Kuyuka Lukinyama ne Kayukilo Kanji
ABYA mukeba kutana mukumbu wa kintu kyo mwabula kuyukisha bulongo nyi? Pa kuba’mba mutane mukumbu, mwafwainwa kukitala pa bishinka byakonsha kwimukwasha kuba byo byo. Mu Byambo byanji byo anembeshe, Lesa waambapo bishinka bimo kutazha ku nambala 666, nangwa’mba jizhina, ko kuba’mba kayukilo ka awa lukinyama watongolwa mu Lumwekesho kyapitala 13.
Mu uno mutwe tusakutala pa mashinda nangwa’mba pa bishinka bina byanema bilumbulula mwatala kayukilo ka lukinyama. Tusakwisamba pa (1) mazhina a mu Baibolo javula byo asalwa, (2) lukinyama byo alumbulula, (3) nambala 666 kyo yaikela “nambala ya muntu,” ne (4) nambala 6 byo ilumbulula ne ene mambo o yanembelwa jisatu, kutatula na 600, kubikapo 60 ne 6, nangwa’mba 666.—Lumwekesho 13:18.
Mazhina a mu Baibolo aji na byo Alumbulula
Mazhina a mu Baibolo javula aji na byo alumbulula kikatakata inge Lesa ye wiatumba. Kya kumwenako, Lesa wapimpwile jizhina ja kwa Abulama ne kumutela’mba Abalahama mambo akuba waikele ke shanja mikoka. (Ntendekelo 17:5) Lesa waambijile Yosefwa ne Maliya, kutela mwana ye akasema Maliya amba Yesu, jilumbulula kuba’mba Yehoba ye Lupulukilo. (Mateo 1:21; Luka 1:31) Kwesakana na jizhina byo jilumbulula, Yehoba walengele lupulukilo kwikalako kupichila mu mwingilo wa kwa Yesu ne mu lufu lwanji lwa kitapisho.—Yoano 3:16.
Onkao mambo, jizhina Lesa jo atumbile lukinyama jilumbulula miteeto yakyo. Pa kuyuka miteeto yakyo, patanshi twafwainwa kukiyuka lukinyama mwine ne kufunda mingilo yanji.
Lukinyama Wayukanyikwa
Buku wa kwa Danyela ubulañana bingi bulongo lukinyama byo alumbulula. Kyapitala 7 kyalondolola pa “bijanyi bikatampe bina”—bokwe, mbeyala, kisumpa ne kijanyi ulenga moyo uji na meno akatampe a kyela kya kapotwe. (Danyela 7:2-7) Danyela witubula kuba’mba bino bijanyi bimenako “bamfumu,” ko kuba’mba mabufumu akatampe a bumulwila ntanda eswana, lukelo paiya bubwe kesha bukwabo byonkabyo.—Danyela 7:17, 23.
Kutazha ku lukinyama uji mu Lumwekesho 13:1, 2, buku wa The Interpreter’s Dictionary of the Bible waamba’mba: “Uji na miteeto yonse iji na bijanyi bina byatongolwa mu kimwesho kya kwa Danyela . . . Ko kuba’mba, uno lukinyama mutanshi [uji mu Lumwekesho] wimenako mazhita onse a makafulumende alama mu kulwisha Lesa panopantanda.” Kino kyaambiwapo mu Lumwekesho 13:7 kuba’mba lukinyama “bamupele ne lūsa lwa pa bisaka byonse, ne mitundu yonse, ne njimi yonse ne mikoka yonse ya bantu.”a
Mambo ka Baibolo kyo yaingijishisha binyama kwimenako bufumu bwa bantu? Bishinka biji bibiji. Kinshinka kitanshi, ke na mambo akuba pa myaka yavula makafulumende amwesha byubilo bya bunyama bya kwipaya bantu kyatama. Bashayuka ba mpito ba Will ne Ariel Durant banembele’mba: “Nkondo ke kintu kimo kya bintu byubiwa kikupu mu bwikalo bwa bantu kabiji bantu nangwa makafulumende asalwa na bantu bene akankalwa kwiipwisha.” Byo kyaikalapo kya kine kuba’mba, “muntu uyanjisha mukwabo muntu pa kumulama”! (Musapwishi 8:9) Kishinka kikwabo ke kya kuba’mba aye “nsuñunyi [Satana] wamupele bulume bwanji, ne jitanda janji, ne lūsa lukatampe.” (Lumwekesho 12:9; 13:2) Ko kuba’mba bufumu bwa bantu ke lukunwa wa kwa Diabola, bumwesha byubilo byanji bya bunyama nobe byubilo bya kwa nsuñunyi.—Yoano 8:44; Efisesa 6:12.
