‘Nutina e Zumba’

1, 2. Bilami adieyi kayindula muna mwesa nkangu a Yave e mpasi?

MBAKI a mbizi za maza wele vana zinga kezolanga lowela. Ozeye mpila mbizi kazolele baka. Osidi nekwa muna luvaku lwandi yo tuba lo vana zinga kia maza. Ke kolo ko, o nsinga ye nti a luvaku uyantikidi nanuka, e nzonzi bakamene muna luvaku. Osevele, kadi ozeye wo vo nekwa yambote kasolele.

² Muna mvu wa 1473 Vitila Tandu Kieto, Bilami wasadila nekwa mu vukumuna nkangu a Nzambi wakala muna Ndimb’a Moabe, vava bafinama kuna Nsi ya Nsilu. Bilami wakiyikilanga vo ngunz’a Yave, kansi nkw’eloko kakala, wavava siba Isaele. Kansi, muna lusadisu lwa Yave, Bilami wasambula Isaele. Wau vo wakala y’eloko diatambula nsendo, Bilami wayindula vo nanga Nzambi lenda siba nkangu andi kele vo bavangidi esumu diampwena. Muna lungisa ekani diandi, Bilami wasadila umpukumuni wa wan’amakento a Moabe se nekwa diandi.—Ntalu 22:1-7; 31:15, 16; Lusengomono 2:14.

3. Bilami aweyi kavukumwina Aneyisaele?

³ Ekani diandi nga diasikila? Elo, diasikila kikilu. Akala ayingi muna Aneyisaele babwa muna ntambu vava ‘bata zumba yo wan’amakento a Moabe.’ Bayantika sambila nzambi za Moabe kumosi ye Bale-peo wa nzambi a nwuntisi ye zumba. Muna kuma kiaki, 24.000 ma Aneyisaele bafwila muna mwingilu a Nsi a Nsilu. Ekwe sumbula kiampwena kia babwila!—Ntalu 25:1-9.

4. Ekuma ulolo wa Aneyisaele babwila muna ntambu wa zumba?

⁴ Nki kiatwasa mpasi zazi? Ndonga muna nkangu bayima ngindu zambi muna yambula Yave wa Nzambi ona wabakula muna Engipito, wabatanina yo kubadikila muna makanga, yo kubafila muna nsi a nsilu. (Ayibere 3:12) Vava kasungamena e diambu diadi, Paulu wa ntumwa wasoneka vo: ‘Ke tuyambula ko vo twata zumba, nze akaka vana bena batà kio, babwa muna lumbu kimosi 23.000.’a—1 Korinto 10:8.

5, 6. O lusansu lw’Aneyisaele muna Ndimb’a Moabe ekuma lwinina mfunu kwa yeto o unu?

⁵ O nkangu a Nzambi ufinamene kota mu nsi a nsilu o unu, balenda longoka mambu mayingi mamfunu muna lusansu lwalu lwasonama muna nkand’a Ntalu. (1 Korinto 10:11) Kasikil’owu, mavangu ma zumba mevangamanga mu nza masundidi mana mavanga esi Moabe kuna nz’ankulu. Vana ntandu, konso mvu ulolo wa Akristu betang’e zumba kina vo i nekwa yavukumuna Aneyisaele. (2 Korinto 2:11) Muna tanginina Zimere ona wakota yo mwan’ankento a Midiani muna Isaele, akaka muna nkangu a Nzambi o unu besonganga fu yambi muna nkutakani a Kikristu.—Ntalu 25:6, 14; Yuda 4.

⁶ Dina diavangama muna Ndimb’a Moabe nga dilenda vangama mpe kwa ngeye? Nga lenda mona nsendo otambula muna nz’ampa ovingilanga? Avo i wau, vanga wawonso olenda mu sikila muna zola kwa Nzambi, muna lemvokelanga nkanikinu wau: “Nutin’ak’e zumba.”—1 Korinto 6:18.

NKI I MAVANGU MA ZUMBA?

7, 8. Nki i “zumba”? Awana bekuyivananga muna mavangu ma zumba aweyi bevelelanga ina bekunanga?

⁷ Muna Nkand’a Nzambi, o mvovo “zumba” (muna Kingerekia vo por·nei’a) usonganga mpila zawonso za mvukana zivangamanga kuna mbazi a longo. Ngyambila, nkemba, vukana mu nua ye kumpitu-nima, sakanena kiyakala yovo kikento kia muntu una vo ke nkaz’aku ko. Usonganga mpe vukana kwa yakala yo nkw’andi yovo nkento yo nkw’andi kumosi ye vukana ye bulu.b

⁸ Nkand’a Nzambi utoma kiesesanga vo: Awana bekuyivananga muna mavangu ma zumba ke balendi kala muna nkutakani ya Kikristu ko ye ke bevwa moyo a mvu ya mvu ko. (1 Korinto 6:9; Lusengomono 22:15) Vana ntandu, minta-zumba mpasi zayingi bekuyitwasilanga, levolwa, ntatani muna longo, ntona zambi, yimita kondwa luzolo, sambukila mayela yo lufwa. (Tanga Ngalatia 6:7, 8.) Dia uzowa dia vanga diambu dilenda kututwasila mpasi. Diankenda kikilu, kadi ndonga ke beyindulanga ko mpasi zilenda kubabwila kuna ntwala vava bevanganga e vangu diantete dia vilwa—tanga yovo tala mavangu ma zumba muna Internete.

TANGA YO TALA MAVANGU MA ZUMBA I VANGU DIANTETE DIA VILWA

9. Nga ke diambi kwandi ko mu tanga yovo tala mavangu ma zumba, nze una bevovanga akaka? Sasila.

⁹ Muna nsi zayingi, mavangu ma zumba mesongwanga mu zulunalu, mu nkunga, mu televizau ye mu Internete.c Nga kieleka vo mavangu mama ke mambi kwandi ko nze una bevovanga akaka? Ve kikilu! Awana betalanga mavangu ma zumba i yau bena ye fu kia sakanena kiyakala yovo kikento kiau, akwa luzolo ye “vengenene yayiva” ilenda kubakitula se abundu a zumba, etima diambi, ye ntatani muna longo zilenda vonda nkutu o longo.d (Roma 1:24-27; Efeso 4:19) Muntu mosi ofimpanga e zingu kia minta-zumba watezanesa ubundu wa vukana ye kimbevo kia câncer. Wavova vo: “Wokela kaka kiwokelanga yo sayana. Ke kiyelokanga nkatu ko ye kiampasi mu sasuka.”

10. Aweyi tulenda sadila elongi dina muna Yakobo 1:14, 15? (Tala e babu kina muna lukaya lwa 101.)

¹⁰ Badika edi tutanganga muna Yakobo 1:14, 15: “Konso muntu vana ken’ovukumunwa, ovo otwalakeso kwa diandi’keto, yo nekenwa. I bosi, eketo, ovo diyimiti, diwutidi esumu: vo i’sumu, ovo dizikukidi, diwutidi lufwa.” Avo eketo diambi dikotele muna ngindu zaku, vana vau vanga e ngolo mu katula dio! Kasikil’owu, kele vo omwene foto diansoni ku kinsalukisa, vana vau vengomona meso maku yovo kanga komputadore yovo soba e programa ya televizau. Vanga e ngolo za venga eketo diambi una ke diyimini muna ntim’aku ko yo kuyala.—Tanga Matai 5:29, 30.

11. Vava tunwananga ye zolela ya nitu eto yasumuka, aweyi tulenda songela vo Yave tubundanga e vuvu?

¹¹ Wau vo ka tuyizeye ko, Ndiona otomene kutuzaya okutulukisanga vo: ‘I dianu nufwasa yîkwa yeno ina ya nza; mavangu ma zumba, nsafu, vengenene, eketo diambi, y’eloko, dina vo, i sambu ya teke.’ (Kolosai 3:5) Dialudi vo, mpasi dikalanga mu vanga wo. Sungamena vo, tulenda lomba lusadisu kwa S’eto ezulu una vo nkwa zola yo luzindalalu. (Nkunga 68:19) Kele vo ngindu zambi zikotele mu ntim’aku, samba nzaki kwa yandi. Lomba “ulolo wa nkuma,” sia ngolo mu yindula diambu diakaka.—2 Korinto 4:7; 1 Korinto 9:27; tala e babu “Aweyi Ndenda Yambulwila Fu Yambi?” muna lukaya lwa 104.

12. Nki i “ntima”? Ekuma tufwete wo lunga-lungila?

¹² Solomo wa nkwa ngangu wasoneka vo: “Toma lunga-lunga ntim’aku; Kadi muna i’tuku dia moyo.” (Ngana 4:23) “Ntima” i kiwuntu kieto mvimba, i mpila wantu tuna vana meso ma Nzambi. Vana ntandu, o Nzambi una kemwenanga “ntima” mieto ulenda kutusadisa mu vwa moyo a mvu ya mvu, kansi ke una akaka bekutubadikilanga ko. Ediadi dilenda moneka vo dia sazu. Kansi ke diakete ko. Muna lembi lengokela akento moyo, o Yobi wa nkwa kwikizi wakanga ekangu yo meso mandi. (Yobi 31:1) Ekwe mbandu ambote kwa yeto! Muna tanginina mbandu yayi, ntozi a nkunga wasamba vo: ‘Vengomona meso mame muna tala mambu makondwa o mfunu.’—Nkunga 119:37.

DINA, KAKALA YE NGANGU KO MU SOLA AKUNDI

13. E Dina nani kakala? Ekuma kakadila ye ngangu ko muna sola akundi?

¹³ Nze una tulongokele muna Kapu kia 3, akundi eto balenda kutufila mu vanga edi diambote yovo diambi. (Ngana 13:20; tanga 1 Korinto 15:33.) Tala e nona kia Dina wa mwana Yakobo. Kana una vo watoma longwa tuka muna kileke, Dina muna kizowa kiandi wavanga kikundi ye wan’amakento a esi Kenani. Nze esi Moabe, esi Kenani wantu ambi kikilu bakala. (Fuka 18:6-25) Kuna kwa matoko ma esi Kenani, kumosi ye Sekeme ona ‘watoma zitiswanga’ muna nzo a s’andi—Dina nkento ambote mu leka yandi.—Etuku 34:18, 19.

14. E kikundi kasola Dina aweyi kiatwasila mpasi?

¹⁴ Dina, nanga kakala ye ngindu za tá zumba ko vava kawanana yo Sekeme. Kansi, wavanga dina esi Kenani babadikilanga vo diambote kwandi. Dina kalenda zindalala ko, kadi Sekeme ‘wambonga,’ yo ‘leka yandi.’ I bosi, Sekeme “ozolele” Dina, kansi ediadi ke diasoba ko dina kamvanga. (Tanga Etuku 34:1-4.) Ka Dina kaka ko wamona mpasi mun’evangu diadi. E kikundi kasola kiatwasa mpasi ye nsoni zayingi kwa esi nzo andi yawonso.—Etuku 34:7, 25-31; Ngalatia 6:7, 8.

15, 16. Aweyi tulenda vwila ngangu za kieleka? (Tala e babu muna lukaya lwa 109.)

¹⁵ Avo Dina diambu diamfunu kalongoka muna dina diambwila, mu mpasi kalongokela dio. Awana bezolanga yo lemvokela Yave, ke belongokelanga mambu ma zingu mu mpasi ko. Ekolo bewilanga Nzambi, ‘akwa ngangu bekangalanga yau.’ (Ngana 13:20a) Muna kuma kiaki, bebakulanga “nzila zawonso zambote” yo lembi kuyisia mu mpasi.—Ngana 2:6-9; Nkunga 1:1-3.

¹⁶ Awonso belombanga e ngangu za Nzambi muna sambu bebakanga zo, yo longoka Nkand’a Nzambi kumosi ye nkanda mivaikiswanga kwa ntaudi akwikizi yo lulungalalu. (Matai 24:45; Yakobo 1:5) E lulembamu mpe mfunu lwina kadi lusadisanga muntu mu tambula elongi dia Nkand’a Nzambi. (2 Ntinu 22:18, 19) Kasikil’owu, Nkristu lenda tambulwila nkanikinu uvovanga vo ntim’andi ulenda tekama yo yela kikilu. (Yeremiya 17:9) Kansi, avo bwididi e diambu, nga lenda kuyisakidika yo tambula elongi yo lusadisu kevewa?

