တၢ်ဂ့ၢ်လၢလံာ်အကတၢၢ်
၁ ယဟိဝၤ
ကစၢ်ယွၤအမံၤမ့ၢ် ယဟိဝၤဒီး မံၤအံၤအခီပညီမ့ၢ် “အဝဲဒုးကဲထီၣ်တၢ်” လီၤ. ယဟိဝၤယွၤမ့ၢ် သ့တၢ်လၢာ်ကစၢ်ဒီး အဝဲတ့လီၤတၢ်ခဲလၢာ်လီၤ. အဝဲအိၣ်ဒီးတၢ်စိတၢ်ကမီၤ လၢလၢပှဲၤပှဲၤအဃိ တၢ်လၢအအဲၣ်ဒိးမၤဝဲ တမံၤဂ့ၤတမံၤဂ့ၤန့ၣ် မၤဝဲသ့လီၤ.
လၢဧ့ၤဘြံၤအကျိာ်န့ၣ် ကစၢ်ယွၤအမံၤ ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ လံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်လွံၢ်ဖျၢၣ်လီၤ. လံာ်စီဆှံတၢ်ကွဲးအသးအခီၣ်ထံးလၢ ဧ့ၤဘြံၤကျိာ်န့ၣ် ကစၢ်ယွၤအမံၤပၣ်ဃုာ်ဝဲ အဘျီ ၇,၀၀၀ ဃၣ်ဃၣ်လီၤ. ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ် ကိးဝဲယွၤအမံၤယဟိဝၤန့ၣ် အသီၣ်တဒ်သိးလိာ်အသးဘၣ်. မ့ၢ်လၢပတၢ်ကတိၤအကျိာ် တဒ်သိးလိာ်အသးအဃိလီၤ.
၂ လံာ်စီဆှံန့ၣ် “ကွဲးအသးလၢ ယွၤအသးစီဆှံ”
ကစၢ်ယွၤသူဝဲ ပှၤပိာ်ခွါတနီၤလၢ ကကွဲးဝဲလံာ်စီဆှံဘၣ်ဆၣ် တမ့ၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်ဒုးအိၣ်ထီၣ် လံာ်စီဆှံဘၣ်. လံာ်စီဆှံန့ၣ် ကစၢ်ယွၤဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲလီၤ. အဒိ တဘျီတခီၣ်န့ၣ် တၢ်မၤခိၣ်တဂၤ ကမၢဝဲအနဲၣ်ရွဲၣ်တဂၤ ကွဲးန့ၢ်အီၤလံာ်ပရၢတဘ့ၣ်န့ၣ်လီၤ. နဲၣ်ရွဲၣ်တဂၤအံၤ ကဘၣ်ကွဲးလီၤဝဲတၢ်မၤခိၣ် အတၢ်ဆိကမိၣ်လၢ လံာ်အံၤအပူၤလီၤ. ဒ်န့ၣ်အသိး ဖဲပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ် ကွဲးလံာ်စီဆှံအဆၢကတီၢ်န့ၣ် သးစီဆှံမၤစၢၤအဝဲသ့ၣ် ဒ်သိးကကွဲးနီၣ်ဃာ်ဝဲ ကစၢ်ယွၤအတၢ်ဆိကမိၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးယွၤအသးစီဆှံ မၤစၢၤအဝဲသ့ၣ် လၢကျဲအါဘိလီၤ. တဘျီတခီၣ်န့ၣ် ကစၢ်ယွၤဒုးထံၣ်အဝဲသ့ၣ် တၢ်ထံၣ်လၢညါခီ မ့တမ့ၢ် တၢ်မံမီၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဝံၤဒီးအဝဲသ့ၣ်ကွဲးနီၣ်ဝဲ တၢ်လၢအထံၣ်ဝဲတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
၃ တၢ်သိၣ်တၢ်သီမိၢ်ပှၢ်တဖၣ်
တၢ်သိၣ်တၢ်သီမိၢ်ပှၢ်လၢ လံာ်စီဆှံအပူၤအံၤ မၤစၢၤပှၤဒ်သိး ပဆၢတဲာ်တၢ်လၢအဘၣ် ကသ့အဂီၢ်လီၤ. အဒိ တၢ်သိၣ်တၢ်သီမိၢ်ပှၢ်လၢအစံးဝဲ “တၢ်ရ့လိာ်လၢအအၢအသီန့ၣ်, မၤအၢလီၤတၢ်အလုၢ်အလၢ်လၢအဂ့ၤတဖၣ်” န့ၣ်သိၣ်လိပှၤလၢ ပမ့ၢ်ရ့ဒီးပှၤလၢအအၢန့ၣ် ကမၤဘၣ်ဒိပလုၢ်ပလၢ်လၢအဂ့ၤ ဒီးပမ့ၢ်ရ့ဒီးပှၤလၢအဂ့ၤန့ၣ် ကကဲဘျုးလၢပတၢ်အိၣ်မူအဂီၢ်လီၤ. (၁ ကရံၣ်သူး ၁၅:၃၃) ဒီးတၢ်သိၣ်တၢ်သီမိၢ်ပှၢ်လၢအမ့ၢ် “ကယဲၢ်တၢ်လၢ ပှၤကညီဖှံဝဲတမံၤမံၤန့ၣ်, ကကူးအဝဲန့ၣ်စ့ၢ်ကီးလီၤ.” တၢ်အံၤသိၣ်လိပှၤလၢ ပမ့ၢ်အိၣ်ဒီး လုၢ်လၢ်သကဲာ်ပဝးလၢအတဂ့ၤန့ၣ် ပဟးဆှဲးတၢ်လၢ အကဟဲကဲထီၣ်အသး ဒီးပှၤတသ့ဘၣ်.—ကလၤတံ ၆:၇.
၄ ဝံအတၢ်စံးပာ်
မ့ၢ်တၢ်ကစီၣ်လၢ အဟဲလၢ ယွၤအအိၣ်လီၤ. တၢ်ကစီၣ်အံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ ကစၢ်ယွၤအတၢ်ဘၣ်သး, တၢ်သိၣ်လိ, တၢ်မၤလိာ် မ့တမ့ၢ် တၢ်စံၣ်ညီၣ်အကစီၣ်သ့ဝဲလီၤ. မ့ၢ်စ့ၢ်ကီးတၢ်ကစီၣ်လၢ ဘၣ်ဃးဒီးတၢ်ကမၤအသးလၢ ခါဆူညါအဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. ဝံအတၢ်စံးပာ်လၢ လံာ်စီဆှံအပူၤန့ၣ် ဟဲလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်တ့ၢ်ဝဲ အါမးလံ.
၅ ဝံအတၢ်စံးပာ်လၢ ဘၣ်ဃးဒီးမ့းၡံအၤ
ယ့ၣ်ၡူးမ့ၢ်ပှၤတဂၤလၢ အမၤလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်ဝဲ ဝံအတၢ်စံးပာ်လၢ အဘၣ်ဃးဒီးမ့းၡံအၤန့ၣ်လီၤ. ကွၢ်တၢ်လွံၢ်နၢၣ်လၢ အခိၣ်တီမ့ၢ်ဝဲ “ဝံအတၢ်စံးပာ် ဘၣ်ဃးဒီးမ့းၡံအၤ” တက့ၢ်.
▸ တၢ်မၤလိ ၂, အဆၢ ၁၇, တၢ်ဂ့ၢ်အဘျဲၣ်.
၆ ယဟိဝၤယွၤအတၢ်တိာ်ပာ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်အဂီၢ်
ဖဲယဟိဝၤယွၤ တ့လီၤဝဲဟီၣ်ခိၣ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ် တ့လီၤဝဲလၢ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိလၢ အအဲၣ်ဘၣ်အီၤအဂီၢ် ဒီးမုၢ်လၢ်ဝဲလၢ ဟီၣ်ခိၣ်အံၤကကဲထီၣ် ပၤရဒံစူးလီၤ. ယွၤအတၢ်တိာ်ပာ် ဘၣ်ဃးဒီးဟီၣ်ခိၣ်န့ၣ် တဆီတလဲဝဲနီတဘျီဘၣ်. တယံာ်လၢၤဘၣ်န့ၣ် ကစၢ်ယွၤကမၤလီၤမၢ်ကွံာ် တၢ်အၢတၢ်သီဒီး ကဟ့ၣ်လီၤအပှၤဂီၢ်မုၢ်လၢ တၢ်မူအထူအယိာ်န့ၣ်လီၤ.
