Diambu dia Yave Diamoyo
Mambu Mamfunu ma Kunku Kiantete kia Nkand’a Nkunga
NKIA nkumbu yafwana yikilwa o nkanda una ye nkunga miayingi mia kembelela Mvangi eto, Yave wa Nzambi? Ke vena nkumbu akaka ko ufwete yikilwa, ovo ke Nkunga ko. O nkanda wau usundidi o nene ke mu nkanda miakaka ko mina mu Nkand’a Nzambi. Uvwidi nkunga miayingi misonganga fu yambote ya Nzambi, mavangu mandi ma nkuma ye ungunza wayingi. Nkunga miayingi misonganga una bamonanga asoneki vava bakalanga muna mpasi. E mvovo miami misonganga mambu mabwa mu tezo ki’efunda dia mvu, tuka muna lumbu ya Mose wa ngunza yakuna mvu mialandila kinkole. Mose, Davidi wa Ntinu y’akaka i basoneka nkanda wau. Ezera wa nganga oyikwanga vo yandi wakubika o nkanda wau muna mpila ina wina o unu.
Tuka kuna nz’ankulu, o nkand’a Nkunga mu kunku tanu wakayaniswa: (1) Nkunga 1-41; (2) Nkunga 42-72; (3) Nkunga 73-89; (4) Nkunga 90-106; ye (5) Nkunga 107-150. Mun’elongi diadi, kunku kiantete tubadika. Muna kunku kiaki, muna ye nkunga ntatu ke mia Davidi wa Ntinu a Isaele ko, kansi miawonso misidi yandi wasoneka mio. Asoneki a Nkunga 1, 10 ye 33 ke bazayakene ko.
“NZAMBI AME W’ETADI DIAME”
O nkunga antete uyikanga vo nkwa nsambu o muntu oyangalelanga e nsiku mia Yave. Una w’ezole Kintinu uyikanga.a E kunku kiaki kiantete kivwidi sambu yayingi yalombwa kwa Nzambi. Kasikil’owu, e Nkunga 3-5, 7, 12, 13 ye 17 miyikanga e ndomba za Davidi za vuluzwa vana moko m’atantu. Nkunga 8 uswaswanesanga Yave yo wantu, mu kuma kia nene wandi.
Muna songa vo Yave otaninanga nkangu andi, Davidi wayimbila vo: “Nzambi ame w’etadi diame dina ntinina.” (Nkunga 18:2) Muna Nkunga 19 Yave okembelelwanga nze Mvangi ye Munsìa-nsiku, muna Nkunga 20 nze Mvuluzi, muna Nkunga 21 okembelelwanga nze Mvuluzi a Ntinu ona kakusa. Muna Nkunga 23 o Yave oyikilwanga nze Mvungudi Anene ye muna Nkunga 24 nze Ntinu a nkembo.
Mvutu za Yuvu ya Nkand’a Nzambi:
2:1, 2—Nkia mambu “ma mfwanti” belombololanga azula? E mambu “ma mfwanti” i luzolo lwa ayadi a nza lwa kwamanana yala. O luzolo lwalu lwamfwanti kadi ke lusikila ko. Nga azula balenda sikila ekolo betelamenanga “Yave ye kuswa kiandi”?
2:7—Nki i ‘mîna mia Yave’? I kangu dia Kintinu dina Yave kakanga yo Yesu Kristu wa Mwan’andi anzolwa.—Luka 22:28, 29.
2:12—Aweyi atinu a nza bafwete ‘zitisila o mwana’? O mvovo wa Kiyibere wasekolwa vo ‘zitisa’ usonganga vo ‘fiba.’ Kuna nz’ankulu, o fiba kwakala se sinsu kia kikundi ye kwikizi. Yakala se mpila yatambulwila e nzenza. Atinu a nza belombwanga vo bafiba o mwana, i sia vo, bantambulwila nze Ntinu wa Masia.
