KAPU KIA 2
Aweyi Lenda Kadila ye Ntona Zambote?
“Nukalanga ye ntona zambote.” —1 PETELO 3:16.
1, 2. Ekuma bússola inina se sadilwa kiamfunu? Aweyi ilenda tezanesenwa ye ntona?
E NSAU osingikanga e nzaza muna mavuku ma kalunga; e nzenza ofimpanga e dimbu ya mpambu za nzila muna makanga; o nati a kumbi di’ezulu osingikanga e kumbi muna talanga matuti. Nga zeye lekwa kimosi besadilanga wantu awaya? Konso muntu mun’awaya awonso tuyikidi, lenda vila e nzila avo kena ye bússola ko.
2 E bússola, lekwa kiakete kisadilwanga kw’anati a makumbi mu zayila e nzila. Konso fulu kena o muntu, e ntumbu ya bússola yifilang’o ntu kuna node. E lekwa kiaki avo kitomene sadilwa, kumosi ye nkanda usongang’e nenga kia nsi (mapa), kilenda vuluza muntu ovididi e nzila. E bússola ilenda tezaneswa ye ntona zeto zina vo i lukau katuvana Yave. (Yakobo 1:17) Kele vo ka tukadi ye ntona ko, ke twadi zaya ko dina tufwete vanga. Avo tutomene sadila e ntona zeto, zilenda kutusadisa mu solola nzil’a moyo yo diatila mo. Muna kuma kiaki, yambula twavava zaya kana nki i ntona ye mpila zisadilanga. I bosi tufimpa mambu oma: (1) Aweyi tulenda longela e ntona zeto, (2) ekuma tufwete zitisilanga e ntona z’akaka ye (3) o kala ye ntona zambote aweyi ditwasilanga e nsambu?
E NTONA NKI YE AWEYI ZISADILANGA
3. Ayeyi i nsasa mvovo wa Kingerekia wasekolwa vo “ntona”? Nkia umbakuzi bavwidi o wantu?
3 E mvovo wa Kingerekia wasekolwa vo “ntona” muna Nkand’a Nzambi, usonganga vo “kuyizaya ngeye kibeni.” Nswaswani ye vangwa yakaka, Nzambi watuvana umbakuzi wa kuyizaya yeto kibeni. Tulenda kuyifimpa yo zaya vo tuna ye fu yambote. Vava zisalanga nze mbangi yovo mfundisi, e ntona zeto zilenda singika mavangu, fu ye nzengo zeto. Zilenda kutusadisa mu baka e nzengo zambote yovo kutulukisa mu lembi baka nzengo zambi. Vana ntandu, zilenda kutulungisa yovo kututumba kele vo tuvangidi edi diambi.
4, 5. (a) Aweyi tuzayidi vo Adami yo Eva ntona bakala zau? Adieyi diababwila wau bakulula nsiku a Nzambi? (b) Nkia nona yisonganga vo akwa kwikizi kuna nz’ankulu batoma lemvokelanga e ntona zau?
4 O wantu bavewa umbakuzi wau tuka kuna lubantiku. Adami yo Eva ntona bakala zau. Tumonanga e ziku kiaki, kadi vava basumuka, nsoni bamona. (Etuku 3:7, 8) Diankenda kikilu, kadi ke basadila e ntona zau mu mpila yambote ko. Bakulula nsiku a Nzambi kuna lukanu. Muna kuma kiaki, bakituka se akolami y’atantu a Yave wa Nzambi. Wau vo wantu alunga, bazaya dina bavanga, muna kuma kiaki ke bafwana kala diaka ye ngwizani ambote ko ye Nzambi.
5 Nswaswani ye Adami yo Eva, wantu ayingi alembi lunga belemvokelanga e ntona zau. Kasikil’owu, Yobi wa nkwa kwikizi wavova vo: “Ndungidi ame nsimbinina, ke mu yambula yo ko: O ntim’ame ke ukunsemba ko, e kolo nzinga.”a (Yobi 27:6) Elo, Yobi nkwa ntona kakala. Walemvokelanga ntona zandi muna nzengo kabakanga. Muna kuma kiaki, wavova ye kiese kiawanso vo e ntona zandi ke zantumbanga ko mu kuma kia nsoni za sumu. Tala nswaswani vana vena Yobi yo Davidi. Vava Davidi kalembi zitisa Saulu wa ntinu ona wakuswa kwa Yave, ‘o ntim’a Davidi wayangama.’ (1 Samuele 24:5) Vava Davidi kakendalala o ntima, diansadisa mu lembi veza o ntinu.