၇ စၤတၣ် မုၣ်ကီၤလံၢ်
မုၣ်ကီၤလံၢ်န့ၣ် မ့ၢ်မူခိၣ်ကလူးအဆိကတၢၢ်တဂၤလၢ အထီဒါယွၤလီၤ. ခီဖျိလၢ အဝဲထီဒါယဟိဝၤယွၤအဃိ ဘၣ်တၢ်ကိးအီၤလၢ စၤတၣ် ဒီးအခီပညီမ့ၢ်ဝဲ “ပှၤလၢအထီဒါတၢ်” လီၤ. မ့မ့ၢ်အမံၤမုၣ်ကီၤလံၢ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ယုၢ်န့ၢ်အီၤ ခီဖျိလၢ အဝဲတဲလံၣ်တဲလီတၢ် ဘၣ်ဃးဒီးယွၤအဂ့ၢ် ဒီးလီန့ၢ်ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိအဃိန့ၣ်လီၤ. မံၤအဝဲအံၤအခီပညီမ့ၢ်ဝဲဒၣ် “ပှၤကတိၤခဲၣ်သူခဲၣ်ဂီၤတၢ်” လီၤ.
၈ မူခိၣ်ကလူးတဖၣ်
တချုးလၢ ယဟိဝၤယွၤတ့လီၤ ဟီၣ်ခိၣ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ် တ့လီၤဆိဝဲမူခိၣ်ကလူးတဖၣ် ဒ်သိးအဝဲသ့ၣ်ကအိၣ်ဝဲလၢမူခိၣ်အဂီၢ်လီၤ. မူခိၣ်ကလူးန့ၣ် အနီၣ်ဂံၢ်အိၣ်ဝဲ အကကွဲၢ်တကယၤဘျဲၣ်န့ၣ်လီၤ. (ဒၤနံးယ့လး ၇:၁၀) အဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဒီးအနီၢ်ကစၢ်အမံၤ ဒီးအတၢ်ပာ်သူၣ်ပာ်သး လီၤဆီလိာ်သး တဂၤဒီးတဂၤလီၤ. မူခိၣ်ကလူးလၢအတီဒီးယွၤန့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်ဆီၣ်လီၤသး ဒီးတအဲၣ်ဒိးဝဲလၢ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ ကဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ်အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်. အဝဲသ့ၣ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲမူဒါ အကလုာ်ကလုာ်လၢ အပတီၢ်လီၤဆီလိာ်သးန့ၣ်လီၤ. အဒိ အဝဲသ့ၣ်တနီၤနီၤန့ၣ် မၤတၢ်လၢယွၤအလီၢ်ပစိာ်အမဲာ်ညါ, ဆှၢလီၤယွၤအတၢ်ကစီၣ်, ဒီသဒၢဒီးဟံးစုနဲၣ်ကျဲဝဲ ယွၤအခ့အပှၤလၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢ, ဟ့ၣ်တၢ်စံၣ်ညီၣ်ဒ် ကစၢ်ယွၤဆၢတဲာ်ဝဲအသိး ဒီးဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတၢ်စံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ်မၤန့ၣ်လီၤ. (စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၃၄:၇; လီၣ်ဖျါ ၁၄:၆; ၂၂:၈, ၉) ခါဆူညါ ဖဲတၢ်ဒုးအၢ်မက့းဒိၣ် အိၣ်ထီၣ်အခါန့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ကဒုးစၢၤယ့ၣ်ၡူးလီၤ.—လီၣ်ဖျါ ၁၆:၁၄, ၁၆; ၁၉:၁၄, ၁၅.
▸ တၢ်မၤလိ ၃, အဆၢ ၅; တၢ်မၤလိ ၁၀, အဆၢ ၁
၉ တၢ်ဒဲးဘး
တၢ်ဒဲးဘးန့ၣ် အဲၣ်ဒိးစံးဝဲတၢ်လၢပတူၢ်ဘၣ်, တၢ်လၢပဆိကမိၣ် မ့တမ့ၢ် တၢ်လၢပမၤအီၤတဖၣ် လၢအတဘၣ်ယဟိဝၤယွၤအသးန့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်လၢတၢ်ဒဲးဘးမၤဘၣ်ဒိ ပတၢ်ရ့လိာ်သးဒီးယွၤအဃိ ကစၢ်ဟ့ၣ်လီၤပှၤတၢ်သိၣ်တၢ်သီတဖၣ် ဒ်သိးပသုတမၤဘၣ် တၢ်ဒဲးဘးတဂ့ၤအဂီၢ်လီၤ. လၢအခီၣ်ထံး ယဟိဝၤယွၤတ့လီၤတၢ်ခဲလၢာ်န့ၣ် လၢဝဲပှဲၤဝဲလီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ဖဲနီၢ်အံၣ်အုဒီးစီၤအၤဒၣ် ဆၢတဲာ်လီၤအသးလၢ တဒိကနၣ်ဝဲ ယဟိဝၤယွၤအကလုၢ်အခါ အဝဲသ့ၣ်ကဲထီၣ်ပှၤတၢ်ဒဲးဘးဖိ ဒီးတလၢပှဲၤဝဲလၢၤဘၣ်. အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ပှၢ်ထီၣ် ဒီးသံဝဲလီၤ. ခီဖျိလၢ ပဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ဒဲးဘးလၢ စီၤအၤဒၣ်အအိၣ်အဃိ ပဝဲစ့ၢ်ကီးပပှၢ်ထီၣ် ဒီးပဘၣ်သံလီၤ.
▸ တၢ်မၤလိ ၃, အဆၢ ၇; တၢ်မၤလိ ၅, အဆၢ ၃
၁၀ အၢ်မက့းဒိၣ်
အၢ်မက့းဒိၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ယွၤ အတၢ်ဒုးလၢ အကမၤဟးဂီၤကွံာ် မုၣ်ကီၤလံၢ်အတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤဒီး တၢ်အၢတၢ်သီခဲလၢာ်န့ၣ်လီၤ.
▸ တၢ်မၤလိ ၃, အဆၢ ၁၃; တၢ်မၤလိ ၈, အဆၢ ၁၈
၁၁ ယွၤအဘီအမုၢ်
ယွၤအဘီအမုၢ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ပၢတၢ်ပြးတခါလၢ ယဟိဝၤယွၤဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ လၢမူခိၣ်န့ၣ်လီၤ. ယ့ၣ်ၡူးခရံာ်န့ၣ်ပၢတၢ်လၢ ယွၤအဘီအမုၢ်အပူၤ ဒ်စီၤပၤအသိးန့ၣ်လီၤ. ခါဆူညါန့ၣ် ယဟိဝၤယွၤ ကသူဝဲဘီမုၢ်အံၤဒ်သိး ကမၤဟးဂီၤကွံာ်ဝဲ တၢ်အၢတၢ်သီခဲလၢာ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးယွၤအဘီအမုၢ်အံၤ ကပၢက့ၤဝဲဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်န့ၣ်လီၤ.
၁၂ ယ့ၣ်ၡူးခရံာ်
တချုးကစၢ်ယွၤတ့လီၤ တၢ်အဂၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် အဝဲတ့လီၤဆိဝဲ ယ့ၣ်ၡူးလီၤ. ယဟိဝၤယွၤဆှၢလီၤ ယ့ၣ်ၡူးဆူ ဟီၣ်ခိၣ်ချၢ ဒ်သိးကတူၢ်သံအသးလၢ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ်အဂီၢ်လီၤ. ဝံၤဒီးယဟိဝၤယွၤ မၤသမူထီၣ်က့ၤအီၤလီၤ. ခဲအံၤ ယ့ၣ်ၡူးကဲထီၣ်ဘီမုၢ်အစီၤပၤဒီး ပၢတၢ်လၢမူခိၣ်လီၤ.