Bino, kino kechi kibena kulumbulula kuba’mba bantangi bonse bengijishiwa kwi Satana ne. Mambo mu jishinda jikwabo makafulumende a bantu engila nobe “wa mingilo wa Lesa,” kusunga mutende mu kyalo mambo inge ne, bintu kuba ke bilumbuluke ne. Bantangi bamo banemeka bingi lūsa luji na bantu, kuvwangako ne mpopwelo ya kine, kintu kimo Satana kyo abula kukeba. (Loma 13:3, 4; Ezela 7:11-27; Byubilo 13:7) Nangwa byonkabyo, na mambo a bulume buji na Diabola, kafwako muntu nangwa kipamo kyaletela bantu mutende ne kuzhikijilwa kwa kine kine ne.b—Yoano 12:31.
“Nambala ya Muntu”
Kishinka kya busatu kitukwasha kuyuka mwatala 666 ke kya kuba’mba ino nambala ke “nambala ya muntu.” Bino byambo kechi bibena kutazha ku muntu ne, mambo akuba Satana ye wapana lūsa ku lukinyama, kechi muntu ne. (Luka 4:5, 6; 1 Yoano 5:19; Lumwekesho 13:2, 18) Lukinyama byo aji na “nambala ya muntu,” ko kuba’mba kayukilo, kibena kulumbulula amba muntu, kechi mupashi nangwa demona ne. Onkao mambo, uno lukinyama umwesha byubilo bya bumuntu. Ñanyi byubilo byonkabyo? Baibolo yakumbula’mba: “[Bantu] bonse balenga mambo, kabiji bapelelelatu ne kufika ku lukumo lwa Lesa ne.” (Loma 3:23) Onkao mambo, lukinyama byo aji na “nambala ya muntu” kibena kulumbulula kuba’mba makafulumende amwesha byubilo byapelelelatu bya bantu bya bundengamambo ne bumbulwakoloka.
Kino kya kine kwesakana na mwapita bwikalo bwa muntu. Wajinga kala Munembeshi wa Kyalo mu U.S. aye Henry Kissinger waambile’mba: “Bufumu bonse kechi butwajijila kulama ne. Mpito yamwesha mabufumu alamapo kala onse apona, akuba byo aubilepo kechi bivulukwa nangwa pacheche ne . . . Onkao mambo, muntu wayuka byamwekapo kala wafwainwa kuketekela kuba’mba malwa akonsha kumwekana kimye kijitu kyonse.” Bukine bwa mu Baibolo bwaambapo ne pa kishinka kya Kissinger kuba’mba: ‘Muntu mwine na maana anji kechi wakonsha kusalulula jishinda jawama kuyamo ne, aye mwine muntu kechi uji na bulume bwa kwenda monka mwafwainwa ne.’—Yelemiya 10:23.
Pano byo tubayuke lukinyama ne kuyuka Lesa byo alanguluka pa iwe lukinyama, twakonsha kumona pa kishinka kyapelako kya kukeba kuyuka nambala 6 ene mambo o yanembelwa jisatu—ko kuba’mba 666 nangwa’mba 600 kubikapo 60 ne 6.
Mambo ka 6 kyo Yanembewa Jisatu?
Mu binembelo manambala amo aji na byo alumbulula. Kya kumwenako, nambala 7 javula ingijishiwa kulumbulula kintu kyakumaina, ko kuba’mba kyalumbuluka ku meso a Lesa. Kya kumwenako, mulungu umo Lesa ye alengejilemo bintu wajinga wa ‘moba’ atanu na abiji, kulumbulula kimye kyabaya kyapichilepo kuba’mba Lesa apwishe nkebelo yanji yalumbuluka ya kulenga ntanda. (Ntendekelo 1:3–2:3) “Byambo” bya Lesa biji pamo nobe siliva “saka bamuwamisha jitanu na jibiji,” ko kuba’mba kumuwamisha’mba alumbuluke. (Masalamo 12:6; Byambo bya Mana 30:5, 6) Nemani wajinga na mbumba bamubujile kuya na kowa jitanu na jibiji mu mukola wa Yodano ne kikola kyanji kyapwile waikajile ke walumbuluka.—2 Bamfumu 5:10, 14.
