BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • mwbr21 September pp. 1-11
  • Byambo Bikwabo bya mu Mutanchi wa Kupwila kwa Bwikalo ne Mwingilo

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Byambo Bikwabo bya mu Mutanchi wa Kupwila kwa Bwikalo ne Mwingilo
  • Byambo Bikwabo bya mu Mutanchi wa Kupwila kwa Bwikalo ne Mwingilo—2021
  • Tumitwe tucheche
  • SEPTEMBER 6-12
  • SEPTEMBER 13-19
  • SEPTEMBER 20-26
  • SEPTEMBER 27–OCTOBER 3
  • OCTOBER 4-10
  • OCTOBER 11-17
  • OCTOBER 18-24
  • OCTOBER 25-31
Byambo Bikwabo bya mu Mutanchi wa Kupwila kwa Bwikalo ne Mwingilo—2021
mwbr21 September pp. 1-11

Byambo Bikwabo bya mu Mutanchi wa Kupwila kwa Bwikalo ne Mwingilo

SEPTEMBER 6-12

BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | MPITULUKILO YA MU MIZHILO 33-34

“Fyamainga mu ‘Maboko a Yehoba a Myaka’”

it-2 51

Yeshulunyi

Jajinga jizhina ja munema ja bena Isalela. Mu buku wa Greek Septuagint, jizhina ja “Yeshulunyi” bejambapo amba ke jizhina jamweshanga kifyele. Mu uno buku bejituntulula’mba, “mutemwe.” Jizhina ja kuba’mba “Yeshulunyi” javululangamo bena Isalela kuba’mba bajinga bantu bajinga mu lulayañano ne Yehoba kabiji bafwainwa kwikala na byubilo byawama. (Mpi 33:5, 26; Isa 44:2) Pa Mpitulukilo ya mu Mizhilo 32:15, jizhina ja Yeshulunyi bejingijisha mu bukifwanyikizho. Bena Isalela bakankelwe kwikela mwayila jino jizhina ja Yeshulunyi, byo basatukile ne kuvulama Mulenga ne kulengulula Mupulushi wabo.

rr 120, kakitenguluzha

Kwibakwasha Kwimana Jibiji

Vulukai kuba’mba saka kwakishala myaka yavula, Ezikyo saka akyangye ne kwikalako ne, ngauzhi Mosesa waambile’mba Yehoba uji na bulume kabiji ukebesha bingi kukwasha bantu banji. Mosesa wanembele’mba: “Lesa ye wa kufyamamo kufumatu ne kala, maboko anji a myaka akakukwasha.” (Mpitu. 33:27) Kya kine, inge twamujijila Lesa mu bimye bya malwa, Yehoba uketukwasha na maboko anji kuba’mba twimane jibiji.—Ezi. 37:10.

w11 9/15 19 jifu. 16

Nyemainga Kapela na Kuchinchika

16 Byonka byo kyajinga kwi Abalahama, ne Mosesa naye kechi wamwene kufika kwa milaye ya Lesa mu kimye kyo ajinga mumi ne. Bena Isalela byo banangijilenga ku Ntanda ya Mulaye, Mosesa bamwambijile’mba: “Usakumona kyalo kulutwe yobe; bino kechi ukatwelamo mu kyokya kyalo kyo mbena kupana ku bena Isalela ne.” Bamubujile bino mambo aye ne Alona pa kimye kimo bazhingijile na mambo a bunsatuki bwa bantu, kyo kibalengejile kubula kunemeka Lesa “mukachi ka bena Isalela konka ku mema a Meliba.” (Mpitu. 32:51, 52) Nanchi Mosesa walefwilwe ne kumona Lesa kutama nyi? Ine. Wapesheshe bantu ne kupezhako na byambo bya kuba’mba: “Obewa Isalela wi wa lusekelo; bañanyi baesakana nobe, byo uji mutundu wa bantu bo bapulusha kwi Yehoba? Aye ye jikebo jikukwasha, ye mpoko ikulengela kushinda!”—Mpitu. 33:29.

Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema

it-2 439 jifu. 3

Mosesa

Mosesa wajinga na myaka 120 kimye kyo afwile. Baibolo waamba pa kukosa kwanji amba: “Meso anji kechi alekele kumona ne, kabiji bulume bwanji kechi bwapwile ne.” Yehoba wamuzhiikile kabiji kafwako wayuka po bamuzhiikile kufikatu ne lelo jino. (Mpi 34:5-7) Kyamweka waubile bino pa kuba’mba azhikijile bena Isalela mambo bakonsheshe kutendeka kupopwela nkishi kupichila mu kushimika kintu pa kilende kyanji ne kutendeka kwikipopwela. Kabiji kyamweka Diabola naye wakebelenga mubiji wa kwa Mosesa kuba’mba alengele bena Isalela kuba bino. Mwana wa bwanga nkasanji Yesu Kilishitu aye Yuda wanembele’mba: “Kimye Mikela malaika mwine mukatampe kyo ekatezhenga ne Diabola ne kwipachika nanji pa mambo a mubiji wa kwa Mosesa, aye kechi wakebelenga kumuzhachisha na byambo bya mwenga ne, bino waambile’mba: “Yehoba akukajipile.’” (Yuda 9) Saka bakyangye kwabuka ne kutwela mu ntanda ya Kenana, wibatangijilenga aye Yoshua ne bena Isalela baikele na kijilo kya kujila Mosesa pa moba 30.—Mpi 34:8.

SEPTEMBER 13-19

BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | YOSHUA 1-2

“Byo Mwafwainwa Kuba pa Kuba’mba Jishinda Jenu Jiwame”

w13 1/15 8 jifu. 7

Kosai Mambo Yehoba Uji Ne Anweba!