၁၃ ဝံအတၢ်စံးပာ်လၢ ဘၣ်ဃးဒီး တၢ်နွံအဘျီ ၇၀
မ့းၡံအၤ ကဟဲပၢၢ်ထီၣ်လၢ အဆၢကတီၢ်ဖဲလဲၣ်န့ၣ် လံာ်စီဆှံတဲဆိပာ်စၢၤဝဲလီၤ. ဒီးပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ မ့းၡံအၤကဟဲပၢၢ်ထီၣ်ဝဲဖဲ တၢ်နွံအဘျီ ၆၉ ကတၢၢ်ကွံာ်ဝဲအဆၢကတီၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်နွံအဘျီ ၆၉ အံၤစးထီၣ်အသးဖဲ ချ.ခ.န ၄၅၅ နံၣ် ဒီးကတၢၢ်ကွံာ်ဝဲဖဲ ခ.န ၂၉ နံၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်နွံအဘျီ ၆၉ အံၤကတၢၢ်ကွံာ်ဝဲဖဲ ခ.န ၂၉ န့ၣ်ပသ့ၣ်ညါဘၣ်ဒ်လဲၣ်. တၢ်နွံအဘျီ ၆၉ အံၤစးထီၣ်ဖဲ ချ.ခ.န ၄၅၅ နံၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် စီၤနဃ့မယၤက့ၤတုၤလၢ ယရူၤၡလ့ၣ် ဒီးစးထီၣ်ဘှီထီၣ်က့ၤ ဝ့ၢ်အံၤန့ၣ်လီၤ. (ဒၤနံးယ့လး ၉:၂၅; နဃ့မယၤ ၂:၁, ၅-၈) ညီနုၢ်တနွံန့ၣ် အိၣ်ဝဲနွံသီလီၤ. ဘၣ်ဆၣ် တၢ်နွံလၢဝံအတၢ်စံးပာ်အပူၤန့ၣ် တအဲၣ်ဒိးစံးဝဲထဲ နွံသီဘၣ်. ဒ်လံာ်စီဆှံပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲအသိး ပမ့ၢ်တဲဘၣ်ဃးဒီး ဝံအတၢ်စံးပာ်အဂ့ၢ်န့ၣ် ပကဘၣ်ဒွး “တနံၣ်လၢတနံၤအဂီၢ်” လီၤ. မ့မ့ၢ်ဒ်န့ၣ်န့ၣ် တနွံန့ၣ်အဲၣ်ဒိးစံးဝဲ နွံနံၣ်န့ၣ်လီၤ. (၄ မိၤၡ့ ၁၄:၃၄, ယဃ့းစက့လး ၄:၆) လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ပမ့ၢ်ဒွးတနွံလၢနွံနံၣ်န့ၣ် တၢ်နွံအဘျီ ၆၉ န့ၣ်ကအိၣ်ဝဲ ၄၈၃ နံၣ် (၆၉ x ၇)န့ၣ်လီၤ. ဒီးပမ့ၢ်စးထီၣ်ဂံၢ်အီၤဖဲ ချ.ခ.န ၄၅၅ နံၣ်န့ၣ်ကကတၢၢ်ကွံာ်ဝဲဖဲ ခ.န ၂၉ နံၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲ ခ.န ၂၉ နံၣ်န့ၣ်ယ့ၣ်ၡူးဒိးဘျၢထံဒီး ကဲထီၣ်မ့းၡံအၤန့ၣ်လီၤ.—လူၤကၣ် ၃:၁, ၂, ၂၁, ၂၂.
ဝံအတၢ်စံးပာ်အံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲလၢ တၢ်ဆၢကတီၢ်ကအိၣ်ဒံးဝဲ တနွံန့ၣ်လီၤ. တၢ်အနွံအံၤအဲၣ်ဒိးစံးဝဲ ဆူမဲာ်ညါနွံနံၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဆၢကတီၢ်နွံနံၣ်အံၤ အတီၢ်ပူၤန့ၣ် မ့းၡံအၤဘၣ်တၢ်မၤသံအီၤဖဲ ခ.န ၃၃ နံၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးစးထီၣ်ဖဲ ခ.န ၃၆ နံၣ်န့ၣ် ဘီမုၢ်တၢ်သးခုကစီၣ်အံၤ တဘၣ်တၢ်စံၣ်တဲၤတဲလီၤအီၤထဲလၢ ပှၤယူဒၤဖိအအိၣ်လၢၤဘၣ်. ဒီးဘၣ်တၢ်စံၣ်တဲၤတဲလီၤအီၤလၢ ပှၤကိးကလုာ်ဒဲးအကျါလီၤ.—ဒၤနံးယ့လး ၉:၂၄-၂၇.
၁၄ တၢ်သိၣ်လိကမၣ်လၢ ဘၣ်ဃးဒီးယွၤသၢဂၤတဂၤဃီ
လံာ်စီဆှံသိၣ်လိပှၤလၢ ယဟိဝၤယွၤမ့ၢ်တၢ်ဘၣ်တ့ကစၢ် ဒီးတချုးလၢအဝဲတ့လီၤတၢ်အဂၤတဖၣ်အခါ တ့လီၤဆိဝဲယ့ၣ်ၡူးလီၤ. (ကလီးစဲ ၁:၁၅, ၁၆) ယ့ၣ်ၡူးန့ၣ်တမ့ၢ် သ့တၢ်လၢာ်ကစၢ်ဘၣ်. ဒီးအဝဲတစံးဝဲလၢ အထဲသိးဒီးကစၢ်ယွၤ နီတဘျီဘၣ်. လၢတၢ်န့ၣ်အလီၢ် ယ့ၣ်ၡူးစံးဝဲလၢ– “ယပၢ်ဒိၣ်န့ၢ်ယၤတက့ၢ်လီၤ.” (ယိၤဟၣ် ၁၄:၂၈; ၁ ကရံၣ်သူး ၁၅:၂၈) ဘၣ်ဆၣ် တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါခိၣ်နၢ်တနီၤန့ၣ် သိၣ်လိဝဲလၢ ပၢ်, ဖိခွါ ဒီးသးစီဆှံန့ၣ် မ့ၢ်ဒၣ်တဂၤဃီလီၤ. တၢ်ကတိၤလၢအမ့ၢ် “ယွၤသၢဂၤတဂၤဃီ” န့ၣ်တအိၣ်လၢ လံာ်စီဆှံအပူၤ နီတဘျီဘၣ်. တၢ်အံၤမ့ၢ်ဒၣ်တၢ်သိၣ်လိလၢ အကမၣ်လီၤ.
သးစီဆှံန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ ယွၤအစိကမီၤလၢ ကစၢ်သူဝဲဒ်သိးကမၤလၢပှဲၤ အတၢ်ဘၣ်သးအဂီၢ်လီၤ. သးစီဆှံန့ၣ်တမ့ၢ်ပှၤတဂၤဘၣ်. အဒိ ခရံာ်ဖိလၢညါတဖၣ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ် “ခဲလၢာ်လၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ် ဒီးသးစီဆှံ” ဒီးယဟိဝၤယွၤစံးဝဲလၢ– “ယကလူလီၤဂၢ်လီၤယသးလၢ ကယဲၢ်တၢ်ညၣ်ခဲလၢာ်အလိၤ” လီၤ.—မၤတၢ် ၂:၁-၄, ၁၇.
▸ တၢ်မၤလိ ၄, အဆၢ ၁၂; တၢ်မၤလိ ၁၅, အဆၢ ၁၇
၁၅ ထူၣ်စုညါ
ဖဲခရံာ်ဖိအမ့ၢ်အတီတဖၣ် ဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ်ယွၤအခါန့ၣ် အဝဲသ့ၣ်တသူဝဲ ထူၣ်စုညါဘၣ်. ဘၣ်မနုၤအဃိလဲၣ်.
(၁) တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါအကမၣ်တဖၣ် သူဝဲထူၣ်စုညါန့ၣ် အိၣ်လံဖးယံာ်လံ. အဒိ လၢပျၢၤန့ၣ် ပှၤသူဝဲထူၣ်စုညါလၢ မိၢ်လုၢ်ပၢ်လၢ်အတၢ်ဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ်အပူၤ ဒီးပှၤသူခိၣ်ဖိတဖၣ်သူဝဲ လၢအချံအသၣ်ကဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ်ဝဲအဂီၢ်လီၤ. ယ့ၣ်ၡူးသံဝံၤပူၤကွံာ်အနံၣ် ၃၀၀ အတီၢ်ပူၤန့ၣ် ပှၤခရံာ်ဖိတဖၣ်တသူဝဲထူၣ်စုညါလၢ တၢ်ဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ်အပူၤဒံးဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် လၢခံန့ၣ်ရိမ့ၤအစီၤပၤ ခါစထဲးထံၤ ဒုးကဲထီၣ်ဝဲထူၣ်စုညါလၢ ခရံာ်ဖိအတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါ အတၢ်ပနီၣ်လီၤ. တၢ်ပနီၣ်တခါအံၤ ဘၣ်တၢ်သူအီၤဒ်သိး ခရံာ်ဖိတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါ အမံၤကဟူသၣ်ကဖျါအဂီၢ်လီၤ. ထူၣ်စုညါန့ၣ် တဘၣ်ဃးလိာ်အသးဒီး ယ့ၣ်ၡူးဘၣ်. The New Catholic Encyclopedia ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ– “ထူၣ်စုညါန့ၣ် ဘၣ်တၢ်သူအီၤတချုးလၢ ခရံာ်ဖိတၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါ စးထီၣ်အသးအဆၢကတီၢ် ဒီးပှၤလၢအတမ့ၢ် ခရံာ်ဖိတဖၣ်သူဝဲစ့ၢ်ကီးလီၤ.”
