Diambu dia Yave Diamoyo
Mambu Mamfunu ma Nkand’a Kimpovi
“O Muntu wawutuka kwa nkento wa lumbu yandwelo, wazala ye mpasi,” ukavova Yobi. (Yobi 14:1) Ediadi disonganga o mfunu walembi sadila e zingu kiankufi tuna kiau mu mambu yovo salu yakondwa mfunu. Mu nkia mambu tufwete sadila e ntangwa, ngolo ye mavwa meto? Nkia mambu tufwete venga? E mvovo mia ngangu miasonama muna nkand’a Kimpovi milenda kutuvana luludiku lwamfunu muna diambu diadi. E mambu mena mo ‘mazeye mpambula za mbalu yo makani ma ntima’ ye malenda kutusadisa mu kala ye zingu kiakiese.—Ayibere 4:12.
O nkanda wau, Solomo wa Ntinu a Isaele yankulu wasoneka wo, ona watoma zayakana mu kuma kia ngangu zayingi kakala zau. O nkand’a Kimpovi uvwidi malongi mamfunu mesonganga edi dina mfunu muna zingu ye dina diakondwa mfunu. Wau vo Solomo wayika edi dia tunga e nzo, nanga vava kafokola e salu kiaki i kasoneka o nkand’a Kimpovi, una kavengomokene ko muna nsambila aludi. (Nekemiya 13:26) O nkanda wau wasonekwa lukufi ye mvu wa 1000 vitila tandu kia Kristu, kuna mfoko a mvu 40 mia luyalu lwa Solomo.
NKIA MAMBU YOVO SALU KE YAVAVALA KO?
“Mawonso vavala,” ukavova o mpovi yo yuvula vo: “Nkia nluta kelut’o muntu muna mfuntu kefuntukanga kunsi a ntangwa?” (Kimpovi 1:2, 3) E mvovo “vavala” ye “kunsi a ntangwa” nkumbu miayingi miyikwanga muna nkand’a Kimpovi. O mvovo wa Kiyibere wasekolwa vo “vavala” usongele vo “mpemo” yovo “tembwa,” una ye nsas’a lekwa kiakondwa mfunu yovo kilembi zingilanga. O mvovo “kunsi a ntangwa” usongele vo “ova ntoto” yovo “ova nza yayi.” Muna kuma kiaki, mawonso, i sia vo, mawonso kevanganga o muntu mana ke mena ngwizani ko yo luzolo lwa Nzambi, mavavala.
Solomo wavova vo: ‘Lunda kulu ovo okota muna nzo a Nzambi yo finamen’o wa.’ (Kimpovi 5:1) O kuyivana muna salu kia Yave wa Nzambi ke vavala ko. Elo, o sia e sungididi muna ngwizani eto yo yandi i nsabi muna kala ye zingu kiakiese.
Mvutu za Yuvu ya Nkand’a Nzambi:
1:4-10—E nsungi aweyi zinina ‘zatovoka’? O mpovi lekwa tatu kaka kayika isimbanga e zingu ova ntoto: ntangwa, tembwa ye maza. Kieleka, e nsungi zayingi zina ye diampasi mu bakula zo. O muntu olenda longoka e nsungi zazi muna zingu kiandi kiawonso, kansi kalendi zo toma bakula ko. Kieleka, ediadi dilenda kala se ‘lutovoko.’ O tezanisa e zingu kieto kiankufi ye nsungi zazi zilembi fokokanga dilenda kendeleka o muntu. Dia lutovoko mpe dia vava zaya mambu mampa mu kuma kia nsungi zazi. Vana ntandu, o wantu besokanga e lekwa yampa kadi nsiku belandanga mina Nzambi kasikidisa vava kavanga o nsema.
2:1, 2—Ekuma o tusevo tuyikilwanga vo “ulau”? O tusevo tulenda kutusadisa mu vilakana fioti e mpasi tumonanga. E nsaka zilenda kutufila mu lembi yindula e mpasi zeto. Kansi, o tusevo ke tufokolanga mpasi ko. Ekiaki i kuma o tusevo tuyikilwanga vo “ulau kwandi.”