7 Pa kuba’mba tukose pa kuba kyaswa muchima wa Lesa, twafwainwa kufunda Mambo anji ne kwingijisha byo tufunda. Kino kyo kintu kyo babuujile Yoshua kuba kimye kyo aikele nswanyi wa kwa Mosesa. Bamwambijile’mba: “Ukose, uchinchikishe, kasa uteshakotu muchima mu kuba monka mwayila byonse bya mu mizhilo yo akukambizhizhe Mosesa kalume wami. . . . Byambo bya mu ye uno buku wa mizhilo kechi ukebileke bikafume mu kanwa kobe ne; kabiji ukebilangulukenga mute ne bufuku, namba ukateshekotu muchima mu kuba monka mwayila byonse byanembwamo; pa kuba bino, ukalengesha jishinda jobe kushukwa, kabiji ukamonanga byawama.” (Yosh. 1:7, 8) Yoshua waumvwijile uno mukambizho, kabiji ‘jishinda janji jashukilwe bingi.’ Ne atweba inge twauba bino, tukekala bakosa ne kwingila bulongo mwingilo wa Lesa.

w13 1/15 11 jifu. 20

Kosai Mambo Yehoba Uji Ne Anweba!

20 Kyakatazha bingi kuba kyaswa muchima wa Lesa na mambo a meseko o tubena kupitamo mu ino ntanda ibi yaluwankana. Nangwa byonkabyo, kechi tuji bunke ne. Lesa uji ne atweba. Kabiji ne mwananji, Mutwe wa kipwilo uji ne atweba. Kabiji tuji na bakwetu Bakamonyi ba kwa Yehoba kukila pa 7,000,000 kuzhokoloka ntanda yonse. Pamo na bano bakwetu, twayai tutwajijile kwikala na lwitabilo ne kushimuna mambo awama byo tubena kulanguluka pa kinembelo kyetu kya mwaka wa 2013 kya kuba’mba: “Ukose, uchinchike bulongo. . . . Yehoba Lesa wobe uji nanji.”—Yosh. 1:9.

Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema

w04 12/1 9 jifu. 1

Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Yoshua

2:4, 5—Mambo ka Lehaba o ebabepele banabalume ba kwa mfumu bakebelenga bamwendela ntanda? Lehaba wazhikijile bamwendela ntanda kubika bumi bwanji mu kizumba mambo waishile kwikala na lwitabilo mwi Yehoba. Onkao mambo, kechi wafwainwe kubuula banabalume bakebelenga kwipaya bantu ba Lesa kwafyamine bamwendela ntanda ne. (Mateo 7:6; 21:23-27; Yoano 7:3-10) Kya kine, Lehaba “wabingishiwe mu mingilo,” kubikapotu ne kulubankanya baluwe ba mfumu kuya mu jishinda jingi.—Yakoba 2:24-26.

SEPTEMBER 20-26

BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | YOSHUA 3-5

“Yehoba Upesha Bantu Bamwesha Lwitabilo”

it-2 105

Yodano

Mukola wa Yodano wasanga mu Kalunga ka Ngalilea wazhika mamita abiji kufika ku asatu kabiji mu mbavu wabaya mamita 27 kufika ku 30. Bino mu kimye kya mayo inge wayula uzhikilako ne kubailako mu mbavu. (Yos 3:15) Bena Isalela kechi bakonsheshe kwabuka kimye kyo ayujile ne, kikatakata kwipi na muzhi wa Yeliko mambo mu jibumba jabo mwajinga banabalume, banabakazhi ne baana. Ku ino mpunzha uno mukola wikala bingi na mukuku kya kuba bimye bimo bantu baya nakowa bebakumpula. Bino Yehoba waubile kya kukumya byo aabenye mema, kya kuba bena Isalela baabukile pa mushiji wauma. (Yos 3:14-17) Kino kya kukumya kyamwekelepo ne kulutwe byo papichile myaka kukila pa 100 kimye Elaija kyo ajinga ne Elisha, ne kimye Elisha kyo ajinga bunke.—2Mfu 2:7, 8, 13, 14.

w13 9/15 16 jifu. 17

Lekai Bituvululako Yehoba Bisangajikenga Muchima Wenu

17 In 17 Kwingijila Yehoba mu bukishinka kukosesha byepi luketekelo lwetu mwi aye? Akilangulukai pa kino kyamwekele bena Isalela byo bajinga pepi kutwela mu Ntanda ya Mulaye. Yehoba waambijile bañanga basendele jikwachi ja lulayañano kukunkulukila ku Mukola wa Yodano. Bino bantu byo bafikile pepi, bamwene kuba’mba mukola wayujile bingi na mambo a mvula. Pano bena Isalela baubile byepi? Nanchi bafwainwe kwikala milungu yavula nangwa bañondo ku mukola na kupembela mema kupita nyi? Ine, baketekejile mwi Yehoba na muchima yense ne kulondela byo ebakambizhe. Pano mwafumine ka? Jishimikila jaamba’mba: ‘Maulu abo byo anyanchiletu mu mema, mema afuminenga kunundu akejingijile kwalepa, kabiji bañanga batembekele jikwachi ja lulayañano lwa Yehoba baimenetu pa mushiji wauma mukachi ka Yodano, poso mukoka yense byo apwile kwabuka Yodano.’ (Yosh. 3:12-17) Akifwanyikizhai byo beumvwine pa kumona mema saka ejinga kunundu. Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, lwitabilo lwabo mwi Yehoba lwakosejileko bingi mambo balondejile lutangijilo lwanji.

