BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • cf Kitango 14 pp. 139-149
  • “Mabumba akatampe aishile ko ajinga”

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • “Mabumba akatampe aishile ko ajinga”
  • ‘Iyai Mundondelenga’
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • Bañanyi Basolomokanga Yesu?
  • Ñanyi Kintu Kyalengelanga Bantu Kukasulukila Yesu?
  • Nanchi Bantu Bemukasulukila Nyi?
  • Musanchilainga Yehoba pa Byubilo Byanji
    Kyamba kya Usopa—2013
  • Yesu Wajinga Ñanyi?
    Umvwainga Byamba Lesa Mukekale Myaka
  • Anweba Bansemi​—Fungainga Baana Benu
    Kyamba kya Usopa—2014
  • Londelainga Yesu Kupichila mu Kwingijila Bakwenu
    Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu bwa Yehoba (Kya Kufundamo)—2022
Monai Bikwabo
‘Iyai Mundondelenga’
cf Kitango 14 pp. 139-149

KITANGO 14

“Mabumba Akatampe Aishile ko Aji”

Yesu wabukachila baana bacheche ba mafumbi apusana pusana, bansemi babo saka baimana.

“Balekai baana bacheche beye kwi amiwa”

1-3. Ki ka kyamwekele bansemi byo baletele baana bacheche kwi Yesu, kabiji kino kintu kyaubiwe kyasolwele ka pe Yesu?

YESU wayukile’mba wajinga pepi kufwa. Washajiletu na milungu icheche, kabiji wajinga na bya kuba byavula. Wasapwijilenga na batumwa banji mu Pelia, mpunzha yajinga ku musela na Mukola wa Yodano. Batwajijile kusapwila mu jishinda ja ku kabeta ka ku bulenge kunangijila Yelusalema, Yesu ko afwainwe kutanwa ku Kijiilo kyanema kya Lupitailo.

2 Yesu byo esambile kyakosa bingi na bantangi ba bupopweshi bamo, kwaikele kupusenamo pacheche. Bantu batendekele kuleta baana kwi aye. Bano baana bapusene mafumbi, mambo Mako waamba pe abo kwingijisha kyambo kintutu kimo kyo aingijishe kulumbulula mwana uji na myaka 12, bino Luka waingijishe kyambo kyakonsha kutuntululwa’mba “baana ba bacheche.” (Luka 18:15; Mako 5:41, 42; 10:13) Ku mapunzha onse kutanwa baana kwikala bingi kyungwe. Baana ba bwanga ba kwa Yesu bakainyenga bansemi baletelenga baana babo, kampe balangulukilenga’mba Nkambo yabo watabankene bingi. Yesu waubile byepi?

3 Yesu wazhingijile bingi pa kumona byaubiwenga. Wazhingijile ba ñanyi? Baana nyi? Inyi bansemi? Ine, wazhingijile baana banji ba bwanga. Waambile’mba: “Balekai baana ba bacheche beye kwi amiwa; kange mwibakanye ne, mambo Bufumu bwa Lesa bo bwa bantu baji nobe bano. Kine nemwambila namba, yense ubula kutambula Bufumu bwa Lesa byonka byuba mwana mucheche, kechi ukatwelamo ne.” Kepo Yesu atambwile “mu maboko anji” baana bacheche ne kwibapesha. (Mako 10:13-16) Byambo byanembele Mako pano bimwesha’mba Yesu wibapakachijilemo na lusekelo, kampetu ne ‘kufukachila baana bacheche mu maboko anji’ kwesakana na byaambilepo ntuntuluzhi umo. Kwambatu kine, Yesu watemenwe bingi baana bacheche. Nangwa byonkabyo, tufunjilako kintu kikwabo kwi Yesu kya kuba’mba bantu bamusolomokanga.

4, 5. (a) Twakonsha kuyuka byepi kuba’mba Yesu wapeelele kumusolomoka? (b) Mepuzho ka o tusakwisambapo mu kino kitango?

