မ့ၢ်နသ့ၣ်ညါဧါ

ဘၣ်ဃးဒီး စီၤဘ့ၤလၡါစၢ် လၢဘၤဘူၤလိၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်​ ပှၤဃုသ့ၣ်ညါတၢ်ဖိ ပာ်ဂၢၢ်ပာ်ကျၢၤဝဲဒ်လဲၣ်

လၢအနံၣ်အါမးအတီၢ်ပူၤ ပှၤလၢအဃု လံာ်စီဆှံအတၢ်ကမၣ်တဖၣ်​ တဲဝဲလၢ စီၤဘ့ၤလၡါစၢ် လၢလံာ်ဒၤနံးယ့လး ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲန့ၣ်​ တအိၣ်မူတ့ၢ် နီတဘျီဘၣ်. (ဒၤနံးယ့လး ၅:၁) မ့ၢ်လၢပှၤဃုသ့ၣ်ညါတၢ်ဖိတဖၣ်​ တထံၣ်ဝဲ တၢ်အုၣ်အသးလၢ စီၤဘ့ၤလၡါစၢ် အိၣ်မူတ့ၢ်ဝဲအဃိ ပှၤနာ်ဝဲဒ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်ဖဲ ၁၈၅၄ န့ၣ်အဝဲသ့ၣ်​ တနာ်ဝဲ ဒ်န့ၣ်လၢၤဘၣ်. ဘၣ်မနုၤအဃိလဲၣ်.

ဖဲနံၣ်အဝဲန့ၣ်န့ၣ်​ ကၠီ(န်) ကၠီၣ်​ ထ့လၢၤ လၢအမ့ၢ် ကီၢ်ဘြံးတၢၣ်​ အပှၤခၢၣ်စးတဂၤ ထံၣ်န့ၢ်ဝဲ တၢ်ဟးဂူာ်ဟးဂီၤတနီၤလၢ ဝ့ၢ်အူၢ်လၢအမ့ၢ် ဝ့ၢ်လၢပျၢၤန့ၣ်လီၤ. ဆၢကတီၢ်ခဲအံၤ တၢ်လီၢ်အံၤန့ၣ်​ အိၣ်လၢကီၢ်အံၣ်ရး ကလံၤထံးတခီလီၤ. လၢတၢ်သူၣ်ထီၣ်ဖးဒိၣ်တဖျၢၣ်​ အိၣ်တ့ၢ်ဝဲအလီၢ်န့ၣ်​ အဝဲထံၣ်န့ၢ်ဝဲ ဟီၣ်ခိၣ်ကိၢ်လိၣ်​ (clay cylinders) တဘျုးခါညါလီၤ. ဒီးကပံာ်ဘ့ၣ်ဘၣ်​ တခါစုာ်စုာ်န့ၣ်ထီဝဲ လွံၢ်လဲးမး (၁၀ စဲးထံၣ်မံထၢၣ်) ဒီးလၢအလိၤန့ၣ်​ ပှၤစိးပျၤဃာ် လံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်လၢ အလီၤဂာ်ဒ်သိးဒီး ပျၢ်ခိၣ်ထိးလီၤ. ဒီးလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ကိၢ်လိၣ်​ တခါအလိၤန့ၣ်​ ပှၤထံၣ်န့ၢ် တၢ်ထုကဖၣ်လၢ ဘၣ်ဃးဒီး ဘၤဘူၤလိၣ်အစီၤပၤ နဘိၣ်နၤဒဲး ဒီးအဖိခွါလၢ အဒိၣ်ကတၢၢ် စီၤဘ့ၤလၡါစၢ် အသးသမူကထီအဂီၢ်လီၤ. ခီဖျိလၢ တၢ်ဃုထံၣ်န့ၢ်အံၤအဃိ ပှၤလၢအဃုတၢ်ကမၣ်တဖၣ်​ ဘၣ်တူၢ်လိာ်ဝဲလၢ စီၤဘ့ၤလၡါစၢ် အိၣ်မူတ့ၢ်ဝဲ အနီၢ်ကီၢ်လီၤ.

