‘Ikalai Batekanya’
“Kitabilambijinga witaba byambo byonse; pakuba wajimuka utalatala ko aya.”—BYAMBO BYA MANA 14:15.
1, 2. (a) Kyamwekejile Lota mu Sodoma kitufunjishapo ka? (b) Byambo bya kuba’mba ‘ikalai batekanya’ bilumbulula ka?
ABALAHAMA byo abujile Lota kuba’mba esalulwile ntanda kwa kukekala, Lota wakenkentele ne kumona wamwene musanza yense waikajile na mema “pamo nobe bujimi bwa Yehoba.” Aya ntanda yamwekele nobe yo mpunzha yawama kwikalamo na kisemi kyanji, kyo kyalengejile kuba’mba ‘Lota esalulwile mwine musanza yense wa Yodano’ ne kutwala tente wanji kwipi na ku Sodoma. Pano bino, aya mpunzha kechi yawamine ne, mambo “bena Sodoma babipile bingi, bajinga bandengamambo batamisha ba kumulenga mambo Yehoba.” (Ntendekelo 13:7-13) Mu kuya kwa kimye, Lota ne kisemi kyanji bapichile mu lumanamo lwabaya bingi. Kyapeleleko, aye ne baana banji babakazhi bakekajilenga mu kibwe. (Ntendekelo 19:17, 23-26, 30) Bintu byo amwene’mba byo byawama ku ntendekelo byaishile kumutamina.
2 Bintu byamumwekejile Lota ke lufunjisho lwanema bingi ku bakalume ba Lesa lelo jino. Kimye kyo tubena kufuukula kuba bintu, twafwainwa kulangulukishapo bulongo ne kumona bubi buji mu kyokyo kintu kuchina twa kajimbaikwatu na mwekelo yakyo. Kyo kine kintu Byambo bya Lesa kyo bitukambizhizha’mba: ‘Ikalai batekanya.’ (1 Petelo 1:13) Shayuka wa Baibolo aye R.C.H. Lenski, waambile’mba, kwikala batekanya ke “kweseka kutalatala bulongo kintu ne kuyuka mo kyawamina, apa bino twafuukula bulongo.” Twayai twisambepo mashinda amo o twakonsha kwikelamo batekanya.
Kulangulukapo pa Busulu byo Buji
3. Mambo ka o twafwainwa kwikala bajimuka inge betwambila’mba tutendeke kuba busulu?
3 Twambe namba muntu ye mwanemeka, nabiji mupopweshi mukwenu wa Yehoba wimubula’mba mubilenga nanji pamo busulu. Wimubula’mba buno busulu bukemuletela mali avula bingi, kabiji wimubula ne kuba’mba mulangulukepo bukiji. Kyakonsha kwimulengela kutendeka kulanguluka’mba buno busulu bukemulengela kuchinangamotu ilume mu bwikalo bwenu pamo na kisemi kyenu, kampe ke mulanguluke ne kuba’mba kino kikemulengela kwikalanga na kimye kyabaya kya kwingilako mingilo ya ku mupashi. Pano bino, Byambo bya Mana 14:15 bitujimunako’mba: “Kitabilambijinga witaba byambo byonse, pakuba wajimuka utalatala ko aya.” Kimye muntu kyo atendeka kuba busulu, wikalatu na lusekelo lonka, kechi ulangulukapo’mba mali akonsha konaika, bintu byakonsha kutama, ne busulu byo bukekala kulutwe na lwendo ne. (Yakoba 4:13, 14) Mwafwainwa kwikala batekanya mu bintu bya uno mutundu!
4. Twakonsha ‘kutalatalapo’ byepi bulongo saka tukyangye kutendeka kuba busulu?
4 Muntu uji na maana ulangulukila jimo ne kumona biji bobo busulu kasa akyangye kutendeka kwibuba. (Byambo bya Mana 21:5) Umvwe wauba bino, kyakonsha kumukwashako kuyuka bubi bwakonsha kufumamo. Akimonai kino kya kumwenako: Muntu wakonsha kwiya ko muji amba mu mukongwesheko mali a kubila busulu bwanji ne kwimulaya’mba pa kwiabwezha ukabikapo mali avula bingi. Kino kyakonsha kumvwanyika nobe kijitu bulongo, pano ñanyi bubi bujimo? Abya awo muntu wakongola mali waswa kwiabwezha nangwa kya kuba busulu kechi bwaenda bulongo nenyi, inyi ukabwezhatu mali kana busulu bwaenda bulongo? Mu ñambilo ikwabo, nanchi kyakonsha kwikalatu bulongo nangwa mali enu kechi abwela nenyi? Mwakonsha ne kushikisha kuba’mba: “Mambo ka uno muntu o abena kukongwela mali? Nanchi bakana kumukongwesha mali ku banki na mambo a kuba busulu bwanji bwakonsha kupona nyi?” Umvwe mwalangulukapo bulongo ne kumona lukatazho lwakonsha kufumamo, kyakonsha kwimukwasha kufuukula bulongo.—Byambo bya Mana 13:16; 22:3.
