“Wamona Kak’e Kiese”
“Odia elambu oku kwa Yave . . . , wamona kak’e kiese.” —NSIKU 16:15.
1. (a) O Satana nkia yuvu kavaikisa? (b) O Yave nkia diambu kasakula vava Adami yo Eva bakolama?
VAVA Satana kavukumuna Adami yo Eva mu kolamena Mvangi au, yuvu yole yamfunu kavaikisa. Kosi, wakatikisa e ziku kia Yave ye mpil’andi ansongi a yadila. Kole, Satana wavova vo o wantu mu kuma ki’eloko besadila Nzambi. E kiuvu kiaki kiazole, mu lumbu ya Yobi kiavaikiswa. (Etuku 3:1-6; Yobi 1:9, 10; 2:4, 5) Kansi kadi, o Yave wasingika diambu diadi vana vau. Una Adami yo Eva ke bavaikisu ko muna mpatu a Edene, o Yave wasamuna e ngiz’a “mbongo” ina ibosolwa e singini, i bosi e mbongo ibosola ntu a Satana.—Etuku 3:15.
2. O Yave nkia ntemo katemesa wa mpila kelungisila ungunza w’Etuku 3:15?
2 I bosi, o Yave wakiesesa umbakuzi wa ungunza wau, muna songa vo ulungana kikilu. Kasikil’owu, o Nzambi wavovesa Abarayama vo e “mbongo” muna luvila lwandi ikwizila. (Etuku 22:15-18) O Yakobo wa ntekelo a Abarayama wakituka ese dia makanda 12 ma Isaele. Muna mvu a 1513 vitila Kristu, vava makanda mama makituka se zula, o Yave wabavana e nsiku yo sikidisa nkinzi mia mpila mu mpila bafwana kembelela muna mvu. O Paulu wa ntumwa, wavova vo e nkinzi miomio i “kini kia mana mekwiza.” (Kolosai 2:16, 17; Ayibere 10:1) Miakala se kini kia ndungana ekani dia Yave mu kuma kia Mbongo. O kembelela mio, kiese kiayingi diatwasanga kwa Aneyisaele. O badika nkinzi miami, disiamisa lukwikilu lweto muna nsilu mia Yave.
Mbongo Yasilwa o Nsilu Yizidi
3. Nani i Mbongo yasilwa o nsilu? E singini kiandi aweyi kiabosolwelwa?
3 Vioka 4.000 ma mvu tuka Yave kazaisila ungunza wantete, mbongo yasilwa o nsilu yayiza. Mbongo yayi i Yesu. (Ngalatia 3:16) Wau vo muntu alunga, o Yesu wasikila ye kwikizi yamuna lufwa, yo songa vo e mvovo mia Satana mialuvunu. Vana ntandu, wau vo Yesu kakala ye sumu ko, o lufwa lwandi, lwakala se kimenga kiantalu. Muna lufwa lwandi, o Yesu i kakudila mbongo akwikizi ya Adami yo Eva mun’esumu yo lufwa. O lufwa lwa Yesu vana nti ampasi, lwakala se ‘bosola singini’ kia Mbongo yasilwa o nsilu.—Ayibere 9:11-14.
4. E kimenga kia Yesu nkia mpila kiasongelwanga?
4 O Yesu wafwa kina kia 14 kia Ngonde a Nisani ya mvu a 33 wa tandu kieto.a Kina kia 14 kia Ngonde a Nisani, lumbu kia kiese kiakalanga muna Isaele, kadi elambu dia Nduta badianga. Konso mvu muna lumbu kiakina, esi nzo badianga kumosi ememe dia nduta. Muna mpila yayi, basungamenanga una menga ma mwan’ememe mavuluzila wan’antete a Aneyisaele, vava mbasi a lufwa kavonda wan’antete a Engipito, kina kia 14 kia Ngonde a Nisani ya mvu a 1513 vitila Kristu. (Luvaiku 12:1-14) Ememe dia Nduta, Yesu diasonganga. Muna kuma kiandi o Paulu wa ntumwa wavova vo: “E kimenga kieto kia Nduta kiakelwa kala, i Kristu.” (1 Korinto 5:7) Nze menga m’ememe dia Nduta, o menga mabunguka ma Yesu mevuluza wantu ayingi.—Yoane 3:16, 36.
‘Ntomoni Mun’awana Bafwa’
5, 6. O Yesu nkia ntangwa kafulwa? E diambu diadi aweyi diasongelwanga muna Nsiku? (b) O lufuluku lwa Yesu aweyi lwalungisila o ungunza w’Etuku 3:15?