Pa nambala 6 pabula kamo kukumaina 7. Nanchi ino nambala kechi ilumbulula kintu kyabula kulumbuluka, kintu kyatama ku meso a Lesa nenyi? Kine byo byo ilumbulula! (1 Byambo bya Moba 20:6, 7) Kabiji nambala 6 kwiibwezha bwezhapo jisatu, kwikala 666 kilumbulula bumbulwakoloka byo bwabaya. Kikwabo kishiina kuba’mba kino kine, ke kya kuba’mba 666 ke “nambala ya muntu” byonka byo twaambapo kala. Onkao mambo, byubilo bya lukinyama, nangwa’mba “nambala ya muntu” yo kiji nayo, ne nambala ine 666 byonse bilumbululatu kintu kimo— bilubo ne kupelelela kukatampe ku meso a Yehoba.
Bilubo bimwesha lukinyama bituvululako byaambiwe pe Mfumu Beleshaza wa bena Babilona. Kupichila mwi Danyela, Yehoba waambijile mfumu’mba: “Anweba bemupima pa shikelu, kabiji mwapelelela.” Jonkaja juba bufuku Beleshaza bamwipaile, Bufumu bwa Babilona bwashinjilwe. (Danyela 5:27, 30) Byonkabyo, Lesa wachibila mambo lukinyama wa bumulwila ntanda ne bantu baji na kayukilo kanji, bamutundaika kuba’mba bonse bakonaunwa. Onkao mambo, kino kibena kulumbulula kuba’mba Lesa kechi ukonaunatu kafulumende umo ne, bino ukonauna bufumu bonse bwa bantu. (Danyela 2:44; Lumwekesho 19:19, 20) Byo kyanemapo kino kuchina amba twakekala na kayukilo ka lukinyama ka lufu!
Kayukilo Kayukanyika
Aku Lumwekesho upwishatu kwamba pa nambala 666, watongola ne ba 144,000 balondela mwana Mukooko, aye Yesu Kilishitu, baji na jizhina janji ne jizhina ja Shanji Yehoba, janembwa pa bilungi byabo. Ano mazhina ebayukanyikisha kuba’mba bantu ba Yehoba ne ba Mwananji, ye bashimuna ne na lusekelo. Byonkabyo, bantu baji na kayukilo ka lukinyama bamwesha patoka kuba’mba bakokela lukinyama. Onkao mambo, inge muntu waikala na kayukilo ku kuboko kwa kilujo nangwa pa kilungi, kabena kumwesha’mba upopwela makafulumende aji nobe lukinyama pano pa ntanda. Bonse baji na kayukilo bapana kwi “Kesala” byafwainwa kupanwa kwi Lesa. (Luka 20:25; Lumwekesho 13:4, 8; 14:1) Boba byepi? Boba bino kupichila mukupana munema wa kupopwela kafulumende wa bumulwi ntanda, tuyukilo twanji, ne nzhita yo baketekelamo ne kumona’mba ikaleta lupulukilo. Kupopwela ko bapopwela Lesa wa kine kwatu.
Mu kupusanako, Baibolo itukambizha’mba: ‘Kechi muketekele mu baana ba bamfumu ne, nangwa mu mwana wa muntutu, mo mwabulwa bukwasho ne. Muya wanji ulupuka, ne kubwela ubwela ku mushiji; mu jonkaja juba milanguluko yanji yonaika.’ (Masalamo 146:3, 4) Aba bomvwina lujimuno lwa maana kechi bekala na bijikila inge kya kuba makafulumende akankalwa kufikizha milaye yawo nangwa bantangi baji na byubilo bya kukoka bantu bebaswatula pa bifulo byabo ne.—Byambo bya Mana 1:33.
Kino kechi kibena kulumbulula’mba bena Kilishitu ba kine bafwainwa kwikalatu kwa kubula bya kuba pa mambo a kwijizhañanya kwa bantu ne. Abo babambakana na kutaya mbila ya kubuula bantu kafulumende—Bufumu bwa Lesa bo bemenako kuba’mba bo bukapwisha makatazho.—Mateo 24:14.