3:sono ina vana ntandu—Adieyi i kani dia sono ina vana ntandu a nkunga miakaka? Ezak’e ntangwa, e sono yayi nsoneki isonganga yovo songa mambu mabwa vava nkunga wauna wasonekwa, nze una tulenda mona muna Nkunga 3. Nanga isonganga mpe ekani dia yimbidilwa o nkunga wauna (Nkunga 4 ye 5) yovo una ufwete yimbidilwa (Nkunga 6).
3:2—Ayeyi i nsas’a mvovo “Sela”? O mvovo wau wasadilwanga nanga mu songa fulu kia vundila yo yindula e mvovo mia nkunga vava bayimbilanga yovo vava basikanga masikilu. E vundu yasadilwanga kimana e mvovo mia nkunga miatoma kota muna ntima. Ke dina mfunu ko dia tanga mvovo wau mu nding’a ngolo vava otanganga vana meso ma nkangu.
11:3—Nki i malunzi mana mevuzwa? I nkubika zawonso zina o wantu a nza besianga e vuvu—nsiku, matininu ye afundisi. Vava nkubika zazi zifunganga, mavwanga mekotanga, ke vekalanga diaka unsongi ko. Muna kolo kiaki, o ‘nsongi’ kafwete bunda e vuvu muna Nzambi.—Nkunga 11:4-7.
21:3—Nki i nsas’a mvovo “kolow’a wolo ya wolo”? O Nkand’a Nzambi keyikanga ko kana vo Davidi kolowa kikilu kasiwanga vana ntu yovo nkembo kakudikilwa mu kuma kia vita zayingi kasundanga. Kansi, e sono kiaki kolowa ya kintinu kiyikanga yina Yesu kavewa kwa Yave muna mvu wa 1914. Wau vo kolowa yayi ya wolo, yisonganga vo luyalu lwandi lwasikila.
22:1, 2—Ekuma o Davidi kabanzila vo Yave wambembola? Davidi mu mpasi kakala kwa mbeni zandi. Muna kuma kiaki, o ‘ntim’andi wakala nze mazi ma wiki yo lala muna vumu kiandi.’ (Nkunga 22:14) Kuna kwa Davidi, ediadi diamoneka nze yandi wabembolwa kwa Yave. Yesu mpe i wau kabanza vava kakomwa vana nti. (Matai 27:46) E mvovo mia Davidi misonganga una kamona vava kakala muna mpasi. Kansi, e sambu kasamba kina muna Nkunga 22:16-21, kisonganga e ziku vo Davidi kakondwa lukwikilu ko muna Nzambi.
Elongi kwa Yeto:
1:1. Tufwete venga kikundi y’awana balembi zolanga Yave.—1 Korinto 15:33.
1:2. Katufwete viokesa lumbu kiamvimba ko lembi yindula mambu ma mwanda.—Matai 4:4.
4:4. Avo tufungidi makasi, diambote twakeba e nua mieto kimana twalembi vova diambu tukuyibanzila.—Efeso 4:26.
4:5. Yimenga yeto ya mwanda ikala “yimenga ya unsongi” kele vo tuvanini yo y’ekani diambote yo zingila ngwizani ye nkanikinu mia Yave.
6:5. Kembelela Yave, i diambu disundidi o mfunu muna zingu.—Nkunga 115:17.
9:12. O Yave oyindulanga abungudi a menga muna kubatumba, kansi, kevilakana “koko ki’alembami” ko.
15:2, 3; 24:3-5. Asambidi akieleka bafwete vovanga e ludi yo lembi dia ndofi za luvunu yovo kumba akaka.
15:4. Tufwete vanganga ngolo za lungisanga e nsilu mieto, kana nkutu vo diampasi muna vanga wo. Kansi, e nsilu ke mina ngwizani ko yo Nkand’a Nzambi, ka tufwete mio lungisa ko.
15:5. Wau vo tu selo ya Yave, tufwete venga sadila nzimbu mu mpila yambi.
