KUFUMA MU BUTALA BWETU
Bachinchikile mu “Kimye kya Lweseko”
NKONDO Itanshi ya Ntanda Yonse byo yatendekele mu 1914, bantu bavula baishile kuyuka’mba Bafunda Baibolo kechi bevwanga mu malwañano ne. (Isa. 2:2-4; Yoa. 18:36; Efi. 6:12) Ki ka kyamwekele ku bakalume ba Lesa mu Britain?
Muzhilo ye balengele mu 1916 waambile’mba banabalume bonse baji na myaka 18 kufika ku 40 babula kusongola bafwainwe kuya na kulwa nkondo. Uno muzhilo wakainye kukanjikizha bantu bakananga kutwela bushilikale na mambo “byo baitabilamo nangwa na mambo a jiwi jabo ja mu muchima.” Kafulumende walengele kavoto ka kumona bantu bafwainwa kubula kuya ku nkondo ne kumona bya kwiboba.
Mu kimyetu kicheche, Bafunda Baibolo 40 bebakashijile mu tuleya twa bashilikale, kabiji 8 bebatwajile ku France konka kwakosejile nkondo. Na mambo a ino nshiji, balongo mu Britain batumine nkalata kwi Kilolo mukatampe mu kafulumende aye Herbert Asquith ya kwijizhanya na mambo a balongo bo bakashile ne ikwabo panembelwe mazhina 5,500 ya kulomba kuba’mba kafulumende obepo kimo.
Kepo kwaishile sawakya wa kuba’mba balongo batanu na basatu bo batumine ku France basakwibaloza mambo bakana kulwa nkondo. Pano bino, bano balongo kechi bebepayile ne, bebakashiletu myaka jikumi. Bebabwezhezhe ku England ne kwibakashila mu tuleya twabula twa bashilikale.
Nkondo byo yatwajijile, muzhilo bamupimpwile, pano basendelenga ne baji na bakazhi. Mu muzhi wa Manchester, mu England bapelemo mambo Henry Hudson wajinga dokotala kabiji umo wa Bafunda Baibolo. Pa 3 August, 1916, kije kyachibile’mba nsatuki kabiji bamulipilishe mali ne kumutuma ku bushilikale. Kabiji kwajinga mambo akwabo mu muzhi wa Edinburgh mu Scotland. James Frederick Scott, musapwishi wa kimye kyonse wajinga na myaka 25 kechi bamutaine na mambo ne. Kafulumende wiatwajile ku kije kikwabo, pano bino, bealekele, pa kuba’mba bamoneko mambo akwabo mu London. Pa kimye kimo, mulongo Herbert Kipps bamupelemo mambo, kumulipilisha mali ne kumutuma ku nkondo.
Byo kyafikilenga mu September 1916, balongo 264 balombele kuba’mba bebafumyepo pa mutanchi wa kutwela bushilikale. Pa bano balongo, 5 bebafumishepo, bakwabo 154 bebatumine kuya na kwingila mingilo yakosa bingi ya kafulumende, bakwabo 23 bebapele mingilo ya bashilikale ya kubula kulwako nkondo, kabiji bakwabo 82 bebatumine ku bushilikale, kabiji bamo bebazhipawile ne kwibataya pa kazhima na mambo a kukana kutwela bushilikale. Bantu bavula bejizhañenye na mambo byo bamanyikilenga bano banabalume, onkao mambo kafulumende wibafumishe mu tuleya twa bashilikale ne kwibatwala mu makampu abula a bashilikale na kwingila.
Edgar Clay ne Pryce Hughes waishile kwikala kalama wa musampi mu Britain, baingilanga ku kizhiba mu Wales. Bino Herbert Senior wajinga pa batanu na basatu bo batwajile ku France, bamubwezhezhe ne kuya na kumukashila mu kaleya ka Wakefield mu Yorkshire. Bakwabo bebakashijile mu kaleya katama bingi ka Dartmoor mo baingilanga mingilo yakosa bingi, baishile kulenga jibumba jikatampe ja bantu bakaine kutwela bushilikale.
Frank Platt, ufunda Baibolo waswile kwingila mingilo ya bushilikale ya kubula kulwako nkondo, bamumanyikile bingi kimye kyo bamutwajile ku nkondo pano wakana kulwa. Atkinson Padgett wafunjile bukine aku utwelatu bushilikale, naye bamumanyikile bingi ku bakulumpe ba bashilikale na mambo kukana kulwa nkondo.
Nangwa kya kuba kala balongo bavula kechi bayukishe mwatala kubula kwivwanga mu malwañano ne, bafuukwilepo kuba bintu bitokesha Yehoba Lesa ku muchima. Abo bo twatongola mazhina mu uno sawakya ke bakumwenako bawama bingi mu kubula kwivwanga mu malwañano kikatakata “mu kimye kya lweseko.” (Lum. 3:10)—Kufuma mu butala bwetu mu Britain.
[Kipikichala pa peja 31]
Henry Hudson
[Kipikichala pa peja 31]
James Frederick Scott
[Kipikichala pa peja 31]
Pryce Hughes
[Kipikichala pa peja 32]
Kaleya ka Dartmoor mo bakashijile Bafunda Baibolo bavula bingi
[Kipikichala pa peja 32]
Herbert Senior
[Kipikichala pa peja 32]
Frank Platt