4 Umvwe Yesu wajinga muntu washinta nangwa wa bwitote, baana bacheche nangwa bansemi babo inge kechi bakasulukile kwiya kwi aye ne. Umvwe mwafwanyikizha kyaubiwenga, abya mwakonsha kumona bansemi byo basekejile kimye uno muntu wa kifyele kyo amwesheshe butemwe baana bacheche, ne byo aambile pa baana byo banema ku meso a Lesa ne byo ebapesheshe nyi? Ee, nangwa kya kuba Yesu wajinga na mingilo yavula, aye watwajijile kwikala muntu wapeela kusolomoka.

5 Bañanyi bakwabo basolomokanga Yesu? Mambo ka o kyapelelanga bantu kumusolomoka? Kabiji twakonsha kufunda byepi kwikala nobe Kilishitu? Twayai tumone.

Bañanyi Basolomokanga Yesu?

6-8. Bantu ka javula batanwanga ne Yesu, kabiji byo aubanga na bantu byapuseneko byepi na bantangi ba bupopweshi?

6 Pa kutanga mashimikila a mambo awama, mwakonsha kukumya kuba’mba bantu bavula kechi kibakatazhanga kusolomoka Yesu ne. Mambo po baamba pe Yesu javula patongolwa ne “mabumba akatampe.” “Mabumba akatampe amulondejilenga kufuma ku Ngalilea.” “Mabumba akatampe aishile ko ajinga.” “Mabumba akatampe aishile ko aji.” “Mabumba akatampe amulondejilenga.” (Mateo 4:25; 13:2; 15:30; Luka 14:25) Ee, mabumba a bantu aiyanga ko aji.

7 Bano bajinga bantu bo balengulwile ku bantangi ba bupopweshi bo batelanga na mukeyu’mba “bantu ba mu kyalo.” Bafaliseo ne bañanga ba Lesa baambiletu patoka’mba: “Jino jibumba jabula kuyuka Mizhilo ke ja bantu bafingwa.” (Yoano 7:49) Palutwe kacheche, mabuku a Bayudea aambile’mba Bafaliseo bajinga na bino byubilo. Bantangi ba bupopweshi bavula balengululanga bingi bantu ba uno mutundu, bakananga kujiila nabo pamo, kupota bintu byabo nangwatu kupwanañana nabo. Mambo bamo baambanga’mba bano bantu babula kuyuka mizhilo, kechi bakasangulwa ne. Bantu bayanji bavula bafwainwa bachinanga kuya ku bantangi ba uno mutundu kuba’mba bebakwasheko. Bino Yesu wapuseneko.

8 Yesu wakasulukijile bantu babujile kuyuka mizhilo. Wajanga nabo, kwibabuka, kwibafunjisha ne kwibakosesha. Nangwa byonkabyo, Yesu wayukile’mba kechi bonse bafwainwe kuswa kwingijila Yehoba ne. (Mateo 7:13, 14) Pano bino, aye waketekejile bonse pa muntu pa muntu kabiji wamonanga bantu’mba bakonsha kuba bintu byawama. Yesu wapusene bingi na bano bañanga ne Bafaliseo bakosele michima. Nangwa byonkabyo, bañanga ne Bafaliseo bamusolomokelenga Yesu, kabiji bavula mwi abo bapimpwile byubilo byabo ne kumulondela. (Byubilo 6:7; 15:5) Banonshi ne babinemanga bamo bamukasulukijile Yesu.​—Mako 10:17, 22.

9. Mambo ka o kyabujile kukatazha banabakazhi kusolomoka Yesu?

9 Banabakazhi kechi kibakatazhanga kusolomoka Yesu ne. Kyamweka kibakatazhanga bingi kusolomoka bantangi ba bupopweshi na mambo a kukanama. Balabi kechi bafunjishanga banabakazhi ne. Banabakazhi kechi bebaswishishe kwambapo mu kije kya mambo ne; bebamonanga’mba batumonyi babula bukishinka. Balabi basanchilanga ne Lesa mu lulombelo pa kubula kwikala banabakazhi. Bino, Yesu wanemekele banabakazhi. Bavula bamusolomokanga kuba’mba ebafunjishe. Nabiji, Maliya nyenga ya kwa Lazalasa waikele ku lukuma wa Nkambo, saka ateleka ku byambo byaambilenga Yesu, bino kolojanji aye Mata wateletu muchima pa kunengezha bya kuja. Yesu watakaikile Maliya pa kuta muchima ku bintu byanemesha.​—Luka 10:39-42.