17:14, 15. O “wantu a tandu kiaki” bekuyivananga emvimba mu vava zingu kiambote, sans’o wana yo kubasisila evwa. Edi katoma tokanenanga o Davidi, i kala ye ngwizani ambote yo Nzambi kimana ‘kamona ndose andi,’ yovo vwa edienga dia Yave. Muna ‘sikama,’ i sia vo, sungamena nsilu ye lusadisu lwa Yave, Davidi i kadi ‘yangalela mona e mpw’a Nzambi,’ yovo yangalala mu zaya vo Yave una yandi. Nze Davidi, yeto mpe tufwete siang’etima muna mambu ma mwanda.
19:1-6. Avo e vangwa ina keyilendi vova ko yovo yindula, ikembelelanga Yave, oyeto tufwete luta wo vanga wau vo tulenda yindula, vova yo sambila.—Lusengomono 4:11.
19:7-11. E nkanikinu mia Yave mfunu mina kwa yeto.
19:12, 13. Tufwete venganga o vilwa ye mavangu ma lulendo.
19:14. Ka tufwete kuyikebanga kaka mu mana tuvanganga ko, kansi mu mana mpe tuvovanga yo yindula.
“OKUNSIKIDISA MUNA NDUNGIDI AME”
Muna nkunga miole miantete mia kunku kiaki, Davidi wasonga ekani diandi dia ntima dia kwamanana kangalela muna ziku. Wayimbila vo: “Vo i mono, muna ndungidi ame nkangadila.” (Nkunga 26:11) Muna sambu kalomba kia luloloko lwa masumu, Davidi wavova vo: “Una mbutamene, e visi yame ifwidi, muna kungu kiame lumbu ke lumbu.” (Nkunga 32:3) Davidi wavana vuvu eki kwa selo ya kwikizi ya Yave: “O meso ma Yave mun’asongi mena, o matu mandi muna kazu kiau.”—Nkunga 34:15.
Elongi dina muna Nkunga 37 diamfunu diakala kw’Aneyisaele ye mfunu mpe dina kwa yeto tuzingilanga mu “lumbu yambaninu” ya tandu kiaki. (2 Timoteo 3:1-5) E sono kia Nkunga 40:7, 8 kiavova mu kuma kia Yesu Kristu vo: “Ndweke kwame; muna nkanda diansonamena: O vanga luzolo luaku, e Nzambi ame, kwau nyangalelele; o nsiku aku wina muna nsi ame a ntima.” O nkunga ansuka wa kunku kiaki uyikanga sambu kia Davidi vava kalomba lusadisu lwa Yave muna mvu miampasi mialandila esumu diandi yo Bate-seba. Wayimbila vo: “Vo i mono, okunsikidisa muna ndungidi ame.”—Nkunga 41:12.
Mvutu za Yuvu ya Nkand’a Nzambi:
26:6—Aweyi tulenda zungila eziku dia Yave nze Davidi? Eziku i luzolo lwa Yave lwa tambula e kimenga kia Yesu Kristu kia lukulu mu vuluza o wantu. (Ayibere 8:5; 10:5-10) Tuzunganga eziku dia Yave vava tukwikilanga muna kimenga kiaki.
29:3-9—O tezanisa nding’a Yave yo mwandazi uzakamesanga, nki disonganga? Nkum’a Yave disonganga.
33:6—Nki i “fulumwinu” kia nua a Yave? E fulumwinu kiaki i ngolo za Nzambi yovo mwand’avelela una kasadila mu sema e lekwa ina kun’ezulu. (Etuku 1:1, 2) O mwanda uyikilwanga vo fulumwinu kadi ulenda filwa kwandá mu kwenda vanga diambu.
35:19—O Davidi adieyi kazola vova vava kalomba kwa Nzambi vo kayambula ko vo mbeni zandi zanzimina e disu? O kunzimina e disu, disonga vo e mbeni za Davidi bamwene kiese muna lungisa ekani diau diambi muna yandi. Davidi walomba kimana ediadi dialembi vangama.
