က၂
လံာ်စီဆှံတဘ့ၣ်အံၤ အတၢ်ဂ့ၢ်လီၤဆီတဖၣ်
ဖဲ ၁၉၅၀ နံၣ်န့ၣ် ဟီၣ်ခိၣ်သီ တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံလံာ်စီဆှံ လၢကြံးကျိာ်တကတြူၢ် န့ၣ်ဘၣ်တၢ်ထုးထီၣ်ရၤလီၤအီၤလၢ ကီၤလၤဝါကျိာ် ဒီးဖဲ ၁၉၆၁ နံၣ်န့ၣ် ပှၤထုးထီၣ်ရၤလီၤဝဲ ဟီၣ်ခိၣ်သီ တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံလံာ်စီဆှံ ဒီတဘ့ၣ်လီၤ. စးထီၣ်ဖဲန့ၣ် တုၤခဲအံၤ ပှၤလၢအကကွဲၢ်တဖၣ် ဖးဘၣ်ဝဲ တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံ လံာ်စီဆှံတဘ့ၣ်အံၤ လၢကျိာ် ၂၀၀ ဘျဲၣ်လီၤ. ဒီးအဝဲသ့ၣ် ဒိးန့ၢ်ဘၣ်အဘျုး မ့ၢ်လၢ လံာ်စီဆှံတဘ့ၣ်အံၤ အခီပညီ ဘၣ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲး ဒီးပှၤဖးဘၣ်အီၤညီ အဃိလီၤ.
ဟီၣ်ခိၣ်သီ တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံလံာ်စီဆှံ ကမံးတံာ် နၢ်ပၢၢ်လၢ အဝဲသ့ၣ် ကဘၣ်သူ တၢ်ကတိၤတဖၣ်လၢ အထုးန့ၢ် ပှၤဖးလံာ်ဖိလၢ မုၢ်မဆါတနံၤအံၤအသးလီၤ. အဃိ ဖဲပှၤကွဲးကျိာ်ထံ လံာ်စီဆှံတဘ့ၣ်အံၤအခါ အဝဲသ့ၣ် မၤထွဲဝဲ ဝီၢ်သြဲ (vocabulary) ဒီးကျိာ်အတၢ်ဘျၢတနီၤ ဒ်သိး ကမၤလၢပှဲၤ တၢ်ပညိၣ်တဖၣ် ဒ်တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်အီၤ လၢလာ်အံၤအသိးလီၤ.
တၢ်ကတိၤလၢ ပှၤသူအီၤလၢ စိၤခဲအံၤ လၢပှၤနၢ်ပၢၢ်ဘၣ်အီၤညီ. တၢ်ကတိၤတနီၤလၢ မ့ၤစံၣ် ကညီလံာ်စီဆှံ အပူၤန့ၣ် မုၢ်မဆါတနံၤအံၤ ပှၤတနၢ်ပၢၢ်အီၤ ဂ့ၤဂ့ၤလၢၤဘၣ်. မ့မ့ၢ် ဟီၣ်ခိၣ်သီ တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံလံာ်စီဆှံ န့ၣ်သူဝဲတၢ်ကတိၤ လၢပှၤဖးလံာ်ဖိ လၢစိၤခဲအံၤ နၢ်ပၢၢ်ဝဲလီၤ. အဒိ တၢ်ကတိၤလၢအမ့ၢ် “ပှၤဃ့သွဲ” လၢအအိၣ်ဖဲ မးသဲ ၉:၁၁ န့ၣ်ပှၤကွဲးကျိာ်ထံက့ၤလၢ လံာ်စီဆှံ တဘ့ၣ်အံၤအပူၤလၢ “ပှၤထၢတၢ်ခိတၢ်သွဲဖိ” လီၤ. တၢ်ကတိၤလၢအမ့ၢ် “ပှၤခိးထဲသိးလိာ်အသး” လၢ ၂ တံၤမသ့း ၃:၂ အပူၤန့ၣ် ပှၤဖးလံာ်ဖိ တနၢ်ပၢၢ်အခီပညီ ၡဲၡဲဘၣ်အဃိ လၢလံာ်စီဆှံတဘ့ၣ်အံၤအပူၤ ပှၤကွဲးကျိာ်ထံက့ၤလၢ “ပတြၢၤလီၤအသး” လီၤ. တၢ်ကတိၤလၢအမ့ၢ် “တၢ်မၤထွဲ သးကလုာ်ကလိၤအခံ” လၢ မၤတၢ် ၁၅:၂၀ န့ၣ်မ့ၢ်တၢ်ကတိၤလၢပျၢၤ လၢပှၤတနၢ်ပၢၢ်အါအါလၢၤဘၣ်အဃိ လၢလံာ်စီဆှံတဘ့ၣ်အံၤအပူၤ ပှၤကွဲးကျိာ်ထံအီၤလၢ “တၢ်မၤကမၣ်မုၣ်ကမၣ်ခွါ” လီၤ. ဒီးမ့ၤစံၣ် ကညီလံာ်စီဆှံ ကွဲးကျိာ်ထံ ယ့ၣ်ၡူး အတၢ်ကတိၤတထံၣ်လၢ ယိၤဟၣ် ၁၃:၂၇ လၢ “မၤရၤရၤတက့ၢ်.” ဘၣ်ဆၣ် ပှၤဖးလံာ်ဖိအါတက့ၢ် တနၢ်ပၢၢ်အခီပညီဘၣ်. မုၢ်မဆါတနံၤအံၤ ပှၤကွဲးကျိာ်ထံ တၢ်ကတိၤတထံၣ်အံၤလၢ “မၤဝံၤက့ၤအီၤ မ့ၢ်ချ့တက့ၢ်” သ့ဝဲလီၤ.
လၢကညီမ့ၤစံၣ် လံာ်စီဆှံအပူၤန့ၣ် ပှၤသူတၢ်ကတိၤဘျးစဲလၢ ပှၤသူအီၤလၢညါ ဒ်သိးဒီး “အဂ့ၢ်ဒ်အံၤ” ဒီး “မၤသးဒ်န့ၣ်ဒီး” ဘၣ်ဆၣ် မုၢ်မဆါတနံၤအံၤ ပှၤတတဲဒ်န့ၣ်ကြီကြီလၢၤဘၣ်အဃိ လၢတၢ်ကတိၤဘျးစဲတဖၣ်အံၤအလီၢ်န့ၣ် ပကွဲးကျိာ်ထံက့ၤလၢ မုၢ်ဆ့ၣ်မုၢ်ဂီၤအတၢ်ကတိၤ လၢအမ့ၢ် “မ့ၢ်လၢ” ဒီး “အဃိ” လီၤ.—၁ မိၤၡ့ ၃၆:၇; ၂ မိၤၡ့ ၆:၆.
ကွဲးဖျါထီၣ် လံာ်စီဆှံအတၢ်ကတိၤ ဒ်သိးအခီပညီ ကဖျါၡဲထီၣ်အဂီၢ်. တၢ်ကတိၤတနီၤလၢ အအိၣ်လၢ မ့ၤစံၣ် လံာ်စီဆှံအပူၤန့ၣ် ဒ်သိးပှၤကနၢ်ပၢၢ် အခီပညီလၢအဘၣ်အဂီၢ် ပဘၣ်တဲနၢ်ပၢၢ် အဝဲသ့ၣ်လီၤ. အဒိ လၢလံာ်စီဆှံ အပူၤန့ၣ် ဧ့ၤဘြံၤအတၢ်ကတိၤ လၢအမ့ၢ် “ၡံအိ(လ်)” (Sheol) ဒီးကြံးအတၢ်ကတိၤ လၢအမ့ၢ် “ဟ့ဒံ(စ်)” (Hades) န့ၣ်အခီပညီမ့ၢ်ဝဲ တၢ်သွၣ်ခိၣ်လီၤ. တဘျီတခီၣ် မ့ၤစံၣ် လံာ်စီဆှံ ကွဲးကျိာ်ထံဝဲ တၢ်ကတိၤခံဖျၢၣ်အံၤလၢ ပျုၤပူၤ သနာ်က့ ပှၤအါဂၤ နၢ်ပၢၢ်ကမၣ် အခီပညီလၢ တၢ်လီၢ်အံၤ အဲၣ်ဒိးတဲဝဲ ပှၤသံအကလၤ အိၣ်ဝဲအလီၢ်လီၤ. အဃိ လၢတၢ်ကွဲးကျိာ်ထံ လံာ်စီဆှံတဘ့ၣ်အံၤအပူၤ တၢ်ကတိၤလၢအမ့ၢ် “ၡံအိ(လ်)” ဒီး “ဟ့ဒံ(စ်)” န့ၣ်ပှၤကွဲးကျိာ်ထံက့ၤအီၤလၢ တၢ်သွၣ်ခိၣ် ဒ်အခီပညီ အိၣ်ဝဲလၢ အခီၣ်ထံးအသိးလီၤ. မ့မ့ၢ် တၢ်ကတိၤ “ၡံအိ(လ်)” ဒီး “ဟ့ဒံ(စ်)” န့ၣ်ပှၤကွဲးလီၤက့ၤအီၤလၢ တၢ်ဂ့ၢ်အဘျဲၣ် ဒီးပာ်ဖျါထီၣ် အခီပညီလၢ “တၢ်ကတိၤအခီပညီ” အပူၤလီၤ.—စံးထီၣ်ပတြၢၤ ၁၆:၁၀; စံၣ်တဲၤတဲလီၤတၢ် ၉:၁၀; မၤတၢ် ၂:၂၇.