5. (a) Yelemiya waubilepo byepi byo apotele bujimi? (b) Mambo ka o kyawamina kunemba malayañano onse a busulu?
5 Ngauzhi Yelemiya byo apotele bujimi bwajinga bwa muvyala wanji wajinga mupopweshi wa Yehoba, wanembele nkalata ya lupoto ku meso a batumonyi. (Yelemiya 32:9-12) Ne lelo jino, muntu uji na maana wafwainwa kumona kuba’mba wanemba malayañano onse a busulu, kikale ubena kuba bobo busulu na balongo banji nangwa bakwabo ba mu lwitabilo.a Malayañano anembwa bulongo aleta lumvwañano ne mutende. Umvwe bakalume ba Yehoba kechi banemba malayañano a busulu bwabo ne, mwakonsha kufuma makatazho. Ano makatazho akonsha kufumyapo lumvwañano ne kuleta bufinda, kabiji ne konauna bumupashi.
6. Mambo ka o twafwainwa kubula kwikala na lunkumbwa?
6 Kabiji kechi twafwainwa kwikala na lunkumbwa ne. (Luka 12:15) Malayañano a kwikala na mali avula akonsha kulengela muntu kubula kutekanya ne kwitwezha mu busulu bwabula kufwainwa ne. Nangwatu bantu baingilapo kala mingilo yanema ya Yehoba nabo bafwapo kala mu kano kakose. Byambo bya Lesa bitujimuna’mba: “Mwikale ba kubula kutemwa mali; sekelai mu byonka byo muji nabyo.” (Bahebelu 13:5) Umvwe mwina Kilishitu ubena kulanguluka kubapo busulu bumo, wafwainwa kwishikisha’mba, ‘Nanchi kyanema kuba buno busulu nyi?’ Kyawama kwikala bwikalo bwapela saka tupopwela Yehoba mambo kwituzhikijila ku “misango yonse ya bubi.”—1 Timoti 6:6-10.
Lukatazho Lwikala na Bena Kilishitu Babula mu Masongola
7. (a) Ñanyi makatazho abena kupitamo bena Kilishitu babula mu masongola? (b) Kusala muntu wa kutwela nanji mu masongola jaikela ka jishinda ja kumwesheshamo bukishinka bwetu kwi Lesa?
7 Bakalume ba Yehoba bavula babula mu masongola bakeba bingi kutanapo mukwabo wa kutwela nanji mu masongola, pano bino bakyangye kutanapo wibafwainwa. Mu byalo bimo, bantu bakanjikizha bingi bakwabo kusongola. Pano bino, kyashupa bingi pa kubatu’mba utanepo mukwenu wa mu lwitabilo wakufwainwa. (Byambo bya Mana 13:12) Nangwa byonkabyo, bena Kilishitu bayuka kuba’mba kumvwina mukambizho wa kusongola nangwa kusongolwatu “kana monka mwi Nkambo” jo jishinda ja kumwesheshamo bukishinka kwi Yehoba. (1 Kolinda 7:39) Bena Kilishitu babula mu masongola bakonshatu kuchinchika ano meseko inge kya kuba batekanya.
8. Ñanyi lukatazho lwapichilemo mwanamukazhi wa ku Shulema, kabiji banabakazhi ba bwina Kilishitu nabo bapita byepi mu luno lonka lukatazho ano moba?
