Watanina, Walunga-lunga esi nzo, Wazindalala

1, 2. (a) Yosefe y’esi nzo andi nkia mambu mampasi bawanana mau? (b) Nkia nsangu zambi Yosefe kazayisa kwa nkaz’andi?

YOSEFE ezitu diakaka kakala diau vana ntandu ebuluku. Tombe kiakala muna mbanz’a Beteleme. Watalanga muna ndambu zawonso ekolo kasianga e funda vana ntandu ebuluku. Nanga wayindulanga o nkangalu wandá bevanga, kuna Engipito. Nsi ya kinzenza, ndinga ya kinzenza ye fu ya kisi nsi ina ke bakulukilwa ko. Aweyi esi nzo awaya badi sundila e mpasi zazi zawonso?

² Diampasi diakala mu zayisa e nsangu zambi kwa Maria wa nkaz’andi. Kansi, Yosefe wakabuka yo kunzayisa zo. Wanzayisa e ndozi kalota ina mbasi kansamunwina e nsangu zatuka kwa Nzambi oku vo: Erodi wa ntinu ekani dia vondesa mwan’au kakala diau. Bafwete tina vana vau. (Tanga Matai 2:13, 14.) Maria watokana kikilu. Ekuma muntu kafwete kadila y’ekani dia vonda mwan’andi una vo munkondwa kuma? Diampasi diakala kwa Maria yo Yosefe mu kwikila diambu diadi. Kansi, babund’e vuvu muna Yave yo kubama ye nzaki zawonso.

3. Yika una Yosefe y’esi nzo andi bakatukila muna Beteleme. (Tala mpe e fwaniswa.)

³ Ekolo wantu muna Beteleme bakala kuna tulu, lembi zaya dina diavangamanga, Yosefe, Maria yo Yesu bayaluka van’evata muna fuku. Ekolo bayendanga kuna sude, e ntangwa yayantika vaika kuna este, Yosefe nanga wayindulanga mana malenda kubabwila kuna sentu. Aweyi o mvadi a nti kalenda tanina esi nzo andi vana moko m’akwa ngolo? Nga olenda lunga-lunga esi nzo andi? Nga olenda zindalala muna kiyekwa kavanwa kwa Yave wa Nzambi, kia lunga-lunga yo sansa mwana ndioyo? Yosefe mambu mayingi mampasi kanwananga mau. Ekolo tubadika una kasundila e mpasi zazi, tuzaya e kuma mase yo yeto awonso o unu, tufwete tanginina lukwikilu lwa Yosefe.

Yosefe Watanina esi Nzo Andi

4, 5. (a) Aweyi e zingu kia Yosefe kiasobela emvimba? (b) Aweyi mbasi kakasakesela Yosefe mu tambulwila kiyekwa kiampwena?

⁴ Vitila ngonde zayingi, ekolo kazingilanga kuna Nazarete ina vo i mbanza kawutukila, zingu kia Yosefe kiasoba emvimba vava kabanda kimakangu yo mwan’a Eli. Yosefe wazaya wo vo Maria wazolanga Yave ye nkanikinu miandi. Kansi, owau banzayisi vo Maria oyimiti. Wazola vambana yandi kuna sweki muna lembi kumfusulwisa nsoni.a Kansi, mbasi wamokena yandi kuna ndozi yo kumvovesa vo Maria mu mwand’avelel’a Yave kayimitina. Mbasi wakudikila vo mwana kewuta Maria “ovuluza nkangu andi muna masumu mau.” I bosi, wakasakesa Yosefe vo: “Kumoni wonga wa tambula Maria wa nkaz’aku ko.”—Mat. 1:18-21.

⁵ Wau vo Yosefe nkwa unsongi yo lemvo, wavanga dina kavoveswa kwa mbasi. Watambulwila e kiyekwa kiampwena kavewa kia sansa yo lunga-lunga mwana una vo ke wandi ko, kansi wantalu kikilu kwa Nzambi. Kuna kwalanda, muna lemvokela nsiku wa ntinu, Yosefe wayenda kuna Beteleme yo nkaz’andi wakala wayimita muna kuyisonekesa. I kuna kawutukila o mwana.

6-8. (a) Nkia mambu masoba diaka e zingu kia Yosefe y’esi nzo andi? (b) Aweyi tuzayidi wo vo Satana wafila e “ntetembwa”? (Tala mvovo mina vana yanda lukaya.)