10. Yesu wapuseneko byepi na bantangi ba bupopweshi mu byo aubanga na bakolwa?

10 Bakolwa baiyanga kwi Yesu, nangwa kya kuba bantangi ba bupopweshi bebapangilangatu kwalepa. Mizhilo ya Mosesa yaambile’mba bantu ba mbumba bafwainwe kwikala kwa bunke bwabo, bino uno muzhilo kechi wakanyanga kumwesha lusa ne. (Bena Levi, kitango 13) Pano bino, palutwe kacheche, mizhilo ya Bayudea yaambile’mba bantu ba mbumba bajinga nobe bincha bya munda. Bantangi ba bupopweshi bamo bapangilanga bantu ba mbumba kwalepa kupichila mu kwibasa mabwe. Kyakatezhe bingi bantu ba mbumba bo batalanga bibi kusolomoka mufunjishi, pano bino kibapelejile bingi kusolomoka Yesu. Umo wabijikile na lwitabilo bino byambo bya kuba’mba: “Nkambo, umvwe mwaswa, mbukai.” (Luka 5:12) Mu kitango kyalondelapo, tukesamba pa byakumbwile Yesu. Kino kintu kyamwekele ke kishiino kikatampe bingi kimwesha’mba Yesu wakasulukile.

11. Ñanyi kintu kyamwekele kimwesha’mba aba balenganga mambo bakasulukanga kusolomoka Yesu, kabiji mambo ka kino o kyanemena?

11 Aba balenganga mambo ne kulapila basolomokanga Yesu. Akivulukai kimye Yesu kyo ajilenga bya kuja ku nzubo ya Mufaliseo. Mwanamukazhi wayukanyikilwe’mba ndengamambo waishile ne kufukama kwi Yesu, saka ajila na mambo a bundengamambo bwanji. Wazobeshe maulu a Yesu na mipolo, ne kwiashimuna na nsuki ya ku mutwe wanji. Nangwa kya kuba mwina nzubo wazhingijile ne kuzhachisha Yesu pa mambo a kuswisha uno mwanamukazhi kwiya ko aji, bino Yesu watakaikile mwanamukazhi pa kulapila ne kumwambila’mba Yehoba wakulekelako mambo. (Luka 7:36-50) Lelo jino, bantu bavula balenga mambo bafwainwa kukasuluka kusolomoka boba bakonsha kwibakwasha kubwezha bulunda bwabo ne Lesa. Ñanyi kintu kyalengelanga bantu kukasulukila Yesu?

Ñanyi Kintu Kyalengelanga Bantu Kukasulukila Yesu?

12. Mambo ka o twakosha kubujila kukumya’mba Yesu bamusolomokanga ku bantu?

12 Yukai’mba Yesu waubanga bintu bulongo kulondela Shanji wa mwiulu ye atemwisha. (Yoano 14:9) Baibolo wituvululamo’mba Yehoba “kechi uji kwalepa ne atweba bonse ne.” (Byubilo 17:27) Byo aji Lesa ‘umvwa milombelo,’ Yehoba kimye kyonse uteleka bakalume banji bakishinka ne bonse bakeba kumwingijila. (Salamo 65:2) Akikilangulukaipotu, muntu wa bulume bonse kabiji wakilamo kunema mwiulu ne pano pa ntanda, naye bamusolomoka ku bantu. Byonka biji Shanji, Yesu naye watemwa bingi bantu. Mu bitango byalondelapo, tukesamba pa butemwe bukatampe bwajinga na Yesu. Yesu bamusolomokanga mambo bantu bayukile’mba wibatemwa. Twayai twisambe pa byubilo bimo bya kwa Yesu bimwesha’mba wajinga na buno butemwe.

