Watatidila Nsambil’avelela

1, 2. (a) Ekuma nkangu a Eleya bakendalela? (b) Eleya nkia mpila kitantu kasiwa vana Mongo a Kamele?

ELEYA watalanga nkangu ekolo watombokanga vana Mongo a Kamele. Kana una vo kuma ke kwatoma kuyikiela ko, ke diakala diampasi ko mu mona lukendalalu lwa nkangu mu kuma kia usukami ye mvengele. Mvu ntatu ye ndambu miavioka, ke mwanokanga mvula ko muna nsi. Ediadi mpasi zayingi diabatwasila.

² Ekolo batombokanga, vakala mpe ye 450 ma ngunza za Bale, bakisananga yo kwetesela Eleya wa ngunza a Yave meno. Izebele wa Ntinu ankento wavonda selo yayingi ya Yave, kansi Eleya wakinu sia nsambil’a Bale kitantu. Ozevo, mvu nkwa kezizidila? Wau vo Eleya yandi mosi kakala, nanga ngunza za Bale bayindulanga vo ke lenda kubasunda ko. (1 Nti. 18:4, 19, 20) Ntinu Akabi wayiza mpe mun’ekalu diandi dia kintinu. Kazolanga Eleya ko.

3, 4. (a) Ekuma Eleya kamwena wonga ekolo lumbu kiakina kiamfunu kiafinamanga? (b) Nkia yuvu tubadika?

³ Kana una vo ngunza ndioyo yandi mosi kakala, wavingilanga lumbu kiasunda o mfunu muna zingu kiandi. Ekolo Eleya katalanga wantu batombokanga kuna Mongo a Kamele, wazaya wo vo ke kolo ko bezaya kana nani osundidi o nkuma vana vena Nzambi ye wantu ambi. Aweyi kamona ekolo kuma kwakianga? Wau vo ‘wakala ye ngindu nze zeto,’ nanga wonga kamona. (Tanga Yakobo 5:17.) Kansi e ludi i kiaki: Ekolo kakala vana kati kwa nkangu wakondwa lukwikilu yo ntinu au wa mbendomoki, kumosi ye nganga za mimponda-wantu, Eleya wamona vo mu kinsona kikilu kakala.—1 Nti. 18:22.

⁴ Kansi, nani wakotesa Isaele mu mpasi zazi? Adieyi olenda longoka muna lusansu lwalu? Yambula twafimpa mbandu a lukwikilu ya Eleya ye una ilenda kutusadisila o unu.

Mpaka Zatuka Kolo Zilweke ku Mfoko

5, 6. (a) Nkia diambu diampasi banwana diau Aneyisaele? (b) O ntinu Akabi aweyi katiangunwina Yave?

⁵ Muna zingu kiandi, Eleya wamona una wabembolwelwa e nsambil’a Yave, ina vo i diambu diasund’o mfunu muna nsi ye kwa nkangu. Kansi, kazaya ko dina kalenda vanga. Tuka mvu miayingi, Aneyisaele bakatikisanga mu sola vana vena nsambil’avelela ye yaluvunu, sambila Yave wa Nzambi yovo teke ya zula yabazunganga. Muna lumbu ya Eleya, lukatikisu lwalu lwawokela.

⁶ Ntinu Akabi watianguna kikilu Yave. Wasompa Izebele wa mwan’a ntinu a Sidone. Izebele wakala y’ekani dia sayanesa nsambil’a Bale muna Isaele yo sukisa nsambil’a Yave. Akabi wavukumunwa kwa Izebele. Watunga tempelo ye ziku dia Bale yo vita ntu mu kunda nzambi yayi ya esi zula.—1 Nti. 16:30-33.

7. (a) Ekuma nsambil’a Bale yakadila yambi? (b) Muna kuma kia mvu miazingila e kala, ekuma tulenda kadila ye ziku vo Nkand’a Nzambi ngwizani wina? (Tala mpe vana babu.)

⁷ Ekuma nsambil’a Bale yakadila yambi? E kuma kadi yafilanga ulolo wa Aneyisaele mu bembola Nzambi aludi. E nsambila yayi yangemi mpe yakala ye yansoki. Akala ye akento batang’e zumba muna tempelo, bakembelanga nkinzi mia zumba yo kela wan’au se yimenga. Yave wafila Eleya kavovesa Akabi vo ke venoka diaka mvula ko, yavana ngunz’a Nzambi kevova vo e kala kifokokele. (1 Nti. 17:1) Mvu miayingi miavioka, i bosi Eleya wavovesa Akabi kakutakesa nkangu kumosi ye ngunza za Bale vana Mongo a Kamele.a