ကြံးအတၢ်ကတိၤ စတိရိၤ (stau·rosʹ) န့ၣ်ပှၤကွဲးကျိာ်ထံတၢ်အါဂၤ ကွဲးကျိာ်ဝဲလၢ “ထူၣ်စုညါ” ဘၣ်ဆၣ် တၢ်ကတိၤတဖျၢၣ်အံၤ လၢကြံးကျိာ်န့ၣ် အခီပညီမ့ၢ်ဝဲ သ့ၣ်တၢၣ် ဒ်သိးဒီး သ့ၣ်တၢၣ်လၢ ပှၤမၤသံယ့ၣ်ၡူး လၢအလိၤလီၤ. အဃိ ဒ်သိး ကပာ်ဖျါထီၣ် ကြံးအတၢ်ကတိၤတဖျၢၣ်အံၤ အခီပညီ ဘၣ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲးအဂီၢ် လၢတၢ်ကွဲးကျိာ်ထံ လံာ်စီဆှံတဘ့ၣ်အံၤအပူၤ ပှၤကွဲးကျိာ်ထံ တၢ်ကတိၤတဖျၢၣ်အံၤလၢ “သ့ၣ်တၢၣ်” လီၤ.—မးသဲ ၂၇:၃၂; ယိၤဟၣ် ၁၉:၁၇.
ကြံးအတၢ်ကတိၤ ကဟဲနၢ် (Gehenna) န့ၣ်ပှၤတနီၤ ကွဲးကျိာ်ထံဝဲလၢ လရာ် အဃိ ပှၤနၢ်ပၢၢ်ကမၣ် အခီပညီလၢ တၢ်လီၢ်လၢ ပှၤတူၢ်ဘၣ် တၢ်မၤနးမၤဖှီၣ်လၢ မ့ၣ်အူကျါန့ၣ် သ့ဝဲလီၤ. (မးသဲ ၅:၂၂; မၢ်ကူး ၉:၄၃; လူၤကၣ် ၁၂:၅) ဘၣ်ဆၣ် လၢလံာ်စီဆှံတဘ့ၣ်အံၤအပူၤ ပှၤကွဲးလီၤ ကဟဲနၢ် ဒ်ကြံးအတၢ်ကတိၤ အခီၣ်ထံးခီၣ်ဘိ အိၣ်ဝဲအသိး ဒီးပှၤပၢနုာ် တၢ်ဂ့ၢ်အဘျဲၣ် ဒ်သိး ပှၤဖးလံာ်ဖိ ကသ့ၣ်ညါလၢ ကဟဲနၢ်န့ၣ် အခီပညီအိၣ်ဒ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲပှၤကွဲးကျိာ်ထံ လံာ်စီဆှံတဘ့ၣ်အံၤအခါ အဝဲသ့ၣ် အိၣ်ဒီး တၢ်ပာ်ကဲလၢ ဟီၣ်ခိၣ်သီ တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံလံာ်စီဆှံ ကမံးတံာ်အခီၣ်ထံးတဖု အဖီခိၣ် ဒီးဖဲအဝဲသ့ၣ် မၤတၢ်ဆၢတဲာ် တမံၤဂ့ၤတမံၤဂ့ၤအခါ အဝဲသ့ၣ် ဃ့ထုကဖၣ်တၢ် ဒီးအိၣ်ဒီးတၢ်ပလီၢ်ပဒီလီၤ.