5 Muna lumbu kietatu, o Yesu wafulwa muna lufwa, mu tambika e ntalu ya kimenga kiandi kwa S’andi. (Ayibere 9:24) O lufuluku lwandi lwasongelwanga mun’elambu diakaka. E lumbu kia 15 kia Ngonde a Nisani, kiakala se lumbu ki’Elambu dia Mbolo ke Zafuna ko. E lumbu kia 16 kia Ngonde a Nisani, Aneyisaele banatanga ntomoni a nsâlu a bale (cevada), yovo fikunku fia bundu yantete ina bavelanga muna mpatu zau kuna kwa nganga mu zunganisa yo vana ndose a Yave. (Fuka 23:6-14) Diafwana kikilu vo kina kia 16 kia Ngonde a Nisani kia mvu a 33 wa tandu kieto, o Yave wavunzakesa makani mambi ma Satana ma fwasa ‘mbangi zandi za kwikizi ye ludi.’ Kina kia 16 kia Ngonde a Nisani kia mvu a 33 wa tandu kieto, o Yave wafula Yesu muna lufwa yo kumvana moyo ulembi fwa.—Lusengomono 3:14; 1 Petelo 3:18.
6 Yesu wakituka se “ntomoni mun’awana balele” muna lufwa. (1 Korinto 15:20) Nswaswani y’awana bafulwa yo fwa diaka, o Yesu kafwa diaka ko. Kansi, watomboka kun’ezulu yo vwanda kuna koko kwalunene kwa Yave, yavana kayadikwa se Ntinu wa Kintinu ki’ezulu kia Yave. (Nkunga 110:1; Mavangu 2:32, 33; Ayibere 10:12, 13) Tuka kayadikilwa se Ntinu, o Yesu una ye wisa kia bosola ntu wa Satana wa mbeni andi yakwele mvu yo fwasa mbongo andi.—Lusengomono 11:15, 18; 20:1-3, 10.
Wantu Akaka Muna Mbongo ya Abarayama
7. Nki i Nkungi a Tumingu?
7 O Yesu i Mbongo yasilwa o nsilu muna Edene. Muna yandi, o Yave i ‘kefwasila mavangu ma Nkadi Ampemba.’ (1 Yoane 3:8) Kansi, vava Yave kavovesa Abarayama, wavova vo e “mbongo” andi, yayingi ikala, ke muntu mosi kaka ko. Ikala nze “ntetembwa z’ezulu, nga esenge van’ekumu dia kalunga.” (Etuku 22:17) E wantu akaka muna “mbongo” yayi basongelwa muna nkinzi akaka wakiese. Lumbu 50 yalandilanga kina kia 16 kia ngonde a Nisani, Aneyisaele bakembelelanga Nkungi a Tumingu. O Nkanikinu mu kuma kia nkungi wau wavovanga vo: “Yaku lumbu kilanda kina kia vundu kiansambwadi i nutanga lumbu makumatanu; nusunzula lukau lua mfumfu ampa kwa Yave. Nuvitika tuka muna kalu yeno, mbolo zole zanzungani za tini kietanu: zikala za mfumfu zibabwilwa yo funa, se ntomoni kuna kwa Yave.”b—Fuka 23:16, 17, 20.
8. Nkia diambu diasivi diavangama kina kia Pentikosti ya mvu a 33 wa tandu kieto?
8 Vava Yesu kakala ova ntoto, e Nkungi a Tumingu wazayakana vo Pentikosti (watuka muna mvovo wa Kingerekia una ye nsasa vo “makumatanu”). Kina kia Pentikosti kia mvu a 33 wa tandu kieto, o Ngang’ambuta ampwena, Yesu Kristu ona wafulwa, wabungula mwand’avelela muna 120 m’alongoki ana balungana muna Yerusaleme. Muna mpila yayi, alongoki awaya bakituka wana akuswa a Nzambi ye mpangi za Yesu Kristu. (Roma 8:15-17) Bakituka se zula kiampa, “Isaele a Nzambi.” (Ngalatia 6:16) E zula kiaki, kiayantika mu buka kiakete yavana kialwaka mu lutangu lwa 144.000.—Lusengomono 7:1-4.
9, 10. E nkutakani y’Akristu akuswa aweyi yasongelwanga muna lumbu kia Pentikosti?