(၂) ယ့ၣ်ၡူးတသံလၢ ထူၣ်စုညါအလိၤဘၣ်. ကြံးတၢ်ကတိၤလၢ ဘၣ်တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံက့ၤအီၤလၢ “ထူၣ်စုညါ” န့ၣ်အခီပညီမ့ၢ်ဝဲ “သ့ၣ်တၢၣ်” “သ့ၣ်” မ့တမ့ၢ် “သ့ၣ်တထူၣ်” န့ၣ်လီၤ. The Companion Bible ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ– ပမ့ၢ်ကွၢ်လၢ [တၢ်အၢၣ်လီၤအီလီၤအသီ] လၢကြံးကျိာ်န့ၣ် တၢ်လၢအဒုးဆိကမိၣ်ပှၤလၢ ယ့ၣ်ၡူးသံလၢ ထူၣ်စုညါအလိၤန့ၣ်တအိၣ်ဝဲနီတမံၤဘၣ်.
(၃) ယဟိဝၤယွၤတအဲၣ်ဒိးလၢ ပကသူတၢ်ဂီၤတၢ်ဖှီၣ် မ့တမ့ၢ် တၢ်ပနီၣ်လၢ တၢ်ဘူၣ်ထီၣ်ဘါထီၣ်အပူၤဘၣ်.—၂ မိၤၡ့ ၂၀:၄, ၅; ၁ ကရံၣ်သူး ၁၀:၁၄.
၁၆ တၢ်သ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်က့ၤအမူးပွဲ
ယ့ၣ်ၡူးမၤလိာ်အပျဲၢ်အဘီၣ်တဖၣ်လၢ ကမၤဝဲတၢ်သ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်အမူးပွဲလၢ အတၢ်သံအဂီၢ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်မၤဝဲ တၢ်သ့ၣ်နီၣ်ထီၣ် အမူးပွဲအံၤကိးနံၣ်ဒဲး ဖဲလါနံစၣ် ၁၄ သီန့ၣ်လီၤ. မူးပွဲအံၤအမုၢ်နံၤမုၢ်သီန့ၣ် လီၤပလိာ်လိာ်အသးဒီး မုၢ်နံၤမုၢ်သီလၢ ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိမၤဝဲ ဘူၣ်လဲၤကပာ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲပှၤမၤဝဲတၢ်သ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်အမူးပွဲအခါ ပှၤနီၤလီၤဝဲကိၣ်ဒီးစပံးထံဆူ ပှၤကိးဂၤဒဲးအအိၣ်လီၤ. ကိၣ်ဒီးစပံးထံန့ၣ် ဘၣ်တၢ်ဒိလီၤအီၤလၢ ယ့ၣ်ၡူးအနီၢ်ခိဒီးအသွံၣ်လီၤ. ပှၤလၢအကပၢဃုာ်တၢ်ဒီး ယ့ၣ်ၡူးလၢမူခိၣ်န့ၣ် ကအီၣ်ဝဲကိၣ်ဒီးစပံးထံလီၤ. မ့မ့ၢ်ပှၤလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်မုၢ်လၢ်လၢ ကအိၣ်မူဘၣ်ဝဲလၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢ လီၤထူလီၤယိာ်န့ၣ် ဟဲထီၣ်ဝဲတၢ်သ့ၣ်နီၣ်ထီၣ်အမူးပွဲလၢ တၢ်ယူးယီၣ်ပာ်ကဲအပူၤ ဘၣ်ဆၣ်တအီၣ်ဝဲကိၣ်ဒီး စပံးထံဘၣ်.
၁၇ သး
လံာ်စီဆှံလၢ မ့ၤစံၣ်ထုးထီၣ်ဝဲလၢ ကညီအကျိာ်န့ၣ် သူဝဲတၢ်ကတိၤတဖျၢၣ်လၢ အမ့ၢ် “သး” န့ၣ် အခီပညီအိၣ်ဝဲအါမံၤလီၤ. အဒိ တဘျီတခီၣ် တၢ်ကတိၤတဖျၢၣ်အံၤ အဲၣ်ဒိးစံးဝဲ ပှၤနီၢ်သးဖိ မ့တမ့ၢ် သးစီဆှံ (ယွၤအစိကမီၤလၢ ကစၢ်သူဝဲဒ်သိး ကမၤလၢပှဲၤအတၢ်ဘၣ်သးအဂီၢ်) န့ၣ်လီၤ.—၂ မိၤၡ့ ၃၅:၂၁; စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၁၀၄:၂၉; မးသဲ ၈:၁၆; လူၤကၣ် ၁၁:၁၃. တကးဒံးဘၣ် တဘျီတခီၣ် တၢ်ကတိၤတဖျၢၣ်အံၤ အဲၣ်ဒိးစံးစ့ၢ်ကီးဝဲ (၁) ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ, (၂) ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိ, မ့တမ့ၢ် (၃) ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ ဒီးဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိအသးသမူန့ၣ်လီၤ. ပာ်သူၣ်ပာ်သး တၢ်အဒိလၢ လာ်တဖၣ်အံၤတက့ၢ်.
ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ. “လၢစီၤနိအၤအစိၤ . . . ပှၤစှၤဂၤ, ဒ်ပစံးတၢ်အသိး, ပှၤအသးဃိးဂၤ, တုၤလၢတၢ်အုၣ်က့ၤခီၣ်က့ၤအီၤလၢထံလီၤ.” (၁ ပ့းတရူး ၃:၂၀) ဖဲအံၤပထံၣ်ဘၣ်လၢ တၢ်ကတိၤတဖျၢၣ်လၢ အမ့ၢ် “သး” န့ၣ်အခီပညီမ့ၢ်ဝဲဒၣ် ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ– စီၤနိအၤ, အမါ, အဖိခွါသၢဂၤ ဒီးအဒဲၣ်မုၣ်သၢဂၤလီၤ.
ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိ. “ဒီးယွၤတ့လီၤတၢ်သးဖးဒိၣ်, ဒီးကယဲၢ်တၢ်အသးလၢ အဟူးသ့ဂဲၤသ့လၢ ထံဖှံထီၣ်န့ၢ်အီၤအါအါကလဲာ်, ဒ်အကလုာ်အသိး, ဒီးတၢ်အယူၤကိးအကလုာ်ဒဲး ဒ်အကလုာ်အသိးန့ၣ်လီၤ. ဒီးယွၤထံၣ်ဝဲလၢအဂ့ၤလီၤ. ဒီးယွၤစံးဝဲဒၣ်, မ်ဟီၣ်ခိၣ်ဖှံထီၣ်န့ၢ် တၢ်အသးဒ်အကလုာ်အသိး, ဆၣ်ဧိၤကီၢ်ဧိၤအဒၢ, ဒီးတၢ်အစွါအစွဲ, ဒီးဆၣ်ဧိၤကီၢ်ဧိၤအမံၤ ဒ်အကလုာ်အသိးန့ၣ်တက့ၢ်. ဒီးတၢ်မၤအသးဒ်န့ၣ်လီၤ.”—၁ မိၤၡ့ ၁:၂၁, ၂၄.
ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ မ့တမ့ၢ် ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိအသးသမူ. “ဒီးပှၤဒၣ်ဖိစံးဘၣ်အီၤ, ဒုးနၢ်ဟူနကလုၢ်လၢ ပကျါတဂ့ၤ, ပှၤအသးဆါတဖၣ်ကဃ့ၢ်သဖှိဘၣ်ဖုး ဆူနအိၣ်, ဒီးနသးဒီးနပှၤဟံၣ်ဖိအသးတဖၣ်ကဟါမၢ်လီၤ.” (စံၣ်ညီၣ်ကွီၢ် ၁၈:၂၅) ဖဲယ့ၣ်ၡူးအိၣ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်ချၢအဆၢကတီၢ်န့ၣ် အဝဲစံးဝဲလၢ “အဂ့ၢ်ဒ်အံၤ, ပှၤကညီဖိခွါအံၤ, တဟဲဘၣ်ဝဲဒ်သိး ပှၤကမၤအီၤလၢ အခ့အပှၤအတၢ်ဘၣ်. မ့ၢ်ဒ်သိးအကမၤအခ့အပှၤအတၢ်မၤ, ဒီးဟ့ၣ်လီၤအသးလၢ ပှၤကညီအါဂၤအပှ့ၤလီၤ.”—မၢ်ကူး ၁၀:၄၅.