8. Lusansu lwa nsambil’a Bale nkia nsasa lwina kwa yeto o unu?

⁸ O unu, adieyi tulenda longoka muna lusansu lwalu? Akaka balenda yindula vo, wau vo ke tumonanga tempelo ye maziku ma Bale ko, lusansu lwalu ke luna nsasa ko kwa yeto. Kansi, lusansu lwalu ke mpasi lusansu ko. (Roma 15:4) O mvovo “Bale” una ye nsasa vo “mvwe” yovo “mfumu.” Yave wavovesa nkangu andi vo Yandi bafwete badikila nze nkaz’au yovo mfumu au, kansi ke “bale” ko. (Yes. 54:5) Nga kukwikidi ko vo wantu mfumu zayingi besadilanga vana fulu kia sadila Nzambi wa Mpungu-ngolo? Kieleka, vava wantu beyambulanga sadila Yave, mawonso bevanganga muna zingu kiau nze vava nzimbu, salu, nsaka, zumba yovo sambila nzambi zakaka, e zazina i mfumu zau besolanga. (Mat. 6:24; tanga Roma 6:16.) Elo, mawonso makala muna nsambil’a Bale, mevangamanga mpe o unu. E diambu diabwa kuna nz’ankulu dia sola Yave yovo Bale dilenda kutusadisa mu toma sola ona tufwete sadila.

‘Katikisa,’ mu Nkia Mpila?

9. (a) Ekuma mongo a Kamele wakadila se fulu kiambote muna senzeka luvunu lw’asambidi a Bale? (Tala mvovo vana yanda lukaya.) (b) Eleya adieyi kavovesa kwa nkangu?

⁹ Vana Mongo a Kamele, e nsi yawonso yatoma monekanga—tuka nkoko a Kisone wafinama yo Mbu Anene (Mbu wa Mediterrânio) yakuna miongo mia Lebanone kuna node.b Kansi, vava ntangwa yavaika muna lumbu kiakina, e nsi mu mpasi kikilu yakala. E nsi kavana Yave kwa Aneyisaele yayimanga e mbongo, owau yayuma. Muna kuma kia uzowa wa nkangu a Nzambi, o ntoto wayimanga mbongo wafwasakana! Vava o nkangu wakutakana, Eleya wafinama yo kubavovesa vo: “Nkia kolo nukatikisa muna mambu mole? O Yave ovo yandi i Nzambi, nunlanda, ovo Bale, nunlanda.”—1 Nti. 18:21.

10. Ekuma nkangu a Eleya ‘bakatikisilanga muna mambu mole? Nkia ludi kiasina bavilakananga?

¹⁰ Ayeyi i nsasa mvovo mia Eleya vo ‘katikisa muna mambu mole’? Dialudi, o nkangu ke wazayanga ko vo bafwete sola ona besambila, Yave ovo Bale. Bayindulanga vo balenda landa nzila zau zole, kala mu luvuvamu yo Bale muna kuyivana muna nsambil’andi yo vava kala y’edienga dia Yave wa Nzambi. Nanga bayindulanga vo Bale wadi sambula e mbongo ye twelezi yau, “Yave a vu” wadi kubatanina muna vita. (1 Sam. 17:45) Bavilakana e ludi kiasina kina ke bebakulanga ko wantu o unu. Yave ke kayananga nsambil’andi ye nzambi zakaka ko. Yandi kaka ofwene sambilwa. Kuna kwa Yave konso nsambila ina e ngwizani ye nsambil’a teke, ke tondanga yo ko, obadikilanga yo vo yangemi kikilu.—Tanga Luvaiku 20:5.

11. O yindula dina Eleya kavova vana Mongo a Kamele aweyi dilenda kutusadisila?

¹¹ Aneyisaele ana ‘bakatikisanga,’ bakala nze muntu ozolele landa nzila zole vana vau. Wantu ayingi bevanganga diau adimosi o unu, beyambulanga vo nzambi zakaka zina nze “bale” zafila zingu kiau vana fulu kia sambila Nzambi aludi. Elongi kavana kwa Aneyisaele o Eleya dia yambula katikisa, dilenda kutusadisa mu fimpa mambu tusianga va fulu kiantete ye nsambil’eto.

Nzambi Aludi Ozayakene

12, 13. (a) Eleya nkia diambu kalomba? (b) Aweyi tulenda songela vo tuna ye vuvu nze kina Eleya kakala kiau?