w13 9/15 16 jifu. 18

Lekai Bituvululako Yehoba Bisangajikenga Muchima Wenu

18 Kya kine kuba’mba Yehoba kechi ubila bantu banji bya kukumya lelo jino ne, pano bino, wibapesha pa byo bamwingijila na lwitabilo. Lesa wibakosesha na bulume bwanji kwingila mwingilo wa kusapwila mambo a Bufumu mwaya ntanda yonse. Kamonyi mwine wa kwa Yehoba, aye Yesu Kilishitu wasangwilwe walayile kukwasha baana banji ba bwanga mu uno mwingilo mukatampe. Waambile’mba: “Onkao mambo, yainga na kufunjisha bantu ba mu bisaka byonse . . . Kabiji yukai amba nji nenu moba onse kukafikatu ne ku mpelo ya buno bwikalo.” (Mat. 28:19, 20) Bakamonyi bavula baji na bumvu nangwa bomvwa moyo baswa kuba’mba mupashi wazhila wa Lesa wibalengela kukosa pa kwisamba na bantu mu mwingilo.—Tangai Salamo 119:46; 2 Kolinda 4:7.

Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema

w04 12/1 9 jifu. 2

Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Yoshua

5:14, 15—Ñanyi wajinga “mukulumpe wa nzhita ya Yehoba”? Mukulumpe waishile kwi Yoshua na kumukwasha kimye kushinda kwa Ntanda ya Mulaye byo kwatendekele, wajinga “Mambo”—Yesu Kilishitu saka akyangye kwikala mu bumuntu. (Yoano 1:1; Danyela 10:13) Kwikala na luketekelo lwa kuba’mba Yesu Kilishitu watumbijikwa uji na bantu ba Lesa mu kwibakwasha kulwa nkondo ya ku mupashi lelo jino, byo kukoseshapo!

SEPTEMBER 27–OCTOBER 3

BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | YOSHUA 6-7

“Kanainga Bintu Byatu”

w10 4/15 20 jifu. 5

Fumyai Meso Enu ku Bintu Byatu!

5 Pa kupitapo myaka yavula, meso a kwa Akana mwina Isalela amulengejile kwibapo bipe bimo mu muzhi ye bashinjile wa Yeliko. Lesa wibakambizhe kuba amba bipe bya mu muzhi bafwainwa kwibyonauna byonse, kufumyakotu byobya byafwainwe kubikwa mu kipao kya Yehoba. Bena Isalela bebajimwineko amba: “Ikanyai ku bintu byapanyijilwa ku lonaiko kuchi na’mba byo mwibipanyijila kala” mwakeya kushikulapo bimo bya mu muzhi. Akana byo abujile kumvwina lujimuno, bena Isalela bebashinjile mu muzhi wa Ai, kabiji bavula bafwile. Akana kechi waswile amba waibile ne, kufikatu ne byo bamusolwele. Akana waambile amba: “Byo namwene” bino bintu, “ponkapo nebikumbilwe ne kwibishikula ne kwibisenda.” Lunkumbwa lwa meso anji lwamulengejile konaunwa pamo “ne byonse byo ajinga nabyo.” (Yosh. 6:18, 19; 7:1-26) Muchima wa kwa Akana wasakilenga kuba bintu byo bamukainye.

w97 8/15 28 jifu. 2

Mambo ka o Twafwainwa Kusolwelanga Byubilo Byatama?

Kishinka kimo kyafwainwa kwitulengelanga kusolola byubilo byatama ke kuzhikijila kipwilo ku bubipisho. Yehoba ye Lesa watoka, ye Lesa wazhila, ukeba bonse bamwingijila kwikala batoka ku mubiji ne ku mupashi. Byambo byanji bitujimunako amba: “Byo muji baana ba lukookelo, lekai kulondela bisakasaka mibiji yenu byo mwaubanga kala mu bulubi, bino monka mwaikela Wazhila wimwichile, ikalai bazhila mu byubilo byenu byonse, mambo kyanembwa’mba: “Mwafwainwa kwikala bazhila, mambo amiwa nazhila.’” (1 Petelo 1:14-16) Bantu bonse boba byubilo bya bubipisho nangwa’mba byubilo byatama baleta bubipisho mu kipwilo ne kulengela Yehoba kuleka kupesha kipwilo kanatu awo muntu bamukwasha nangwa bamupanga mu kipwilo.—Esakanyaiko Yoshua, kitango 7.

w10 4/15 21 jifu. 8

Fumyai Meso Enu ku Bintu Byatu!

8 Bena Kilishitu bakine nabo bakonsha kongolwa na lwiso lwa meso ne lwa mubiji. Onkao mambo, Mambo a Lesa etutundaika kwifunjisha atweba bene pa mambo a bintu byo tumona ne byo tukeba. (1 Ko. 9:25, 27; tangai 1 Yoano 2:15-17.) Yoba muntu wakishinka wayukile lukwatankano luji pakachi ka kumona ne kukomoka kintu. Waambile amba: “Nezhijikile namba meso ami kechi akatale kamwale na lwiso ne.” (Yoba 31:1) Yoba kechi wakainetu kukwata kamwale mu jishinda jatama ne, bino wakainetu ne kulangulukapo. Yesu wamwesheshe kuba amba kechi twafwainwa kwikala na milanguluko incha ne, byo aambile amba: “Awa utala mwanamukazhi na lwiso lwa kumukumbwa, waubila nanji jimo bukende monka mu muchima wanji.”—Mat. 5:28.

Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema

w15 11/15 13 mafu. 2-3

Mepuzho Afuma ku Batanga

Mu moba a kala, muzhi bamuzhokolokanga ku bashilikale pangye ya nsakwa yanji, saka benengezha kumulukuka. Inge muzhi bamuzhokoloka pa moba avula, bantu bajimo bajanga kajo kavula ko balama. Inge kimye kya kulukuka yewo muzhi kyafika, bashilikale basendanga byonse byo bakeba, kuvwangakotu ne kajo kashalangamo. O ene mambo bashayuka ba bya kupoyapoya o babujila kutaanamo kajo mu mizhi yonse ya mu Pelisitina yo balukukile mu jino jishinda. Bino byo balukukile muzhi wa Yeliko byapuseneko. Magazini umo waamba’mba: “Bintu byavula byo bataaine mu bikulukulu bya uno muzhi byajinga bipe bya buchimba ne kajo ka mapeke kavula.” Wanungapo’mba: “Kutaana kajo ka mapeke kavula bibye mu muzhi ye balukuka ke kintu kya kukumya bingi.”—Biblical Archaelogy Review.

Baibolo waamba’mba bena Isalela kechi basendelemo kajo nangwa kamo mu muzhi wa Yeliko ne, mambo Yehoba wibakainye. (Yoshua 6:17, 18) Waamba ne kuba’mba bena Isalela balukukile muzhi wa Yeliko mu kimye kya kisalo, mu muzhi saka muji kajo kavula ko balamine mambo po po bapwishishetu kunowa. (Yoshua 3:15-17; 5:10) Onkao mambo, byo bataainemo kajo kavula mu muzhi wa Yeliko panyuma ya kumulukuka, kyo kishiino kimwesha’mba bamuzhokolokeletu pa moba acheche, byonka byaamba Baibolo.

OCTOBER 4-10

BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | YOSHUA 8-9

“Byo Tufunjilako ku Jishimikila ja Bena Gibeona”

it-1 930-931

Bena Gibeona

Byo Baubile ne Yoshua. Mu moba ajingako Yoshua, ku Gibeona kwaikalanga bena Hivi, mukoka umo pa mikoka itanu na ibiji ya bena Kenana bafwainwe konaunwa. (Mpi 7:1, 2; Jos 9:3-7) Bena Gibeona bebatelanga ne kuba’mba bena Amonyi. Jino jizhina pa bimye bimo bejingijishanga ne pa kutela bena Kenana bonse. (2Sa 21:2; esakanyaiko ne Nt 10:15-18; 15:16.) Kupusanako na bena Kenana bakwabo, bena Gibeona bavulukile kuba’mba nangwa bajinga na nzhita yakosa ne muzhi wazhikijilwa bingi, bino kechi bakonsheshe kushinda bena Isalela ne, mambo Yehoba wibalwijilengako. Onkao mambo, panyuma yakonauna muzhi wa Yeliko ne wa Ai, banabalume bena Gibeona kyamweka baimenejilengako ne mizhi ikwabo isatu ya bena Kenana, bena Kefila, Beelota, ne bena Kiliata-yealimu (Yos 9:17), batumine baluwe kwi Yoshua ku Giligala na kulayañana nanji lulayañano lwa mutende. Baluwe bo batumine ku bena Gibeona bavwajile bivwalo byatabauka ne makwabilo afwa asabika, kabiji basendele mafukuta a biseba a binyu asabika ne mafukuta afwa. Kabiji shinkwa wabo waumine, watebakukilenga. Bino byamwesheshenga’mba bafuma kwalepa bingi kabiji kechi bajinga pa bisaka byafwainwe kulwa na bena Isalela ne. Baambile’mba baumvwine Yehoba byo ashinjile bena Ijipita, bamfumu ba bena Amonyi abo ba Sihona ne Oga. Bino bachinuzhukile kwamba pa kyamwekejile muzhi wa Yeliko ne Ai amba kimweke’mba kechi baumvwine kibamwekejile ne, mambo bafuma “kwalepa bingi.” Banabalume baimenejilengako bena Isalela balangulukile pa bino bishinka ne kuswa kulayañana nabo lulayañano amba bekale na bumi.—Yos 9:3-15.

w11 11/15 8 jifu. 14

“Kuta Muchima Ku Milangwe Yobe Obe Mwine Ne”

14 Na mambo a kuba’mba bonsetu twibambulwa kulumbuluka ne bakulumpe mu kipwilo pamo, twafwainwa kuchinuzhukanga muteeto wa kubula kukeba lutangijilo lwa Yehoba pa kufuukula bintu. Akilangulukai pa byaubile Yoshua nswanyi wa kwa Mosesa ne banabalume bena Isalela kimye kyaishile bena Gibeona mu bujimuku ne kubepa amba bafuma kwalepa. Kwakubula kwipuzha Yehoba, Yoshua ne bakwabo baswile kulayañana nabo lulayañano lwa mutende bena Gibeona. Nangwa kya kuba Yehoba waitabizhe luno lulayañano, bino wamwene kuba’mba kilubo kyo baubile kya kubula kukeba lutangijilo lwanji kyanembwa mu Binembelo kuba’mba tufunjileko.—Yosh. 9:3-6, 14, 15.

w04 10/15 18 jifu. 14

“Imana, Upitañane Monse mu Ntanda”

