“သုဂ့ၤန့ၢ်ထိၣ်ဖှံးအါဘ့ၣ်တက့ၢ်လီၤ.”—မးသဲ ၁၀:၃၁
မ့ၢ်ကစၢ်ယွၤသူၣ်အိၣ်သးအိၣ်နၤဧါ
ပဟံးန့ၢ်တၢ်မၤလိလၢ တၢ်ဘၣ်တ့အအိၣ်ကသ့ဒ်လဲၣ်
ဖဲဖိသၣ်အိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်ဝံၤ အဆိကတၢၢ်တနၣ်ရံၣ်အတီၢ်ပူၤန့ၣ် အရ့ဒိၣ်ဒိၣ်မးလၢ ဖိသၣ်ကဘၣ်အိၣ်ဘူးဘူးဒီးအမိၢ် ဒ်သိးအကဒိးန့ၢ်ဘၣ် မိၢ်အတၢ်ကဟုကယာ်လီၤ. ဘၣ်မနုၤအဃိလဲၣ်. ခီဖျိလၢ မိၢ်မ့ၢ်မၤဝဲဒ်န့ၣ်န့ၣ် ကကဲဘျုးဒိၣ်မးလၢ အဖိအတၢ်ဒိၣ်ထီၣ်ထီထီၣ်အဂီၢ်လီၤ.a
တၢ်မနုၤထိၣ်ဟူးထိၣ်ဂဲၤထီၣ်မိၢ်လၢ ကကွၢ်ထွဲအဖိလၢ အအိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်သီလဲၣ်. လၢလံာ် The Journal of Perinatal Education (လံာ်လဲၢ်လၢအဘၣ်ဃးဒီး တၢ်အိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်ဖိဝံၤအဂ့ၢ်) သရၣ်မုၣ် ကၠၢၤနဲး ခြဲ(န်)ၡီ တဲဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ခိဖျိလၢ ဟီၣ်မိ အီစံၤထိစံၤ (hormone oxytocin) ဟဲအါထီၣ်အဃိ “ထိၣ်ဟူးထိၣ်ဂဲၤထီၣ်မိၢ်အသးလၢ ကအဲၣ်ဒိးဖီၣ်အဖိ ဒီးဒုးအီအဖိလၢအနုၢ်လီၤ.” ဖဲန့ၣ်အဆၢကတီၢ် ဟီၣ်မိလၢအဂၤတခါ ဟဲအါထီၣ်ဝဲအဃိ “အမၤစၢၤမိၢ်လၢ ကကဟုကယာ်အဖိ” ဒီးခီဖျိလၢ အမၤဝဲဒ်န့ၣ်အဃိ အသးမုာ်ဝဲလီၤ. ဘၣ်မနုၤအဃိ အကဲထီၣ်အသးဒ်အံၤလဲၣ်.
ပတၢ်ဘၣ်တ့ကစၢ်ယဟိဝၤယွၤ လၢအပှဲၤဒီးတၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံန့ၣ် ရဲၣ်လီၤကျဲၤလီၤဝဲလၢ မိၢ်ဒီးဖိကအိၣ် ဒီးတၢ်ရ့လိာ်သး ဘူးဘူးတံၢ်တံၢ်ဒ်အံၤလီၤ.b စီၤပၤဒၤဝံး တဲဝဲလၢခီဖျိလၢ ကစၢ်ယွၤအဃိ အဝဲအိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်လၢ အမိၢ် “အဒၢလီၢ်အပူၤ” ဒီးတူၢ်ဘၣ်ဝဲအမိၢ်အတၢ်ကဟုကယာ်လီၤ. အဃိ အဝဲဃ့ဘါထုကဖၣ်လၢ “စးထီၣ်လၢ ယအိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်လံၤလံၤန့ၣ် နကဟုကယာ်ယၤလီၤ. ဖဲယအိၣ်လၢ ယမိၢ်အဟၢဖၢပူၤလံၤလံၤန့ၣ် နမ့ၢ်ယယွၤလီၤ.”—စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၂၂:၉, ၁၀, nwt.
