Nkalata Kufuma ku Ghana Juba Mushipi Ufita jo Avujilwe

AWE MUNTU wapusanako na byo namumonanga kala. Juba jimo wavwajile jilaya ne mutañanyika utoka wabwela wanyingapo ne mushipi ufita mu kifuka kyanji, waimana ne kwimana nobe ubena kukeba kulwa, maboko anji akosa saka epanza ne kwimana saka atolobala. Kilungi kyanji kyamwekelengatu kya bukaji. Meso anji atajilengatu nakanaka ne kuchinya bingi kabiji kechi wiakokesheko nangwa pachechetu ne.

Nobe mu kukopa kwa jiso, wabobokele. Wasuntula maboko anji mwiulu kya kuba ne kwiamonatu bulongo ne, waamba ne kwamba’mba ooshi! Waabanyapo jipulanga bipimvwa bibiji na kuboko byapona ne panshi. Wazhokoloka jikwabo ne kutoloka kuya mwiulu na maulu anji ne maboko kuba’mba anyante mukwabo kibaka. Nanchi awe muntu ye ubena kukeba lufunjisho lwa Baibolo nyi?

Natambikile kuboko namba namwimune. “Yenu ba Kojo nyi? Bambujile kuba’mba mukeba kutendeka kufunda Baibolo.” Wangimwine ne kumwemwesela, kabiji kilungi kyanji nakyo kyajinga kya kasuluka. Kabiji meso anji nao kechi amwekelenga kushinta ne kumvwisha moyo ne, amwekelengatu kuba’mba wakebelenga kufunda bukine. Kumvwa aye wankumbwile amba: “Ee mbena kukebesha bingi kufunda. Tukatendeka juba ka?”

Twaikele ku bukonde bwa nzubo yanji na ma Baibolo etu ne mabuku a kufundamo. Kwazhindamine bingi kabiji twajingatu kwa bunke bwetu. Twajinga basatu: Amiwa, Kojo ne kakolwe kanji. Kano kakolwe kalepele masentimita 35 mu bula, kabiji kajinga na boya buchila ku mutwe ne tubwevu tutoka pa kwikatala kaletelenga bingi tuseko ne kwibayawila bingi. Kano kakolwe kalambile bingi, kajinga bingi na lumpelengwe ne kutemwa kukayila pa mapepala ne kwitusompaula binembesho, kukulakula maboko ku mafwangalito a malaya etu na kukebakeba bya kuja. Byonka biji nsemi wapijilwa kumvwa kyongo kimye kyonse ne kwendauka kwa baana babacheche, Kojo wavulañanyeko ku byaubilenga kakolwe ne kuta muchima pa kufunda kwapwa. Mepuzho anji avula o aipwizhenga andengejile kuyuka’mba ubena kukebesha bingi kufunda. Kampe kisela kya kwinyanta bibaka kyamufunjishe kwikala wajimuka, mambo aye kechi waswanga kyonse ne, kana washiinwa kabiji ne kwikimona mu Binembelo.

Lufunjisho lwetu lwaendelenga bingi bulongo. Nangwa byonkabyo, mu kuya kwa kimye natendekele kumona namba paji kintu kikwabo kyamukatezhenga mu muchima wanji. Wañambijile’mba, “Kintu kyo natemwatu mu ino ntanda ke kisela kya bibaka.” Namwene byo akatazhiwenga mu muchima pa kubatu’mba asankilepo kisela kyo akaile pa myaka yavula. Byo ajinga na myaka ya kusemwa 26 kechi watemenwetu kisela kya bibaka ne, bino wikiyukile bingi kya kuba wafikile ne ku kipimo kya kutambula mushipi ufita ubula kutambulwa tambulwa ne.

Kechi nayukile kana Kojo wakonsheshe kuleka kisela kya bibaka nangwa ne. Namwene kuba’mba Kojo wayukile kuba’mba kwikala muntu wa bibaka, ko kuba’mba kukozha bakwabo na maboko ne maulu anji, kechi kwakonsha kwendela pamo na lusa, kifyele, ne kuta muchima bantu byubilo bya butemwe bitanwa mu bena Kilishitu bakine ne. Pano bino, nayukile namba bukine bwa mu Baibolo bwaalula bwikalo bwa bantu bakatezhe bingi michima kukilatu ne byo ajinga aye. Umvwe muchima wanji walumbuluka, na bukwasho bwa Mambo a Lesa, Kojo naye ukaluka. Namutekenyejile bingi.

Juba jimo mute saka azonga po twaubiletu namba tupwishengatu lufunjisho, twatangile kinembelo kya mu Baibolo kyamufikile Kojo ku muchima uba nobe bamunyanta kibaka ku mukwabo. Watangile amba: “Yehoba umweseka waoloka; pakuba muchima wanji wamushikwa mubi ne watemwa bukapondo pamo.” (Salamo 11:5) Wapitulukilemo jikwabo mwine na jiwi ja panshi amba, “watemwa bukapondo.” Meso anji achiluluka achinyanga, atendekele kukoka. Wantajile kabiji wamwemwesela ne kumwemwesela. Wabwela wa ñambila amba, “Pano nafuukulapo bya kuba.”