8 Mu Lwimbo wanji, Solomone watemenwe nsongwakazhi wa ku Shulema. Waesekele kumongola na bya bunonshi, munema ye ajinga nanji ne buya, pano bino uno nsongwakazhi wajinga na musongoshi ungi ye atemenwe. (Lwimbo wa Solomone 1:9-11; 3:7-10; 6:8-10, 13) Umvwe wi mwanamukazhi mwina Kilishitu, ne obewa bakonsha ku kutemwa ku muntu ye ubena kubula kukeba ne. Kampe muntu ye wingila nanji, nangwa mukulumpe wa nkito wakonsha ke akutakaike, kukubila tubintu twawama, ne kukebapo tubimye twa kwikala ne obewa pamo. Wafwainwa kujimuka na byubilo bya uno mutundu. Kimo kimye bino byubilo kechi byakonsha kukolomona butemwe nangwa kukeba kukongwela ku byubilo byatama ne, pano bino javula ko ko kitwala. Wafwainwa kwikala nobe “lubumbu” byonka byajinga mwanamukazhi wa ku Shulema. (Lwimbo wa Solomone 8:4, 10) Wafwainwa kukana byubilo byatama. Kimyetu kitanshi kyo watwela nkito, balumbulwile bo wingila nabo kuba’mba wi Kamonyi wa kwa Yehoba, kabiji wafwainwa kumonangapo bimye bya kwibasapwila. Kino kikakuzhikijila.
9. Bubi ka buji mu kutemwa muntu ye wabula kumonapo kala ye mwisambatu nanji pa Intaneti? (Monai ne kabokoshi kaji pa peja 30.)
9 Makeyala a pa Intaneti o banengezha kukwashishamo bakatanda ne bazhike kutana mukwabo wa kutwela nanji mu masongola abavule bingi. Bamo balanguluka kuba’mba jino jo jishinda jawama kuyukilamo bantu bo babula kumonapo kala. Bino, kwitemwa na muntu ye wabula kumonapo kala kuleta malwa. Kyakatazha bingi kuyuka muntu byo aji inge mubena kwisambila nanji pa Intaneti. (Masalamo 26:4) Bamo bantu bebepekezhatu kwikala bakalume ba Yehoba. Kabiji misambo ya pa Intaneti yakonsha kwimulengela kutemwa muntu ye mwabula ne kuyuka bulongo ne. (Byambo bya Mana 28:26) Kechi kyawama kutemwa muntu ye twabula kuyuka bulongo ne, kikale pa Intaneti nangwa mu mashinda akwabotu.—1 Kolinda 15:33.
10. Bena Kilishitu babula mu masongola bakonsha kutundaikwa byepi ku bakwabo ba mu lwitabilo?
10 Yehoba ubila bakalume banji “lusa.” (Yakoba 5:11) Wayuka kuba’mba makatazho abena kupitamo bena Kilishitu a kubula kutwela mu masongola akozha bingi ku muchima, kabiji wibanemeka bingi pa kutwajijila bakishinka. Twakonsha kwibakosesha byepi? Twafwainwa kwibatakaikanga kimye kyonse pa mambo a lukokelo ne kwipana kwabo. (Mitonyi 11:39, 40) Kabiji twakonsha ne kusangalela nabo pamo mu kwikosesha. Nanchi mwaubapo kala bino katataka papo nyi? Kabiji twafwainwa kulombanga kuba’mba Yehoba ebakwashenga ku mupashi ne kwikala balusekelo mu mwingilo wanji. Twafwainwa kwibanemekanga pa bukishinka bwabo byonka Yehoba mwine byo ebanemeka.—Masalamo 37:28.
Kuyuka mwa Kubila na Bikola bya Lufu
11. Ñanyi makatazho o tupitamo na mambo a kukolwa kikola kya lufu?
11 Tupopomenwa bingi umvwe atweba nangwa mulongo wetu wakolwa kikola kya lufu. (Isaya 38:1-3) Kyanema bingi kulondela byaamba mafunde a mu Binembelo kimye kyo tubena kukeba mashinda a kubukilwamo. Kya kumwenako, bena Kilishitu bakokela mukambizho wa mu Baibolo wa kuzhila mashi ne kuchinuzhuka mashinda a kubukilwamo avwangamo kupopwela bapashi. (Byubilo 15:28, 29; Ngalatiya 5:19-21) Pano bino, kyashupa bingi kuyuka bulongo jishinda jawama ja kubukilwamo inge kya kuba muntu kechi wafunda bya mu kipatela ne. Ki ka kyakonsha kwitukwasha kwikala batekanya?