13. Bansemi bakonsha kulondela byepi Yesu?

13 Bantu bafikenejiletu kuyuka’mba Yesu wibatemenwe. Buno butemwe kechi bwapwile kimye Yesu kyo apichilenga mu makatazho ne. Kwesakana na byo twisambapo kala, kimye bansemi kyo baletele baana babo kwi Yesu, aye waswile kumusolomoka nangwa kya kuba’mba wapayankene na mingilo yavula. Kine, bansemi bakonsha kufunjilako byavula kwi Yesu. Kyakatazha bingi kukomesha baana bulongo mu ino ntanda. Bino kyanema bingi bansemi kumona’mba bakasulukila baana babo. Umvwe mwi bansemi, mwayuka’mba kuji bimye bimo byo mupayankana ne kukankalwa kwikala na kimye kya kwisamba na mwanenu bintu byo akeba. Nangwa byonkabyo, nanchi mwakonsha kumubuula’mba musakwisamba nanji kimye kikwabo nyi? Umvwe saka mufikizha byo mumulaya, ko kuba’mba mwanenu ukafunda buneme bwa kwikala watekanya. Kabiji ukayuka’mba kimye kyonse inge waikala na lukatazho kechi ukachina kwimusolomoka ne.

14-16. (a) Bintu ka byalengejile Yesu kuba kya kukumya kitanshi, kabiji mambo ka o kyaikejile kintu kyawama? (b) Kya kukumya kyaubile Yesu ku Kena kimwesha ka pe aye, kabiji bansemi bafunjilako ka ku kino?

14 Yesu walengejile bantu kuyuka’mba wibatele muchima. Akimonai kya kukumya kitanshi kyaubile Yesu. Wajinga ku kijiilo kya masongola ku Kena mu muzhi wa Ngalilea. Kwajinga lukatazho lwa binyu, mambo byapwile. Inanja Yesu, aye Maliya wabujile mwananji kyamwekele. Nga Yesu waubilepo ka? Waambijile bamingilo kuyuzha mema mu milondo ya mabwe itanu na umo. Byo batwajile binyu ku mukulumpe wa kijiilo kuba’mba atompepo, wakuminye bingi mema byo aalukile ke binyu byawamisha. Nanchi bino binyu byajinga bya kufwanyikizhatu nyi? Ine, aa mema ‘bealwile ke binyu.’ (Yoano 2:1-11) Kutendekatu ne kala, bantu bakebesha bingi kwalula kintu kimo mu kintu kikwabo. Pa myaka yavula, basendwe ba byela baesekele kuba’mba balule kyumbu kwikala ngolode. Bino bakankelwe nangwa kya kuba abye byela bibiji, kyumbu ne ngolode bipasha.a Nga pa mambo a mema ne binyu kiji byepi? Kwesakana na byo kiji, mema kechi akatazha kuyuka byo alengwa ne, mambo mujitu bintu bibiji. Pakuba binyu byalengwa na bintu byavula bingi kabiji byakobankana. Mambo ka Yesu o aubijile kya kukumya kya uno mutundu pa kuba’mba apwishe lulwe lukatazho lucheche lwa kukepelwa kwa binyu pa kijiilo kya masongola?

15 Alwe lukatazho kechi lwajinga lucheche ku musongwa ne musongoshi ne. Kala mu Isalela, kutambulwila benyi kyajinga kintu kyanema bingi. Umvwe binyu byaji byapwile pa kijiilo kya masongola, inge kyaletele bumvu pa musongwa ne musongoshi, kabiji inge kibalengejile ne kwikala na binyenge pa juba ja masongola ne myakatu ya kulutwe. Kino kintu kyanemene bingi kwi abo ne kwi Yesu pamo. Onkao mambo, waubile kya kukumya. Nanchi mwamona ene mambo bantu o bamusolomokelanga na makatazho abo nyi?

Nsemi ubena kutekenesha mwana wazhingila na mambo a kuboko kwasopoka mu kilubi kyanji.

Mweshainga mwanenu’mba wakonsha kwimusolomoka kabiji ne kuba’mba mwamuta bingi muchima

16 Bansemi bakonsha kufunjilako kintu kikwabo kyanema ku kino. Mwakonsha kuba byepi umvwe mwanenu wimusolomoka na lukatazho lo abena kupitamo? Kampe mwakonsha kulengulula lukatazho lwanji’mba kechi lwanema ne. Kampe mwakonsha ne kumuseka. Inge mwilwesakanya ku bijikila byenu, lukatazho lwa mwanenu lwakonsha kumweka nobe kechi lwanema ne. Nangwa byonkabyo, yukai’mba, alwe lukatazho ku mwanenu kechi lucheche ne. Umvwe muntu ye mwatemwa wanemeka lukatazho lwenu, nanchi ne anweba kuba mwanemeka lukatazho lwanji nenyi? Kubuula mwanenu’mba mwata muchima ku bintu byo akeba, kwakonsha kulengela baana kwimukasulukila.

