisambe pa mutwe mukwabo wipashako: Yehoba byo amona nkito.
a Umvwe mu kipwilo mwatanwa bantu baji na muteeto wa kukozha bakwabo ku michima pa kwibabepela, bakulumpe mu kipwilo bakonsha kulenga kavoto ka mambo.
b Umvwe mubila pamo busulu na bakwenu kabiji mwaikala na makatazho, monai bya Kulumbulula “Kupwisha Makatazho Ekala na Bantu mu bya Busulu.”
c Baingijishanga bya kupiminako bibiji, kimo kya kupotelako kabiji kikwabo kya kupotesheshako kuba’mba bamwenengamo nsubu. Kyamweka baingijishanga ne shikelu ye bafobakanya nangwa wanema kukila mukwabo pa kuba’mba bajiilenga bantu bintu.