12. Mwina Kilishitu wakonsha kuba byepi umvwe ubena kukeba’mba bamubuke kikola kyanji?
12 “Wajimuka utalatala ko aya” kupichila mu kupesapesa mu Baibolo ne mu mabuku a bwina Kilishitu. (Byambo bya Mana 14:15) Mu mapunzha mwabula bipatela ne badokotala bavula, bavula bengijisha mizhazhi nangwa mabula. Umvwe jino jo jishinda jo tukeba amba tubukilwemo, twakonsha kumona byambo biji mu Kyamba kya Usopa kya Kibemba kya April 15, 1987, mapeja 26-9. Bitujimunako bubi bujimo. Kya kumwenako, twafwainwa kuyukapo bintu bimo nabiji bya kuba’mba: Nanchi awo muntu upopwela bapashi nyi? Nanchi mbukilo yaimena pa mulanguluko wa kuba’mba kubela ne lufu byubiwa na mambo a kuzhingijisha bankishi (nangwa’mba mipashi ya bafwile kala) nyi, inyi amba balozhi bo bamuja? Nanchi awo muntu wingijisha bitapisho, kuponga, nangwa kuba bintu bikwabo byavwangamo kupopwela bapashi pa kunengezha nangwa kwingijisha yewo muchi nyi? (Mpitulukilo ya mu mizhilo 18:10-12) Kuno kupesapesa kuketukwasha kumvwina luno lujimuno lwa kuba’mba: “Esekai bintu byonse; kakachilai akya kyalumbuluka.”b (1 Tesalonika 5:21, 22) Kiketukwashako kubula kuswa mashinda atama a kubukilwamo.
13, 14. (a) Twakonsha kwikala byepi batekanya pa mambo a butuntulu bwetu bwa mubiji? (b) Mambo ka o twafwainwa kwikala batekanya pa kwisamba na bakwetu pa butuntulu bwetu bwa mubiji ne mu bya kipatela?
13 Twafwainwa kutekanya mu mbaji yonse ya bwikalo bwetu, kubikakotu ne kulama bulongo mubiji wetu. (Filipai 4:5) Kulama bulongo mubiji wetu kimwesha kuba’mba tubena kusanta pa bupe bwawama bwa bumi. Umvwe twakolwa, twafwainwa kutapo muchima. Bino, tukekalatu na mibiji yawama kimye Lesa kyo ‘akabuka mikoka ya bantu.’ (Lumwekesho 22:1, 2) Kechi twafwainwa kutesha michima ku butuntulu bwetu bwa mubiji kya kuba ketukankalwe ne kuba bintu bya ku mupashi ne.—Mateo 5:3; Filipai 1:10.
14 Kabiji twafwainwa kwikala batekanya kimye kyo tubena kwisamba pa butuntulu bwa mubiji ne bya kipatela na bakwetu. Pa kupwila kwa bwina Kilishitu kechi po pa kwisambila ino misambo ya butuntulu bwa mubiji ne. Kabiji pa kufuukula mashinda mwakubukilwa ku kipatela javula kikebewa kulondela mafunde a mu Baibolo, jiwi ja mu muchima wa muntu, ne bulunda bwanji na Yehoba. Onkao mambo, kechi kyawama kufuukwilako mukwetu wa mu lwitabilo nangwa kumukanjikizha amba obe bintu byabula kuswishiwa na jiwi janji ja mu muchima ne. Nangwa kya kuba kijitu bulongo kubula bena Kilishitu bakoma ku mupashi kuba’mba betukwasheko, atweba bonse pa muntu pa muntu twafwainwa ‘kwisendela kisendwa kyetu’ pa kufuukula bintu, kabiji atweba bonse “umo umo tukeambila mambo kwi Lesa.”—Ngalatiya 6:5; Loma 14:12, 22, 23.
Mu Kimye kya Lumanamo
15. Lumanamo lwakonsha kwitulengela byepi kulubankana maana?
15 Lumanamo lwakonsha kulengela kalume wa Yehoba kulubankana maana. (Musapwishi 7:7) Lumanamo lwamulengejile Yoba kwamba bintu byabula kufwainwa ne, bino bamukwashishe kulanguluka bulongo. (Yoba 35:2, 3; 40:6-8) Nangwa kya kuba “Mosesa wajinga kimote kukila bantu bonse bajinga pano panshi,” kimye kimo bamuzhingijishe ne kumulengela kulupula byabula kufwainwa mu kanwa kanji. (Kubala 12:3; 20:7-12; Masalamo 106:32, 33) Davida wamwesheshe muchima wa kwikanya pa kubula kutapa Mfumu Saulo, bino Nabala byo amwambijile mwenga ne kubukila bukaji bantu banji, Davida waubile bukaji ne kulanguluka kuba byabula kufwainwa. Abigaila ye walengejile kuba’mba Davida abwezhemo muchima, ne kubula kulenga mambo.—1 Samwela 24:2-7; 25:9-13, 32, 33.
