Nge zabaka yawu?
Na siècle ya ntete, yinki banganga-nzambi vanda salaka na menga ya bibulu yina ba vanda pesaka na minkayulu?
Bamvula nyonso banganga-nzambi ya Izraele ya ntama, vanda pesaka na minkayulu, bibulu mingi na zulu ya mesa ya minkayulu ya tempelo. Na yina me tadila mambu yayi, muntu mosi ya mayela ya siècle ya ntete na nkumbu ya Josèphe zonzaka ti na Pake, ba vanda kufwaka mameme kuluta 250 000 samu na kupesa yawu mutindu minkayulu. Na yawu, ya vandaka na menga mingi yina vanda kubwaka na mesa ya minkayulu. (Lev. 1:10, 11; Lut. 28:16, 19) Wapi kisika menga nyonso yayi vanda kwendaka?
Na tempelo ya Erode yina ba mwangisaka na 70 ya N.B. bantu ya mayela kwiza tala mwa nzila mosi na yisi ya ntoto, yina vanda lutisaka menga yina ba vanda mwangisaka na zulu ya mesa ya minkayulu. Nzila yango vanda nataka menga na ngaanda ya tempelo.
Beto tala bima zole yina vanda salaka ti mesa ya kuyoka minkayulu vanda kaka bunkete:
Dibulu na yisi ya mesa ya kuyoka minkayulu: Mishna, buku mosi yina ke zonzilaka misiku mpe bansalulu ya bazwife yina ba sonikaka na manima ya mvula 200, ke zonzilaka mpe mambu yayi. Na kati ya yawu beto ke tangaka: “Ya vandaka na mabulu zole na yisi ya mesa ya kuyoka minkayulu. . . . menga ya bibulu yina ba vanda pesaka mutindu minkayulu mpe maza yina ba vanda sadilaka samu na kusukula mesa, vanda lutaka na mabulu zole yayi samu na kukwenda kubwa na dibenga ya Kidroni.”
Bamambu yina bantu ya mayela kuzwaka ke kwelanaka na mambu yina Mishna ke na zonzaka. Buku mosi [The Cambridge History of Judaism] ke lakisaka ti ya vandaka na “banzila ya yinda na yisi ya ntoto” pene-pene ya tempelo. Buku yango ke zonzaka: “Ya lenda vanda ti ni banzila yango ba vanda sadila samu na kubasisa maza na menga yina vanda katukaka na tempelo.”
Maza mingi: Samu na kusukula mesa ya kuyoka minkayulu mpe nzila yina vanda nataka menga na dibenga ya Kidroni, banganga-nzambi vandaka na nsatu ya maza mingi. Samu na kusala kisalu ya mfunu yayi, ba vanda kuzwaka maza na mbanza. Ya vandaka na banzila yina vanda nataka maza yango tii na mesa ya kuyoka minkayulu mpe na bisika yina ba vanda bumbaka maza. Na yawu, muntu ya mayela Joseph Patrich me bwela: “Na ntangu yina, ya vandaka ve na tempelo ya nkaka yina vandaka na bima ya mutindu yayi samu na kuzwa maza, kusukula mpe kunata maza ya mvindu na ngaanda.”