9 E mbolo zole zafuna zina zazunganiswanga vana ndose a Yave konso lumbu kia Pentikosti, nkutakani y’Akristu akuswa zasonganga. Mbolo zole zafuna, zasonganga vo Akristu akuswa bekala kaka ye funa w’esumu bavwila. Kansi, balenda kwau finama Yave muna kimenga kia lukulu kia Yesu. (Roma 5:1, 2) Ekuma mbolo zole? E kuma kadi, o wana akuswa a Nzambi mu buka yole betuka. Entete muna Ayuda i bosi kwa esi Zula.—Ngalatia 3:26-29; Efeso 2:13-18.
10 E mbolo zole zavewanga se lukau kina kia Pentikosti, mu ntomoni yovo bundu yantete ya nsâlu a witi, i sia vo mu nkutika a masa yatukanga. Diau adimosi, Akristu akuswa yo mwand’avelela beyikilwanga “ntomoni a vangwa yandi.” (Yakobo 1:18) Oyau i wantu antete belolokwa masumu muna menga mabunguka ma Yesu. Ediadi, dikubasadisanga mu vwa moyo ulembi fwa kun’ezulu, kuna beyadila kumosi yo Yesu muna Kintinu kiandi. (1 Korinto 15:53; Filipi 3:20, 21; Lusengomono 20:6) Wau vo bekitukanga se wan’a Nzambi kun’ezulu, ke kolo ko ‘beyala e zula muna mvwal’atadi’ yo mona vava Nzambi ‘kekosola-kosola Satana kunansi a tambi yau.’ (Lusengomono 2:26, 27; Roma 16:20) O Yoane wa ntumwa wavova vo: “I yau yana ke basafulwa y’akento ko; okala vo kadi, mienze. Awana i yau belandang’o Mwan’ememe konso kuna kekwenda. Awana basumbuka vana vena wantu, se ntomoni kuna kwa Nzambi, yo kuna kwa Mwan’ememe.”—Lusengomono 14:4.
Lumbu Kiasonganga o Luvevoko
11, 12. (a) Nkia diambu diavangamanga muna Lumbu kia Lubakanisu? (b) Aneyisaele nkia nluta babakanga muna yimenga ya ngombe ye nkombo yakelwanga?
11 E lumbu kiekumi kia ngonde a Atane (yayikilwanga vo ngonde a Tisini,)c Aneyisaele badianga elambu dina diasonganga una usadilwa e nluta mia kimenga kia lukulu lwa Yesu. Muna Lumbu kia Lubakanisu, e zula kiawonso kiakutakananga, kimana ngang’ambuta katambika lukau mu kuma kia masumu mau.—Fuka 16:29, 30.
12 Muna Lumbu kia Lubakanisu, o ngang’ambuta wavondanga mwan’a ngombe, yo kota muna Mumpungu-vauka. Wazazanga menga muna nlembo, nzaza nsambwadi vana ndose Ebakanisu, i nsunzula kasunzulanga menga vana ndose a Yave. Wavanganga wo mu bakanisa esumu dia yandi kibeni, ye “nzo andi,” anganga ye Anelevi. I bosi, ngang’ambuta wabonganga nkombo zole. Wavondanga imosi se lukau lw’esumu dia “nkangu.” Wazazanga mpe e menga mandi vana ndose Ebakanisu ina muna Mumpungu-vauka. I bosi, ngang’ambuta watensekanga moko mandi vana ntu a nkombo amoyo yo funguna masumu ma wan’a Isaele. Vava kamananga wo vanga, wasindikanga e nkombo kuna makanga mu nata masumu ma nkangu.—Fuka 16:3-16, 21, 22.
13. Mambu mavangamanga muna Lumbu kia Lubakanisu aweyi masongelanga e salu kia Yesu?
13 Evangu diadi, Yesu wa Ngang’ambuta ampwena diasonganga, ona wayiza sadila menga ma yandi kibeni mu loloka masumu meto. Entete, menga mandi masadilwa mu kuma kia “nzo akimwanda” ya 144.000 m’Akristu akuswa. Dikubafwanisanga mu yikilwa vo asongi yo kala e nkal’avelela vana ndose a Yave. (1 Petelo 2:5; 1 Korinto 6:11) Ediadi, diasongelwanga muna kimenga kia mwan’a ngombe. Muna mpila yayi, bena y’elau dia tambula evwa diau di’ezulu. Diazole, menga ma Yesu mesadilwanga mun’ewete dia mazunda ma wantu ana bekwikilanga muna Kristu, nze una wasongelwanga muna kimenga kia nkombo. Oyau besambulwa yo vwa moyo a mvu ya mvu ova ntoto, evwa dina Adami yo Eva bavidisa. (Nkunga 37:10, 11) Muna menga mandi mabunguka, o Yesu i kenatinanga masumu ma wantu, nze una e nkombo amoyo yanatanga masumu ma Isaele kuna makanga.—Yesaya 53:4, 5.