17. Yesu wamwesheshe byepi kukoka muchima, kabiji mambo ka kino kyubilo o kyawamina?

17 Byonka byo twafunjile mu Kitango 3, Yesu wakokele muchima ne kwipelula. (Mateo 11:29) Kukoka muchima ke kyubilo kyawama bingi, kimwesha’mba muntu wipelula. Ke lubaji lwa kipangwa kya mupashi wa Lesa kabiji kimwesha maana a Lesa. (Ngalatiya 5:22, 23; Yakoba 3:13) Nangwatu kimye kyo bamuzhingijishanga bingi, Yesu wikanyanga. Byo akookele muchima kechi kilumbulula’mba wazenzalele ne. Shayuka umo waambile pa kino kyubilo’mba: “Kukooka muchima ke kyubilo kyakosa kechi kuzenzalala ne.” Kwambatu kine, kikebewa kwibikako pa kuba’mba tubulenga kuzhingijila bakwetu ne kwibobila byawama. Bino, na bukwasho bwa Yehoba, twakonsha kulondela Yesu mu kumwesha kukoka muchima, kabiji kino kikalengela bantu kwitukasulukila.

18. Ñanyi kintu kyamwekele kimwesha’mba Yesu walangulukilangako bantu, kabiji mambo ka o mwalangulukila’mba kino kyubilo kyakonsha kulengela muntu kumukasulukila ku bakwabo?

18 Yesu walangulukilangako bantu. Yesu byo ajinga mu Tila, mwanamukazhi waishile ko aji mambo mwananji wamukazhi ‘bamumanyikile bingi ku ndemona.’ Yesu wamwesheshe mu mashinda asatu kuba’mba kechi wakebelenga kuba byamwambijile mwanamukazhi ne. Patanshitu, wazhindaminepo; ja bubiji, waambile ene mambo o abujile kuba byo akebelenga; ja busatu, waambile kishimpi kyalumbulwile bulongo ene mambo. Nanchi jishinda jo aubijilemo kino, jamwesheshe bulunji nyi? Nanchi walumbulwilenga’mba uno mwanamukazhi wibikilenga mu kizumba pa kukanjikizha Yesu kumubila bintu byo akebelenga nyi? Ine, uno mwanamukazhi wayukile’mba Yesu usakumubila lusa. Kechi waikeletu’mba basakumukwasha ne, bino aye wakoseleko bingi nangwa kya kuba Yesu kechi wakebelenga kumukwasha ne. Yesu wamwene lwitabilo lukatampe lwalengejile uno mwanamukazhi kukosako, kabiji wabukile ne mwananji. (Mateo 15:22-28) Kyakine, Yesu walangulukilangako bantu, kwibateleka ne kukeba kwibobila byo bakebanga, kabiji kino kyalengelanga bantu kumusolomoka.

Nanchi Bantu Bemukasulukila Nyi?

19. Twakonsha kuyuka byepi umvwe kyakine bantu betukasulukila?

19 Bantu batemwa kulanguluka’mba bakasulukila bakwabo. Bamo baji pa bifulo bikatampe batemwa kwamba’mba bamingilo babo bafwainwa kwibasolomoka ne kwibepuzha byo bakeba pa kimye kyonse. Nangwa byonkabyo, Baibolo uji na luno lujimuno lwanema lwa kuba’mba: “Bantu bavula bamba’mba baji na butemwe bubula kwaluka, Bino ñanyi wakonsha kutaana muntu wa kishinka?” (Byambo bya Maana 20:6) Kyapela bingi kwamba’mba bantu betukasulukila, pano bino abya tubena kulondela mu bukishinka buno butemwe bwajingapo ne Yesu nyi? Mukumbu wa buno bwipuzho kechi uji mu byo twimona atweba bene ne, kana bitumona bakwetu. Paulo waambile’mba: “Kukooka muchima kwenu kuyukanyikwe ku bantu bonse.” (Filipai 4:5) Atweba bonse twafwainwa kwiipuzha’mba: ‘Nanchi bakwetu bammona byepi? Byubilo byami biji byepi?’