ဆိကမိၣ်ကွၢ်. ကစၢ်ယွၤ မ့ၢ်ရဲၣ်လီၤကျဲၤလီၤဝဲဂ့ၤဂ့ၤဘၣ်ဘၣ် ဒ်သိးမိၢ်ကကဟုကယာ်အဖိလၢ တၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံအပူၤ ဒီးမၤလၢပှဲၤအဖိတၢ်လိၣ်ဘၣ်န့ၣ် ပနာ်သ့လၢ ကစၢ်ယွၤသူၣ်အိၣ်သးအိၣ်ပှၤ မ့ၢ်လၢပမ့ၢ် “ကစၢ်ယွၤအဖိတဖၣ်”လီၤ.—မၤတၢ် ၁၇:၂၉, ခ့ခါစှီၤကျိာ်.
လံာ်စီဆှံသိၣ်လိပှၤလၢ ကစၢ်ယွၤသူၣ်အိၣ်သးအိၣ်ပှၤထဲလဲၣ်
ယ့ၣ်ၡူးခရံာ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်ညါတၢ်ဘၣ်တ့ကစၢ် အါန့ၢ်ဒံးပှၤကိးဂၤဒဲးလီၤ. အဝဲတဲဝဲလၢ “ပှၤဆါကွံာ်ထိၣ်ဖှံးခံဘ့ၣ်လၢ တိၢ်တဘ့ၣ်တမ့ၢ်ဘၣ်ဧါ. ဒီးသုပၢ်တအိၣ်ဘၣ်ဒီး, တလီၤတဲာ်ဘၣ်လၢ ဟီၣ်ခိၣ်အဖီခိၣ်နီတဘ့ၣ်ဘၣ်. ဒီးသုခိၣ်သူအဘိဒၣ်လဲာ် ဘၣ်တၢ်ဂံၢ်အီၤခဲလၢာ်လီၤ. မၤသးဒ်န့ၣ်ဒီးပျံၤတၢ်တဂ့ၤ. သုဂ့ၤန့ၢ်ထိၣ်ဖှံးအါဘ့ၣ်တက့ၢ်လီၤ.”—မးသဲ ၁၀:၂၉-၃၁.
ပဝဲအါတက့ၢ်န့ၣ် ပတပာ်သူၣ်ပာ်သးဘၣ် ထိၣ်ဖိကိးဘ့ၣ်ဒဲးဘၣ်. အဃိ ဖဲအဝဲသ့ၣ်လီၤတဲာ်လၢဟီၣ်ခိၣ်လိၤအခါ ပတပာ်သူၣ်ပာ်သးအီၤစ့ၢ်ကီးဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် ပပၢ်အိၣ်လၢမူခိၣ်န့ၣ် ပာ်သူၣ်ပာ်သး အဝဲသ့ၣ်တဘ့ၣ်စုာ်စုာ်လီၤ. ဒီးထိၣ်ဖိအါဘ့ၣ်သနာ်က့ အလုၢ်အပှ့ၤတအိၣ်အါထဲသိး ဒီးပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိဘၣ်. ခီဖျိလၢတၢ်ဂ့ၢ်အံၤအဃိ ပသ့ၣ်ညါဘၣ်လၢ ပတကြၢး “ပျံၤတၢ်” လၢကစၢ်ယွၤ တသးအိၣ်ပှၤန့ၣ်ဘၣ်. အဃိ ပနာ်သ့လၢ ကစၢ်ယွၤသူၣ်အိၣ်သးအိၣ်ပှၤလီၤ.