Mona Kiese Vana Ndose a Yave
14, 15. Nkia diambu diavangamanga muna Nkinzi a Nzo za Sudi? Nkinzi wau nkia diambu wasungamesanga kwa Aneyisaele?
14 Vioka Lumbu kia Lubakanisu, Aneyisaele bakembelelanga e Nkinzi a Nzo za Sudi, nkinzi wakiese kikilu muna nkinzi miawonso mi’Ayuda muna mvu. (Fuka 23:34-43) E nkinzi wau wayantikanga kina kia 15 yakuna 21 kia ngonde Atane, yo fokoka ye lukutakanu luavauka kina kia 22 kia ngonde yayina. Wasonganga vo e nkutika yilweke ku mfoko, yakala se ntangwa ya vutula matondo kwa Nzambi mu kuma kia ulolo wa mbongo kabavananga. Muna kuma kiaki, o Yave wabakanikina bakembela: “O Yave wa Nzambi aku okusambwila muna ngwokela yawonso yo muna salu kiawonso kia moko maku, wamona kak’e kiese.” (Nsiku 16:15) Ekwe kolo kiakiese kiakala!
15 Muna lumbu ya nkinzi wau, Aneyisaele mu nzo za sudi balekanga lumbu nsambwadi. Ediadi diabasungamesanga vo mu nzo za sudi balekanga vava bakala muna makanga. E nkinzi wau wabavananga elau dia badika una Yave kabalunga-lunganga. (Nsiku 8:15, 16) Wau vo yau awonso, kakala mvwama yovo nsukami mu nzo za sudi bafwete kala, ediadi diabasungamesanga vo muna diambu dia nkinzi, yau awonso bafwanana.—Nekemiya 8:14-16.
16. E nkinzi a Nzo za Sudi nkia diambu wasonganga?
16 Nkinzi a Nzo za Sudi, nkinzi a kiese wa nkutika a mbongo wakala. Wasonganga e nkutik’a kiese y’awana bekwikilanga muna Yesu Kristu. E nkutika yayantika kina kia Pentikosti ya mvu a 33 wa tandu kieto, vava 120 m’alongoki a Yesu bakuswa mu kituka “nganga zavauka.” Nze una Aneyisaele bazingilanga muna nzo za sudi mu lumbu yakete, akuswa bazeye wo vo “minduti a nzila” kwau omu nza yayi yambi. Bena ye vuvu kia vwila moyo kun’ezulu. (1 Petelo 2:5, 11) E nkutika y’Akristu akuswa ifokoka muna ‘lumbu yayi yambaninu,’ vava yikwa yansuka ya 144.000 yikutikwa.—2 Timoteo 3:1.
17, 18. (a) Nki kisonganga vo ke Akristu akuswa kaka ko bebaka e nluta muna kimenga kia Yesu? (b) Aki nani o unu bebakanga e nluta muna kini kia Nkinzi a Nzo za Sudi? Nkia ntangwa e nkinzi wau wakiese ufokoka?
17 Diasivi kikilu vo muna nkinzi wowo, ngombe 70 zavewanga se lukau. (Ntalu 29:12-34) O lutangu lwalu 70, lusonganga vo nsambwadi bundulula nkumbu kumi (7x10). Muna Nkand’a Nzambi e ntalu zazi, lunga kw’ezulu ye ntoto zisonganga. I kuma vo, e kimenga kia Yesu, kitwasa e nluta kwa wantu akwikizi batuka mu 70 lwa makanda mawonso ma wantu, mana matuka muna wan’a Noa. (Etuku 10:1-29) Muna kuma kiaki, e nkutika ivangamanga muna lumbu yeto ya wantu a makanda mawonso, ana bekwikilanga muna Yesu yo kala ye vuvu kia zingila muna paradiso ova ntoto.