Amiwa ne Kojo twatendekele kwingijila pamo mwingilo ye twatemenwe wa kwikala bafunjishi ba kufunjisha bantu bakeba kuteleka ku mafunde a mu Baibolo. Juba jimo, lukelo twayile na kumona nsongwalume umo wa jizhina ja Luka.

Byo twayilenga ku nzubo yanji, twapichile mu mukwakwa wapichijile mu kisankanyi mwa kinsankenenga bantu. Mwajinga mashitolo avula bingi o batungijile ku mukwakwa mwajinga bipe byapusana pusana: milumba ya mpilipili ichila ne ya manzhamatamba, misansa ya matemate, milumba ya mulembwe ne mawaileshi, masumbulenyi, bibokoshi bya mulola, bitambala, mapuki, michiba ne mijisho, ne milumba ya masapato ne bivwalo bya kala. Bansongwakazhi bapishishengamo na kupotesha kajo mu mapulashitiki o basendele pa mitwe yabo. Saka bapita mukachi ka nzhinde ya bantu bajinga na nzala na kwibatompesha masuku a masabi a kufita, bankala ne bakolokofwa kuba’mba bapoteko. Bakabwa, bambuzhi ne banzolo kyapalelengamotu. Kyungwe kyaubile ne nchuu na mambo a mawaileshi, myotoka ne bantu bapataukilenga.

Twapichile mu ka jishinda kaji na lukungu kufuma mu taunyi mwajinga kyongo ne kukasolomokela ku kishimikwa kyamwekelengatu bingibingitu panembelwe ne binembo byabujilenga kumwekesha bya kuba’mba: “Long Journey Spot” (Jiteko). Luka, nsongwalume wajinga na myaka ya kusemwa 20, twamumwene saka aimana mu kibelo kya nzubo ne kwitwita kuba’mba twikaleko mu kimfutele. Mu lubanza wanji mwayujiletu paa masaka, bibokoshi bya michi ya ki muntu ne mizhazhi, mabula o bavungakanya ne byula, bino byonse byajinga bya bainanji ba bakulumpe bañanga bapana michi ya ki muntu. Bapananga ino michi kwimena pa maana o bebashijile ku bashakulu babo, kwiitwa ne kwiikumba kabiji baketekejile kubuka misongo yonse yo bebabula. Luka witutengejilenga. Wafungizhe bipe kumo ne kupyangako bulongo kabiji wabikile ne matebe asatu. Bonse twaikeletu kipikipi ne kutendeka lufunjisho lwa Baibolo.

Kojo ye wafunjishenga Luka Baibolo. Amiwa naikeletu nzoo saka nteleka bano bansongwalume babiji byo besambilenga mikumbu ya mu Baibolo pa mambo a buyanji o bwavujila bibye panopantanda. Kabiji byo natajishenga Kojo saka akwasha Luka kutana kyepelo kya mu Baibolo, namwena maboko anji akosa byo azhikwilenga bulongo kipepala kimo kimo kuba’mba batane kinembelo. Ponkapo navulukile. Kechi papichile moba avula ne, maboko antutu amo o aingijishenga kujishishako bakwabo nyenye. Kine, bulume bwa Mambo a Lesa bukwasha bingi bantu kusankilapo byubilo byatama byaamba ne kyambo mu ino ntanda yaluwankana ne kwibalengela kwikala balusa ne kutemwa bantu bakwabo. Kino ke kintu kyawama bingi.

Byo twabwelelenga ku nzubo, twataine shetu umo bibye saka aikala munshi ya kichi kya jango. Waubiletu nzoo saka ateleka kwi Kojo byo azhikwilenga Baibolo ne kutanga kinembelo. Uno shetu byo ayukile’mba twi Bakamonyi ba kwa Yehoba, wanyamukile po aikele ne kwitwambila na bukaji amba, “Anweba bantu kechi nemukebapotu nangwa pacheche ne!” Mu kakimye kacheche, Kojo wafwijiletu mu muchima. Kepo atontolokele wabwela wafumapo mu mushingi. Twatwajijila ne lwendo lwetu.

Byo twayilenga mu mukwakwa, Kojo wanongotwejile amba: “Kyaji kunkola bingi ku muchima byo aji kwitwambila byobya. Mwayuka kyo nakufwainwa kumuba awa shetu nyi?” Saka mmwemwesela namukumbwile’mba “ee, nayuka.” Naye wamwemwesejile pa kuntala, twabwela twatwajijila ne lwendo lwetu.