Byambo byo Balumbulula
1. Kuyuka Babilona Mukatampe
Twayuka byepi kuba’mba “Babilona Mukatampe” wimenako bupopweshi bonse bwa bubela? (Lumwekesho 17:5) Monai bino bishinka:
Wimenako bupopweshi bwa bubela ntanda yonse. Babilona Mukatampe bamulumbulula kuba’mba waikala pa “mabumba ne bisaka bya bantu.” Kabiji uji “na bufumu bulama bamfumu ba pa ntanda.”—Lumwekesho 17:15, 18.
Babilona Mukatampe kechi ntangi mu bya bumulwilantanda nangwa mu bya busulu ne. Mambo kechi bakamonawina pamo na “bamfumu ba pa ntanda” ne “bapoteshi” ne.—Lumwekesho 18:9, 15.
Babilona Mukatampe wamba bya bubela pe Lesa. Bamutela’mba pite na mambo a kuba’mba wisampa bulunda na makafulumende kuba’mba bamupengapo mali ne kumukwasha mu bintu bikwabo. (Lumwekesho 17:1, 2) Aye waongola bantu ba mu bisaka byonse bya bantu. Kabiji waipayisha bantu bavula bingi.—Lumwekesho 18:23, 24.
Bwelai ku lufunjisho 13 kishinka 6
2. Mesiasa Wamwekele Ñanyi Kimye?
Baibolo waambijile jimo kuba’mba pafwainwe kupita milungu 69 Mesiasa saka akyangye kufika.—Tangai Danyela 9:25.
Milungu 69 yatendekele ñanyi mwaka? Ino milungu yatendekele mu mwaka wa 455 B.C.E. Pa kikye kimye Kinemanga Nehemiya po po ayile ku Yelusalema “na kuwamisha ne kumushimukulula” muzhi.—Danyela 9:25; Nehemiya 2:1, 5-8.
Milungu 69 yajinga myaka inga? Mu bungauzhi bumo buji mu Baibolo juba jimo jimenako mwaka umo. (Kubala 14:34; Ezikyo 4:6) Kino kibena kulumbulula’mba mulungu umo wimenako myaka itanu na ibiji. Ko kuba’mba mu buno bungauzhi, milungu 69 ke myaka 483 (milungu 69 x moba 7).
Milungu 69 yapwile mu ñanyi mwaka? Myaka 483 kufumyamo 455 B.C.E. itufikizha mu mwaka wa 29 C.E.a Uno ye mwaka Yesu mo abatizhiwe ne kwikala Mesiasa.—Luka 3:1, 2, 21, 22.
Bwelai ku lufunjisho 15 kishinka 5
3. Mashinda a Kubukilwamo Avwangamo Kwingijisha Mashi
Kuji mashinda a kubukilwamo avwangamo kwingijisha mashi a mwine muntu wakolwa. Atweba bena Kilishitu kechi twafwainwa kuswa mashinda amo nabiji kupana mashi etu nangwa kulama mashi kuba’mba bakeengijishe pa kwitubuka ne.—Mpitulukilo ya mu Mizhilo 15:23.
Nangwa byonkabyo, kuji mashinda akwabo a kubukilwamo awama nabiji kwitupima mashi, kwingijisha munkinyi ufumya mashi mu mishipeshipe ne kwiawamisha, munkinyi uvuzha mashi mu mubiji, munkinyi ukepeshako mashi konaika nangwa kwingijisha munkinyi kumwenako biji muchima ne mapwapwa. Mwina Kilishitu yense wafwainwa kwifuukwilapo jishinda jo bakengijishishamo mashi anji byo bakamubukanga. Badokotala bakonsha kwingijisha ano mashinda kubukilamo bantu mu mashinda apusana pusana. Onkao mambo, mwina Kilishitu saka akyangye kuswa kumutumbula ne muchi ye bakeba kumupa, patanshi wafwainwa kwipuzha byo basakwingijisha mashi anji. Mwafwainwa kulangulukapo pa ano mepuzho:
Inge kya kuba mashi ami amo bakeafumya mu mubiji ne kwialama pa kimye kimo, kabiji kyakatazha kwiabwezhamo mu mubiji, nanchi jiwi jami ja mu muchima jikanswisha kumona ano mashi amba a kiji ami nyi, inyi kyawamatu ne ‘kwiechila panshi’?—Mpitulukilo ya mu Mizhilo 12:23, 24
Nanchi jiwi jami ja mu muchima jo nafunjisha bulongo jikanzhachishanga inge kya kuba mashi amo pa kuntumbula beafumya mu mubiji ne kwiabika mu bintu bimo apa bino beabwezhamo mu mubiji wami nyi?