6. Adieyi disonganga vo e ntona lukau lwavewa kwa wantu awonso?
6 Nga nkangu a Yave kaka wavewa lukau lwa ntona? Badika mvovo miavumunwinwa mia Paulu wa ntumwa: “Azula ana ke bena ya nsiku ko, una bevangilang’oma ma nsiku muna wutukilu, awana, wau ke bena ya nsiku ko, yau bekukalanga nsiku; wau besongang’e mpangilu a nsiku isonamene muna ntima miau, e ntona zau zisilanga yau umbangi kumosi, e ngindu zau mpe vana zina zifundanga, ovo zikangulanga.” (Roma 2:14, 15) Kana nkutu awana ke bazeye nsiku mia Yave ko, ezak’e ntangwa ntona zau zikubafilanga mu vanga mambu mena ngwizani ye nkanikinu mia Nzambi.
7. Ezak’e ntangwa e ntona nkia kuma zilenda kadila zambi?
7 Kansi, ezak’e ntangwa e ntona zilenda sala mu mpila yambi. Ekuma? Kele vo osidi mbodi vana vena bússola, e ntumbu andi ilenda fila ntu ku ndambu akaka, ke ku node ko. Avo ke yisadilu ye nenga kiasikididi ko kia zayila nsi (mapa), e bússola ke yikala mfunu ko. Diau adimosi, kele vo zolela ya ntima mieto tusianga va fulu kiantete, e ntona zeto zilenda kutufila mu nzila yambi. Avo zilembele filwa kwa malongi ma Nkand’a Nzambi, e ntona zeto ka zilendi kutusadisa ko mu swaswanesa edi diambi y’edi diambote mu mambu mayingi mamfunu. Muna kuma kiaki, e ntona zeto, muna toma sala una ufwene, mwand’avelela a Yave ufwete kutufila. Paulu wasoneka vo: “E ntona zame zisilanga yame o umbangi muna mwand’avelela.” (Roma 9:1) Kansi, aweyi tulenda zayila vo e ntona zeto zisalanga kumosi yo mwand’avelela a Yave? Tufwete longanga e ntona zeto.
AWEYI TULENDA LONGELA E NTONA ZETO
8. (a) O ntima aweyi ulenda bendomwena e ntona? Nkia diambu tufwete fimpanga ntete muna baka nzengo? (b) Kala ye ntona zakia, ke diau kaka ko difwene kwa Nkristu, ekuma? (Tala mvovo mina van’eyanda lukaya.)
8 Aweyi osadilanga e ntona zaku muna baka nzengo? Muna vanga konso diambu, akaka ngindu ye zolela yau kaka bebadikanga. I bosi bevovanga vo: “Ediadi ke dilenda tokanesa ntona zame ko.” E zolela ya ntima yivwidi ngolo, ilenda vilakesa nkutu e ntona. Nkand’a Nzambi uvovanga vo: “O ntima usundidi mawonso o tekama, wayela kikilu: Nani ozeye wo?” (Yeremiya 17:9) Ikuma vo, ka tufwete badikilanga ko e zolela ya ntima mieto vo yisundidi o mfunu. Kansi, tufwete badikanga ntete dina dilenda yangidika Yave wa Nzambi.b
9. Nki i vumi wa Nzambi? Okala yo vumi wau aweyi ulenda vanga muna ntona zeto?
9 Avo tukala ye ntona zalongwa, tukala yo vumi wa Nzambi muna baka e nzengo, ke tulanda zolela ya ntima mieto ko. Tala e nona kimosi kina betela. O mfumu Nekemiya wa nkwa kwikizi wakala yo nswa wa lomba mpaku ye lekwa yakaka kwa nkangu muna Yerusaleme. Kansi, kavanga wo ko. Ekuma? Kazola kendeleka Yave ko, mu kuma kia bangika nkangu a Nzambi. Wavova vo: “Omono ke wau yavanga ko, muna kuma kia vumi wa Nzambi.” (Nekemiya 5:15) O vumi wa Nzambi, i wonga wa lembi kendeleka S’eto ezulu. O vumi wau ulenda kutusadisa mu vava luludiku lwa Diambu dia Nzambi muna baka e nzengo.