3:11—O Nzambi nkia lekwa kavanga se “wete muna yandi nsungi”? Yakaka muna lekwa ina kavanga o Yave wa Nzambi se “wete” yovo yambote muna yandi nsungi i yayi: Adami yo Eva, ekangu dia nkongolo, ekangu yo Abarayama, ekangu yo Davidi, ngiz’a Masia ye ntumbikw’a Yesu Kristu se Ntinu a Kintinu kia Nzambi. Kansi, vena diaka ye lekwa kina o Yave kevanga se “wete” kuna sentu. Tulenda kala ye vuvu vo e nz’ampa ya unsongi ikwiza muna yandi ntangwa.—2 Petelo 3:13.
3:15b—Aweyi “o Nzambi kevavilanga diaka kina kiavioka”? “Kina kiavioka” kilenda songa dina o Nzambi kekananga o vanga. E kolo e mambu nze wutuka yo fwa, vita yo luvuvamu malenda fila muntu mu kuyimwena vo kena yo nkuma ko yo yindula vo e mambu mevangamanga mavangama kala, o Nzambi akieleka olenda vava yo lungisa mawonso kekananga o vanga. (Kimpovi 3:1-10, 15a) “Kina kiavioka” kilenda mpe kala asongi, ana bevavwanga kwa yimpumbulu. Avo ediadi dibwidi, Yave ovavanga asongi kimana ‘kasonga o nkum’andi’ muna wete diau.—2 Tusansu 16:9.
5:9—‘E mbongo a ntoto’ aweyi inina ‘ya wantu awonso’? Muna zinga, o wantu awonso a nza kumosi ye ntinu, “mbongo a ntoto” bevwanga o mfunu, i sia vo, ina iyimanga ova ntoto. O ntinu muna vwa mbongo a mavia mandi, e selo yandi ifwete sala kwayingi.
Elongi kwa Yeto:
1:15. Dia uzowa dia fwasa e ntangwa ye ngolo zeto mu vava fokola e mpasi yo umpumbulu uvangamanga o unu. Kintinu kia Nzambi kaka kilenda sukisa umpumbulu.—Daniele 2:44.
2:4-11. E salu besalanga o wantu, nze tunga nzo, vata mpatu, yimbila yo vav’o kala ye mavwa mayingi, i “nanukina tembwa” kadi e salu yayi ke yilendi vana zingu yovo kiese kiakwele mvu ko.
2:12-16. E ngangu zilutidi o uzowa kadi zilenda sadisa mu singika diambu. Kansi, e ngangu za wantu kezilutidi lufwa ko. Kana nkutu vo muntu ozayakene kwayingi mu kuma kia ngangu zandi, ke kolo ko o muntu ndioyo ovilakanwanga.
2:24; 3:12, 13, 22. Ke diambi ko dia yangalela lusalu lweto.
2:26. E ngangu za Nzambi, ezi zivananga kiese, zivewanga kwa ‘muntu ona oyangidikanga Yave.’ O muntu kalendi vwa ngangu zazi ko, kele vo kena ye ngwizani ambote ko yo Nzambi.
3:16, 17. O vava e ndungidi muna mambu mawonso ke dilendakana ko. Vana fulu kia tokananga kwayingi mu kuma kia mambu mebwanga o unu ova nza, tufwete vingila vo Yave kasingika mo.
4:4. E salu kiangolo kisalwanga mu mpila yambote kilenda twasa kiese. Kansi, o sala kwayingi mu vava sunda akaka kulenda twasa makani mambi ye kimpala. E salu kia Kikristu tusalanga, kifwete sadilwanga ye makani mambote.
4:7-12. E kikundi yo wantu kisundidi o mfunu ke mu mavwa ko, ke kifwete fwaswa ko mu kuma kia vava mavwa.
4:13. O kala mfumu yovo mbuta ke diau kaka ko ditwasanga o zitu muna muntu. Awana bena ye kimfumu bafwete kalanga mpe ye ngangu.