Bwelai ku lufunjisho 39 kishinka 3
4. Kwikana ne Kwabana
Baibolo wakambizha bamulume ne mukazhi kubula kwabana. Bino inge bafuukulapo kwabana kechi bafwainwa kusongola nangwa kusongolwa ne. (1 Kolinda 7:10, 11) Nangwa byonkabyo, kuji bintu bimo bilengela bena Kilishitu bamo kusalapo kwabana.
Kubula kukwasha kisemi kyanji: Mwanamulume wakana kumwena bintu ba mu kisemi kyanji kya kuba kebakankalwe ne kwikala na bintu bya mu bwikalo nabiji kajo, bivwalo ne mali.—1 Timoti 5:8.
Umvwe washinta bingi: Na mambo a kushinta kwanji ubika bumi bwa mwinakwanji mu kizumba.—Ngalatiya 5:19-21.
Umvwe wamona’mba bulunda bwanji ne Yehoba busakonaika: Ko kuba’mba mwanamulume nangwa mwanamukazhi ubena kukanya mukwabo kwingijila Yehoba nangwa kukookela mizhilo yanji.—Byubilo 5:29.
5. Kuvuluka Moba a Kukokoloka
Bena Kilishitu kechi bavuluka moba a kukokoloka abula kutokesha Yehoba ku muchima ne. Bino mwina Kilishitu yense wafwainwa kufuukulapo mwine bya kuba inge wakonsha kuvuluka juba ja kukokoloka kwingijisha jiwi janji ja muchima jo afunjisha bulongo nangwa ne. Akimonai bino bintu bimweka.
Inge muntu wimwambila’mba “bakwetu kiminshiminshi.” Mwafwainwa kumukumbulatu’mba: “Nasanta.” Inge ubena kukeba kuyukilapo byavula, mwafwainwa kumulumbulwila bulongo ene mambo o mubujila kuvulukila jojo juba nangwatu moba akwabo.
Mwinakwenu wabula Kamonyi wa kwa Yehoba wimubuula’mba muye na kujiila pamo kajo na balongo banji pa juba ja kukokoloka. Inge kya kuba jiwi jenu ja mu muchima jimuswisha kuya, mwafwainwa kulumbulwila benakwenu saka mukyangye kuya kuba’mba inge kusakwikala kuba bisho byakanya Baibolo, amiwa kechi nsakwivwangamo ne.
Mukulumpe wenu wa nkito wimupa mali pa juba ja kiminshiminshi. Nanchi mwafwainwa kukana ano mali nyi? Ine. Nanchi uno mukulumpe wenu wimupa ano mali na mambo a kuba’mba ubena kuvuluka juba ja kiminshiminshi nyi, inyi wimupa na mambo a kwingila bulongo pa nkito?
Mukwenu wimupa bupe pa juba ja kiminshiminshi. Wimwambila’mba: “Nayuka namba anweba kechi muvuluka jino juba ne. Pano bino, nakebatu namba nemupepo buno bupe.” Kampe uno muntu ujitu na muchima wa bumpanyi. Nanchi abya uno muntu ubena kweseka lwitabilo lwenu nangwa ubena kukebatu’mba mwivwangemo mu kuvuluka kiminshiminshi nyi? Inge mwalangulukapo bulongo, mukefuukwilapo kutambula buno bupe nangwa ne. Onkao mambo, mu bintu byonse byo tufuukulapo kuba, twafwainwa kwikala na jiwi ja mu muchima jawama ne kwikala bakishinka kwi Yehoba.—Byubilo 23:1.