10, 11. Nkia nkanikinu mia Nkand’a Nzambi mifwete sadilwa mu kuma kia nua malavu ma nkolwa? Nzambi aweyi kalenda kutufidila muna sadila nkanikinu miami?
10 Kasikil’owu, yindul’e diambu dia nua malavu ma nkolwa. Tala lukatikisu tukalanga lwau vava tubokelwanga ku nkinzi: Nga mfwete nua yovo lembi nua malavu ma nkolwa? Diantete, tufwete kiyuvulanga. Nkia nkanikinu mia Nkand’a Nzambi tufwete sadila muna diambu diadi? Kieleka, o Nkand’a Nzambi ke usimanga nua malavu ko, kele vo mu tezo. E vinyo lukau lwa kiese katuvana o Yave. (Nkunga 104:14, 15) Kansi, o Nkand’a Nzambi nkemba ye nkolwa usimanga. (Luka 21:34; Roma 13:13) Vana ntandu, uyikanga nkolwa kumosi ye masumu makaka mampwena, nze mavangu ma zumba.c—1 Korinto 6:9, 10.
11 E nkanikinu miami mifilanga yo longa ntona za Nkristu. Muna kuma kiaki, vava tubokelwanga kuna nkinzi mikaywanga malavu ma nkolwa, muna baka e nzengo tufwete kiyuvula: ‘Nkia mpila nkinzi ukubikwanga? Nga ulenda kituka se nkemba? Akieyi i fu kiame? Nga malavu ma nkolwa yitoma yangalelanga? Nga ngina ye volo kivavwanga mu zaya e tezo kina yinuinanga?’ Ekolo tuyindulanga nkanikinu mia Nkand’a Nzambi ye yuvu yayi, tufwete lombanga lusadisu lwa Yave muna sambu. (Tanga Nkunga 139:23, 24.) Muna diadi, tulombanga kwa Yave katufila muna mwand’andi avelela. Tulonga mpe ntona zeto kimana zakala ngwizani ye nkanikinu mia Nzambi. Kansi, vena mpe ye diambu diakaka tufwete sungamena vava tubakanga e nzengo.
EKUMA TUFWETE ZITISILA E NTONA Z’AKAKA?
E ntona zalongwa kwa Nkand’a Nzambi zilenda kusadisa mu baka e nzengo za nua yovo lembi nua malavu ma nkolwa
12, 13. Ekuma ntona z’Akristu ziswaswanenanga? Aweyi tufwete badikilanga e nswaswani yayi?
12 Ezak’e ntangwa lenda sivika mu zaya e mpila yaswaswanena ntona z’Akristu. Nkristu lenda menga vangu edi; kansi akaka balenda dio yangalela yo lembi mona kuma kina bafwete dio mengena. Kasikil’owu, muna nona kia nua malavu ma nkolwa kuna nkinzi, o Nkristu nanga oyangalelanga nua kumosi ye akundi ekolo bevundanga mu fuku; o wakaka ke dikunyangidikanga ko. Ekuma twaswaswanena e ngindu? E nswaswani yayi adieyi ifwete vanga muna zolela yeto?
13 Wantu baswaswana mu kuma yayingi. E fulu kiasansukila ye fu yaswaswana kikilu. Kasikil’owu, akaka bazeye lutovoko bena lwau, nanga ke balendanga lo sunda ko. (1 Ntinu 8:38, 39) Nanga wantu awaya lukatikisu bekalanga lwau mu nua malavu ma nkolwa. Avo bezidi kukingula kuna nzo aku, yo lembi zola nua malavu, nga lenda kubafungila makasi? Nga fwete kubakomekena? Ve. Kana una vo kuzeye ekuma kina ke bazolele nua malavu ma nkolwa ko, e nzolani a ungudi yafwana kufila mu zitisa e ntona zau.
14, 15. Mu nkia diambu baswaswanena e ntona awana bakala muna nkutakani ya tandu kiantete? Paulu adieyi kakanikina?