⁶ Yosefe y’esi nzo andi ke bavutuka diaka ku Nazarete ko. Kansi, bayantika zingila kuna Beteleme, lukufi ye mbanz’a Yerusaleme. Kana una vo asukami, Yosefe wavanganga wawonso mu tanina Maria yo Yesu balembi mona mpasi. Ke vavioka kolo kiayingi ko, basolola nzo yakete ina bazingilanga. I bosi, e zingu kiau kiasoba diaka vava Yesu kakala se kingyana-ngyana, nanga kimbuta kia mvu mosi kakala kiau.

⁷ Buka kia wantu bayiza kubakingula, i sia vo, afimpi a ntetembwa batuka kuna Este, kuna Babele. E “ntetembwa balandanga” yabafila kuna nzo a Yosefe yo Maria. Mwana bavavanga ona osinga kituka se ntinu a Ayuda. Wantu awaya luzitu kikilu basonga.

⁸ Zaya yovo lembi wo zaya, afimpi a ntetembwa awaya zingu kia Yesu basia mu vonza. E “ntetembwa” ina balandanga, entete ke yabafila ku Beteleme ko, kansi kuna Yerusaleme.b Bazayisa Erodi wa Ntinu ambi vo mwana bavavanga ona okituka se ntinu a Ayuda. E nsangu zazi zafungisa Erodi makasi.

9-11. (a) Nkia mambu mesonganga vo vakala ye ndiona wasunda Erodi yovo Satana e ngolo? (b) Mana meyikwanga muna tusansu ye savu yaluvunu aweyi maswaswanene ye mana mavangama ekolo bayendanga kuna Engipito?

⁹ Kana una vo i wau, diakiese mu zaya vo vakala yo ndiona wasunda Erodi yovo Satana e ngolo. Mu nkia mpila? Vava e nzenza zazi balwaka kuna nzo yakala Yesu yo kumona kumosi yo ngudi andi, batwasa tukau lembi lomba lekwa. Diesivi kikilu diakala kwa Yosefe yo Maria mu mona vo vana vau bavwa “wolo ye ndumbu ye mô.” Lekwa yantalu kikilu. Afimpi a ntetembwa bakala y’ekani dia zayisa kwa Erodi wa Ntinu e fulu kina bawana o mwana ona bavavanga. Kansi, Yave watanina Mwan’andi. Muna ndozi, wakanikina afimpi a ntetembwa bavutukila mu nzila yakaka.—Tanga Matai 2:1-12.

¹⁰ Vava afimpi a ntetembwa bayenda, mbasi a Yave walukisa Yosefe vo: ‘Telama, wabong’e kingyana-ngyana yo ngw’andi watinina kuna Engipito, wakala kuna yavana ikuzayisa: kadi Erodi ovav’e kingyana-ngyana kamvonda.’ (Mat. 2:13) Nze una tumwene kuna lubantiku, Yosefe walemvoka vana vau. Wasia zingu kia mwana vana fulu kiantete, wayenda y’esi nzo andi kuna Engipito. Wau vo tukau twa ntalu bavewa kw’afimpi a ntetembwa, Yosefe wakala ye nzimbu zafwana mu sadisa esi nzo andi ekolo bekala kuna Engipito.

¹¹ Kuna kwalanda, tusansu ye savu yaluvunu mambu yasakisa mu kuma kia mambu mavangama ekolo bayendanga kuna Engipito. Tusansu ye savu yayi ivovanga vo Yesu wavanga masivi muna kufika e lumbu ya nkangalu, wayoyesa yimpumbulu kimana balembi kumvanga e mbi yo vanga vo e maya mavumbama kimana ngudi andi kasokolanga e ngazi.c Kansi, o nkangalu bavanga wandá ye wampasi wakala, yo kangalela muna nzila balembi zaya.

12. Amase besansanga wana mu nza yayi yambi adieyi balenda longoka muna mbandu a Yosefe?

¹² Amase balenda longoka mayingi muna mbandu a Yosefe. Wayambula salu kiandi yo vanga mawonso mu tanina esi nzo andi muna vonza. Kieleka, wabadikilanga esi nzo andi nze lukau lwavauka kavewa kwa Yave. O unu, mase besansanga wan’au mu nza yayi ya Satana ivukumunanga aleke mu vanga oma mambi, nza yazala ye mambu malenda kubatwasila mpasi yovo kubafwasa. Dialukasakeso kikilu mu mona e ngudi ye mase betangininanga Yosefe, bevanganga e ngolo mu tanina wan’au muna umpukumuni wau.

Yosefe Walunga-lunga esi Nzo Andi

13, 14. Ekuma Yosefe yo Maria bavutukila kuna Nazarete mu sansa wan’au?

¹³ Yosefe y’esi nzo andi nanga ke bazingila kolo kiayingi ko muna Engipito, kadi o mbasi wanzayisa vo Erodi wafwidi. Yosefe wavutuka kuna nsi andi y’esi nzo andi. Ungunza umosi wayika vo Yave obokela Mwan’andi “muna Engipito.” (Mat. 2:15) Yosefe wasadisa kimana ungunza wau walungana. Kansi, akweyi kekwenda y’esi nzo andi?

¹⁴ Yosefe nlungaladi kakala. Kuna ngangu zawonso, watina Ankelao ona wavinga vana fulu kia Erodi wau vo nkwa nsoki mpe kakala ye mvodi a wantu. Muna lusadisu lwa Nzambi, Yosefe wabonga esi nzo andi yo kwenda kuna node, wakatuka muna Yerusaleme yo vutuka kuna Nazarete ya Ngalili kuna mbanza kawutukila. I kuna Yosefe yo Maria basansila wan’au.—Tanga Matai 2:19-23.

15, 16. Yosefe nkia salu kasalanga? Nkia salanganu kasadilanga?

¹⁵ Zingu kiavevoka bakala kiau, kansi kiampasi. Nkand’a Nzambi uyikilanga Yosefe vo mvadi a nti, e mvovo wau usonganga mpila zayingi za sadila nti, nze zenga nti, nata mio yo toma mio vala kimana miasadilwa mu tunga nzo, nzaza, yamvu yakete, makalu ma moko, malulu, vangu ye salanganu ya mpila mu mpila ya vatila. (Mat. 13:55) Salu kiampasi kikilu kiakala. Kuna nz’ankulu, nkumbu miayingi o mvadi a nti vana ndambu a mwelo a nzo andi yovo vana yanzala kasadilanga.

¹⁶ Yosefe salanganu yayingi kasadilanga, eyaka nanga s’andi wasisa yo. Wasadilanga lekwa kia tezela (esquadro), nsing’a nzaba (prumo), mpemba, esoka, nkwang’a zengela mabaya, lwadi, nsindilu (martelo), nsonso ye lekwa yakaka kana una vo ntalu yakala.

17, 18. (a) Adieyi Yesu kalongoka kwa se diandi diansansi? (b) Ekuma Yosefe kayivaninanga kwayingi muna salu kiandi?

¹⁷ Yindula Yesu muna kileke kiandi vava katalanga se diandi diansansi wasalanga. Wasianga sungididi muna mawonso mavanganga Yosefe. Ka lukatikisu ko vo wasivikanga e ngolo ye nkuma kakala wau muna mavembo ye moko, yo umbangu wa sadila moko ye meso mandi. Yosefe nanga wayantika longa mwan’andi una kalenda sadila salu yakete nze leleka mabaya. Walonga mpe Yesu e nswaswani vana vena nti mia mpila mu mpila basadilanga nze nti a olive ye nsanda.

¹⁸ Yesu wabakula mpe vo, e moko mana Yosefe kasadilanga salu yangolo nze zenga nti, pasula mabaya i mau mpe kasadilanga mu bimba yo fiaulwisa, kiakala yandi, ngudi andi y’abunzi andi. Katula Yesu, Yosefe ye Maria wana sambanu diaka basansanga. (Mat. 13:55, 56) Diavavanga vo Yosefe kasala kwayingi muna lunga-lunga yo dikila esi nzo andi.

19. Aweyi Yosefe kalungisilanga nsatu za mwanda za esi nzo andi?

¹⁹ Kansi, Yosefe wazaya wo vo edi diasunda o mfunu i lunga-lunga nsatu za mwanda za esi nzo andi. Muna kuma kiaki, wavaulanga e ntangwa ya longa wan’andi oma ma Yave wa Nzambi ye nsiku miandi. Yosefe ye Maria bayendanga kumosi yo wan’au kun’esambilu, kuna kwatangilwanga yo sasila e Nsiku. Nanga Yesu yuvu yayingi kayuvulanga. Yosefe wasianga ngolo muna lungisa e nsatu za mwanda za mwan’andi. Yosefe wayendanga mpe kumosi y’esi nzo andi kuna nkinzi miavangamanga kuna Yerusaleme. Muna nkinzi a Nduta wavangamanga konso mvu, diavavanga vo Yosefe kavanga nkangalu wa tumingu tole, tezo kia 120 dia kilometa kwenda yo vutuka.

20. Aweyi mase m’Akristu balenda tanginina mbandu a Yosefe?

²⁰ Mase m’Akristu o unu diau adimosi bevanganga. Befuntukanga mu kuma kia wan’au muna siang’e nsatu za mwanda vana fulu kiantete ke mu mavwa ko. Bevanganga mawonso mu longa wan’au mu kuma kia Yave yo kwendanga yau kumosi muna tukutakanu tw’Akristu, twakete yovo twampwena. Nze Yosefe, bazeye wo vo lwalu i lusalu lusundidi o mfunu balenda sisa kwa wan’au.

“Ntantu”

21. Esi nzo a Yosefe aweyi babadikilanga nkinzi a Nduta? Nkia ntangwa Yosefe yo Maria babakula vo Yesu kakala ko muna buka?

²¹ Vava Yesu kakala ye kimbuta kia mvu 12, Yosefe wayenda y’esi nzo andi kuna Yerusaleme nze una bavanganga konso mvu. Ku nkinzi a Nduta bayendanga ye kolo kiakiese kiakala. Esi nzo zayingi bakangalanga entwadi muna nzila. Ekolo bafinamanga e ndimba mia Yerusaleme, ndonga bayimbilanga nkunga mia ntomboka. (Nku. 120-134) E mbanza yazala ye mazunda ye mazunda ma wantu. Vava nkinzi wafokoka, ndonga yayantika vutuka muna mavata mau. Mu kuma kia salu kiayingi bakala kiau, Yosefe yo Maria nanga babanza vo Yesu mu buka kia wantu akaka kakala yovo ye yitu yau. Vava bakangala lumbu kiamvimba, e mbanz’a Yerusaleme yasala kwandá, babakula vo Yesu kakala ko muna buka.—Luka 2:41-44.

22, 23. Yosefe yo Maria adieyi bavanga vava mwan’au kavila? Maria adieyi kavova vava bansolola?

²² Vana vau, bavutuka kuna Yerusaleme mu kwenda vava Yesu. Yindula kinzenza bamona vava Yosefe yo Maria bayendanga muna nzila yo bokela nkumbu a mwan’au. Akweyi o mwana kalenda kala? Una bamvava lumbu tatu, nga Yosefe wayantika tokana kana vo walungisanga una ufwene e kiyekwa kiavauka kavewa kwa Yave? I bosi, e mfoko kaka bayenda kuna tempelo. Bayantika kumvava yavana balwaka kun’esuku diakala y’akwa ngangu ayingi bakala vo nganga za Nsiku, o Yesu wavwanda vana kati kwau. Yindula kiese bamona Yosefe yo Maria.—Luka 2:45, 46.

²³ Yesu wawanga e mvovo mi’akwa ngangu yo kubayuvula yuvu. Wantu awaya basivika kikilu umbakuzi kakala wau o mwana ye mvutu kavananga. Maria yo Yosefe bayizengeneka. O lusansu lusonganga vo Yosefe kavova diambu ko. Kansi, Maria wavova mu kuma kia yau awole vo: “E mwana, adieyi utuvangìdi wau? o s’aku yo mono tutuka kwend’avavinge ye ntantu.”—Luka 2:47, 48.

24. Nkand’a Nzambi aweyi uyikilanga mbebe a mase?

²⁴ Lusansu lwalu lwa Nkand’a Nzambi lusonga mu mvovo miakiá e mbebe bena yau amase. Ilenda kala yampasi, kana nkutu vo mwan’alunga besansanga. O sansa wana mu nza yayi yazala ye vonza dilenda twasa “ntantu” zayingi. Kansi, se yo ngudi balenda fiaulwiswa mu zaya vo Nkand’a Nzambi uyikanga e mpasi benwananga zau.

25, 26. Yesu nkia mvutu kavana kwa mase mandi? Yosefe aweyi kamona mu kuma kia mvovo mia mwan’andi?

²⁵ Yesu wakala va fulu kina kalenda finamena Yave wa S’andi ezulu, yo wá mawonso malongwanga. Muna kuma kiaki, wavutula kwa mase mandi kuna ziku kiawonso vo: “Adieyi numpavìdi? ke nuzeye wo ko vo omu nzo Es’ame i mfwete kal’e?”—Luka 2:49.

²⁶ Ka lukatikisu ko vo Yosefe nkumbu miayingi kayindulanga mvovo miami. Nanga wasungamenanga mio ye kiese kiawonso. Kadi, ngolo zayingi kavanga muna longa mwan’andi ansansi mu kala ye ngwizani yayi yo Yave wa Nzambi. Muna kileke kiandi, Yesu watoma zaya e nsas’a mvovo “ese.” Walongoka e nsasa yayi vava kakalanga vamosi yo Yosefe.

27. Wau vo u se, nki’elau una diau? Ekuma ofwete sungamenanga mbandu a Yosefe?

²⁷ Avo u se, nga ozeye elau una diau dia sadisa wan’aku mu bakula una se dianzodi kekalanga? Avo wan’ansansi una yau, sungamenanga e mbandu a Yosefe, badikilanga konso mwana vo waswaswana y’akaka ye mfunu mpe kena. Ubasadisa kimana bakala ye ngwizani ambote yo Yave wa Nzambi wa S’au ezulu.—Tanga Efeso 6:4.

Yosefe Wazindalala ye Kwikizi

28, 29. (a) E mvovo mina muna Luka 2:51, 52 adieyi misonganga mu kuma kia Yosefe? (b) Yosefe aweyi kasadisila mwan’andi mu nungunuka muna zayi?

²⁸ Nkand’a Nzambi ke uvovanga mayingi ko mu kuma kia zingu kia Yosefe, kansi diambote twatoma mo fimpanga. Muna Nkand’a Nzambi tutanganga vo Yesu ‘wakwamanana tumamena’ mase mandi. Uvovanga mpe vo “Yesu onungunukini muna zayi yo ntela, yo mun’edienga dia Nzambi, y’edi dia wantu.” (Tanga Luka 2:51, 52.) E mvovo miami adieyi misonganga mu kuma kia Yosefe? Mambu mayingi misonganga. Tulongokele vo Yosefe wakwamanana vit’o ntu muna nzo andi, kadi mwan’andi wakala vo muntu alunga wasakalelanga wisa kia s’andi yo kuntumamena.

²⁹ Tulongokele mpe vo Yesu wakwamanana nungunuka muna ngangu. Ka lukatikisu ko vo Yosefe ngolo kavanga kimana mwan’andi kanungunuka muna ngangu. Muna lumbu yayina, vakala ye kingana kimosi batoma sadilanga Ayuda. O unu, wantu balenda mpe solola kingana kiaki yo tanga kio. Kingana kiaki kiavovanga vo azodi a nsaka kaka balenda kituka se akwa ngangu, kansi akwa salu ya moko nze avadi a nti, avati ye afudi a nsengo “ke balendi vova oma mansongi ye ndungidi ko, ye ke bafwete kala ko vana vevovelwanga yingana.” Kuna kwalanda, Yesu wasenzeka luvunu lwa kingana kiaki. Muna kileke, nkumbu miayingi kawanga se diandi diansansi, wa mvadi a nti, vava kalonganga una ufwene oma ma “unsongi ye ndungidi” a Yave. Elo, nkumbu miayingi kavanganga wo.

30. Aweyi Yosefe kasisila mbandu ambote kw’awana bevitang’o ntu muna nzo?

³⁰ Tulenda mpe mona e ngolo kavanga o Yosefe muna sansa Yesu. Wau vo katoma lungwa-lungwanga, Yesu wanungunukanga ye nitu yakumama yo vimpi wambote. Vana ntandu, Yosefe walonga mwan’andi katoma zaya salu kia moko. Yesu ka zayakana kaka ko nze mwan’a mvadi a nti, kansi nze ‘mvadi a nti.’ (Maku 6:3) Muna kuma kiaki, Yosefe watoma longa mwan’andi. Mase mangangu betangininanga Yosefe, muna tokanenanga wete dia wan’au yo kubalonga kimana balenda kuyilunga-lunga.

31. (a) Adieyi tuzeye mu kuma kia ntangwa kafwa Yosefe? (Tala mpe e babu.) (b) Yosefe nkia mbandu kasisa tufwete tanginina?

³¹ Vava tutanganga lusansu lwa Yesu muna Nkand’a Nzambi vava kavubwa ye kimbuta kia mvu 30, e nkumbu a Yosefe ke iyikwanga diaka ko. Ediadi disonganga vo Maria nkento ansona kakala vava Yesu kayantika salu kiandi. (Tala e babu kina yo ntu a diambu “Nkia Ntangwa Kafwa Yosefe?”) Kana una vo i wau, Yosefe mbandu ambote kasisa, ya se ona wataninanga esi nzo andi, kubalunga-lunga yo zindalala ye kwikizi yamuna lufwa. Diambote kwa mase ye Akristu awonso batangininanga lukwikilu lwa Yosefe.