တၢ်ဂ့ၢ်လီၤဆီ အဂၤတဖၣ်လၢ လံာ်စီဆှံတဘ့ၣ်အံၤအပူၤ
လံာ်စီဆှံတဘ့ၣ်အံၤ အိၣ်ဒီးတၢ်ဂ့ၢ်အဘျဲၣ် တနီၤလီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်အဘျဲၣ်အါတက့ၢ်န့ၣ် မ့ၢ်ဒ်တၢ်ပာ်ဖျါလၢလာ်အံၤ အိၣ်ဝဲအသိးလီၤ.
“မ့ၢ်စ့ၢ်ကီး” အဲၣ်ဒိးတဲဝဲ ကျဲအဂၤလၢ ပှၤကကွဲးကျိာ်ထံ ဧ့ၤဘြံၤ, အရၣ်မ့း မ့တမ့ၢ် ကြံးအတၢ်ကတိၤ ဒီးအခီပညီ ဘူးကဖျါဒ်သိးလိာ်အသးဒီး တၢ်ကတိၤလၢ အအိၣ်လၢ လံာ်မိၢ်ပှၢ်အပူၤ.—အဒိ, ၁ မိၤၡ့ ၁:၂, တၢ်ဂ့ၢ်အဘျဲၣ် ဘၣ်ဃးဒီး “ကစၢ်ယွၤအသးစီဆှံ” ဒီး ယိၤၡူ ၁:၈, “ဆိကမိၣ်ထံအီၤ.”
“ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် ကမ့ၢ်” အဲၣ်ဒိးတဲဝဲ ကျဲအဂၤလၢ ပှၤကကွဲးကျိာ်ထံ လံာ်စီဆှံတၢ်ကွဲးအသးလီၤ. ဒီးပှၤကွဲးအီၤ အခီပညီမ့ၢ်လီၤဆီဒီး တၢ်ကတိၤလၢ အအိၣ်လၢ လံာ်မိၢ်ပှၢ်အပူၤ သနာ်က့ ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် အခီပညီကဘၣ် စ့ၢ်ကီးလီၤ.—အဒိ, ၅ မိၤၡ့ ၁:၃၈, “ဒုးဆူၣ်ထီၣ်အဂံၢ်အဘါ” ဒီး စကၤရယၤ ၁၄:၂၁, “ပှၤကနၤဧၣ်ဖိ.”
“အခီပညီလိၤလိၤ” အဲၣ်ဒိးတဲဝဲ တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံ ဧ့ၤဘြံၤ, အရၣ်မ့း မ့တမ့ၢ် ကြံးကျိာ် အတၢ်ကွဲးအသး တဖျၢၣ်ဘၣ်တဖျၢၣ် မ့တမ့ၢ် ဒ်ကျိာ်အတၢ်ကတိၤအဖျၢၣ်တဖၣ် အခီပညီ အခီၣ်ထံးခီၣ်ဘိ အိၣ်ဝဲအသိးလီၤ.—အဒိ, ၁ မိၤၡ့ ၂၉:၃၁, “အဲၣ်ဝဲ . . . စှၤန့ၢ်ဒံး” ဒီး ၂ မိၤၡ့ ၄:၁၂, “အိၣ်ဒီးနၤ.”
တၢ်ပာ်ဖျါ အခီပညီ ဒီးတၢ်ဂ့ၢ်အဂၤလၢ ပကနၢ်ပၢၢ် တၢ်အိၣ်သး ပှၤမံၤအခီပညီ (၁ မိၤၡ့ ၃:၁၇, “စီၤအၤဒၣ်” ဒီး ၂ မိၤၡ့ ၁၅:၂၃, “မၤရၤ”), တၢ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ထိၣ်တၢ်စီၤ ဒီးတၢ်ထိၣ်တၢ်ဒွး (၁ မိၤၡ့ ၂၃:၁၅, “ၡက့လး”), တၢ်ကတိၤတဖၣ်လၢ ပှၤသူအီၤလၢ တၢ်မံၤတၢ်သၣ် အခၢၣ်စး (၁ ၡမူၤအ့လး ၁:၂၈, “အဝဲ”) ဒီးတၢ်ဂ့ၢ်လၢအကဲဘျုးလၢ အအိၣ်လၢ တၢ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ထွဲလိာ်သးအပူၤ ဒီးတၢ်ကတိၤအခီပညီအပူၤ.—၁ မိၤၡ့ ၃၇:၃၅, “တၢ်သွၣ်ခိၣ်” ဒီး မးသဲ ၅:၂၂, “ကဟဲနၢ်.”