4:15, 16. ‘Etoko wezole’, i sia vo, ona ovingidi vana fulu kia ntinu, kuna lubantiku olenda yikamwa kwa ‘awonso kayadidi,’ kansi “awana belanda ke bekunyangalela ko.” Kieleka, o kala y’etunda, dia kolo kiandwelo kwandi.
5:2. E sambu yeto ka ifwete kalanga yandá ko, kansi ifwete kalanga yambote yo songa vumi muna Nzambi.
5:3-7. O tokana kwayingi mu kuma kia mavwa kulenda fila muntu mu lota ndozi zambi. Kulenda mpe yindulwisa muntu mambu mayingi yo lembi leka tulu twambote. O muntu olenda badikilwa vo zowa mu kuma kia vova kwayingi yo kumfila mu dia ndofi a luvunu vana meso ma Nzambi. O ‘vumi wa Nzambi’ ulenda kutusadisa mu venga mambu mama.
6:1-9. Nkia mfunu malenda kala e mavwa, zitu yo wana ayingi, avo vena ye mambu mekutusimbanga mu mwena lekwa yayi e kiese? “E mbweno a meso,” i sia vo, yangalela ina tuna yau kulutidi “e ntungianu a luzolo” yovo vava lungisa luzolo luna ke tulendi lungisa ko. Muna kuma kiaki, edi disundidi o mfunu muna zingu i yangalala wau “tuna yo dia yo vwata” yo kala ye ngwizani ambote yo Yave.—1 Timoteo 6:8.
ELONGI KWA NKWA NGANGU
Aweyi tulenda lunga-lunga e nkumbu eto ambote? Aweyi tufwete badikilanga ayadi ye kondwa unsongi tumonanga ova nza? Wau vo afwa ke bazeye diambu ko, aweyi tufwete sadila zingu kieto? Aleke aweyi balenda sadila e ntangwa ye ngolo zau mu mpila yambote? Malongi mambote kevananga o mpovi mu kuma kia mambu mama, masonama muna kapu kia 7 yakuna 12 kia nkand’a Kimpovi.
Mvutu za Yuvu ya Nkand’a Nzambi:
7:19—Aweyi e ngangu zilutidi “ayazi kumi” o nkuma? Muna Nkand’a Nzambi, e kumi dilenda songa vo e lekwa kiafwana yovo kialunga. O Solomo edi kazola vova vo, e ngangu zilutidi o tanina ke mu makesa ko metaninanga e mbanza.
10:2—O mvovo: ntim’a muntu una ‘kuna koko kwalunene’ yovo ‘kuna koko kwalumonso’ adieyi usonganga? Wau vo kala kuna koko kwalunene yangalelwa disonganga, o ntim’a muntu kuna koko kwalunene disonganga vo ntim’andi mu vangu diambote ukumfilanga. Kele vo ntim’andi umfididi mu vanga edi diambi, ozevo ku koko kwalumonso wina.
10:15—“O mfuntu ezowa” aweyi ‘ukunyoyesela’? Avo muntu okondelo ngangu, o mfuntu andi ke utwasa nluta ko. Ke mwena wo kiese ko. E ngolo kevanga yoyesa kaka zikunyoyesa.
11:7, 8—Ayeyi i nsas’a mvovo wau: “O ntemo wambote, diawete dia meso dia tala ntangwa.” O ntemo ye ntangwa kiese utwasanga kwa wantu. O Solomo wazola vova vo diambote mu kala moyo, tufwete ‘yangalalanga’ una e lumbu ya tombe yovo kinunu ke kiamanisi ko e ngolo zeto.
11:10—Ekuma “kileke yo zikuka” kwinina se vavala? Avo ketusadidi kio mu mpila yambote ko, e kileke kiavavala kikala kadi, e lumbu ya kileke nzaki iviokanga nze tembwa.
Elongi kwa Yeto:
7:6. O seva muna ola yambi kulenda fungisa akaka makasi. Nze nsende zibabidi kuna nsi a kinzu, o tusevo twatu twakondwa mfunu. Tufwete venga tusevo twa mpila yayi.
