တၢ် “အိးထီၣ်ကွၢ်” လံာ်ထူလၢပျၢၤတထူ

ဖဲ ၁၉၇၀ န့ၣ်ပှၤဃုသ့ၣ်ညါတၢ်ဖိတဖၣ်​ ထံၣ်န့ၢ်ဝဲ လံာ်ထူတထူ လၢမ့ၣ်အူအီၣ်ဃာ်အီၤ ဖဲအဲ(န်) ဂဲဒံၤ လၢအအိၣ်ဘူးဒီး ကီၢ်အံၣ်စရ့ အပီၣ်လဲၣ်အံသၣ်​ အမုၢ်နုာ်တကပၤန့ၣ်လီၤ. လီၤဂာ်လၢ ဖဲ ခ.န ၅၀၀ ဒီး ၅၅၀ အတီၢ်ပူၤန့ၣ်​ သဝီတဖျၢၣ်အံၤ ဘၣ်တၢ်မၤဟးဂီၤအီၤအဃိ မ့ၣ်အူအီၣ်​ လံာ်ထူအံၤလီၤ. ပှၤထံၣ်န့ၢ်ဝဲ လံာ်ထူအံၤ ဖဲပှၤခူၣ်ထီၣ်ဝဲ ဘူၣ်ဘျီၣ်အခါလီၤ. ဒီးမ့ၢ်လၢ မ့ၣ်အူအီၣ်ဃာ်အီၤအဃိ ပှၤအိးထီၣ်အီၤမးတသ့ဘၣ်. ဘၣ်ဆၣ်ပှၤ “အိးထီၣ်ကွၢ်” အီၤလၢ 3-D စဲးဖီကဟၣ်​ အကျိၤအကျဲန့ၢ်ဝဲအဃိ မ့ၢ်တၢ်လၢ အလီၤသးခုဒိၣ်မးလီၤ. ဒီးခီဖျိလၢ ဒံၤကၠံၤတၢၤ အဲမ့ၣ်ကၠံ စီၣ်ဝဲ (digital imaging software) အဃိ ပှၤအိးထီၣ်ကွၢ် လံာ်ထူအံၤသ့ဝဲလီၤ.

လၢလံာ်ထူအံၤအပူၤန့ၣ်​ ပှၤထံၣ်ဘၣ်​ တၢ်မနုၤတဖၣ်လဲၣ်. ပှၤထံၣ်ဘၣ်​ လံာ်စီဆှံ အတၢ်ကတိၤတဖၣ်လီၤ. ပှၤထံၣ်ဘၣ်​ လံာ်စီဆှံအဆၢဖိတနီၤလၢ အအိၣ်ဖဲ ၃ မိၤၡ့ အခီၣ်ထံးန့ၣ်လီၤ. လံာ်စီဆှံအဆၢဖိတဖၣ်အံၤ ပၣ်ဃုာ်ဒီး ကစၢ်ယွၤအမံၤလၢ ဧ့ၤဘြံၤကျိာ် လၢအမ့ၢ် တထြၢ်ကြၢ်မတၣ်လီၤ. ဒီးအဝဲသ့ၣ်​ တဲဝဲလၢ ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်​ လံာ်ထူအံၤ ကဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤဖဲ ခ.န ၅၀ ဒီး ခ.န ၄၀၀ အဘၢၣ်စၢၤန့ၣ်လီၤ. ဧ့ၤဘြံၤလံာ်စီဆှံအထူ လၢပှၤဃုထံၣ်န့ၢ်အီၤတဖၣ်အကျါ ခူၤရီ လံာ်လၢဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢစု (Qumran manuscripts) မ့ၢ်ဝံၤန့ၣ်​ လံာ်ထူအံၤ မ့ၢ်လံာ်ထူလၢ အနံၣ်ယံာ်ကတၢၢ်လီၤ. လၢလံာ်တၢ်ကစီၣ်အပူၤ ကၠ့လ် စိဟၤ ကွဲးဝဲလၢ “တချုးလၢ ပှၤထံၣ်န့ၢ် အဲ(န်) ဂဲဒံၤ အလံာ်ထူဒံးဘၣ်န့ၣ်​ ပီၣ်လဲၣ်အံသၣ်​ အလံာ်ထူလၢ အသးပှၢ်ကတၢၢ် (ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤဖဲ ချ.ခ.န ၁၀၀ ဃၣ်ဃၣ်) ဒီးအလဲးပိး ခိၣ်ဒဲး (Aleppo Codex) လံာ်ကွဲးကူ (ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤဖဲ ခ.န ၉၃၀ ဃၣ်ဃၣ်) န့ၣ်ပှၤကွဲးအီၤ အဘၢၣ်စၢၤ ယံာ်ဝဲအနံၣ်တကထိဃၣ်ဃၣ်ညါလီၤ.” လံာ်ထူအံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ပှၤမဲးစိၣ်ရၢးထံးဖိတဖၣ်​ အလံာ်ကွဲးကူလၢအမ့ၢ် ထိရၤန့ၣ်​ “ဘၣ်တၢ်ကွဲးကူအီၤ လီၤတံၢ်လီၤဆဲး ဒီးလၢအနံၣ်လၢ အကထိအတီၢ်ပူၤ တၢ်ဆီတလဲတအိၣ်ဘၣ်.”