14 Aba bantu bo batumineko baambile’mba: ‘Atweba bakalume benu twafuma ku kyalo kiji kwalepa bingi, na mambo a jizhina ja Yehoba Lesa wenu.’ (Yoshua 9:3-9) Bivwalo byabo ne kajo kabo kamwekelenga kya kine amba bafuma ku kyalo kiji kwalepa, bino sabafuminetu ku Gibeona mpunzha pajingatu makilomita 30 kufika mu Giligala. Yoshua ne bantangi bo ajinga nabo bashiinwe, kepo balayañene lulayañano lwa kwisampa bulunda na bena Gibeona ne mizhi ikwabo yajinga kipi kipi na Gibeona. Nanchi bujimuku bwaubile bena Gibeona bwajingatu bwa kuchiina kwibepaya nyi? Lubaji lukwabo, kino kyo baubile kyamwesheshe muchima ye bajinga nanji wa kukeba kutambwila bibusa bya Lesa wa Isalela. Yehoba waitabizhe bena Gibeona kabiji “baikajile ke ba mingilo ya kuchaba nkunyi ne kutapula mema a jibumba jonse, monka mo baambijile bantangi.” (Yoshua 9:11-27) Bena Gibeona batwajijile kwikala na muchima wa kwingila mu mwingilo wa Yehoba, mingilo imweka kusulwa. Kimweka nobe, bamo mwi abo bajinga ba Mingilo ya ku nzubo ya Lesa, bafumine ku Babilona ne kwingijila mu nzubo ya Lesa yashimukulwilwe. (Ezela 2:1, 2, 43-54; 8:20) Twakonsha kufunjilako ku muchima wabo kupichila mu kwikala mutende na Lesa ne kwitemenwa kwingila mingilo icheche imweka kusulwa mu mwingilo wanji.

TAIKO MUCHIMA KU MWINGILO WA KUSAPWILA

Ñanyi Bintu byo Tufunjilako ku Lulayañano Lwalayañene Yoshua na Bena Gibeona?

it-1 520

LULAYAÑANO

Lulayañano ke lumvwañano lo bafwachika pakachi ka bantu babiji nangwa bavula lwa kuswa kubapo kintu kimo nangwa kubula kwikyuba. Kyambo kya Kihebelu kya berithʹ, kechi kyayukanyikwa bulongo ko kyafumine ne. Kino kyambo kitanwa mu Binembelo bya Kihebelu bimye 280. Kabiji kitanwa bimye 80 mu mabuku atanu anembele Mosesa. Kyambo kya “lulayañano,” kyaesakana na kyambo kya lumvwañano kyo bengijisha mu bya mizhilo mu ano moba. Kino kimwekela mu byambo biji pa mabwe apapakana o banembapo kya kukololola o bataaine mu 1927 ku Qatna, muzhi wa kala wabula wa bena Isalela wajinga ku Bulenge-Musela bwa SE of Hamata. Buku umo waambile’mba: “Byambo byanembwa pa ano mabwe kechi byakatazha kutanga ne. Pa Jibwe jitanshi paji mutanchi wa mazhina . . . Pa jibwe ja bubiji paji mutanchi wa kajo . . . Mutanchi wa mazhina aji pa jimbwe jitanshi umwesha lulayañano lwafwachikile bano banabalume . . . lwa kuswa kwingilapo mingilo imo nangwa kubula kubapo bintu bimo. Mutanchi uji pa jibwe ja bubiji umwesha’mba byajinga mu luno lulayañano bebinembele ku munembeshi muntutu umo. Kimwesha’mba bano banabalume batambulanga kipimo kya kajo kwikala mfweto ya mingilo yo baingilanga . . . Kabiji ‘lulayañano’ lwa bena Isalela lwa mukanda lwanemene bingi mu mizhilo ya Bayudea. Abino byambo byabula bya mu Baibolo byanembelwe kala kene, kyamweka byanembelwe ku ntendekelo ya myaka kitota kya bu 18 Yesu saka akyangye kusemwa.”​—Bulletin of the American Schools of Oriental Research, February 1951, p. 22.

Mu ntuntulwilo imo ya Binembelo bya Kingiliki bya Bwina Kilishitu, kyambo kya di·a·theʹke pavula bekituntulula’mba “lulayañano,” “luchipo,” “mulaye” (testamentum, Vg). Bino buku wa M’Clintock and Strong’s Cyclopædia (1891) waamba pa kyambo kya “Lulayañano” amba: “Kyamweka kechi kyayilamo kutendeka kwingijisha kyambo kikwabo [kyapusanako na kyambo kya “lulayañano”] kilumbulula mulanguluko mukwabo ne. Buku wa Sept[uagint] watuntulula kyambo kya [berithʹ] (ponse amba lulayañano, mambo kechi kilumbulula luchipo nangwa mulaye ne) kabiji kyambo kya [di·a·theʹke] bekituntulula mu Lulayañano lwa Kala ne mu Lulayañano Lupya ku banembi bavula kulumbulula mulanguluko umotu bantu bayuka Kingiliki. Bino pavula po kyatanwa, kyambo kya ‘lulayañano’ (berithʹ) mu Lulayañano lwa Kala ne mu Lulalanano Lupya (nabiji. 2Ko. iii, 14; Hebe. vii, ix; Lum xi, 19) kilumbululatu kintu kimo; bino pamo kwesakana na byo babena kwambapo mu Kingiliki ne mu Kizungu [mu Baibolo wa KJ] pafwainwa kyambo kya ‘lulayañano’ bakonsha kwingijisha kyambo kya ‘lulayañano’ nangwa kyambo kya ‘luchipo’ (Heb. vii, 22; viii, 8-13; ix, 15).”—Kabiji monai ne NW appendix, ji. 1584, 1585.