လၢန့ၣ်အမဲာ်ညါ ပှၤမ့ၢ်မၤတၢ်တမံၤမံၤလၢအ “သးဒီဖျၢၣ်ညါ” န့ၣ် အခီပညီမ့ၢ်ဝဲ အဝဲဂုာ်ကျဲးစၢးတၢ်လၢ အဂ့ၤကတၢၢ်လၢ တၢ်သူၣ်အိၣ်သးအိၣ်အပူၤလီၤ. (မးသဲ ၂၂:၃၇; ၅ မိၤၡ့ ၆:၅) ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ ဖဲလံာ်စီဆှံပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ တၢ်ကတိၤလၢအမ့ၢ် “သး” န့ၣ် အခီပညီ တအဲၣ်ဒိးစံးဝဲ တၢ်အိၣ်လၢပပူၤတမံၤမံၤလၢ အသံတသ့ဘၣ်န့ၣ်ဘၣ်. လံာ်စီဆှံတသိၣ်လိဝဲလၢ ဖဲပသံအဆၢကတီၢ်န့ၣ် ပအိၣ်ဒီးတၢ်ဝံတၢ်ကလၤတခါလၢ အကဆဲးမူဒံးဝဲလၢ တၢ်လီၢ်အဂၤတတီၤတီၤဘၣ်.
▸ တၢ်မၤလိ ၆, အဆၢ ၅; တၢ်မၤလိ ၁၅, အဆၢ ၁၇
၁၈ ကဟဲနၢ်
ကြံးအတၢ်ကတိၤလၢ အမ့ၢ်ကဟဲနၢ်န့ၣ် ပှၤကညီအလံာ်စီဆှံကွဲးကျိာ်ထံက့ၤဝဲလၢ လရာ်လီၤ. လၢညါန့ၣ် တၢ်တြီၤတခါလၢ အအိၣ်ဘူးဒီးဝ့ၢ်ယရူၤၡလ့ၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ကိးအီၤလၢကဟဲနၢ်လီၤ. ဒီးကဟဲနၢ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်လီၢ်လၢ ပှၤလဲၤစူးကွံာ်တၢ်ကမှံၤလၢ တၢ်ကဒွဲၣ်အူထီၣ်ကွံာ်အီၤလၢ မ့ၣ်အူအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဆၣ်ဖိကီၢ်ဖိ မ့တမ့ၢ် ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ် တဘၣ်တၢ်မၤနးမၤဖှီၣ်အီၤဒီး ဒွဲၣ်အူမူဒံးအီၤလၢတၢ်တြီၤအံၤအပူၤဘၣ်. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ကဟဲနၢ်န့ၣ် တအဲၣ်ဒိးစံးဝဲလၢ တၢ်လီၢ်တတီၤတီၤလၢ ပထံၣ်အီၤလၢပမဲာ်တသ့ လၢတၢ်ကမၤနးမၤဖှီၣ်ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ လၢမ့ၣ်အူလီၤထူလီၤယိာ်ဘၣ်. ဖဲယ့ၣ်ၡူးတဲဝဲဘၣ်ဃးဒီး ပှၤလၢကဘၣ်တၢ်တ့ၢ်လီၤအီၤလၢ ကဟဲနၢ်အပူၤန့ၣ် အဝဲအဲၣ်ဒိးစံးဝဲလၢ တၢ်ကမၤဟးဂီၤကွံာ်အဝဲသ့ၣ် လီၤထူလီၤယိာ်လီၤ.—မးသဲ ၅:၂၂; ၁၀:၂၈.
၁၉ ကစၢ်အတၢ်ထုကဖၣ်
ယ့ၣ်ၡူးသိၣ်လိအပျဲၢ်အဘီၣ်လၢ အဝဲသ့ၣ်ကဘၣ်ဃ့ဘါထုကဖၣ်ဝဲ ဒ်လဲၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးတၢ်ထုကဖၣ်အံၤ ဘၣ်တၢ်ကိးအီၤလၢ ကစၢ်အတၢ်ထုကဖၣ်လီၤ. အဒိ ယ့ၣ်ၡူးသိၣ်လိပှၤလၢ ပကဘၣ်ဃ့ဘါထုကဖၣ်ဒ်အံၤ–
“မ်နမံၤဘၣ်တၢ်ပာ်စီဆှံတက့ၢ်”
ခီဖျိလၢတၢ်လံၣ်တၢ်လီတဖၣ် မၤဟးဂီၤကစၢ်ယွၤ အမံၤအလၤကပီၤအဃိ ပဃ့ဘါထုကဖၣ်လၢ ယဟိဝၤယွၤကပာ်စီဆှံအမံၤလီၤ. ဖဲအဝဲမၤဝဲဒ်န့ၣ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ် ပှၤကိးဂၤဒဲးလၢမူခိၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ လၢဟီၣ်ခိၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ ကယူးယီၣ်ပာ်ကဲဝဲကစၢ်ယွၤအမံၤလီၤ.
“နဘီနမုၢ်န့ၣ် မ်အဟဲတက့ၢ်”
ပဃ့ဘါထုကဖၣ်လၢ ယွၤအတၢ်ပၢတၢ်ပြး ကမၤဟးဂီၤကွံာ်မုၣ်ကီၤလံၢ် အတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤ အအၢအသီလၢဟီၣ်ခိၣ်အံၤဝံၤအလီၢ်ခံ ဘီမုၢ်အံၤကပၢက့ၤဟီၣ်ခိၣ် ဒီးကမၤကဲထီၣ်က့ၤဟီၣ်ခိၣ်လၢ ပၤရဒံစူးလီၤ.
“မ်တၢ်မၤအသးလၢ ဟီၣ်ခိၣ်ချၢ . . . ဖဲဒၣ်နသးတက့ၢ်”
ဖဲယဟိဝၤယွၤတ့လီၤဟီၣ်ခိၣ်အဆၢကတီၢ်န့ၣ် အဝဲအဲၣ်ဒိးဝဲလၢ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိ ကအိၣ်မူဘၣ်လီၤထူလီၤယိာ် လၢဟီၣ်ခိၣ်ပၤရဒံစူးအပူၤလီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ပဃ့ဘါထုကဖၣ်လၢ ယွၤအတၢ်တိာ်ပာ် ကဟဲလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်ချၢန့ၣ်လီၤ.
၂၀ တၢ်ပှ့ၤက့ၤ
ဒ်သိးကအုၣ်က့ၤခီၣ်က့ၤ ပှၤလၢတၢ်သံဒီးတၢ်ဒဲးဘးအဂီၢ် ယဟိဝၤယွၤကတဲာ်ကတီၤန့ၢ်ပှၤ တၢ်ပှ့ၤက့ၤလီၤ. တၢ်ပှ့ၤက့ၤန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်ဟ့ၣ်ထီၣ်အပှ့ၤဒ်သိး ကပှ့ၤကဒါက့ၤသးသမူအလၢအပှဲၤ လၢစီၤအၤဒၣ်မၤလီၤမၢ်ကွံာ်ဝဲဒီး ကမၤဂ့ၤထီၣ်ကဒါက့ၤ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိအတၢ်ရ့လိာ်သးဒီး ယဟိဝၤယွၤအဂီၢ်လီၤ. ကစၢ်ယွၤဆှၢလီၤယ့ၣ်ၡူးဆူဟီၣ်ခိၣ်ချၢ ဒ်သိးအဝဲကတူၢ်သံအသးလၢ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိကိးဂၤဒဲးအဂီၢ်လီၤ. ခီဖျိလၢယ့ၣ်ၡူးအတၢ်သံအဃိ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိအိၣ်ဒီး တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢ ကလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်ဝဲဒီး ကအိၣ်မူဘၣ်လီၤထူလီၤယိာ်လီၤ.