14 Paulu wa ntumwa wamona vo ntona z’Akristu muna tandu kiantete zaswaswana kikilu zakala. Muna ntangwa yayina, Akristu akaka ke badianga mbizi ko yavaninwa yimenga kwa teke. (1 Korinto 10:25) Muna ntona za Paulu ke diakala diambi ko mu dia mbizi yayina vava yatekwanga van’e zandu. Wabadikilanga e teke vo má kiakondwa mfunu; e teke kalendi vwa madia ko matuka kwa Yave. Kansi, Paulu wabakula vo akaka ngindu zaswaswana bakala zau muna diambu diadi. Akaka una ke bakitukidi Akristu ko, nanga teke basambilanga. Kuna kwa yau, konso lekwa kiakala ngwizani ye nsambila za teke kiafunzuka. O Paulu aweyi kasingikila e diambu diadi?
15 Paulu wavova: “Vo i yeto tukumamene, tufwete nata mayovoka m’awana bakondwa ngolo, ke mu kuyangidika ko. Kadi o Kristu kayiyangidika ko.” (Roma 15:1, 3) Paulu wasonga vo tufwete sia nsatu z’ampangi zeto va fulu kiantete nze una kavanga o Kristu. Mun’elongi diadi, Paulu wavova vo, ke dia mbizi ko, muna lembi tesesa esakuba kwa mameme mana kavanina moyo andi o Kristu.—Tanga 1 Korinto 8:13; 10:23, 24, 31-33.
16. Awana bena vo e ntona zau zikubafilanga mu vanga konso diambu, ekuma bafwete vengela e fu kia fundisa akaka?
16 Vana ntandu, awana bena vo e ntona zau zikubafilanga mu vanga konso diambu, ke bafwete fundisa akaka ko ngatu kubakomekena balanda mbandu au. (Tanga Roma 14:10.) Muna kuma kiaki, e ntona zeto zifwete kala se mfundisi a makani ye mavangu meto, kansi ke zifwete sadilwa ko se kuma kia fundisila akaka. Sungamena e mvovo mia Yesu: “Ke nufundisa ko, nwalembi fundiswa.” (Matai 7:1) Awonso muna nkutakani bafwete venga e fu kia kumbanga akaka mu kuma kia diambu divavanga vo konso muntu kasadila e ntona zandi muna baka e nzengo. Vana fulu kia kendeleka muntu yo nkw’andi, tufwete sianga ngolo mu wokesa o zola, ungudi yo kumika muntu yo nkw’andi.—Roma 14:19.
E NTONA ZAMBOTE AWEYI ZITWASILANGA E NSAMBU
E ntona zambote zilenda kutusadisa mu kangalela muna nzila moyo yo kututwasila e kiese ye luvuvamu lwa ntima
17. Aweyi wina e ntona za wantu ayingi o unu?
17 Petelo wa ntumwa wasoneka vo: “Nukalanga ye ntona zambote.” (1 Petelo 3:16) O kala ye ntona zavelela vana meso ma Yave wa Nzambi i lukau lwantalu. Ke zafwanana ko ye ntona za wantu ayingi o unu. Paulu wabayikila vo ‘bababulwa muna ntona za yau kibeni, nga bababwilwa mu tadi dia tiya.’ (1 Timoteo 4:2) Tadi dia tiya nkand’a nitu dibabulanga. Elo, ndonga bena ye ntona za mpila yayi, e ntona zau zafwa ke zisianga diaka umbangi ko ngatu kubalungisa. E ntona zau ke zizekananga diaka ko yovo kubatumba vava besumukanga. O unu, ndonga ke bewilanga e ntona zau ko, vava zikubatumbanga.
18, 19. (a) O lukendalalu yovo nsoni z’esumu nkia nluta zilenda twasa? (b) Adieyi tulenda vanga kele vo e ntona zeto zikwamanene kututumba mu kuma ki’esumu twavanga kana una vo twaviluka o ntima?
18 Dialudi vo, o kendalala e ntima i mpila e ntona zikutusadisilanga mu zaya vo diambi tuvangidi. Vava lukendalalu lwalu lufilanga o nsumuki mu viluka o ntima, kafwete lolokwa, kana nkutu esumu diampwena kavangidi. Kasikil’owu, vava Davidi wa Ntinu kakendalala yo viluka kieleka o ntima mun’esumu diandi, walolokwa. Vava kabaka e nzengo za menga o bi yo lemvokela e nsiku mia Yave, wabakula vo Yave ‘wambote kikilu, ololokanga.’ (Nkunga 51:1-19; 86:5) Kana una vo tuvilukidi o ntima yo lolokwa, adieyi tuvanga kele vo e nsoni yo lukendalalu lukwamanene?
19 Avo ntona zikwamanene tokanesa yo tumba o nsumuki ka zilendi twasa nluta ko. Vana fulu kia kuyiyelesanga muna ntima mieto, tufwete sungamena vo Yave osundidi e ngindu za wantu awonso. Nze una tukasakesanga akaka, tufwete kwikilanga yo tambulwila o zola ye nkenda zandi. (Tanga 1 Yoane 3:19, 20.) Vana ntandu, e ntona zavelela luvuvamu lwa ntima zitwasanga ye kiese. Diampasi dikalanga mu solola luvuvamu lwa ntima ye kiese mu nza yayi. Ndonga babwa mu sumu diampwena batambula lukau lwalu, o unu bena ye ntona zambote, ekolo besadilanga Yave wa Nzambi.—1 Korinto 6:11.
20, 21. (a) Adieyi i kani diakubikilwa o nkanda wau? (b) Yeto Akristu nkia luvevoko tuna lwau? Kansi aweyi tufwete lo sadilanga?
20 O nkanda wau ukubikilu mu kusadisa wasolola e kiese kiaki yo kala ye ntona zambote mu lumbu yayi yambaninu a nza ya Satana. Kansi, o nkanda wau ke usianga nsasa za nsiku ye nkanikinu miawonso ko mia Nkand’a Nzambi olenda sadila muna mambu mekubwilanga lumbu yawonso. Vana ntandu, kuvavi nkanikinu miasikididi ko muna mambu mevavanga vo wasadila e ntona zaku mu baka e nzengo. E kani dia nkanda wau, ikusadisa walonga e ntona zaku yo zaya una lenda sadila e diambu dia Nzambi muna zingu kiaku kia lumbu ke lumbu. Nswaswani ye Nsiku a Mose, e “nsiku a Kristu” ukasakesanga awana bekwikilanga wo mu sadila nkanikinu ye ntona zau, ke mu ulolo wa nsiku miasonama ko. (Ngalatia 6:2) Yave wavana luvevoko kw’Akristu. Kansi o Nkand’a Nzambi ukutuzayisanga twalembi sadila luvevoko lweto nze ‘fukwa muna vanga oma mambi.’ (1 Petelo 2:16) O luvevoko lwalu lukutuvananga elau diampwena dia songa zola kweto muna Yave.
21 Muna zaya una lenda sadila nkanikinu mia Nkand’a Nzambi yo baka e nzengo zambote, lomba luludiku muna sambu. Ediadi dilenda kusadisa mu kwamanana diatila mu nzil’a moyo wasola, vava wazaya Yave. Longa e ntona zaku muna toma zo sadilanga. (Ayibere 5:14) E ntona zaku zatoma longwa kwa Nkand’a Nzambi zilenda kusadisa e lumbu yawonso ya zingu kiaku. Nze bússola ifilanga e nzenza kazeye nzila ko, e ntona zaku zilenda kusadisa mu baka nzengo zambote ziyangidika S’aku ezulu. Ediadi dikusadisa mu sikila muna zola kwa Nzambi.
a E mvovo wau “ntona” ke wasonama ko muna Sono ya Kiyibere. Kansi, e ntona zakala, nze una tumwene mu nona kiaki. O “ntima” usonganga kiwuntu kia muntu. O ntima uyikwanga muna nona kia Yobi, i ntona zandi. Muna Sono ya Kingerekia ya Kikristu, o mvovo “ntona” nkumbu 30 wasonama.
b Nkand’a Nzambi usonganga vo o kala ye ntona zavelela ke diafwana ko. Kasikil’owu, Paulu wavova vo: “Kiyizayidi diambu ko; kansì tu, muna diadi kilungisu ko: on’okumfundisa i [Yave].” (1 Korinto 4:4) Kana nkutu awana bebangikanga Akristu, nze una kavanga Paulu, nanga balenda wo vanga ye ntona zavelela, kadi beyindulanga vo Nzambi oyangalelanga mavangu mau. Diamfunu twakala ye ntona zavelela muna yeto kibeni ye vana meso ma Nzambi.—Mavangu 23:1; 2 Timoteo 1:3.
c Madotolo mayingi bevovanga vo ke dilendakana ko kwa nduvu za vinyo mu nua malavu mu tezo; kuna kwa yau, “o nua mu tezo” disongele vo yambula nua emvimba.