it-1 525 jifu. 1

Lulayañano Lukwabo. (a) Yoshua ne bakulumpe ba bena Isalela balayaene lulayañano na bangikazhi mu muzhi wa Gibeona kuba’mba kechi bebepaya ne. Nangwa kya kuba bajinga ne Kenana bafingwa, bena Isalela bo bafwainwe kwipaya, bino na mambo a kuba banemekele bingi lulayañano, bena Gibeona kechi bebepayile ne. Bino jifingo jo bajingamo jalengejile kwibalula kwikala ba kuchabila nkunyi bena isalela ne kwibatapwila mema. (Yos 9:15, 16, 23-27) (b) Lulayañano lwalayañene Yoshua na bena Isalela lwa kwingijila Yehoba. (Yos 24:25, 26) (c) Lulayañano lwalayañene bakulumpe bena Gileada ne Yefita ku Mizipa lwa kumutongola kwikala ntangi wa bangikazhi bonse ba mu Gileada inge Yehoba wamukwasha kushinda bena Amonyi. (Mit 11:8-11) (d) Lulayañano lwalayañene Yonafwanyi ne Davida. (1Sa 18:3; 23:18) (e) Lulayañano lwalayañene ñanga aye Yehoyada na bakulumpe ba pa bikota bya bakapaso bena Kale ne bakapaso. (2Mf 11:4; 2Mo 23:1-3) (f) Lulayañano lwalayañene bena Isalela ne Yehoba lwa kupanga bakazhi babo ba mu bisaka bingi. (Eze 10:3) (g) Yehoba wapana kalume wanji kwikala lulayañano lwanji [ku] bantu banji. (Isa 42:6; 49:8) (h) Lulayañano lwalayañene Davida na bakulumpe ba bena Isalela ku Hebulona. (1Mo 11:3) (i) Lulayañano lwalayañene bena Isalela mu bukalama bwa mfumu Asa lwa kukeba Yehoba na muchima wabo yense. (2Mo 15:12) (j) Lulayañano lwalayañene Yosiya ne Yehoba lwa kulama mikambizho yanji byonka byaamba Mizhilo. (2Mo 34:31) (k) Bakalama ‘betotele’ balamanga Yelusalema balangulukanga’mba bazhikijilwa mambo balayañena ‘lulayañano na Lufu.’—Isa 28:14, 15, 18.

Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema

it-1 1030

Kukobeka

Mu Mizhilo Yehoba yo apele bena Isalela, wakambizhe kukobeka pa kichi bambanzhi bamo panyuma ya kwibepaya, mambo “wafingwa kwi Lesa,” bamukobekanga pa kichi kwikala lujimuno ku bonse babena kumonako. Muntu wafwa ye bakobeka pa kichi bamuzhikanga pa jonkajo juba saka bukyangye kwila. Kumuleka pa kichi bufuku bonse kwakonsheshe kuzhilulula kyalo Lesa kyo apele bena Isalela. (Mpi 21:22, 23) Bena Isalela balondelanga uno muzhilo nangwa kya kuba ye baipaya kechi mwina Isalela ne.—Yos 8:29; 10:26, 27.

OCTOBER 11-17

BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | YOSHUA 10-11

“Yehoba Walwijileko Bantu Banji”

it-1 50

Adoni-zedeke

Adoni-zedeke ye wajinga mfumu wa Yelusalema kimye bena Isalela kyo batendekele mukwekele wa kutambula Ntanda ya Mulaye. Adoni-zedek wakwatankene na bamfumu bakwabo ba ku muzhika wa mukola wa Yodano kuba’mba balwe na nzhita ya kwa Yoshua. (Yos 9:1-3) Pano bino bena Hivi baikalanga ku Gibeona abo bafuukwilepo kulayañana lulayañano lwa mutende ne Yoshua. Na mulanguluko wa kukeba kushinda mulwanyi wabo, Adoni-zedeke wakwatankenye nzhita yanji na mazhita a bamfumu bakwabo bana ba bena Amonyi ne kulukuka bena Gibeona ne kulwa nabo. Yoshua wapokolwele bena Gibeona ne kushinda nzhita ya bamfumu batanu. Bamfumu babo batanu banyemejile ku Makeda ko bakafyamine mu jiyengo. Yoshua mwine ye waipaile Adoni-zedeke ne bamfumu bakwabo bana ne kwibakobeka pa bichi. Kepo mibiji yabo beitayile monka mu jiyengo. Jino jiyengo jo jajinga kilende kyabo.—Yos 10:1-27.

it-1 1020

Mvula wa Mabwe

Yehoba wa Mwingijishe. Mvula wa mabwe Yehoba wamwingijishanga pa kufikizha byambo byanji ne kumwesha bulume bwanji. (Sl 148:1, 8; Is 30:30) Kimye kitanshi kyanembwa mu Baibolo po aingijishe mvula wa mabwe ke kimye kyo aletele kinkunka kya butanu na bubiji pa bena Ijipita. Yehoba wanokeshe mvula wa mabwe waonawine bichi, bijimwa ne kwipaya bantu ne banyama bonse bajinga mu majimi. Pano bino ku Goshenyi kwajinga bena Isalela kechi yanokeleko ne. (Lup 9:18-26; Sl 78:47, 48; 105:32, 33) Kabiji kulutwe mu Ntanda ya mulaye, bena Isalela saka babena kwibatangijila kwi Yoshua po bakwashishenga bena Gibeona bo balukukile ku bamfumu batanu babena Amonyi, Yehoba waingijishe mvula wa mabwe kuvizha bena Amonyi bebalukukile. Pa jije juba bantu bafwile ku mvula wa mabwe bavujile kukila bo baipayile na mpoko.—Yos 10:3-7, 11.