16. Ki ka kyakonsha kwitukwasha kubula kwikala na muchima wa kanswatu?
16 Netuwa twakonsha kwikala na lukatazho lwakonsha kwitulubankanya maana. Umvwe twalanguluka bulongo byaamba bakwetu, byonka byaubile Davida, kyakonsha kwitukwasha kubula kwikala na muchima wa kanswatu ne kubula kulenga mambo. (Byambo bya Mana 19:2) Kabiji Byambo bya Lesa bitujimunako’mba: “Nangwa mwazhingila kechi mulenge mambo ne: Mukesambe ne muchima wenu pa mwanya wenu, ne kuzhindama nzo.” (Masalamo 4:4) Umvwe kyakonsheka, kyawama bingi kupembelela poso muchima watontoloka apa bino twauba kintu nangwa kufuukula bulongo bintu. (Byambo bya Mana 14:17, 29) Umvwe twalomba kwi Yehoba “mutende wa Lesa ubula kuyukanyika, ukalama michima [yetu] ne milanguluko [yetu] mwi Kilishitu Yesu.” (Filipai 4:6, 7) Uno mutende wa Lesa uketulama, kabiji uketulengela kwikala batekanya.
17. Mambo ka o twafwainwa kuketekela mwi Yehoba kuba’mba etukwashe kwikala batekanya?
17 Nangwa kya kuba twibikako kuba byawama ne kuba bintu na maana, atweba bonse tuba bilubo. (Yakoba 3:2) Twakonsha kuba bilubo kwa kubula kuyuka ne. (Masalamo 19:12, 13) Kabiji kechi tuji na bulume bwa kwenda monka mwafwainwa ne, kana Yehoba witukwasha. (Yelemiya 10:23) Tumusanchila bingi mambo witulaya’mba: ‘Amiwa nkakubula ne kukufunjisha jishinda jo ukayamo: Nkakubulanga maana ne jiso jami saka jikutala.’ (Masalamo 32:8) Ee, Yehoba wakonsha kwitukwasha kwikala batekanya.
[Tubyambo twa mushi]
a Monai byambo bikwabo byaamba pa kunemba malayañano a busulu mu Kyamba kya Usopa, kya Kibemba kya August 1, 1997, mapeja 30-1; November 15, 1986, mapeja 16-17; ne Loleni! wa Kizungu wa February 8, 1983, mapeja 13-15, anembwa na Bakamonyi ba kwa Yehoba.
b Kino kikakwashako ne boba bashupikwa kusalapo jishinda jimo mwa kwibabukila kikola kyabo.
Musakukumbula’mba Ka?
Twakonsha kwikala byepi batekanya
• umvwe muntu umo witubula’mba tubile pamo nanji busulu?
• umvwe tubena kukeba mukwetu wa kutwela nanji mu masongola?
• umvwe twakolwa?
• umvwe ketupite mu lumanamo?
[Kitenguluzha pa peja 30]
Nanchi Mwakonsha Kuketekela Bino Byambo Nyi?
Bino byambo biji pa Intaneti byanembelwa bantu babula mu masongola bakeba kusongola nangwa kusongolwa:
“Nangwa kya kuba aba banemba byambo pa Intaneti balumbulula muntu amba ujitu bulongo, kechi kilumbulula’mba awo muntu kya kine byo byo aji ne.”
“Tukankalwa kulumbulwila bulongo bantu babula mu masongola bintu bya kine pa Intaneti.”
“Milanguluko ya bantu, lujimuno, ne byambotu bikwabo binembwa pa Intaneti kechi yetu twibinemba ne, bya bene bantu batuma kabiji kechi byafwainwa kuketekelwa ne.”
[Kipikichala pa peja 29]
“Wajimuka utalatala ko aya”
[Bipikichala pa peja 31]
Banabakazhi ba bwina Kilishitu bakonsha kulondela byepi byubilo bya nsongwakazhi wa ku Shulema?
[Kipikichala pa peja 32]
“Esekai bintu byonse; kakachilai akya kyalumbuluka”