Elongi kwa Yeto:
26:4. Diambote twavenga kikundi y’akwa umpuki bemokenanga mambu ma nsoni muna Internet, akundi a salu yovo a sikola ana bevavanga kutuvukumuna, avengomoki ana bevwatanga mvwatu mia mameme, y’akwa disu kunsi a lukaya.
26:7, 12; 35:18; 40:9. Tufwete kembelelanga Yave vava tukalanga muna tukutakanu twa Akritu.
26:8; 27:4. Nga tuzolanga kala muna tukutakanu twa Akristu?
26:11. Davidi wasamba mpe mu kuma kia lukulu vava kasonga ekani diandi dia zindalala o kangalela muna ziku. Kana una vo tu asumuki, yeto mpe tulenda zindalala o kangalela muna ziku.
29:10. Muna kundama vana “kizalu,” Yave osonganga vo una ye wisa muna lekwa yawonso.
30:5. Zola i fu kisundidi kia Yave, ke makasi ko.
32:9. Yave kezolanga ko vo twakala nze mula yovo mvalu ona olemvokanga kele vo okangilu mu nsinga. Kansi, ozolanga vo twanlemvokela muna luzolo lweto vava tumene longoka yo vwa umbakuzi wa luzolo lwandi.
33:17-19. Ke vena luyalu lwa wantu ko, kana nkutu nkia ngolo luvwidi, lulenda vuluza wantu. Tufwete bundang’e vuvu kieto muna Yave ye Kintinu kiandi.
34:10. E mvovo miami mia lukasakeso kw’awana besianga mambu ma Kintinu va fulu kiantete muna zingu kiau.
39:1, 2. Dia ngangu dia ‘sia e saka muna nua mieto’ yo butama vava yimpumbulu bekutuyuvulanga diambu mu kuma kia mpangi zeto z’Akristu mu vava kubamwesa e mpasi.
40:1, 2. O bund’e vuvu muna Yave dilenda kutusadisa mu sunda e mpasi yo ‘kututombola mun’ewulu dia lufwasakanu, muna nteke ateba.’
40:5, 12. Ke vena mpasi ko ngatu mpilakanu zeto zilenda kutusunda kele vo tusungamene e nsambu zayingi tutambulanga zina ‘ke zilendi tangakana ko.’
“Matondo kwa Yave”
E nkunga 41 mia kunku kiantete mia lukasakeso kikilu. Kana nkia mpila mpasi tunwananga zau yovo kendalala mu kuma kia ntona zambi, tulenda kumikwa yo kasakeswa kwa kunku kiaki kia Diambu dia Nzambi. (Ayibere 4:12) E nkunga miami mivwidi mambu mamfunu mekutuvananga luludiku muna zingu. Tusungameso vo Yave ke kutuyambula ko, kana nkutu nkia mpasi tunwana zau.
E kunku kiantete kia nkand’a Nkunga kifokokanga ye mvovo emi: “Matondo kwa Yave wa Nzambi a Isaele yamu mvu ya mvu. Amen ye Amen.” (Nkunga 41:13) Wau tubadikidi kunku kiaki kiantete, nga ke tukasakeso ko mu kembelela Yave?
[Mvovo Vana Yand’a lukaya]
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 30]
Wau vo e vangwa yilembi vovanga yovo yindula ikembelelanga Yave, oyeto tufwete wo luta vanga.
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 29]
Stars: Courtesy United States Naval Observatory
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 29]
Kuviokisinge lumbu kiamvimba ko lembi yindula mambu ma mwanda
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 31]
Davidi nkunga miayingi kasoneka muna kunku kiantete kina ye nkunga 41
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 31]
Stars, lukaya lwa 30, 31 ye 32: Courtesy United States Naval Observatory
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 32]
Nga ozeye o nkunga uyikilanga Yave vo Mvungudi Anene?