လံာ်စီဆှံ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ စီၤဘ့ၤလၡါစၢ်န့ၣ်​ အိၣ်မူတ့ၢ်ဝဲ တကးဒံးဘၣ်​ မ့ၢ်စ့ၢ်ကီး စီၤပၤတဂၤလီၤ. အဃိ ပှၤလၢအဃုတၢ်ကမၣ်တဖၣ်​ အိၣ်ဒီးတၢ်သးဒ့ဒီဒံးလီၤ. အဒိ ဖဲ ၁၈၇၅ နံၣ်အခိၣ်အဃၢၤန့ၣ်​ ကီၤလၤဝါ အပှၤစဲအ့ၣ်ဖိ ဝ့လံၤယၢၤ(မ်) ထါဘဲၤ(ထ်) ကွဲးဝဲလၢ ပှၤတနီၤတဲဝဲလၢ “စီၤဘ့ၤလၡါစၢ်န့ၣ်​ ပၢတၢ်ဒီးအပၢ် နဘိၣ်နၤဒဲး လၢတၢ်ဆၢကတီၢ် တကတီၢ်ဃီလီၤ. ဘၣ်ဆၣ်​ ဘၣ်ဃးဒီးတၢ်ဂ့ၢ်အံၤန့ၣ်​ တၢ်အုၣ်အသး တအိၣ်ဝဲ နီတမံၤဘၣ်.”

ဟီၣ်ခိၣ်ကိၢ်လိၣ်​ အဂၤတဖၣ်​ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ စီၤဘ့ၤလၡါစၢ်အပၢ် နဘိၣ်နၤဒဲးန့ၣ်​ အမ့ၢ်ဟးထီၣ်လၢ ဝ့ၢ်ဘၤဘူၤလိၣ်အပူၤတဘျီန့ၣ်​ ယံာ်လၢအနံၣ်တဖၣ်ညါလီၤ. ခီဖျိလၢ တၢ်ဃုထံၣ်န့ၢ်အံၤအဃိ တၢ်တဲအါတဲစှၤလိာ်သး လီၤစှၤဝဲလီၤ. ဖဲအဝဲတအိၣ်ဘၣ်​ အဆၢကတီၢ် တၢ်မနုၤကဲထီၣ်အသးလဲၣ်. ဘြံးတၢၣ်နံခၤအလံာ်ပီညါဂံၢ်ထံး (Encyclopaedia Britannica) တဲဝဲလၢ “ဖဲနဘိၣ်နၤဒဲး အိၣ်လၢထံကီၢ်အဂၤတဘ့ၣ်အခါ အဝဲအးလီၤတ့ၢ် အတၢ်ပၢအလီၢ် ဒီးအသုးမုၢ်သံၣ်ဘိ လၢအဂ့ၤကတၢၢ်တဖၣ်လၢ စီၤဘ့ၤလၡါစၢ် အစုပူၤလီၤ.” ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ်​ စီၤဘ့ၤလၡါစၢ် ပၢတၢ်လၢ အပၢ်အလီၢ် လၢဝ့ၢ်ဘၤဘူၤလိၣ်အပူၤလီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ အဲလဲၣ်​ မ့လၢၤ လၢအမ့ၢ် ပှၤဃုသ့ၣ်ညါ တၢ်ဖိတၢ်လံၤလၢပျၢၤ ဒီးပှၤကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့လၢ ကျိာ်တကပၤန့ၣ်​ တဲဝဲလၢ “လံာ်ဒၤနံးယ့လး ကိးဝဲစီၤဘ့ၤလၡါစၢ်လၢ ‘စီၤပၤ’” န့ၣ်မ့ၢ်တၢ်လၢအကြၢးအဘၣ်လီၤ.

လၢယွၤအခ့အပှၤတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်​ လံာ်ဒၤနံးယ့လး မ့ၢ်လံာ်လၢ ပှၤနာ်န့ၢ်အီၤသ့ ဒီးဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ ကစၢ်ယွၤအသးစီဆှံန့ၣ်​ လံာ်စီဆှံ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ တၢ်အုၣ်အသးလီၤ.—၂ တံၤမသ့း ၃:၁၆.