Nanchi Mwayuka Nyi?

Bya kupoyapoya bya kala byasolola byepi kifulo kyajingapo Beleshaza mu Babilona?

PA MYAKA yavula, bantu balengulula Baibolo baambanga’mba Mfumu Beleshaza watongolwa mu buku wa Danyela kechi wajingako ne. (Da. 5:1) Balangulukanga bino mambo bashayuka bapoya bya kupoyapoya kechi batainepo bishiino bimwesha’mba kine wajingako ne. Pano bino, ino milanguluko yapimpwilwe mu 1854. Mambo ka?

Mu uno mwaka, mwina Britain ukwasha bantu ba ku kyalo kyanji bekala mu kyalo kikwabo aye J. G. Taylor wafukulwile pajinga muzhi wa kala wa Ula ku mpunzha iji ku bulenge bwa kyalo kya Iraq. Munshi ya kyamba kyalepa, uno muntu wataainemo tumilondo twalepuluka twavula. Tuno tumilondo twalepa masentimita 10, kabiji banembelepo kya kukololola. Pa kamulondo kamo banembelepo mulombelo wa kuba’mba mfumu wa Babilona aye Nabonidasi ne mwananji mubeji aye Beleshaza kuba’mba bekale myaka yavula. Balengulula Baibolo baswile kuba’mba: Abino byo bataaine bimwesha’mba Beleshaza kine wajingako.

Nangwa byonkabyo, Baibolo kechi waambatu amba Beleshaza wajingako ne, bino waamba ne kuba’mba wajinga mfumu. Bino balengulula Baibolo bakizhinaukilenga. Mu mwaka wa 1875, shayuka wa sayansi muzungu aye William Talbot wanembele’mba bamo bamba’mba “Beleshaza walaminenga pa kimye kimo na shanji aye Nabonidasi. Bino kechi pajipo kishiino kimwesha kino ne.”

Nangwa byonkabyo, luno luzhinauko lwapwile kimye kyo batangile byambo byo banembele pa tumilondo tukwabo byamwesheshe kuba’mba shanji Beleshaza aye Mfumu Nabonidasi pa kimye kimo wafuminemo mu muzhi wa bufumu pa myaka yavula. Ñanyi kintu kyamwekele kimye kyo afuminepo? Buku umo waamba’mba: “Nabonidasi byo ayile mu buzha, washijile Beleshaza bufumu ne nzhita ikatampe ya bashilikale.” (Encyclopaedia Britannica) Onkao mambo, Beleshaza walaminenga pa kimye kimo ne shanji mu Babilona. Na mambo a kino, shayuka wa bya kupoyapoya ne milaka aye Alan Millard waambile’mba kyayijilemo “Buku wa Danyela kutela Beleshaza amba ‘mfumu.’”

Pano bino, ku bakalume ba Lesa, kishiino kyo baji nakyo kya kuba’mba buku wa Danyela wa kine kabiji wanembelwe na lutangijilo lwa Lesa kitanwa monka mu Baibolo.—2 Timo. 3:16.