တၢ်ဂ့ၢ်လၢ အအိၣ်လၢ လံာ်စီဆှံအမဲာ်ညါတတီၤ လၢအခိၣ်တီမ့ၢ်ဝဲ “ပမၤလိန့ၢ် တၢ်မနုၤလၢ ကစၢ်ယွၤအကလုၢ်ကထါ အပူၤလဲၣ်” န့ၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ လံာ်စီဆှံ အတၢ်သိၣ်လိ အခီၣ်ထံးခီၣ်ဘိ တနီၤလီၤ. လံာ်စီဆှံ တၢ်ကွဲးအသးလၢ ၁ မိၤၡ့ တုၤလၢ လီၣ်ဖျါ မ့ၢ်ဝံၤန့ၣ် အိၣ်ဒီး “လံာ်စီဆှံအကတြူၢ်တဖၣ်အဂ့ၢ်,” “တၢ်ရဲၣ်လီၤ လံာ်စီဆှံ အတၢ်ကတိၤတဖၣ်” ဒီး “လံာ်စီဆှံ အတၢ်ကတိၤတဖၣ် အခီပညီ” လီၤ. လံာ်စီဆှံ အတၢ်ကတိၤတဖၣ် အခီပညီန့ၣ် မၤစၢၤပှၤဖးလံာ်ဖိတဖၣ် ဒ်သိး ကနၢ်ပၢၢ်ထီၣ် တၢ်ကတိၤတနီၤလၢ အအိၣ်လၢ လံာ်စီဆှံအပူၤန့ၣ် အခီပညီလီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ထွဲလိာ်သး က၁-၇ န့ၣ်အိၣ်ဒီး “တၢ်ဘျၢတဖၣ်လၢ တၢ်ကွဲးကျိာ်ထံ လံာ်စီဆှံအဂီၢ်,” “လံာ်စီဆှံတဘ့ၣ်အံၤ အတၢ်ဂ့ၢ်လီၤဆီတဖၣ်,” “ပဒိးန့ၢ်ဘၣ် လံာ်စီဆှံဒ်လဲၣ်,” “ကစၢ်ယွၤအမံၤလၢ လံာ်စီဆှံလၢ ဧ့ၤဘြံၤကျိာ်တကတြူၢ်အပူၤ,” “ကစၢ်ယွၤအမံၤလၢ လံာ်စီဆှံလၢ ကြံးကျိာ်တကတြူၢ်အပူၤ,” “စရီ– ဝံတဖၣ်ဒီး ယူဒၤဒီးအံၣ်စရ့လး အစီၤပၤတဖၣ်” ဒီး “တၢ်မၤအသးတဖၣ်ဖဲ ယ့ၣ်ၡူးအိၣ်မူလၢဟီၣ်ခိၣ်ချၢအခါ” လီၤ. တၢ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ထွဲလိာ်သး ခ၁-၁၅ န့ၣ်အိၣ်ဒီး ဟီၣ်ခိၣ်ဂီၤ ဒီးတၢ်ဂ့ၢ်အဂၤလၢ အကဲဘျုးလၢ ပှၤလၢအဲၣ်ဒိး ဃုသ့ၣ်ညါ လံာ်စီဆှံအဂီၢ်လီၤ.
လၢလံာ်စီဆှံ တကတြူၢ်ဘၣ်တကတြူၢ် အမဲာ်ညါကတၢၢ် တကဘျံးန့ၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ တၢ်ဂ့ၢ်မိၢ်ပှၢ်တဖၣ် ဒ်သိး ပှၤဖးလံာ်ဖိတဖၣ် ကနၢ်ပၢၢ်ဆိ တၢ်ဂ့ၢ်လၢ အအိၣ်လၢ လံာ်ဒီတကတြူၢ် အပူၤလီၤ. လၢလံာ်တကဘျံးဘၣ်တကဘျံး အခၢၣ်သးန့ၣ် အိၣ်ဒီးလံာ်စီဆှံအဆၢလၢ အဘၣ်ထွဲလိာ်သးတဖၣ်လီၤ.