▸ တၢ်မၤလိ ၈, အဆၢ ၂၁; တၢ်မၤလိ ၉, အဆၢ ၁၃
၂၁ ဘၣ်မနုၤအဃိ ၁၉၁၄ န့ၣ်မ့ၢ်နံၣ်လၢအရ့ဒိၣ်လဲၣ်
ဝံအတၢ်စံးပာ်ဖဲ ဒၤနံးယ့လး အဆၢဒိၣ် ၄ အပူၤန့ၣ်သိၣ်လိပှၤလၢ ကစၢ်ယွၤကသူၣ်ထီၣ်အဘီအမုၢ်ဖဲ ၁၉၁၄ နံၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဝံအတၢ်စံးပာ်. ယဟိဝၤယွၤဒုးမံမီၢ် စီၤပၤနဘူးကးန့စၢ် တၢ်မံမီၢ်တခါလၢဘၣ်ဃးဒီး သ့ၣ်ထူၣ်ဖးဒိၣ်တထူၣ် ကဘၣ်တၢ်ကူာ်လီၤကွံာ်အီၤလီၤ. ဒ်သိးသ့ၣ်ခိၣ်ဆၢၣ်အံၤ သုတဒိၣ်ထီၣ်တဂ့ၤအဂီၢ် ဘၣ်တၢ်စၢဃာ်အီၤဒီးထးသွဲ ဒီးတိၢ်ဘီ ဒီးကယံာ်ဝဲ “တၢ်ကဆၢအလီၢ်နွံဘျီ” [“နွံနံၣ်,” ခ့ခါစှီၤကျိာ်] န့ၣ်လီၤ. တၢ်န့ၣ်အလီၢ်ခံ သ့ၣ်တထူၣ်အံၤ ကဒိၣ်ထီၣ်ကဒါက့ၤဝဲလီၤ.—ဒၤနံးယ့လး ၄:၁, ၁၀-၁၆.
ဝံအတၢ်စံးပာ်အံၤ အခီပညီအိၣ်လၢ ပဂီၢ်ဒ်လဲၣ်. သ့ၣ်တထူၣ်အံၤန့ၣ် ဘၣ်တၢ်ဒိလီၤအီၤ ဒ်ကစၢ်ယွၤအတၢ်ပၢတၢ်ဆှၢန့ၣ်လီၤ. ယဟိဝၤယွၤ သူဝဲစီၤပၤတဖၣ်လၢ ယရူၤၡလ့ၣ်အပူၤ ဒ်သိးကပၢဝဲပှၤအံၣ်စရ့လးဖိတဖၣ် လၢအါနံၣ်အါလါအတီၢ်ပူၤလီၤ. (၁ ကွဲးနီၣ်တၢ် ၂၉:၂၃) ဘၣ်ဆၣ် စီၤပၤတဖၣ်အံၤတတီဒီးယွၤဘၣ် ဒီးအဝဲသ့ၣ်အတၢ်ပၢန့ၣ် ကတၢၢ်ကွံာ်ဝဲလီၤ. ဒီးယရူၤၡလ့ၣ်အံၤ ဘၣ်တၢ်မၤဟးဂီၤကွံာ်အီၤဖဲ ချ.ခ.န ၆၀၇ နံၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် “တၢ်ကဆၢအလီၢ်နွံဘျီ” စးထီၣ်ဝဲလီၤ. (၂ စီၤပၤ ၂၅:၁, ၈-၁၀; ယဃ့းစက့လး ၂၁:၂၅-၂၇) ယ့ၣ်ၡူးစံးဝဲလၢ– “တၢ်ကယီၢ်တံၢ် ဝ့ၢ်ယရူၤၡလ့ၣ် တုၤလီၤလၢပှၤကလုာ်အဂၤ အမုၢ်အလါကလၢထီၣ်ပှဲၤထီၣ်လီၤ.” ဖဲလံာ်စီဆှံတဆၢအံၤန့ၣ် အဝဲတဲဝဲဘၣ်ဃးဒီး “တၢ်ကဆၢအလီၢ်နွံဘျီ” န့ၣ်လီၤ. (လူၤကၣ် ၂၁:၂၄) လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ဖဲယ့ၣ်ၡူးအိၣ်လၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢအဆၢကတီၢ်န့ၣ် “တၢ်ကဆၢအလီၢ်နွံဘျီ” န့ၣ်တကတၢၢ်ဝဲဒံးဘၣ်. ယဟိဝၤယွၤအၢၣ်လီၤဝဲလၢဖဲ “တၢ်ကဆၢအလီၢ်နွံဘျီ” ကတၢၢ်ကွံာ်ဝဲအခါန့ၣ် အဝဲကပာ်ထီၣ်ဝဲစီၤပၤတဂၤလီၤ. စီၤပၤတဂၤအံၤ မ့ၢ်ဝဲယ့ၣ်ၡူးလီၤ. ခီဖျိလၢယ့ၣ်ၡူးအတၢ်ပၢအဃိ ကစၢ်ယွၤအပှၤဂီၢ်မုၢ်လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် ကဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်ဆိၣ်ဂ့ၤ လီၤထူလီၤယိာ်လီၤ.—လူၤကၣ် ၁:၃၀-၃၃.
“တၢ်ကဆၢအလီၢ်နွံဘျီ” န့ၣ်ယံာ်ဝဲထဲလဲၣ်. “တၢ်ကဆၢအလီၢ်နွံဘျီ” အံၤယံာ်ဝဲ ၂,၅၂၀ နံၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိအနံၣ် ၂,၅၂၀ န့ၣ် ပမ့ၢ်စးထီၣ်ဂံၢ်အီၤဖဲ ချ.ခ.န ၆၀၇ န့ၣ် ကတၢၢ်ကွံာ်ဝဲဖဲ ခ.န ၁၉၁၄ နံၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် ယ့ၣ်ၡူးလၢအမ့ၢ်မ့းၡံအၤန့ၣ် ယဟိဝၤယွၤဒုးကဲထီၣ်အီၤလၢစီၤပၤ လၢယွၤအဘီအမုၢ်အပူၤလီၤ.
တၢ်ဆၢကတီၢ်ယံာ်ဝဲ ၂,၅၂၀ နံၣ်န့ၣ်ပဒွးအီၤဒ်လဲၣ်. လံာ်စီဆှံစံးဝဲလၢ တၢ်ကဆၢအလီၢ်သၢဘျီဒီး တခီန့ၣ် [“သၢနံၣ်တခီ,” ခ့ခါစှီၤကျိာ်] ပှဲၤသိးဒီး ၁,၂၆၀ သီန့ၣ်လီၤ. (လီၣ်ဖျါ ၁၂:၆, ၁၄) လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ဒ်သိးပကသ့ၣ်ညါ “တၢ်ကဆၢအလီၢ်နွံဘျီ” အဂီၢ် ပကဘၣ်ပာ်ဖှိၣ် နီၣ်ဂံၢ် ၁,၂၆၀ အံၤခံဘျီဒီးအနီၣ်ဂံၢ်ကအိၣ်ဝဲ ၂,၅၂၀ သီန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်လံာ်စီဆှံပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ဝံအတၢ်စံးပာ်အပူၤန့ၣ် ပကဘၣ်ဒွး “တနံၣ်လၢတနံၤအဂီၢ်” လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ၂,၅၂၀ သီန့ၣ် ကဲထီၣ်က့ၤဝဲ ၂,၅၂၀ နံၣ်န့ၣ်လီၤ.—၄ မိၤၡ့ ၁၄:၃၄; ယဃ့းစက့လး ၄:၆.
၂၂ ကလူးအခိၣ် မံၤက့လး
လံာ်စီဆှံ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ကလူးအခိၣ် အိၣ်ဝဲထဲတဂၤဧိၤ ဒီးအမံၤမ့ၢ် မံၤက့လးလီၤ.—ဒၤနံးယ့လး ၁၂:၁; ယူဒၤ ၉.
မံၤက့လးန့ၣ် မ့ၢ်မူခိၣ်ကလူးအသုးမုၢ်ဂီၢ်မုၢ်အခိၣ်တဂၤလီၤ. လီၣ်ဖျါ ၁၂:၇ စံးဝဲလၢ– “မံၤက့လးဒီးအကလူးတဖၣ် ဒုးတၢ်ဒီးပယိၤ . . . ဒီးအကလူးသ့ၣ်တဖၣ်” လီၤ. လံာ်စီဆှံစံးဝဲလၢ မူခိၣ်အသုးမုၢ်သံၣ်ဘိအခိၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ယ့ၣ်ၡူးလီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ပသ့ၣ်ညါဘၣ်လၢ မံၤက့လးန့ၣ်မ့ၢ်ယ့ၣ်ၡူးအမံၤလၢ အဂၤတဖျၢၣ်န့ၣ်လီၤ.—လီၣ်ဖျါ ၁၉:၁၄-၁၆.