Bufumu bwa Lesa—bo Bonka Bantu bo Bakonsha Kuketekela
Yesu byo ajinga panopantanda, Bufumu bwa Lesa ye mutwe mukatampe ye asapwijilengapo. (Luka 4:43) Mu lulombelo lumo alo jimo lutelwa’mba Lulombelo lwa Nkambo, wafunjishe baana banji ba bwanga kulomba kuba’mba Bufumu bufike ne kyaswa muchima wa Lesa kyubiwe pano panshi. (Mateo 6:9, 10) Bufumu ke kafulumende wa mwiulu ukalama ntanda yonse, kechi kafulumende wa muzhi mukatampe wa pano panshi ne. O ene mambo, Yesu kyo amutongwejile’mba: “Bufumu bwa mwiulu.”—Mateo 11:12.
Ñanyi mfumu wafwainwa kwikala wawama wa Bufumu bwa Lesa kukila Yesu Kilishitu, aye wafwijile bakekala bangikazhi banji kulutwe? (Isaya 9:6, 7; Yoano 3:16) Katatakatu uno Mfumu walumbuluka, wa bumupashi, akele lukinyama, bamfumu banji, ne mazhita anji mu “kizhiba kya mujilo utema na kibiliki.” Kino kechi kyo kyonkatu ne. Yesu ukafumyapo ne Satana, kintu kimo makafulumende a pano panshi kyo akabula kuba ne.—Lumwekesho 11:15; 19:16, 19-21; 20:2, 10.
Bufumu bwa Lesa bukaletela bangikazhi ba lukokelo mutende. (Masalamo 37:11, 29; 46:8, 9) Nangwatu mabingo, misongo nangwa lufu, kechi bikekalako jibiji ne. Akitalai lukumo lukekala na bantu babula kayukilo ka lukinyama!—Lumwekesho 21:3, 4.
[Tubyambo twa mushi]
a Byambo bikwabo byaamba pa ano mavesi, monai kyapitala 28 mu buku wa Ukusokolola—Akalume ka Kuko Kakalamba Nakapalama!, wanembwa na Bakamonyi ba kwa Yehoba.
b Bena Kilishitu ba kine bayuka’mba bufumu buji nobe lukinyama, kabiji balondela mikambizho iji mu Baibolo ya kukokela “bakulumpe balama kyalo.” (Loma 13:1) Bino inge bano bakulumpe bebakambizha kuba kintu kyapusana na mizhilo ya Lesa, ‘bakokela Lesa kukila bantu.’—Byubilo 5:29.
[Kitenguluzha pa peja 5]
Bishinka bya Kuyukilako Mwatala 666
1. Mazhina aji mu Baibolo javula asolola byubilo nangwa bwikalo bwa muntu byonka byo kyajinga kwi Abalahama, Yesu, ne bantutu bakwabo. Nangwatu nambala, jizhina ja lukinyama jilumbulula byubilo byanji.
2. Mu buku wa kwa Danyela, binyama bimenako bufumu bwa bantu. Lukinyama mukatampe wa mu Lumwekesho 13:1, 2 wimenako bumulwila ntanda bonse butundaikwa ne kulamwa na Satana.
3. “Nambala ya muntu” ilumbulula muntu, kechi demona ne. Onkao mambo, imwesha kupelelela kwa muntu kwafuma mu bundengamambo ne bumbulwakoloka.
4. Ku meso a Lesa nambala 6 ilumbulula bumbulwakoloka na mambo akuba yapelelelatu, kechi yakumaina 7 nambala yalumbuluka ya mu Baibolo ne. Nambala 666 kubwezhiwa ko yabwezhiwapo jisatu kulumbulula kupelelela kwabaya ko yapelelela.
[Bipikichala pa peja 6]
Kulama kwa bantu kwapelelela, kwapashañanyishiwa ku nambala 666
[Byambo bya Muntu Ungi]
Mwana ubena kufwa ku nzala: UNITED NATIONS/Kipikichala kya F. GRIFFING
[Bipikichala pa peja 7]
Yesu Kilishitu ukaleta bufumu bwalumbuluka panopantanda