18 O Yoane wa ntumwa wamona mona-meso kia nkutika ivangamanga mu tandu kieto. Entete, wa wá vava mbasi kavana o nswa mu sia e dimbu kwa 144.000. I bosi, wamona “ndong’ayingi, ina ilembi tangakana kwa muntu,” batelama vana ndose a Yave yo Yesu ye “ndala muna moko mau.” Oyau “batuka muna mpasi zayingi” yo kota muna nz’ampa. Oyau mpe minduti a nzila kwau mu nza yayi yambi, bevingilanga e ntangwa ina ‘Mwan’ememe . . . kekubavungula, yo kubafila kuna nto za maza ma moyo.’ Muna ntangwa yayina, o “Nzambi okunguna mansanga mawonso muna meso mau.” (Lusengomono 7:1-10, 14-17) E kini kia Nkinzi a Nzo za Sudi kifokoka vava e ndong’ayingi kumosi y’awana befulwa bevwa moyo a mvu ya mvu muna nz’ampa, kuna mfoko a Luyalu Lw’ezunda dia Mvu lwa Kristu.—Lusengomono 20:5.
19. Nkia nluta tubaka muna badika e nkinzi miavangamanga muna Isaele yankulu?
19 Oyeto mpe tulenda ‘mona kiese’ vava tubadikanga nkinzi miankulu mi’Ayuda. Diakiese kikilu dia zaya vo Yave wasonga mambu mena se kini kia mpila ina ungunza kavova muna Edene ulunganena. Diakiese mpe mu mona mpila ungunza wau ulunganenanga malembe malembe muna tandu kieto. O unu, tuzeye wo vo e Mbongo yayiza yo bosolwa e singini. Owau, se Ntinu kun’ezulu. Vana ntandu, ndonga muna 144.000 basonga kwikizi kiau yamuna lufwa. Adieyi disidi divangama? Aweyi ulunganena emvimba ungunza wau? Elongi dilanda disasila mambu mama.
[Mvovo Vana Yand’a lukaya]
a Muna manaka ma tandu kiaki, e Ngonde a Nisani ikwendang’e betela ye ngonde a Malusu ye Abidi.
b Muna lukau luanzungani lwa mbolo zole zafuna, o nganga wasimbanga mbolo vana moko. Wazangulanga o moko yo zunganisa zo oku y’oku. Evangu diadi diasonganga vo o nganga mu sunzula kena tukau kwa Yave.—Tala nkanda Estudo Perspicaz das Escrituras, volume 3, lukaya lwa 123, wavaikiswa kwa Mbangi za Yave.
c Muna manaka ma tandu kieto, ngonde Atane yovo Tisiri ikwendanga e betela ye ngonde a Setemba ye Oktoba.
Nga Olenda Sasila?
• Ememe dia Nduta nki diasonganga?
• E Nkinzi a Pentikosti nkia nkutika wasonganga?
• Nkia mambu mavangamanga muna Lumbu kia Lubakanisu masonganga mpila isadilwa kimenga kia lukulu lwa Yesu?
• E nkutika y’Akristu, aweyi yasongelwanga muna Nkinzi a Nzo za Sudi?
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 23]
O menga mabunguka ma Yesu, wantu ayingi mevuluza nze i menga m’ememe dia Nduta
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 24]
E ntomoni a nsâlu ya bale yavewanga kina kia 16 kia Nisani, kini kia lufuluku lwa Yesu wasonganga
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 25]
E mbolo zole zavewanga kina kia Pentikosti, i kini kia nkutakani y’Akristu akuswa
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 26]
Nkinzi a Nzo za Sudi i kini kia nkutik’a kiese y’akuswa ye “ndong’ayingi” ituka muna zula yawonso
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 24]
Diambu Diavangama:
Kini:
Nduta
Elambu dia Mbolo ke Zafuna ko (kia 15-21 kia ngonde a Nisani)
Kia 14 kia Nisani
Kia 15 kia Nisani
Kia 16 kia Nisani
Lumbu 50
Ememe dia Nduta diavondwanga
Lumbu kia Vundu
Lukau lwa bale
Kimenga kia
Yesu
Lufuluku lwa Yesu
Nkungi a Tumingu (Pentikosti)
Kia 6 kia ngonde Sivani
Lukau lwa mbolo zole
Yesu wasunzula mpangi zandi z’akuswa kwa Yave
Lumbu kia Lubakanisu
Kia 10 kia ngonde a Tisiri
Lukau lwa ngombe ye nkombo zole
Yesu wavana menga mandi muna wete dia wantu awonso
Nkinzi a Nzo za Sudi (Nkutika, Saba)
Kia 15-21 kia ngonde a Tisiri
Aneyisaele muna nzo za sudi balekanga, bakembelelanga e nsâlu, 70 lwa ngombe bavananga se lukau
Nkutika y’akuswa ye “ndong’ayingi”