¹² Muna fokola e mpaka, Eleya walomba vo bamika bazaya kana nani i Nzambi aludi. Walomba vo nganga za Bale batunga eziku yo tula vo kimenga kiau; i bosi basamba kwa nzambi au kimana kakwika o tiya vana ziku dia kimenga. Eleya diau mpe kevanga. Wavova vo ‘o Nzambi on’ovutula muna tiya, mbula kakala Nzambi aludi.’ Eleya watoma wo zaya vo Yave i Nzambi aludi. Muna kuma kia lukwikilu lwandi lwasikila, Eleya wayambula vo ngunza za Bale basamba kwa nzambi au kakwika tiya. Wavana ntete elau kwa mbeni zandi basola e ngombe a kimenga kiau yo samba kwa Bale.c—1 Nti. 18:24, 25.

¹³ Mu tandu kieto, masivi ke mevangamanga diaka ko. Kansi, Yave kasoba ko. Nze una kavanga Eleya, tulenda kumbunda e vuvu. Kasikil’owu, vava akaka bekutufidisanga e mpaka mu kuma kia dina Nkand’a Nzambi kelonganga, ka tufwete mona wonga wa mvovo miau ko. Nze Eleya, tulenda yambula vo Nzambi aludi kasingika e diambu. Tulenda wo vanga muna bundang’e vuvu muna Diambu dia Nzambi diavumunwinwa, kadi diasonekwa ‘mu singika mambu.’—2 Tim. 3:16.

14. Aweyi Eleya kasevela ngunza za Bale, Ekuma?

¹⁴ Ngunza za Bale bakubika kimenga kiau yo samba kwa nzambi au. Bakaza nkumbu miayingi vo “e Bale, utuwa!” Bakwamanan’o kaza lumbu kiamvimba. O Nkand’a Nzambi uvovanga vo: “Ke vakala ndinga ko yovo on’ovutula.” Oku masika Eleya wayantika kubaseva yo kubasakanena vo nanga Bale salu kiayingi kena kiau yovo mu nzo akete kena yovo leka kalele, muntu kevava kansikamesa. Wabavovesa vo: “Nukaza kweno!” Eleya wazaya wo vo asambidi a Bale mazowa kwau kadi nzambi aluvunu basambilanga. Wazola vo nkangu a Nzambi babakula luvunu lwalu.—1 Nti. 18:26, 27.

15. Dina diabwila ngunza za Bale aweyi disongelanga uzowa wa sola nzambi akaka ke mu Yave ko?

¹⁵ Nganga za Bale basakisa o lomba, “bakazidi kikilu, bayilwekele muna fu kiau muna nsosolo yo maswanga, yavana babukilu o menga.” Kansi, mpavala kwandi! “Ke vakala ndinga ko, yovo on’ovutula, yovo on’owunikina.” (1 Nti. 18:28, 29) Kieleka, Bale kakala ko, Satana wansoka mu vukumuna wantu bayambula sambila Yave. E ludi i kiaki: O sola mfumu akaka ke mu Yave ko, dilenda kendeleka yovo fusulwisa muntu e nsoni.—Tanga Nkunga 25:3; 115:4-8.

E Mpaka Zavaninwa e Mvutu

16. (a) Eziku dia Yave katungulula Eleya kuna Mongo a Kamele nki diasungamesa o nkangu? (b) Eleya aweyi kasongela vo vuvu kiasikila kakala kiau muna Nzambi andi?

¹⁶ Kuna masika, ntangw’a Eleya yafwana ya kela kimenga. Watungulula eziku dia Yave diafwaswa kw’atantu a nsambil’avelela. Matadi 12 kasadila, nanga mu sungamesa ayingi muna makanda 10 ma Isaele vo yau mpe bakinu kuna nsi a Nsiku wavewa kwa makanda 12. I bosi, wasia kimenga van’eziku yo yitila maza, nanga mu Mbu a Mediteranio wakala lukufi matekelwa. Wayitila mpe e kinzieta ki’eziku o maza, eziku diazala yo maza. Wau vo wabundang’e vuvu muna Nzambi andi, e ntangwa ina Eleya kavana kwa ngunza za Bale mu songa kana vo Bale i nzambi aludi, kavana yo kwa Yave ko kadi wakala ye ziku vo Yave i Nzambi aludi.—1 Nti. 18:30-35.

17. E sambu kia Eleya aweyi kiasongela mana kasianga va fulu kiantete? Aweyi tulenda tanginina mbandu andi muna sambu yeto?