၂၃ မုၢ်နံၤခံကတၢၢ်
ဟီၣ်ခိၣ်အတၢ်မၤသးတဖၣ်လၢ ပထံၣ်ဘၣ်အီၤဖဲ မုၢ်နံၤခံကတၢၢ်အတီၢ်ပူၤန့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်န့ၢ်ပှၤလၢ တယံာ်လၢၤဘၣ်န့ၣ် ယွၤအဘီအမုၢ်ကမၤကတၢၢ်ကွံာ် မုၣ်ကီၤလံၢ်အတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤလီၤ. လံာ်စီဆှံသူဝဲ တၢ်ကတိၤတဖျၢၣ်လၢအမ့ၢ် “ပှၤကညီဖိခွါအံၤဟဲလီၤ” န့ၣ်မ့ၢ်တၢ်ဆၢကတီၢ် တကတီၢ်ဃီဒီး မုၢ်နံၤခံကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ. (မးသဲ ၂၄:၃, ၂၇, ၃၇) ဖဲ ၁၉၁၄ နံၣ်န့ၣ် ယွၤအဘီအမုၢ်သူၣ်ထီၣ်အသးလၢမူခိၣ်ဒီး “မုၢ်နံၤအခံကတၢၢ်” စးထီၣ်ဝဲလီၤ. မုၢ်နံၤခံကတၢၢ်အံၤ ကကတၢၢ်ကွံာ်ဝဲဖဲ မုၣ်ကီၤလံၢ်အတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤ ဘၣ်တၢ်မၤဟးဂီၤအီၤလၢ အၢ်မက့းဒိၣ်တၢ်ဒုးအခါန့ၣ်လီၤ. —၂ တံၤမသ့း ၃:၁; ၂ ပ့းတရူး ၃:၃.
၂၄ တၢ်ဂဲၤဆၢထၢၣ်က့ၤ
ဖဲကစၢ်ယွၤမၤသမူထီၣ်က့ၤ ပှၤလၢအသံတ့ၢ်န့ၣ် လံာ်စီဆှံကိးဝဲလၢ တၢ်ဂဲၤဆၢထၢၣ်က့ၤလီၤ. ဒီးလံာ်စီဆှံပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ပှၤဂဲၤဆၢထၢၣ်သမူထီၣ်က့ၤန့ၣ် အိၣ်ဝဲခွံဂၤလီၤ. ဝံအ့ၤလံယၤ, ဝံအလံၤၡါ, ယ့ၣ်ၡူး, စီၤပ့းတရူးဒီး စီၤပီလူးန့ၣ် မၤသမူထီၣ်က့ၤ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိအိၣ်ဝဲတနီၤလီၤ. ဘၣ်ဆၣ် အဝဲသ့ၣ်မၤသမူထီၣ်က့ၤ ပှၤဂၤသ့ခီဖျိလၢ ကစၢ်ယွၤဟ့ၣ်အီၤ တၢ်စိတၢ်ကမီၤအဃိလီၤ. ယဟိဝၤယွၤ အၢၣ်လီၤဝဲလၢ အကမၤသမူထီၣ်က့ၤ “ပှၤသံအတီမ့ၢ်ဂ့ၤ, တတီဘၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤ” လၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢလီၤ. (မၤတၢ် ၂၄:၁၅) လံာ်စီဆှံပာ်ဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီးလၢ ပှၤကဂဲၤဆၢထၢၣ်သမူထီၣ်က့ၤဆူ မူခိၣ်အိၣ်ဝဲတနီၤလီၤ. ဒီးပှၤလၢကစၢ်ယွၤ ဃုထၢထီၣ် မ့တမ့ၢ် ဒိးဖှူအီၤလၢအသးစီဆှံန့ၣ် ကစၢ်ကမၤသမူထီၣ်က့ၤ အဝဲသ့ၣ်ဒ်သိး ကအိၣ်ဒီးယ့ၣ်ၡူးလၢမူခိၣ်န့ၣ်လီၤ.—ယိၤဟၣ် ၅:၂၈, ၂၉; ၁၁:၂၅; ဖံလံးပံၤ ၃:၁၁; လီၣ်ဖျါ ၂၀:၅, ၆.
၂၅ တၢ်ဝံတၢ်နါ အတၢ်ဖံးတၢ်မၤ (တၢ်ဟိၣ်တၢ်ယီ)
ပှၤတနီၤနီၤ ကျဲးစၢးဆဲးကျိးဒီး တၢ်ဝံတၢ်ကလၤတဖၣ်လၢ အနီၢ်ကစၢ် မ့တမ့ၢ်ခီဖျိလၢ ပှၤအဂၤဒ်သိးဒီး တၢ်ဝံတၢ်နါအသရၣ် ဒီးပှၤကွၢ်စုတိၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ပကိးအီၤလၢ တၢ်ဝံတၢ်နါအတၢ်ဖံးတၢ်မၤ မ့တမ့ၢ် တၢ်ဟိၣ်တၢ်ယီန့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢအမၤဝဲ တၢ်ဝံတၢ်နါ အတၢ်ဖံးတၢ်မၤတဖၣ်န့ၣ် နာ်ဝဲတၢ်သိၣ်လိကမၣ်လၢ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိအိၣ်ဒီး အကလၤတခါလၢ အသံတသ့ဘၣ်. ဒီးဖဲပှၤသံဝဲအခါန့ၣ် ကကဲထီၣ်တၢ်တဃၣ်လၢ အဂံၢ်ဆူၣ်ဘါဆူၣ်လီၤ. တၢ်ဝံတၢ်နါတဖၣ် ဂုာ်ကျဲးစၢးဝဲဒ်သိး ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိတဖၣ် သုတဒိကနၣ် ယွၤအကလုၢ်တဂ့ၤအဂီၢ်လီၤ. တၢ်ဝံတၢ်နါအတၢ်ဖံးတၢ်မၤန့ၣ် ပၣ်ဃုာ်ဒီးတၢ်ဒွးဆၣ်ဧိၤဖီဧိၤ, တၢ်ဟီဆိပာ်စၢၤတၢ်လၢ ခါဆူညါ, တၢ်မၤကဒါမဲာ်, တၢ်အူတၢ်သမူဒီး တၢ်ဒုၣ်တၢ်ထုန့ၣ်လီၤ. ဒီးလံာ်လဲၢ်တဖၣ်, မဲးကစံတဖၣ်, တၢ်ဒွးတၢ်အိၣ်မူဆူညါ, တၢ်ဂီၤမူတဖၣ်, တၢ်သးဝံၣ်ဒီးတၢ်လိာ်ကွဲတဖၣ် အိၣ်ဝဲတနီၤလၢ အဒုးဆိကမိၣ်ပှၤလၢ တၢ်ဟိၣ်တၢ်ယီမ့ၢ်တၢ်လၢအမၤဘၣ်ဒိပှၤတသ့ ဒီးမ့ၢ်တၢ်လၢအလီၤသူၣ်အိၣ်သးအိၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ခူၣ်လီၤပှၤသံ အလုၢ်အလၢ်အါမး ဒ်သိးဒီး တၢ်လုၢ်တၢ်ပာ်လၢ ပှၤသံအဂီၢ်, တၢ်ခူၣ်လီၤပှၤသံအမူးပွဲတဖၣ်, တၢ်သံအတၢ်သ့ၣ်နီၣ်ဆၢက့ၤအမုၢ်နံၤ, မူးပွဲလီၤဆီလၢ မုၣ်ကမဲအဂီၢ် ဒီးတၢ်ဆိးသီပှၤသံလုၢ်လၢ်တနီၤနီၤန့ၣ် ဘၣ်ထွဲလိာ်သး ဒီးတၢ်ဝံတၢ်နါအတၢ်ဖံးတၢ်မၤလီၤ. ပှၤအါဂၤန့ၣ် သူဝဲကသံၣ်ကသီဒ်သိး ကဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤလၢ တၢ်ဝံတၢ်နါတဖၣ်အအိၣ်န့ၣ်လီၤ.—ကလၤတံ ၅:၂၀; လီၣ်ဖျါ ၂၁:၈.
▸ တၢ်မၤလိ ၁၀, အဆၢ ၁၀; တၢ်မၤလိ ၁၆ အဆၢ ၄
၂၆ ယဟိဝၤယွၤ အိၣ်ဒီးတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ် လၢအကပၢတၢ်
ယဟိဝၤယွၤ မ့ၢ်သ့တၢ်လၢာ်ကစၢ် ဒီးအဝဲတ့လီၤတၢ်ခဲလၢာ်လီၤ. (လီၣ်ဖျါ ၁၅:၃) လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ ယဟိဝၤယွၤမ့ၢ် တၢ်ဘၣ်တ့ခဲလၢာ်အကစၢ် ဒီးအဝဲအိၣ်ဒီးတၢ်န့ၢ်စိန့ၢ်ကမီၤလၢ အတၢ်ဘၣ်တ့ခဲလၢာ် အဖီခိၣ်လီၤ. (စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၂၄:၁; ယၡါယၤ ၄၀:၂၁-၂၃; လီၣ်ဖျါ ၄:၁၁) ကစၢ်ယွၤဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ တၢ်သိၣ်တၢ်သီလၢ အတၢ်ဘၣ်တ့တဖၣ်အဂီၢ်လီၤ. တကးဒံးဘၣ် ယဟိဝၤယွၤအိၣ်ဒီး တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢ ကပာ်ထီၣ်ဝဲ ပှၤအဂၤတဖၣ်လၢ အကပၢတၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲပပာ်ဖျါထီၣ် ပတၢ်အဲၣ်ကစၢ်ယွၤ ဒီးဒိကနၣ်အကလုၢ်အခါန့ၣ် မ့ၢ်ဒၣ်ပဆီၣ်ထွဲ ယဟိဝၤယွၤ အတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ် လၢအကပၢတၢ်န့ၣ်လီၤ.—၁ ကွဲးနီၣ်တၢ် ၂၉:၁၁.
၂၇ တၢ်မၤဟးဂီၤဟုး
တၢ်မၤဟးဂီၤဟုးန့ၣ် တဟဲကဲထီၣ်အသးလၢ တၢ်တပာ်သူၣ်ပာ်သးအပူၤဘၣ် ဒီးတမ့ၢ် လၢပနီၢ်ကစၢ် အတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့လၢအတဂ့ၤအဃိဘၣ်. တၢ်မၤဟးဂီၤဟုးန့ၣ် မ့ၢ်ဒၣ်ပှၤတဂၤဆၢတဲာ်လီၤအသးလၢ အကမၤသံကွံာ်အဖိ လၢအိၣ်လၢအဟၢဖၢပူၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲပိာ်မုၣ်တဂၤအိၣ်ထီၣ်ဒီး အဟုးအသးအဆၢကတီၢ် အဖိလၢအိၣ်လၢ အဟၢဖၢပူၤန့ၣ် မ့ၢ်စ့ၢ်ကီးတၢ်သးသမူ လီၤလီၤဆီဆီတဂၤန့ၣ်လီၤ.
၂၈ တၢ်သွီတၢ်သွံၣ်
တၢ်သွီတၢ်သွံၣ်န့ၣ် အဲၣ်ဒိးစံးဝဲ တၢ်ကူစါယါဘျါလၢ ပှၤဟံးန့ၢ်ဝဲတၢ်သွံၣ် မ့တမ့ၢ် တၢ်သွံၣ်အဂံၢ်ခိၣ်သ့ၣ်လွံၢ်မံၤ အကျါတခါခါ လၢပှၤတဂၤဂၤအအိၣ် ဒီးသွီနုာ်ဝဲလၢ ပှၤဂၤအသွံၣ်ကျါန့ၣ်လီၤ. တၢ်သွံၣ်အဂံၢ်ခိၣ်သ့ၣ် လွံၢ်မံၤအံၤမ့ၢ်ဒၣ် သွံၣ်ထံဆှံ, သွံၣ်ဂီၤဖျၢၣ်, သွံၣ်ဝါဖျၢၣ်ဒီး ဖျ့ၣ်လဲး (platelets) န့ၣ်လီၤ.
၂၉ တၢ်သိၣ်က့ၤသီက့ၤတၢ်
လၢလံာ်စီဆှံအပူၤန့ၣ် တၢ်ကတိၤတဖျၢၣ်လၢအမ့ၢ် “သိၣ်က့ၤသီက့ၤတၢ်” န့ၣ်တအဲၣ်ဒိးစံးဝဲထဲ တၢ်စံၣ်ညီၣ်တခါဘၣ်. ဖဲပဘၣ်တၢ် သိၣ်က့ၤသီက့ၤပှၤအဆၢကတီၢ်န့ၣ် ပဒိးန့ၢ်ဘၣ်တၢ်သိၣ်လိ, တၢ်ကူၣ်သ့ဒီး ပဘၣ်တၢ်ဘှီဂ့ၤထီၣ်က့ၤပှၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲယဟိဝၤယွၤ သိၣ်က့ၤသီက့ၤပှၤအဆၢကတီၢ်န့ၣ် အဝဲတသိၣ်ပှၤ ဆူၣ်တလၢကွံာ်အခၢးဘၣ်. (ကတိၤဒိ ၃:၁၁) ယဟိဝၤယွၤပာ်ဖျါထီၣ် တၢ်ဒိဂ့ၤတဲာ်ဘၣ်လၢ မိၢ်ပၢ်တဖၣ်အဖီခိၣ်လီၤ. တကးဒံးဘၣ် ယဟိဝၤယွၤအတၢ်သိၣ်က့ၤသီက့ၤန့ၣ် ကဲဘျုးလၢပဂီၢ်အဃိ ပဘၣ်သူၣ်ဘၣ်သး အတၢ်သိၣ်က့ၤသီက့ၤပှၤသ့ဝဲလီၤ. (ကတိၤဒိ ၁၂:၁) ယဟိဝၤယွၤ အဲၣ်အပှၤဂီၢ်မုၢ်အဃိ ကစၢ်ဟ့ၣ်အဝဲသ့ၣ် တၢ်သိၣ်လိလီၤ. ကစၢ်ယွၤသိၣ်လိနဲၣ်လိ အပှၤဂီၢ်မုၢ်ဒ်သိး အဝဲသ့ၣ်ကဘှီဘၣ်ထီၣ်က့ၤ အတၢ်ဆိကမိၣ်လၢ အကမၣ်ဒီးမၤစၢၤအီၤလၢ ကမၤယွၤအတၢ်ဘၣ်သးအဂီၢ်လီၤ. မိၢ်ပၢ်အတၢ်သိၣ်က့ၤသီက့ၤအဖိန့ၣ် ကဘၣ်ကဲထီၣ်တၢ်မၤစၢၤဒ်သိး အဖိတဖၣ်ကနၢ်ပၢၢ်ထီၣ်ဝဲလၢ ဘၣ်မနုၤအဃိ အဝဲသ့ၣ်ကြၢးအိၣ်ဒီးတၢ်ဒိကနၣ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤ. တကးဒံးဘၣ် ကဘၣ်ကဲထီၣ်စ့ၢ်ကီးတၢ်မၤစၢၤလၢ အဖိတဖၣ် ကအဲၣ်ဘၣ်ဝဲ ယဟိဝၤယွၤ, ကအဲၣ်ယွၤအကလုၢ်ကထါဒီး ကနၢ်ပၢၢ်ထီၣ်ဝဲ လံာ်စီဆှံအတၢ်သိၣ်တၢ်သီအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
၃၀ တၢ်ဝံတၢ်နါတဖၣ်
တၢ်ဝံတၢ်နါတဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲပှၤနီၢ်သးဖိလၢအအၢအသီလၢ ပထံၣ်အီၤလၢပမဲာ်တသ့ဘၣ်. ဒီးအဝဲသ့ၣ် အတၢ်စိတၢ်ကမီၤန့ၣ် ဆူၣ်န့ၢ်ဒံးပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိလီၤ. အဝဲသ့ၣ်မၤကဲထီၣ်အသး လၢယွၤအဒုၣ်အဒါ ခီဖျိတဒိကနၣ်ဝဲယွၤအကလုၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်န့ၣ်အဃိ အဝဲသ့ၣ်ကဲထီၣ် ပှၤအၢပှၤသီန့ၣ်လီၤ. (၁ မိၤၡ့ ၆:၂; ယူဒၤ ၆) အဝဲသ့ၣ်နုာ်လီၤမၤသကိးတၢ်ဒီး မုၣ်ကီၤလံၢ်ဒ်သိး ကပူထီၣ်ထီဒါဝဲယဟိဝၤယွၤအဂီၢ်လီၤ.—စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၁၀၆:၃၇; လူၤကၣ် ၈:၃၀; မၤတၢ် ၁၆:၁၆; ယၤကိာ် ၂:၁၉.