ယဟိဝၤယွၤ သူၣ်အိၣ်သးအိၣ်ပှၤ ဒီးအံးထွဲကွၢ်ထွဲပှၤလၢ တၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံအပူၤ
လံာ်စီဆှံအဆၢလၢ အဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါပှၤ
“ယွၤအမဲာ်အိၣ်ဝဲလၢ တၢ်ကိးပူၤဒဲး, ဒီးကွၢ်တၢ်အၢဒီးတၢ်ဂ့ၤလီၤ.”—ကတိၤဒိ ၁၅:၃.
“ယွၤအမဲာ်အိၣ်လၢ ပှၤတီပှၤလိၤအလိၤ, ဒီးအနၢ်အိၣ်လၢအဃ့ကညးတၢ်အဂီၢ်လီၤ.”—စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၃၄:၁၅.
“ယကသူၣ်ဖှံသးညီ, ဒီးသူၣ်ခုသးခုလၢ နတၢ်သးကညီၤအပူၤ, နကွၢ်လီၤယတၢ်နးတၢ်ဖှီၣ်, နသ့ၣ်ညါယသးလၢ အဘၣ်ကိၢ်ဘၣ်ဂီၤအပူၤ” လီၤ.—စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၃၁:၇.
“ယတူၢ်ဘၣ်လၢ ယဟိဝၤယွၤ တအဲၣ်ယၤဘၣ်”
ပမ့ၢ်တူၢ်ဘၣ်လၢ ကစၢ်ယွၤသးအိၣ်ပှၤ ဒီးအံးထွဲကွၢ်ထွဲပှၤလၢ တၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံအပူၤန့ၣ် မၤဂ့ၤထီၣ်ပတၢ်အိၣ်မူသ့ဧါ. သ့ဝဲသပှၢ်တၢၢ်လီၤ. ဟဲနၤc လၢအိၣ်လၢ ကီၢ်အဲကလံး တဲဝဲလၢ
“အါဘျီန့ၣ် ယတူၢ်ဘၣ်လၢ ယဟိဝၤယွၤတအဲၣ်ယၤဘၣ် ဒီးအဝဲတစံးဆၢယတၢ်ထုကဖၣ်ဘၣ်. ယဆိကမိၣ် ကမ့ၢ်ခီဖျိလၢ ယတၢ်နာ်စှၤအဃိလီၤ. ယတူၢ်ဘၣ်လၢ ကစၢ်ယွၤအဲၣ်ဒိးစံၣ်ညီၣ်ယၤ ဒီးတကနၣ်ဃုာ်ယၤဘၣ် မ့ၢ်လၢယတမ့ၢ်ပှၤလၢ အရ့ဒိၣ်လၢအဂီၢ်အဃိလီၤ. ယတူၢ်ဘၣ်စ့ၢ်ကီးလၢ ယွၤတသးအိၣ်ယၤဘၣ်.”
လၢခံန့ၣ် ဟဲနၤ တူၢ်ဘၣ်ဝဲလၢ ကစၢ်ယွၤအဲၣ်အီၤ ဒီးအသးအိၣ်အီၤလီၤ. ဘၣ်မနုၤအဃိ အတၢ်တူၢ်ဘၣ်ဆီတလဲလဲၣ်. အဝဲတဲဝဲလၢ “ယတၢ်တူၢ်ဘၣ်ဆီတလဲဝဲ ကယီကယီလီၤ.” အဝဲတဲကဒီးဝဲလၢ “ယနီၣ်ဘၣ်က့ၤ တၢ်စံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ်တခါ လၢယနၢ်ဟူဘၣ်လၢ အပူၤကွံာ်အါနံၣ်, ဘၣ်ဃးဒီး ယ့ၣ်ၡူးအတၢ်ပှ့ၤက့ၤန့ၣ် ထုးန့ၢ်ယသးဒိၣ်မးလီၤ. ဒီးဒုးနာ်န့ၢ်ယၤလၢ ယဟိဝၤယွၤ အဲၣ်ယၤနီၢ်ကီၢ်လီၤ. ဖဲကစၢ်ယွၤစံးဆၢ ယတၢ်ထုကဖၣ်အခါ ယသ့ၣ်ညါလီၤယသးလၢ ယဟိဝၤယွၤ အဲၣ်ယၤထီဘိအဃိ ယမဲာ်ထံလီၤဝဲရုၢ်ရုၢ်လီၤ. တကးဒံးဘၣ် ခီဖျိလၢ ယမၤလိလံာ်စီဆှံ ဒီးယထီၣ်တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်အဃိ ယကသ့ၣ်ညါအါထီၣ် ယဟိဝၤယွၤအဂ့ၢ်, အတၢ်ဂ့ၤတၢ်ဝါတဖၣ် ဒီးအတၢ်ဒိသူၣ်ဒိသးလၢယဖီခိၣ်လီၤ. ခဲအံၤန့ၣ် ယနၢ်ပၢၢ်ထီၣ်လီၤတံၢ်လၢ ယဟိဝၤယွၤ အဲၣ်ပှၤခဲလၢာ် ဒီးအဲၣ်ဒိးမၤစၢၤပှၤတဂၤစုာ်စုာ်လီၤ.”