¹⁷ Vava kamana kubika mawonso, Eleya wasamba. Muna mvovo miakía, e sambu kia Eleya kiasonga dina kasianga va fulu kiantete. Diantete, walomba kimana diazayakana vo Yave i “Nzambi muna Isaele,” kansi ke Bale ko. Diazole, walomba kimana awonso bazaya vo yandi selo kia Yave yo songa vo Nzambi kaka ofwen’o tambula nkembo yo siwa va fulu kiantete. I bosi, wasonga vo wakinu tokanena nkangu andi, wazola vo Yave ‘kavilula ntima miau.’ (1 Nti. 18:36, 37) Kanele vo e fu kiau kia kondwa lukwikilu kiabatwasila mpasi, Eleya wakinu kubazola. Muna sambu yeto kwa Nzambi, nga tusonganga lulembamu, tokanena nkumbu a Nzambi yo fwila awana bevavanga lusadisu e nkenda?

18, 19. (a) Yave aweyi kavanina mvutu muna sambu kia Eleya? (b) Eleya adieyi kalomba kwa nkangu bavanga? Ekuma ngunza za Bale ke bafwanukina nkenda ko?

¹⁸ Una Eleya kasambidi ko, o nkangu nanga wabanza vo Yave mpe ke lenda vanga diambu ko, nze Bale. Kansi, vava kaman’o samba, ke bakala diaka ye lukatikisu ko. O lusansu lusonganga vo: “O tiya twa Yave tubwidi, tubomwene lukau ye nkuni yo matadi ye mbundukutu, tuvempwele maza muna lubulu.” (1 Nti. 18:38) Ekwe mvutu zasivi! O nkangu aweyi wavova?

¹⁹ Awonso bakaza vo: ‘Yave, i Nzambi aludi! o Yave, yandi i Nzambi aludi!’ (1 Nti. 18:39) Bamona e ludi kia diambu. Kansi, ke basonga ko vo lukwikilu bena lwau. Dialudi, o vova kwa nkatu vo Yave i Nzambi aludi vava bamona tiya twatuka kun’ezulu, ke sinsu kia lukwikilu ko. Eleya wabalomba bavanga dina disundidi o mfunu. Wabalomba bavanga dina ke bavanganga ko, i sia vo, lemvokela Nsiku mia Yave. Nsiku a Nzambi uvovanga vo ngunza zaluvunu ye asambidi a teke bafwete vondwa. (Nsi. 13:5-9) E ngunza za Bale baveza ekani dia Yave wa Nzambi kuna lukanu. Muna mpila yayi basonga vo mbeni za Nzambi. Nga bafwana fwilwa nkenda? Nga diansongi mu fwila nkenda awana bayokanga wan’au vana tiya nze tukau twamfutumuki kwa Bale? (Tanga Ngana 21:13; Yer. 19:5) Wantu awaya ke bafwana fwilwa nkenda ko. Muna kuma kiaki, Eleya wavana nswa vo yau awonso bavondwa.—1 Nti. 18:40.

20. Awana betumbanga evangu dia Eleya vava kavonda ngunza za Bale ekuma ke benena ye ndungidi ko?

²⁰ Afidi a mpaka o unu betumbanga una mpaka zazi zafokokela vana Mongo a Kamele. Akaka betokananga vo akwa umvwania wa mabundu balenda sadila lusansu lwalu mu bangika awana besambilanga mu mabundu makaka. Diankenda kikilu, kadi akwa umvwania wa mabundu ana bevanganga mambu mansoki, ndonga bena o unu. Kansi, Eleya kakala yo umvwania ko. Mu lutumu lwa Yave kavondela ngunza za Bale. Vana ntandu, Akristu akieleka bazeye wo vo ka balendi landa mbandu a Eleya ko yo bonga nsosolo kimana banwana ye mbeni za Yave. Kansi, belemvokelanga nkanikinu kavana Kristu kw’alandi andi awonso, una muna mvovo miandi kwa Petelo: “Vutula nsosolo vana fulu kiandi: kadi awonso bebonga nsosolo, muna nsosolo befwila.” (Mat. 26:52) Kuna sentu, Yave osadila Mwan’andi mu fundisa wantu awonso.

21. Ekuma mbandu ya Eleya inina yambote kwa Akristu akieleka o unu?

²¹ Akristu akieleka bafwete songa lukwikilu muna mpila benatinanga zingu kiau. (Yoa. 3:16) Yimosi muna mpila tulenda wo vangila, i tanginina Eleya wa nkwa kwikizi. Yave kaka kasambilanga yo kasakesa akaka bavanga diau adimosi. Kuna unkabu wawonso, wasenzeka e nsambil’aluvunu kasadila Satana mu fila wantu bayambula sambila Yave. Kasianga vuvu mu ngangu ye zolela ya yandi kibeni ko, kansi wabunda Yave e vuvu vo osingika mambu. Kieleka, Eleya watatidila nsambil’avelela. Yambula yeto awonso twatanginina lukwikilu lwandi!