Mukulumpe mu kipwilo ubena kutambulwila mulongo wamusolomoka.

Bakulumpe mu kipwilo bakebesha bingi bantu kwibakasulukila

20. (a) Mambo ka o kyanemena bakulumpe mu kipwilo kwibakasulukila ku bakwabo? (b) Mambo ka o twafwainwa kulangulukilako bakulumpe mu kipwilo?

20 Kikatakata bakulumpe mu kipwilo bafwainwa kwibakasulukila ku bakwabo. Bakebesha bingi kufikizha byambo bitanwa mu Isaya 32:1, 2, bya kuba’mba: “Bonse pa muntu pa muntu bakekala nobe kya kufyamamo pa kwiya kipupu, bakekala nobe mpunzha ya kufyamamo pa kwiya mvula wa kinkunkwila, kabiji nobe tukola twa mema tuji mu kyalo mwabula mema, kabiji bakekala nobe kimfutele kya mu jibwe jikatampe jiji mu kyalo mwauma.” Mukulumpe mu kipwilo wakonsha kuzhikijila, kutekenesha ne kukwasha bantu umvwe kebabule kuchina kumusolomoka. Nangwa byonkabyo, kechi kyapela kuba bino jonse ne, mambo bakulumpe mu kipwilo baji na mingilo yavula mu bino bimye byakatazha. Pano bino, bakulumpe mu kipwilo kechi bafwainwa kukankalwa kukwasha mikooko ya Yehoba na mambo a kubatu’mba bapayankana ne. (1 Petelo 5:2) Bakwabo mu kipwilo balangulukilako bano banabalume bakishinka pa mingilo yabo kupichila mu kwipelula ne kukwatankana nabo.​—Bahebelu 13:17.

21. Bansemi bakonsha kulengela byepi baana babo kutwajijila kwibakasulukila, kabiji tukesamba pa ka mu kitango kyalondelapo?

21 Bansemi bata muchima baana babo kimye kyonse. Kuba kino kwanema bingi. Bakeba baana babo kuyuka’mba bakonsha kuzhikijilwa umvwe bakinka manungo mu bashabo ne bainabo. Onkao mambo, bansemi bena Kilishitu bafwainwa kujimuka pa kwikala bakooka muchima ne kuyuka mwakubila bintu, kechi kukizhamo kuzhingila umvwe mwana wibabula kintu kyatama kyo auba nangwa inge ke amweshe byubilo byabula kufwainwa ne. Bansemi byo bafunjisha baana babo saka batekanya, bakebesha bingi kutwajijila kumvwañananga na baana babo. Ee kine, atweba bonse tukeba bantu kwitukasulukila byonka byajinga Yesu. Mu kitango kyalondelapo, tukesamba pa lusa lwa kwa Yesu, kyubilo kikatampe kyalengelanga bantu kumusolomoka.

a Baana ba sukulu bafunda byasayansi bayuka’mba kyumbu ne ngolode byalondankana kwesakana na byo bebitanchika pamo na byela bikwabo monka mwayila bulume bwabyo. Kyumbu ne ngolode bipasha mu ndengelo. Bashayuka ba byasayansi balenga ne ngolode kufuma ku kyumbu kichechetu, bino kuba bino pataiwa mali avula bingi.

Mwakonsha Kulondela Byepi Yesu?

  • Mambo ka jishinda jo twipwizhamo mepuzho ne kuteleka bulongo ku mikumbu o jakonsha kulengela bantu kwitusolomoka?​—Mateo 16:13-17.

  • Yesu wamweshanga byepi’mba bamusolomokanga ne pa kimyetu kyo akebanga kwikalanga kwa bunke, kabiji twakonsha kulondela byepi byo aubanga?​—Mako 6:31-34.

  • Yesu wamonanga byepi bantu babujile kwitabila, kabiji kulondela byo aubanga kwakonsha kulengela byepi bantu kwitukasulukila?​—Luka 5:29-32.

  • Kulondela Yesu byo amonanga bantu kwakonsha kwitukwasha byepi kulengela bantu kwitukasulukila?​—Yoano 1:47.

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu