Diambu dia Yave Diamoyo
Mambu Mamfuna ma Nkand’Antete a Samuele
TUVUTUKIDI mu mvu wa 1117 vitila tandu kieto. Tezo kia mafunda tatu ma mvu maviokele kala tuka Yosua kabakila e Nsi a Nsilu. E mbuta za Isaele bezidi lomba diambu diampasi kwa ngunz’a Yave. O ngunza osambidi mu kuma kia diambu diadi. O Yave ubayambwidi bavanga dina balombele. E tandu kia Afundisi kifokokele, atinu bayantikidi oyala muna Isaele. O nkand’antete a Samuele usonganga mambu mampwena mabwa yo soba lusansu lwa Isaele.
Wasonekwa kwa Samuele, Natani yo Ngadi. Nkand’antete a Samuele uyikanga mambu mabwa mu kolo kia mvu 102, tuka muna mvu wa 1180 yakuna mvu wa 1078 vitila tandu kieto. (1 Tusansu 29:29) Uyikanga lusansu lw’afidi ayá a Isaele. Afundisi wole ye ntinu miole, awole balemvokela Yave ye awole ke banlemvokela ko. Uyikanga mpe makesa mole m’akento akwa unkabu, kansi alembami bakala. Mambu mamfunu tulongoka muna mbandu zazi yo zaya e fu tufwete tanginina ye yina tufwete venga. Oma masonama muna nkand’antete a Samuele malenda kala yo nkuma muna ngindu ye mavangu meto.—Ayibere 4:12.
SAMUELE OVINGIDI VANA FULU KIA ELE WA NGUNZA
Nsungi a Nkinzi a Nkutika. O Kana okalanga muna mbanz’a Rama, kiese kiayingi kena kiau.a Yave wavana e mvutu za sambu kiandi yo wuta mwan’eyakala. Muna lungisa o nsilu andi, ovene mwan’andi Samuele muna salu kia “nzo a Yave.” I kuna “kasadila Yave vana vena Ele wa nganga.” (1 Samuele 1:24; 2:11) Vava Samuele kakala kindende, O Yave wamvovesa e tumbu kevana kwa nzo a Ele. Vava Samuele kanungunukanga e ntela, wazayakana kwa nkangu wawonso wa Isaele vo ngunz’a Yave.
Ke kolo ko, Afelesetia bezidi nwana yo Isaele. Babakidi e Nkele yo vonda wana wole a Ele. Vava kawá e nsangu zazi, Ele wakala se nunu ofwidi, ‘mvu makumaya kafundisa Isaele.’ (1 Samuele 4:18) E Nkele yatwasa mpasi zayingi kwa Afelesetia, i diau bavutulwila yo kwa Aneyisaele. O wau Samuele okitukidi se mfundisi a Isaele, o luvuvamu lwakota muna nsi.
Mvutu za Yuvu ya Nkanda Nzambi:
2:10—O Kana nkia kuma kasambila kwa Yave vo ‘kavana ngolo kwa ntinu andi’ wau vo ke mwakala ntinu ko muna Isaele? E ngindu za sia vo Aneyisaele bekala ye ntinu a muntu diateka sonama muna Nsiku a Mose. (Nsiku 17:14-18) Vava kafinama ofwa, Yakobo wavova vo: “E mvwala [sinsu kia kimfumu] ke ikatuka muna Yuda ko.” (Etuku 49:10) Vana ntandu, muna kuma kia Sara wa nkulu a Aneyisaele—Yave wavova vo: “Ntinu mia nkangu mituka muna yandi.” (Etuku 17:16) Ozevo, Kana wasamba mu kuma kia ntinu wa kusentu.
3:3—Nga Samuele muna Mumpungu-Vauka kalekanga? Ve. Samuele Nlevi wa mwisi kanda dia Anekoate kakala dina vo ke dia nganga ko. (1 Tusansu 6:33-38) Muna kuma kiaki, kakala yo nswa wa ‘kota yo mona nzo avauka ko.’ (Ntalu 4:17-20) O Samuele wakala kaka yo nswa wakota vana yanzala kia saba. I vana kalekanga. Ele mpe nanga vana yanzala kalekanga. O mvovo “vana vakala nkele a Nzambi” nanga yanzala kia saba uyikanga.
7:7-9, 17—Wau vo e yimenga va fulu kiasola Yave kaka yakelelwanga, ekuma o Samuele kakelela e kimenga kuna Misepa yo tung’eziku kuna Rama? (Nsiku 12:4-7, 13, 14; Yosua 22:19) Vava e Nkele yakatulwa muna saba kuna Silo, ke mwakala diaka lekwa kiasunzulanga Yave ko. Nze nsunzudi a Yave, Samuele wakela kimenga kuna Misepa yo tunga eziku kuna Rama. Evangu diadi nanga diatondwa kwa Yave.
Elongi Kuna kwa Yeto:
1:11, 12, 21-23; 2:19. E fu kia samba kakala kiau o Kana, lembama kwandi, luyangalalu muna walakazi wa Yave yo zola kwa kingudi kasonga i mbandu ambote kasisa kw’akento awonso bevuminanga Nzambi.
1:8. Elekana wasisa mbandu ambote ya kumikanga akaka ye mvovo mia lufiaulwisu. (Yobi 16:5) Wayuvula Kana wakala yo ntima nkenda vo: “O ntim’aku adieyi ukendalele?” Ediadi diankasakesa mu songa e ngindu zandi. I bosi, Elekana muna kunsonga o zola kwandi, wamvovesa vo: “Omono kisundidi wana kumi ko oko win’e?”
2:26; 3:5-8, 15, 19. Avo tulungisi e mbebe twavewa kwa Nzambi, yo sadila malongi tuvewanga, yo kala yo lulembamu ye luzitu, tukala “y’edienga” vana meso ma Nzambi yo wantu.
4:3, 4, 10. E lekwa kiavauka nze una wakala e nkele ekangu, ke kitaninanga ko. Muna kuma kiaki, tufwete ‘kuyikenga muna teke.’—1 Yoane 5:21.
O NTINU ANTETE A ISAELE —NGA WASIKILA YOVO KASIKILA KO?
Samuele wasonga kwikizi muna zingu kiandi kiawonso, kansi o wan’andi ke bakangalela mu nzil’a Nzambi ko. Vava e mbuta za Isaele balomba ntinu, Yave wayambula vo bayalwa kwa ntinu. Samuele walanda luludiku lwa Yave yo kusa Saulu wa Mbenyamini se ntinu. Saulu muna sikidisa kintinu kiandi wafwasa Aneyamone.
O Yonatane wa mwan’a Saulu wavonda kesa dia Mfelesetia. Afelesetia bayiza nwana ye Isaele ye makesa mayingi. Saulu mu kuma kia wonga wakolamena Nzambi muna kela kimenga yandi mosi. Yonatane wayenda yo nati a nwaninwa kiandi yo unkabu ovondele ekesa diakaka dia Mfelesetia. Kansi, e ndofi yadia Saulu yayoyesa makesa ma vita. Saulu ‘wanwananga ye mbeni zandi zawonso muna ndambu zawonso.’ (1 Samuele 14:47) Vava kafwasa esi Amaleke, wakolamena Yave muna vuluza kina “kiatengolwa.” (Fuka 27:28, 29) Muna kuma kiaki, Yave wabembola Saulu nze ntinu.
Mvutu za Yuvu ya Nkand’a Nzambi:
9:9—Ayeyi i nsasa mvovo miami “ndion’oyikwanga vo Ngunza, muna nz’ankulu kayikilu vo Moni”? E mvovo miami nanga misonganga vo angunza wantu a zitu bakala muna lumbu ya Samuele ye muna tandu ki’atinu muna Isaele. O mvovo “moni” wavingiswa mu mvovo “ngunza.” Samuele obadikilwanga vo yandi i ngunza antete.—Mavangu 3:24.
14:24-32, 44, 45—Nga Yonatane Nzambi kasumukina wau kadia o wiki wasimwa muna ndofi a Saulu? O Yonatane kasumukina Nzambi ko mun’evangu diadi. Edi diantete, Yonatane kazaya ndofi yadia o s’andi ko. Vana ntandu, e ndofi yayina ku makani mambi yadilwa. Yatwasa mpasi zayingi kwa nkangu. E ndofi yayi aweyi yadi tondelwa kwa Nzambi? Kana una vo Yonatane watambulwila e mfwilu mia kulula e ndofi yayi, o moyo andi wavuluka.
15:6—Ekuma Saulu katanina Anekene? Anekene i wan’a ko wa Mose. Basadisa Aneyisaele vava bakatuka vana Mongo a Sinai. (Ntalu 10:29-32) Vava balwaka kuna nsi a Kenani, Anekene bazinga fikolo yo wan’a Yuda. (Afundisi 1:16) Kana una vo vamosi bazingilanga ye Aneyamaleke ye makanda makaka, Anekene ngwizani ambote bakala yau yo Isaele. Saulu kuma kiambote kakala kiau muna tanina Anekene.
Elongi Kuna kwa Yeto:
9:21; 10:22, 27. O lusakalalu lua ntima yo lulembamu kakala lwau o Saulu vava kakituka se ntinu lwantanina mu lembi baka nzengo za nzaki vava “yimpumbulu” ke batonda luyalu lwandi ko. E fu yayi i taninanga kikilu mu lembi vang’o vilwa.
12:20, 21. Kuyambula ko vo ‘ma yankatu yakondwa o mfunu’ nze bunda e vuvu muna wantu, muna makesa mangolo yovo nsambila za teke zavengomona mu lembi sadila Yave.
12:24. O ‘yindula mambu manene kavanga’ kwa nkangu andi kuna nz’ankulu ye mu tandu kiaki dikutusadisa mu vumina Yave yo kunsadila muna nsi a ntim’eto yawonso.
13:10-14; 15:22-25, 30. Uyikeba mu kuma kia lulendo, kana mu mavangu yovo mu ngindu.—Ngana 11:2.
KINDENDE WA MVUNGUDI OTUMBILU E KINTINU
Samuele okusidi Davidi wa mwisi kanda dia Yuda mu kala se ntinu. Ke kolo kiayingi ko, Davidi ovondele Ngoleyate wa Mfelesetia mun’etadi. Davidi yo Yonatane bavangidi kikundi. Saulu otumbidi Davidi se ntu a makesa mandi. Muna kuma kia nsunda zayingi zasunda Davidi, akento a Isaele bayimbila vo: “O Saulu ovondele mazunda mandi, o Davidi yazi-yazi yandi.” (1 Samuele 18:7) Saulu ovavidi vonda Davidi mu kuma kia kimpala. Vava kavava kumvonda e nkumbu antatu, Davidi otinini yo kituka se nyungani.
Muna mvu kakala nze nyungani, Davidi nkumbu miole kavuluza Saulu. I bosi, wasompa mote a nkento Abingaile. Vava Afelesetia bayiza nwana ye Isaele, Saulu oyuvwidi Yave. Kansi o Yave kamvana mvutu ko. Samuele ofwidi. O Saulu otokanene, wele yuvula kwa ngang’a ntombodi. Ovoveso vo mu vita y’Afelesetia kefwila. Muna vita, o Saulu watoma lwala kikilu, o wan’andi bavondwa. E mfoko a lusansu isonganga vo Saulu lufwa lwa nsoni kafwa. Davidi wakinu swama.
Mvutu za Yuvu ya Nkand’a Nzambi:
16:14—Nkia “mwand’ambi” watokanisanga Saulu? E mwand’ambi una wabangikanga Saulu i makani ma ntim’andi ambi. Vava Yave kankatula o mwand’andi avelela, o lusadisu lwa Yave lwakatuka muna Saulu yo yalwa kwa mwand’ambi. Tuka Yave kayambulwila vo mwand’ambi wavinga vana fulu kia mwand’Andi avelela, o mwanda wau wambi wayikilwanga vo “mwand’ambi utuka kwa Yave.”
17:55—Muna 1 Samuele 16:17-23, ekuma Saulu kayuvulwila kana vo Davidi mwan’a nani? Saulu kavava zaya nkumbu a se dia Davidi ko. Nanga wazola zaya kana nkia mpila muntu wawuta o mwana wavanga e diambu di’esivi dia vonda ekesa dia muntu.
Elongi Kuna kwa Yeto:
16:6, 7. Vana fulu kia talanga e mpwa za wantu yovo kubabadikila mu mpila yambi, tufwete siang’e ngolo za kubabadikila nze un’o Yave kekubabadikilanga.
17:47-50. Kuna unkabu, tulenda sunda kitantu tusiwanga kw’atantu bena nze Ngoleyate, kadi ‘e vita ya Yave.’
18:1, 3; 20:41,42. Tulenda solola akundi ambote vana ven’awana bezolanga Yave.
21:12, 13. Yave ovavanga vo twasadila e ntona zeto vava tunwananga ye mpasi muna zingu. Watuvana e Diambu diandi dikutulukisanga, dikutuvananga o zayi ye ntona. (Ngana 1:4) Tuvwidi mpe lusadisu lw’akuluntu.
24:6; 26:11. Davidi wasisa mbandu ambote ya zitisanga awana basolwa kwa Yave.
25:23-33. Abingaile wasisa mbandu ambote ya kala yo zayi.
28:8-19. Muna ngolo zau za vengomona wantu, e mianda miambi milenda kituka nze wantu afwa. Tufwete kuyikeba mu mpila zawonso za mpandu.—Nsiku 18:10-12.
30:23, 24. E mvovo mina muna Ntalu 31:27 misonganga vo Yave oyangalelanga awana besalanga salu ya sakalala muna nkutakani. Konso mpila salu tusalanga, bika ‘twasala kio ye nsi a ntima, nze kuna kwa Yave, ke kwa wantu ko.’—Kolosai 3:23.
Nki ‘Kisundidi e Kimenga’?
Nkia ludi kiyikwanga muna mbandu a Ele, Samuele, Saulu yo Davidi? E ludi i kiaki: ‘O wila kusundidi yimenga, o wunikina kusundidi mazi ma vaka ya mameme. Kadi o telamèna nz’esumu dia mpandu, o lembi lemvokela kufwanene ye nsambila za nkisi ye teke.’—1 Samuele 15:22, 23.
Ekw’elau tuna diau dia sala e salu kia umbangi yo kitula wantu s’alongoki mu nza yawonso! Vava tuvananga “tukau twa befo yeto nga ngombe” kwa Yave, tufwete vanga wawonso tulenda muna lemvokela luludiku kekutuvananga muna Diambu diandi diasonama ye muna nkubik’andi ova ntoto.—Osea 14:2; Ayibere 13:15.
[Mvovo Vana Yand’a lukaya]
a Muna zaya fulu yayingi iyikwanga muna nkand’antete a Samuele, tala finkanda “Veja a Boa Terra,” lukaya 18-19, wavaikiswa kwa Mbangi za Yave.
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 31]
Ntinu antete a Isaele ona wakala nlembami ye nsakaladi, wakituka se nkwa lulendo
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 32]
Nkia vuvu tulenda kala kiau vava tusiwanga kitantu kw’atantu bena nze Ngoleyate?