မ့ၢ်နသ့ၣ်ညါဧါ

တၢ်ကွဲးအသးလၢပျၢၤတခါအံၤ အလီၤပလိာ်သးဒီးလံာ်စီဆှံဒ်လဲၣ်

တၢ်ကွဲးအသးတခါလၢ လၢၢ်က့တက့အလိၤန့ၣ်​ အိၣ်လၢ Bible Lands Museum တၢ်ကွၢ်ကီအလီၢ် လၢအအိၣ်လၢ ဝ့ၢ်ယရူၤၡလ့ၣ်အပူၤလီၤ. တၢ်ကွဲးအသးလၢ လၢၢ်က့အံၤအလိၤန့ၣ်​ အိၣ်ကွဲးအသးဖဲ ချ.ခ.န ၇၀၀-၆၀၀ နံၣ်ဃၣ်ဃၣ်လီၤ. လၢၢ်က့အံၤ ဘၣ်တၢ်ထံၣ်န့ၢ်အီၤ လၢလ့ကိပူၤ လၢပှၤပာ်လီၤပှၤသံအစိၣ်​ လၢအအိၣ်ဘူးဒီးဃ့ဘြိၣ်​ လၢကီၢ်အံးစရ့(လ်)န့ၣ်လီၤ. လံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်န့ၣ်​ ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ “တၢ်ဆိၣ်ဃီၣ်ဘၣ်ဝဲ ဟၣ်ကံး အဖိခွါ ဟၣ်က့း ခီဖျိလၢ ယၤဝ့ ဆၣ်ဘိၤ(ထ်) (Yahweh Sabaot) အဃိလီၤ.” တၢ်ကွဲးအသးလၢပျၢၤတခါအံၤ မ့ၢ်အလီၤပလိာ်သးဒီးလံာ်စီဆှံဒ်လဲၣ်. တၢ်ကွဲးအသးတခါအံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ကစၢ်ယွၤအမံၤ ယဟိဝၤ လၢအဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢ ဧ့ၤဘြံၤအလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်လၢပျၢၤ လၢ YHWH လီၤ. ဖဲန့ၣ်အစိၤ ပှၤသ့ၣ်ညါဒီးသူဝဲ လံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်အံၤလီၤ. တကးဒံးဘၣ်​ တၢ်ကွဲးအသးလၢအဂၤတဖၣ်​ လၢအအိၣ်လၢလ့ကိပူၤန့ၣ်​ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ ပှၤသူဝဲတၢ်လီၢ်အံၤလၢ ပှၤကလဲၤထံၣ်ဖှိၣ်လိာ်သး ဒီးပာ်ခူသူၣ်သးအဂီၢ်လီၤ. ဖဲန့ၣ်​ အဝဲသ့ၣ်ကွဲးလီၤဝဲ ကစၢ်ယွၤအမံၤ ဒီးအဝဲသ့ၣ်အနီၢ်ကစၢ်အမံၤ လၢအပၣ်ဃုာ်ဒီး ကစၢ်ယွၤအမံၤ ဖဲလ့ကပၤလီၤ.

ဘၣ်ဃးဒီး တၢ်ကွဲးအသးတဖၣ်အံၤ ပှၤကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့တဂၤ လၢအမ့ၢ် ရ့ခၠိၤ နဘိစံၤ လၢ University of Georgia တဲဝဲလၢ “ခီဖျိကစၢ်ယွၤအမံၤ YHWH အရ့ဒိၣ်ဒိၣ်မးအဃိ ဘၣ်တၢ်သူအီၤ ခဲအံၤခဲအံၤလီၤ. . . . လံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်ဒီး တၢ်ကွဲးအသးတဖၣ်အံၤ ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲလၢ YHWH န့ၣ်​ အရ့ဒိၣ်ဒိၣ်မးလၢ ပှၤအံၣ်စရ့လးဖိ ဒီးပှၤယူဒၤဖိအဂီၢ်လီၤ.” အဃိ တၢ်ကွဲးအသးတခါအံၤ အလီၤပလိာ်သးဒီးလံာ်စီဆှံ မ့ၢ်လၢလံာ်စီဆှံသူဝဲ ကစၢ်ယွၤအမံၤလၢ ဧ့ၤဘြံၤအလံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်​ YHWH န့ၣ်​ အိၣ်ဝဲအဘျီလၢ အကထိတဖၣ်ညါလီၤ.

လံာ်မဲာ်ဖျၢၣ်လၢအမ့ၢ် “ယၤဝ့ ဆၣ်ဘိၤ(ထ်)” (Yahweh Sabaot) ပှၤပိာ်အီၤလၢ လၢၢ်က့အလိၤန့ၣ်​ အခီပညီမ့ၢ်ဝဲ “တၢ်သုးမုၢ်ဂီၢ်မုၢ် အကစၢ်ယဟိဝၤယွၤ” လီၤ. ဖဲစိၤအဝဲန့ၣ်​ ပှၤသူဝဲကစၢ်ယွၤအမံၤ တကးဒံးဘၣ်​ ပှၤသူတၢ်ကတိၤလၢအမ့ၢ် “တၢ်သုးမုၢ်ဂီၢ်မုၢ် အကစၢ်ယဟိဝၤယွၤ” လၢညီနုၢ်ပထံၣ်ဘၣ်အီၤလၢ လံာ်စီဆှံအပူၤန့ၣ်လီၤ. အဃိ တၢ်ဂ့ၢ်အံၤ လီၤပလိာ်အသးစ့ၢ်ကီးဒီး လံာ်စီဆှံအတၢ်ကွဲးလၢအမ့ၢ် “တၢ်သုးမုၢ်ဂီၢ်မုၢ် အကစၢ်ယဟိဝၤယွၤ” လၢဧ့ၤဘြံၤအလံာ်စီဆှံ တကတြူၢ်အပူၤ လၢအအိၣ်ဝဲ ၂၈၃ ဘျီလီၤ. ဒီးအါတက့ၢ်န့ၣ်​ အိၣ်လၢယၡါယၤ, ယံးရမံယၤ ဒီးစကၤရယၤအတၢ်ကွဲးအပူၤလီၤ.