Bwelai ku lufunjisho 44 kishinka 1
6. Bikola Bisambukilañana
Twibikako bingi kulondela mizhilo pa kuba’mba tubule kusambwisha bakwetu bikola mambo twibatemwa bingi. Inge tuji na kikola kisambukilañana nangwa tubena kulanguluka’mba twasambula kikola, twafwainwa kulondela mizhilo pa kuba’mba tubule kusambwishako bakwetu. Tuba bino mambo a kuba Baibolo witukambizha’mba: “Wafwainwa kutemwa mukwenu byonka byo witemwa obe mwine.”—Loma 13:8-10.
Muntu wasambula kikola, wafwainwa kumwesha byepi amba watemwa bakwabo? Kechi wafwainwa kwikala pepi na bakwabo nabiji kwiimuna mu maboko, kwikumbachilamo nangwa kufyompa bakwabo ne. Kabiji kechi wafwainwa kuzhingila inge kya kuba bakwabo babula kumwitako ku mazubo abo ne. Mambo bakeba kuzhikijila bisemi byabo. Kabiji wafwainwa kubuujila jimo ukwatankanya mingilo ya jibumba ja bakulumpe mu kipwilo kikola kyo aji nakyo pa kuba’mba banengezhe bulongo bya kumubatizha kwa kubula kusambwishako bakwabo kikola. Muntu yense saka akyangye kwipanguzha, inge wakikolwapo kala kikola kisambukilañana, wafwainwa patanshi kuya na kupimisha mashi. Inge wauba bino, ukamwesha’mba ‘wata muchima ku bintu bya bakwabo kabiji [kechi] ulangulukatu pa bintu byanji byonka ne.’—Filipai 2:4.
Bwelai ku lufunjisho 56 kishinka 2
7. Bya Busulu ne bya Mambo
Inge twakongola mali nangwa tubena kuba busulu na bakwetu, twafwainwa kunembanga byonse pa kuba’mba tukepeshengako makatazho. Twafwainwa kunembanga nangwa inge tubena kuba busulu nangwa kampe twakongola mali ku mukwetu mwina Kilishitu. (Yelemiya 32:9-12) Nangwa byonkabyo, bena Kilishitu bakonsha kubula kuyila mumo na mambo a mali ne bintutu bikwabo. Bafwainwa kwisamba bukiji bukiji ne kupwisha lukatazho lwabo mu mutende.
Pano twafwainwa kupwisha byepi makatazho akatampe nabiji inge bakwetu betujiila mali nangwa betubepela? (Tangai Mateo 18:15-17.) Yesu waambile pa mashinda asatu. Waambile’mba:
Kechi twafwainwa kutwalanga balongo ku kije ne. Mambo inge mwalobela bakwenu, kwakonsha kuleta mwenga pa jizhina ja Yehoba ne kipwilo pamo. (1 Kolinda 6:1-8) Nangwa byonkabyo, kuji mambo amo o mwafwainwa kutwala ku kije nabiji kwikana, nsemi wafwainwa kulama baana umvwe mwikana, kumvwañana mali afwainwa kupana muntu wakana mukwabo, kutambula mali a bintu byaonaika, kukenda mali enu ku banki nangwa kipamo kyo bashinka ne kunemba bintu byo muji nabyo kumwesha byo bakebyabanya inge mwafwa. Inge mwina Kilishitu wafuukulapo kutwala ano mambo ku kije ne kwiapwisha mu mutende, kechi walala mizhilo ya mu Baibolo ne.
Inge muntu wakuna mwana, kukabisha baana, kupumana, waiba nangwa kwipayañana, mwina Kilishitu inge watwala ano mambo ku kije kechi walala mizhilo ya mu Baibolo ne.
a Myaka 455 B.C.E. kufumyamo 1 B.C.E. musakushala myaka 454. Kufuma mu 1 B.C.E. kufika mu 1 C.E. ke mwaka umo. Kabiji kufuma mu 1 C.E. kufika mu 29 C.E. ke myaka 28. Kuvwanga pamo ino yonse ke myaka 483.