w04 12/1 11 jifu. 1

Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Yoshua

10:13—Kino kyamwekele, kyakonshekele byepi kubiwa? “Kuji kintu kimukosela Yehoba,” Mulenga wa bya mwiulu ne ntanda nyi? (Ntendekelo 18:14) Umvwe wakeba, Yehoba wakonsha kulekesha kuzhokoloka kwa ntanda pa kuba’mba juba ne ñondo byamwekana kwimana pamo ku muntu ubena kwibimwena panopantanda. Nangwa wakonsha kulengela kwenda kwa ntanda ne ñondo kwikala pamo ne kwalula mintetenga ibena kufuma ku juba ne ñondo, kumona’mba kyeya kibena kufuma ku bino byeya bibiji kyatwajijila na kusama. Bino nangwatu kikale byepi, “kechi kwaikalapo juba jikwabo pamo ne joja” mu bwikalo bwa bantu ne.—Yoshua 10:14.

Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema

w09 3/15 32 jifu. 5

Mepuzho Kufuma ku Batanga

Nangwa kya kuba’mba mabuku amo atongolwapo mu Baibolo kabiji amba beengijishanga kechi akonsha kwitulengela atweba kupwisha mu muchima wetu amba anembelwe na mupashi ne. Pano bino, Yehoba Lesa walamawizha byanembwa byonse biji na “byambo bya Lesa wetu” kabiji bino byambo “bikekalanga myaka.” (Isa. 40:8) Ee, byambo byo aswishishe Yehoba kuba’mba bikale mu mabuku 66 a mu Baibolo ye tuji nanji byo byambotu byo tukeba pa kuba’mba ‘twikale balumbuluka, bawaina byonse bya kwingilako mingilo yonse yawama.’—2 Timo. 3:16, 17..

OCTOBER 18-24

BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | YOSHUA 12-14

“Ingijilainga Yehoba na Muchima Yense”

w04 12/1 12 jifu. 2

Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Yoshua

14:10-13. Nangwa kya kuba wafikizhe myaka ya kusemwa 85, Kaleba walombele mwingilo wakosa wakupangamo bantu mu kyalo kya Hebulona. Mu kino kyalo mwaikalanga bena Anaki—banabalume babiyangala. Na bukwasho bwa Yehoba, uno mwanamulume kitonzhi washinjile kabiji Hebulona waishile kwikala muzhi wa kunyemenamo. (Yoshua 15:13-19; 21:11-13) Kya kumwenako kya kwa Kaleba kitukwasha kubula kuchinuzhuka mingilo yakosa ya teokalasi.

w06 10/1 18 jifu. 11

Ikalai Na Lwitabilo Ne Kwakamwa Lesa pa Kuba’mba Mukose

11 Lwitabilo lwa uno mutundu lukoselako. Lukakosatu umvwe saka tufunda bukine, ‘kutompa’ pa mfweto, ‘kumona’ milombelo yetu na kukumbulwa, ne kumona Yehoba byo etutangijila mu bwikalo bwetu. (Masalamo 34:8; 1 Yoano 5:14, 15) Twakonsha kusumininwa’mba lwitabilo lwajinga na Yoshua ne Kaleba lwakosele byo batompele pa buwame bwa Lesa. (Yoshua 23:14) Akimonai bino bishinka: Bapulukile pa lwendo lwabo lwa myaka 40 mu kiselebwa, kwesakana na bibalayile Lesa. (Kubala 14:27-30; 32:11, 12) Bashinjile bena Kenana pa myaka itanu na umo. Ne kyapeleleko, beyowele bumi bwa myaka yavula ne butuntulu bwa mubiji bwawama kabiji ne kwibapatu bya buswanyi pa muntu pa muntu. Yehoba kine ufweta boba bamwingijila mu bukishinka saka bakosa!—Yoshua 14:6, 9-14; 19:49, 50; 24:29.

Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema

it-1 902-903

Gebala

Mu moba ajingako Yoshua, Yehoba watongwele “kyalo kya bena Gebala” pa byalo bena Isalela byo bafwainwe kwangata. (Yos 13:1-5) Bamo bamba’mba bino byambo kechi bya kine ne, mambo muzhi wa Gebala wajinga ku Buyeke kwalepa bingi na ku kyalo kya Isalela (palepa nobe makilomita 100 ku Buyeke bwa bena Danyi) kabiji uno muzhi kechi bamwangachilepo ku bena Isalela ne. Bashayuka bamo bamba’mba kyamweka byambo bine bya mu Kihebelu mu bino byepelo byaonaikile kabiji bamba’mba kyamweka pajinga byambo bya kuba’mba “kyalo kiji kwipi na Lebanoni” nangwa’mba ‘kukafika ku mupaka na bena Gebala.’ Nangwa byonkabyo, twafwainwa kuvulukanga kuba’mba milaye ya Yehoba iji mu Yoshua kitango 13:2-7 yaimenejile pa lukookelo lwa bena Isalela. Kyamweka kubula lukookelo kwa bena Isalela ko kwibalengejile kubula kutambula kyalo kya bena Gebala.—Esakanyaiko Yos 23:12, 13.

OCTOBER 25-31

BYA BUNEME BIJI MU MAMBO A LESA | YOSHUA 15-17

“Zhikijilainga Buswanyi Bwenu”

it-1 1083 ¶3

Hebulona

Bena Isalela byo bayile ja bulenge mu mukwekele wabo wa kwangata Ntanda ya Mulaye, bakavizhizhe bangikazhi bonse ba mu Hebulona ne mfumu wabo pamo (kyamweka mfumu waswaine pe Hohama) naye bamwipayile. (Yos 10:36, 37) Nangwa kya kuba bena Isalela mu moba a kwa Yoshua bashinjile bena Kenana, pano bino kyamweka kechi babikileko mazhita a kuzhikijila mapunzha o baangachilenga ne. Kyamweka bena Isalela byo balwilenga makondo ku mapunzha akwabo, bena Anaki baishile ne kutebelela mu Hebulona. Kyamweka kino kyo kyalengejile Kaleba (nangwa’mba nzhita ya baana ba kwa Yuda yo batangijilanga kwi Kaleba kuya na kwangata uno muzhi jikwabo. (Yos 11:21-23; 14:12-15; 15:13, 14; Jg 1:10) Uno muzhi patanshitu bamupaine kwi Kaleba wa mu mukoka wa bena Yuda, bino kulutwe uno muzhi batendekele kumubajila pa mizhi ya kufyamamo. Kabiji uno muzhi mwaikalanga ne bañanga. Bino bujimi bwa mu muzhi [wa Hebulona] ne mande abo bebipaine kwikala bya buswanyi bya kwa Kaleba.—Yos 14:13, 14; 20:7; 21:9-13.

it-1 848

Mingilo ya Buzha

Byambo bya kuba’mba “mingilo ya buzha” (mu Kihebelu mas) bebingijishanga bingi mu moba anembejilwengamo Baibolo pa kwamba pa bantu bo bashinda mu nkondo bo baalula ke bazha. (Mfu 20:11; Yos 16:10; 17:13; Esh 10:1; Isa 31:8; La 1:1) Bena Isalela byo baingilanga mingilo ya buzha mu Ijipita, bebatongwejile bakulumpe bena Ijipita bebayanjishenga kupichila mu kwibapa mingilo yakosa ya kushimika matala mu mizhi ya Pitomo ne Lamasesa. (Lup 1:11-14) Bena Isalela byo batwelele mu Ntanda ya Mulaye, kechi balondejile bibakambizhe Yehoba kuba’mba bafwainwa kufumyapo bena Kenana bonse mu yoya ntanda ne kwibavizha ne. Pakuba bena Isalela batendekele kwibapa mingilo ya pa juba pa juba, mingilo ya buzha. Kino kyo baubile kyalengejile bena Isalela kongolwa ne kutendeka kupopwela balesa ba bubela. (Yos 16:10; Mit 1:28; 2:3, 11, 12) Mfumu Solomone naye watwajijile kwingijisha baana ba bena Kenana mu mingilo ya buzha, ko kuba’mba bena Amonyi, bena Hiti, bena Peluzi, Hivi ne bena Yebusi.—1Mfu 9:20, 21.

it-1 402 jifu. 3

Kenana

Nangwa kya kuba bena Kenana bavula bapulukile ne kukana kukookela, bino kyayilamo kwamba’mba “Yehoba wapele bena Isalela kyalo kyonse kyo achipile kupa bashakulu babo,” ne ‘kwibalengela kukokoloka konse konse’ kabiji “kafwako mulaye wa bintu byawama Yehoba byo alayile bena Isalela wabujile kufika ne, yonsetu yafikile.” (Yos 21:43-45) Balwanyi ba bena Isalela konse konse bakakijilwe kabiji kafwako kyo bakonsheshe kwiboba ne. Lesa wibalayile patanshitu amba ukafumyamo bena Kenana “pachepache” kuchina’mba banyama bakaji ba mungye bakebavujila inge kyalo kyashalatu ke masala. (Lup 23:29, 30; Mpi 7:22) Nangwa kya kuba bena kenana bajinga na bilwilo byashinta, nabiji makalaki a nkondo aji na bikwakwa bya kyela kya kapotwe, bino bena Isalela byo bakankelwe kutambula mapunzha amo kechi kilumbulula’mba Yehoba wakankelwe kufikizha mulaye wanji ne. (Yos 17:16-18; Mit 4:13) Binembelo bimwesha’mba kyalengejile bena Isalela kwibashinda pa bimye bimo ke kubula bukishinka kwabo bene.—Ba 14:44, 45; Yos 7:1-12.

Kukeba Bishinka Bikwabo Byanema

w15 7/15 32

Nanchi Mwayuka Nyi?

Nanchi Ntanda ya Isalela yavujile bichi kwesakana na byamba Baibolo nyi?

BAIBOLO waamba’mba bichi “byavujile” bingi mu mapunzha amo a mu Ntanda ya Mulaye. (1 Mfu. 10:27; Yosh. 17:15, 18) Bino pa kumona mapunzha a ino ntanda byo mwaubatu pwekuu, bantu bamo bazhinauka inge kya kine mwajinga bichi byavula kala.

Buku wa Life in Biblical Israel walumbulula’mba, “mu ntanda ya Isalela mwajinga bichi byavula bingi kala.” Mu mapunzha a mitumba mwavujile bichi bya Paini alepo (Pinus halepensis), bichi bya oko (Quercus calliprinos), ne bya terebinth (Pistacia palaestina). Mu mpunzha ya Shefela, yaikela pakachi ka mitumba ne kitulu kya kalunga ka Meditelanya mwavujile bichi bya mikuyu (Ficus sycomorus).

Buku wa Plants of the Bible walumbulula amba mapunzha amo luno mu Isalela kafwamo kichi nangwa kimo kyashalamo ne. Ki ka kyalengela? Uno buku walumbulula’mba kyatendekeletu pachepache, ne kwamba’mba: “Bantu batemanga bichi kuba’mba bajimemo ne kulaminamo banyama. Kabiji baingijishanga bichi ku bya kushimika ne ku nkunyi.”

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu