-
Nanchi Bukishinka Bukingila Nyi?Kyamba (Kya bena kengi)—2016 | No. 1
-
-
MUTWE WA PA NKUPIKO | MAMBO KA O TWAFWAINWA KWIKELA BA KISHINKA?
Nanchi Bukishinka Bukingila Nyi?
Hitoshi waingijilanga mu ofweshi wa kulama mali mu kipamo kya mu Japan. Byo apitulukilenga mu sawakya wa mali na bakulumpe banji ba nkito, Hitoshi bamwambijile kunemba sawakya wa bubela. Hitoshi walumbulwile’mba jiwi janji ja mu muchima kechi jakonsha kumuswisha kubepa ne. Kabiji bakulumpe ba nkito baambijile Hitoshi amba basakumupanga nkito ne kumupanga bamupangile.
Bañondo balondejilepo, kyamulefwile bingi Hitoshi pa kuba’mba ataane nkito ikwabo. Kimye kyo bamutebawizhenga pa bya kutwela nkito, Hitoshi waambile’mba kechi wakonsha kutwela nkito ya kubepa bubela ne. Wamutebawizhenga waambile’mba, “Nkyangye kumonapo muntu ulanguluka bibye ne!” Ba mu kisemi kya kwa Hitoshi ne balunda nanji bamutundaikile kutwajijila kwikala wa kishinka, pano bino watendekele kuzhinauka. Waambile’mba, “Nazhinaukilenga’mba kana kijitu bulongo kwikala wa kishinka na mambo a lwitabilo lwami nangwa ne.”
Byapichilemo Hitoshi byamwesha’mba kechi bantu bonse banemeka bukishinka ne. Bamo bamba’mba kubula bukishinka kukebewa bingi kikatakata mu bya busulu. Mwanamukazhi umo mu South Africa, waambile’mba, “Ñingila na bantu babula bukishinka, kabiji bimye bimo nkeba kulondela byo boba.”
Kubula bukishinka kwakumbanamo lelo jino, ke bubela. Myaka imo yapitapo, Robert S. Feldman, shayuka wa pa Sukulu wa Massachusetts Amherst utala pa bilanguluka bantu, waambile’mba mu maminiti jikumi, bakulumpe bavula babepa umvwe babena kwisamba na bakwabo. Feldman waambile’mba, “Wakuminye bingi pa kutaana uno sawakya. Kechi twaketekejilenga’mba bantu bavula batemwa kubepa ne.” Bantu bavula kechi bakeba kwibabepa ne, bino bavula batemwa kubepa.
Mambo ka kubepa, kwiba ne bintutu bikwabo bimwesha kubula bukishinka o byavujila lelo jino? Kubula bukishinka kwatamisha byepi ntanda lelo jino? Pano twakonsha kuba byepi pa kuba’mba tubule kwivwanga mu byubilo bimwesha kubula bukishinka?
-
-
Byo Mumona Kubula BukishinkaKyamba (Kya bena kengi)—2016 | No. 1
-
-
MUTWE WA PA NKUPIKO | MAMBO KA O TWAFWAINWA KWIKELA BA KISHINKA?
Byo Mumona Kubula Bukishinka
Samantha mwina South Africa waamba’mba: “Javula kwikala makatazho akatampe akebewatu kwingijisha bubela pa kuba’mba apwe.”
Mwaswa byaamba uno muntu nyi? Byonkatu byaamba Samantha, atweba bonse twakipitapo mu makatazho akatampe. Jishinda jo tupwishishamo makatazho etulengela kukeba kuba bintu bibula kumwesha bukishinka, kumwesha bintu byo twanemeka. Umvwe twanemeka kubula kwitulengesha bumvu, tuyuke’mba twanemekako kubula bukishinka. Umvwe bantu bataana bishinka, kubula bukishinka mufumatu makatazho. Monai bino.
BANTU BALENGULULA MUNTU WABULA BUKISHINKA
Bulunda bwaimena pa kwikala ba kishinka. Umvwe bantu babiji baikala ba kishinka kechi bakamwa ne. Kwikala wa kishinka kechi kumwekatu nobe kukopa kwa jiso ne. Bantu beketekela inge saka bekala pamo kimye kyabaya, kwisamba bulongo ne kuba bintu bikeba bakwabo. Nangwa byonkabyo, kwiketekela kwakonsha kupwa inge umo wabula bukishinka. Kabiji inge bukishinka bwapwa kyakatazha kwibubwezha.
Nanchi bakimufutukapo kala ku muntu ye mwaketekejile’mba mulunda nenu wawama nyi? Inge ibyo, mwaumvwine byepi ku muchima? Kimukolele ku muchima, ne kumona’mba wimwalukamo. Akino kimweka. Kubula bukishinka konauna bulunda bwawama.
KUBULA BUKISHINKA KULETELELA
Robert Innes, shayuka wa pa Sukulu Mukatampe utala pa byo bengijisha mali ne bintutu bikwabo mu California, waambile’mba, “kubula bukishinka kusambukila.” Onkao mambo, kubula bukishinka kujitu nobe kikola, umvwe muntu watwajijila kupwanañana na bantu babula bukishinka, ne aye “ukekala” wabula bukishinka.
Mwakonsha kuchinuzhuka byepi kubula bukishinka? Baibolo wakonsha kwimukwasha. Monai mafunde amo aji mu Baibolo.
-
-
Bukishinka kyo BwawaminaKyamba (Kya bena kengi)—2016 | No. 1
-
-
MUTWE WA PA NKUPIKO | MAMBO KA O TWAFWAINWA KWIKELA BA KISHINKA?
Bukishinka kyo Bwawamina
“Twaketekela’mba tuji na jiwi ja mu muchima ja kishinka, byo tukebesha kwikala ba kishinka mu bintu byonse.”—Bahebelu 13:18.
Mu Baibolo, kyambo kine kya Kingiliki kya “bukishinka” kilumbulula “kintu kyawama.” Kabiji kyakonsha ne kulumbulula kintu kyawamisha pa kwikitala.
Bena Kilishitu balondela bingi bulongo byambo byaambile mutumwa Paulo byo bamutangijile na mupashi kunemba’mba: “Tukebesha kwikala ba kishinka mu bintu byonse.” Kuba bino mwavwangwa ka?
LUKATAZHO LUTENDEKELA MU MUCHIMA
Bantu bavula betala kimye kyonse mu kimbonyi saka bakyangye kuya ko bakeba kuya. Mambo ka? Mambo bakeba kumweka bulongo. Pano bino, kuji kintu kyanema kukila kwiwamishatu nsuki ne kuvwala bivwalo byawama. Biji mu muchima wetu byakonsha kwitulengela kumweka bulongo nangwa ne.
Mambo a Lesa aamba’mba atweba bantu tuji na kisonso kya kukeba kuba byatama. Pa Ntendekelo 8:21 paamba’mba, “Milanguluko ya mu muchima wa muntu yatama kufumatu ku bwanyike bwanji.” Onkao mambo, pa kuba’mba twikale ba kishinka, twafwainwa kukana kyubilo kyo twasemwa nakyo kya kukeba kuba byatama. Mutumwa Paulo walumbulwile byo ebikileko kushinda bundengamambo amba: “Mu muchima wami nsekela bingi mu mizhilo ya Lesa, bino namona mu mubiji wami muji muzhilo mukwabo ubena kulwa na muzhilo wa mu muchima wami ne kuntwala mu buzha ku muzhilo wa bundengamambo uji mu mubiji wami.”—Loma 7:22, 23.
Inge muchima wetu witutundaika kuba byatama ne kubula bukishinka, twafwainwa kukana ino milanguluko. Atweba bene tukafuukulapo bya kuba. Umvwe twasalapo kukana milanguluko yatama, tukekala ba kishinka nangwa kya kuba tubena kwikala na bantu babula bukishinka.
BYA KUSHINDA KINO KYUBILO
Pa kuba’mba twikale ba kishinka twafwainwa kulondelanga mizhilo. Kyatama bingi kuba’mba bantu bavula bataya kimye kyabaya na kusala ‘bivwalo’ byo bafwainwa kuvwala kukila byo balanguluka pa kulondela mizhilo. Boba bintu byonka byo bakeba abo bene. Buku umo wa The (Honest) Truth About Dishonesty waamba pa bukishinka ne kubula bukishinka amba: “Kwambatu kine, tubepa kya kuba bantu ke betumone’mba twi ba kishinka.” Nanchi kujipo mizhilo yo twafwainwa kulondela ya kwitukwasha kuyuka umvwe kubula bukishinka kwawama nangwa nenyi? Ko iji.
Bantu bavula mwaya ntanda bataana’mba Baibolo ye yenkatu wakonsha kwibakwasha. Baibolo ye bukutu muji mizhilo yawama. (Salamo 19:7) Mo muji mafunde akonsha kukwasha kisemi, mu bya nkito, bya kwikala na byubilo byawama ne bya kwikala na bulunda bwakosa ne Lesa. Baibolo waikala myaka yavula. Mizhilo ne mafunde ajimo akwasha bantu bapusana pusana, mikoka ne ba mu mitundu yonse. Twakonsha kwifunjisha kwikala ba kishinka ne kubanga byawama inge saka tutanga Baibolo, kulanguluka langulukapo pa byo aamba ne kwingijisha mafunde ajimo.
Kuji bintu byavula byo twafwainwa kuba pa kuba’mba tuchinuzhuke kubula bukishinka, kechi kuyukatu byaamba Baibolo ne. Lukatazho ke lwa kuba’mba tubena kwikala mu ntanda muji bantu babena kwitukanjikizha kuba bintu byatama. O ene mambo o twafwainwa kulombanga kwi Lesa kwitukwasha ne kwitukosesha. (Filipai 4:6, 7, 13) Umvwe saka tuba bino, kiketukwasha kubanga byawama ne kwikala ba kishinka mu bintu byonse.
BYAWAMA BIFUMA MU KWIKALA WA KISHINKA
Hitoshi ye twaambapo mu mutwe mutanshi, wamwenejilemo byawama na mambo a kwikala wa kishinka pa nkito. Aluno wingijila muntu ukeba bantu ba kishinka. Hitoshi waamba’mba, “Natemwa bingi pa kutaana nkito yankwasha kwikala na jiwi ja mu muchima jawama.”
Bantu bakwabo nabo baswa kino amba kya kine. Akimonai bantu bamo bamwenamo byawama na mambo a kwingijisha mafunde a mu Baibolo aamba’mba, “tukebesha kwikala ba kishinka mu bintu byonse.”
Jiwi ja mu Muchima Jawama
“Nalekele sukulu saka nji na myaka 13 kuba’mba ñingilenga na bangivi. Najiilanga bantu mali avula na mambo a kubula bukishinka. Mu kuya kwa moba nasongwelwe, kabiji amiwa ne bamwatawami twatendekele kufunda Baibolo na Bakamonyi ba kwa Yehoba. Twafunjile’mba Yehobaa Lesa washikwa bantu babula bukishinka, onkao mambo twafuukwilepo kupimpula byubilo byetu. Mu 1990, twipaine kwi Yehoba ne kubatizhiwa kwikala Bakamonyi ba kwa Yehoba.”—Byambo bya Maana 6:16-19.
Cheryl wa ku Ireland waamba’mba, “Kala, mu nzubo mwami mwavujiletu bintu bya kwiba, pano luno bifwamo; kabiji nji na jiwi ja mu muchima jawama. Inge navuluka myaka yavula yo nabujile bukishinka, namusanchila bingi Yehoba pa kungubila lusa. Pa kuya na kulaala, ñumvwa bingi bulongo kuyuka’mba Yehoba wantemwa.”
Sonny wa ku Hong Kong waamba’mba, “Mukulumpe wami wa nkito byo aumvwine’mba nakana kutambula mazhikakanwa, waambile’mba: ‘Lesa wobe ye wa kulengela kwikala wa kishinka! Twatemwa bingi kwingila ne obewa pa uno kampanyi.’ Kwikala ba kishinka mu bintu byonse kwitukwasha kwikala na jiwi ja mu muchima jawama kwi Yehoba Lesa. Kabiji kino kindengela kukwasha kisemi kyami ne bantutu bakwabo kwikala ba kishinka.”
Kukasuluka mu Milanguluko
Tom wa ku United States waamba’mba, “Ne wakibiji ku banki mukatampe wa ntanda yonse. Mu uno banki, banemekako bunonshi kukila kwikala wa kishinka. Bantu bavula balanguluka’mba, ‘Nanchi kubula kwikalako ba kishinka pacheche kwatama umvwe abo busulu bubena kuleta bunonshi ne kukwasha ntanda mu bya bukomo nyi?’ Pano bino, kwikala wa kishinka kwankwasha kukasuluka mu milanguluko. Nafuukulapo kwikala wa kishinka nangwatu nkapite mu bintu bya mutundu ka. Bakulumpe bami ba nkito bangyuka’mba kechi nakonsha kwibabepa nangwa kwibabepela ne.”
Mushingi
Kaori wa ku Japan waamba’mba, “Mukulumpe wami wa nkito wantundaikile kubepa pa bintu bimo byaelekele pa nkito, bino amiwa nakaine. Bantu baibile bino bipe byo bebayukile, mukulumpe wami wa nkito wansanchijile pa kwikala wa kishinka. Kwikala wa kishinka mu ino ntanda mwabula bukishinka, kikebewa kwibikako. Umvwe twaikala ba kishinka, bantu baketuketekela ne kwitupa mushingi.”
Nanchi mwaswa kuba’mba, kwikala na jiwi ja mu muchima jawama, kukasuluka mu milanguluko ne bantu kwitupa mushingi, byo bintu byawama bifumamo inge twaikala ba kishinka nyi?
a Yehoba jo jizhina ja Lesa jiji mu Baibolo.
-