7:21, 22. Katufwete tokananga kwayingi ko mu kuma kia mana bevovanga akaka.
8:2, 3; 10:4. Vava tusingikwanga kwa nkuluntu yovo kwa mfumu a salu, dia ngangu dia songanga o lembama. O vanga wo disundidi o wete ke mu ‘sazuka ko o katuka vana kena,’ i sia vo, katuka mu salu.
8:8; 9:5-10, 12. E zingu kieto kilenda fokoka kuna kinsalukisa nze una e mbizi ibakamanga mun’ekonde yovo nuni muna ntambu. Vana ntandu, ke vena muntu ko olenda simba o moyo yo lembi fwa yovo lenda sunda lufwa. Muna kuma kiaki, katufwete fwasa ntangwa ko. Yave ozolanga vo twazitisa o moyo yo zinga mu mpila yambote. Muna vanga wo, tufwete sia e salu kia Yave va fulu kiantete muna zingu kieto.
8:16, 17. Mawonso kavanga o Nzambi yovo keyambulanga vo mabwila wantu katulendi mo bakula ko, kana nkutu vo katulele ko fuku wamvimba mu vava mo bakula. O tokana mu kuma kia mambu mambi mevangamanga dilenda kutukatula e kiese kia zinga.
9:16-18. Tufwete vwanga e ngangu o mfunu kana nkutu vo wantu ayingi ke beyangalelanga zo ko. E mvovo mia nkwa ngangu mivovokele kuna malembe miluta zolwa o wakana ke mu nkololo za mazowa ko.
10:1. Tufwete kebanga e mvovo ye mavangu meto. O uzowa wakete, nze i funga makasi masaka, kolwa malavu yovo evangu dia zumba, ulenda katula zitu wa muntu.
10:5-11. O zowa osilu vana fulu kiazitu, kafwete ketokelwa ko. O uzowa walembi zaya sala e salu kana nkutu kiakete, ulenda twasa mfwilu miayingi. Kansi, o ‘kala ye ngangu’ mfunu kwina. Diamfunu twakala ye ngangu muna salu kia samuna nsangu zambote yo kitula wantu s’alongoki.
11:1, 2. Tufwete kalanga ye fu kia kaya kuna mvevo. Avo tukayidi akaka oyeto mpe tukayilwa.—Luka 6:38.
11:3-6. O lukatikisu muna diambu kalufwete kutusimba ko mu bak’e nzengo.
11:9; 12:1-7. Aleke mbebe bena yau vana meso ma Nzambi. Muna kuma kiaki, bafwete sadila e ntangwa ye ngolo zau muna salu kia Nzambi ekolo kinunu ke kizidi kubamanisa nkuma ko.
“MVOVO MI’AKWA NGANGU” MUNA KUTUFILA
Aweyi tufwete badikilanga e “mambu m’eyangi” mana kasolola yo soneka o mpovi? Nswaswani ye “nkanda miayingi” mia ngangu za wantu, “e mvovo mi’akwa ngangu mina nze mpalu, yovo nsonso zatoma komwa kwa mfumu za nkutakani, mikayilwa kwa mvungudi mosi.” (Kimpovi 12:10-12) E mvovo mia ngangu miakayilwa kwa “mvungudi mosi,” Yave, zingu kieto misikidisanga.
O sadila luludiku lwa ngangu luna muna nkand’a Kimpovi dikutusadisa mu kala ye zingu kiakiese. Vana ntandu, tuvoveswanga vo: ‘Wete-wete dikala kw’awana bevumina Nzambi.’ Muna kuma kiaki, yambula twakala y’etima dia kwamanana “vumina Nzambi yo lunda nkanikinu miandi.”—Kimpovi 8:12; 12:13.
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 31]
Evangu dia Nzambi edi disundidi o wete dilungana muna ntangw’andi
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 32]
Dia, nua yo mwena salu kieto o wete i lukau lwa Nzambi