ဟဲနၤ အတၢ်ကတိၤတဖၣ်အံၤ ကဲထီၣ်တၢ်ဂံၢ်တၢ်ဘါ လၢပဂီၢ်ဒိၣ်မးလီၤ. ဘၣ်ဆၣ် ယဟိဝၤယွၤ သ့ၣ်ညါနတၢ်တူၢ်ဘၣ်တဖၣ် ဒီးနၢ်ပၢၢ်စၢၤနၤန့ၣ် နနာ်ကသ့ဒ်လဲၣ်. တၢ်မၤလိလၢခံတခါန့ၣ် ကပာ်ဖျါထီၣ်န့ၢ်ပှၤ တၢ်သံကွၢ်တဖျၢၣ်အံၤ အတၢ်စံးဆၢလီၤ.
a မိၢ်တနီၤဖဲအအိၣ်ဖျဲၣ်အဖိဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ် အဝဲသ့ၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်သးဘၣ်ဖှီၣ်တၢ်ဆါ (postpartum depression) အဃိ အဝဲသ့ၣ်ကကဟုကယာ်အဖိအဂီၢ် တညီဝဲဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ် အဝဲသ့ၣ်မ့ၢ်တူၢ်ဘၣ်ဝဲဒ်န့ၣ်န့ၣ် အတကြၢးဆိကမိၣ်လၢ အတၢ်ကမၣ်အိၣ်ဝဲဘၣ်. U.S. National Institute of Mental Health (ကီၢ်အမဲရကၤသးတၢ်ဆါ အတၢ်ကရၢကရိ) ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ မိၢ်လၢအိၣ်ဖျဲၣ်ထီၣ်အဖိဝံၤ အိၣ်ဒီးတၢ်သးဘၣ်ဖှီၣ်တၢ်ဆါန့ၣ် “တမ့ၢ်ခီဖျိလၢ မိၢ်အတၢ်ကမၣ်အဃိဘၣ် . . . အါတက့ၢ်ခီဖျိလၢ တၢ်ဆီၣ်သနံးလၢ နီၢ်ခိဒီးသးတကပၤအဃိလီၤ.” ဘၣ်ဃးဒီးတၢ်ဂ့ၢ်တခါအံၤ နမ့ၢ်အဲၣ်ဒိးသ့ၣ်ညါအါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်န့ၣ် ဝံသးစူၤကွၢ်လၢ “Understanding Postpartum Depression” in the June 8, 2003, issue of Awake.
b လံာ်စီဆှံပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ကစၢ်ယွၤအမံၤမ့ၢ် ယဟိဝၤလီၤ.—စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၈၃:၁၈
c ပှၤမံၤတနီၤဘၣ်တၢ်ဆီတလဲအီၤလီၤ.