17. Yika diambu dilenda bwila esi nzo yo songa una ese kalenda dio fimpila yo mwan’andi a ndumba.

¹⁷ Badika e nona eki. Ese kazolele ko vo mwan’andi a ndumba kavaika yandi mosi ye toko dia Nkristu. Mwana ndumba yuvwidi vo: “E Tata, nga kukumbundanga vuvu ko? Ke tuvanga diambi ko!” Nanga ozolanga Yave ye kena mpe ye ngindu zambi ko, kansi, nga ‘okangalelanga muna ngangu za Nzambi’? Nga ‘otinanga mavangu ma zumba’? Nga ‘mu ntim’andi kebundang’e vuvu’? (Ngana 28:26) Nanga lenda yindula nkanikinu miakaka milenda sadisa ese diadi yo mwan’andi a ndumba mu toma fimpa e diambu diadi.—Tala Ngana 22:3; Matai 6:13; 26:41.

YOSEFE WATINA E ZUMBA

18, 19. Nkia ntota zabwila Yosefe ye aweyi kasundila zo?

¹⁸ Yosefe wa mbunzi a Dina i nleke ambote ona wazolanga Nzambi yo tina e zumba. (Etuku 30:20-24) Yosefe wamona uzowa wa nsang’andi ye mpasi wantwasila. Ka lukatikisu ko vo, e diambu diadi diasadisa Yosefe mu sikila muna zola kwa Nzambi vioka mvu miayingi kuna Engipito, vava nkaz’a mfumu andi kavavanga kumvukumuna “lumbu ke lumbu.” Kieleka, nze nsadi, Yosefe kafwana yambula salu kiandi ko. Kuna ngangu yo unkabu wawonso, Yosefe wazizidila e ntota zazi. Nkumbu miayingi wavovesanga nkaz’a Potifa vo kizolele ko ye kuna mfoko wantina.—Tanga Etuku 39:7-12.

¹⁹ Badika: Kele vo Yosefe kalengokelanga nkento moyo yovo kala ye fu kia lota ndozi zavukana, nga wadi zindalala ye kwikizi? Ve kikilu. Muna mvovo miandi kwa nkaz’a Potifa, Yosefe kayambula ko vo ngindu z’esumu zafwasa e ngwizani andi ambote yo Yave. Wavovesa “nkaz’a mfumu” andi vo, “kasidi kunsweka ma ko, nangu ngeye kaka, kadi ngeye i nkaz’andi: ozevo nkia mpanga mvang’ediadi diambu diambi-mbi, yasumuka Nzambi.”—Etuku 39:8, 9.

20. Aweyi Yave kasobela e zingu kia Yosefe?

²⁰ Yindula e kiese kamona o Yave vava katalanga Yosefe wasonga e kwikizi kiandi, kana una vo vala kakala ye yitu yandi. (Ngana 27:11) I bosi, Yave wasoba mambu kimana Yosefe kavaikiswa muna pelezo, yo kituka se landi kia ntinu muna Engipito yo nlundi a madia. (Etuku 41:39-49) Ekwe mvovo mialudi tutanganga muna Nkunga 97:10 vo: “E yeno nuzolanga Yave, numenga bi: Olundanga mioyo mia minkwikizi miandi: Okubakôla muna moko ma yimpumbulu!”

21. Nkia diambu diavanga nleke mosi muna nsi za África disonganga unkabu?

²¹ Diau adimosi mpe o unu, selo yayingi ya Nzambi besonganga vo ‘bemenganga bi yo zola wete.’ (Amose 5:15) Nleke mosi muna nsi za África osungamenanga unkabu wasonga dumbelele kimosi kasadisa muna elongi dia ntalu (matemática) kuna sikola. Muna kumvutula matondo, wanlomba kaleka yandi. Nleke ndioyo wavova vo: “Kia tambulwila lukau lwandi ko. Muna zindalala ye kwikizi kiawonso, yatanina kiwuntu yo zitu wame owu usundidi ntalu ke mu wolo ko ye palata.” Kieleka, esumu dilenda twasa ‘kiese mu kolo kiandwelo,’ kansi ntangwa zayingi e kiese kiaki mpasi zayingi kitwasanga. (Ayibere 11:25) Vana ntandu, kiese kilembi suka, kitukanga muna lemvokela Yave, ka kilendi tezaneswa ko ye kiese kiaki kiakondwa o mfunu.—Ngana 10 :22.

TAMBULWILA LUSADISU LUTUKANGA KWA NZAMBI A NKENDA

22, 23. (a) Avo Nkristu osumukini esumu diampwena, ekuma kafwete yindulwila ko vo ke lolokwa ko? (b) Nkia lusadisu luvewanga kwa nsumuki?

²² Wau vo tu asumuki, tunwananga ye zolela ya nitu eto yasumuka yo zola vanga edi diansongi vana meso ma Nzambi. (Roma 7:21-25) Yave ozeye wo ye “osungamene wo vo tu ntoto.” (Nkunga 103:14) Ezak’e ntangwa, Nkristu lenda sumuka esumu diampwena. Nga ke lolokwa ko? Ve kikilu! Dialudi vo, o nsumuki lenda mona e mpasi nze zina kamona Ntinu Davidi. Kansi, Nzambi ‘ololokanga’ awana bekendalalanga mu kuma ki’esumu diau yo ‘funguna’ dio.—Nkunga 86:5; Yakobo 5:16; tanga Ngana 28:13.

²³ Vana ntandu, Nzambi muna zola kwandi wasikidisa Nkutakani ya Kikristu kumosi ye ‘tukau twa wantu’ bena se avungudi azikuka muna mwanda bevananga lusadisu. (Efeso 4:8, 12; Yakobo 5:14, 15) Ekani diau i sadisa nsumuki kavutulwisa e ngwizani andi yo Nzambi, muna ‘baka ngangu’ kimana kalembi vutukila diaka esumu.—Ngana 15:32.

‘BAKA NGANGU’

24, 25. (a) Nleke oyikwanga muna Ngana 7:6-23 aweyi kasongela vo ‘wakondwa ntima’? (b) Aweyi tulenda ‘bakila ntima’?

²⁴ Nkand’a Nzambi uyikanga wantu ‘bakondwa ntima’ ye awana ‘bebakanga ngangu.’ (Ngana 7:7) Wau vo kazikuka ko muna mwanda yo lembi zaya mambu mayingi muna salu kia Nzambi, ‘munkondwa ntima,’ nanga kena ye umbakuzi wafwana ko. Nze nleke oyikwanga muna Ngana 7:6-23 lenda bwa mun’esumu diampwena ku kinsalukisa. Kansi, “on’obaka ngangu” osianga e sungididi kia fimpa kiwuntu kiandi kia kati muna sambanga yo longoka Nkand’a Nzambi lumbu yawonso. Muna tezo kia nkal’andi yalembi lunga, ovanganga e ngolo kimana e ngindu zandi ye zolela yandi ye makani mandi ma zingu makala ngwizani ye mana ketondanga o Nzambi. Muna vanga wau, ‘moyo andi kezolanga,’ yovo “mbote kesolola.”—Ngana 19:8.

²⁵ Ukiyuvula: ‘Nga ikwikilanga vo nkanikinu mia Nzambi miansongi? Nga ikwikilanga vo o lemvokela mio kiese kiayingi ditwasanga?’ (Nkunga 19:7-10; Yesaya 48:17, 18) Avo lukatikisu una lwau, katula lo. Badika mfwilu lenda baka muna lembi lemvokela nsiku mia Nzambi. Vana ntandu, ‘mika, watala wo vo Yave wambote’ muna zingila muna ludi yo zadisa ngindu zaku ye mambu mambote—mambu men’eludi, konso oma mazitu, konso oma mansongi, konso oma mavelela, konso oma mabiza. (Nkunga 34:8; Filipi 4:8, 9) Zaya dio vo, avo ovanga wo, o zola kwaku muna Nzambi kunungunuka, ozola oma kezolanga yo menga oma kemenganga. Yosefe kakala muntu alunga ko. Kansi, ‘watina e zumba’ kadi wayambula vo kalongwa kwa Yave mu mvu miayingi yo kala y’etima dia yangidika Nzambi. Ngeye mpe nanga lenda vanga diau adimosi.—Yesaya 64:8.

26. Nkia diambu diamfunu dibadikwa muna kapu kilanda?

²⁶ O Mvangi eto watuvanga ye kiyakala ye kikento ka mu sakanena ko mu mona kiese kiakondwa mfunu, kansi mu wutila yo mwena kiese muna longo. (Ngana 5:18) Muna kapu yole ilanda, tuwa una Nzambi kebadikilanga longo.