KAPU 20

Salu kia Sadisa Ankaka

DIAMBU DIASINA

Zola kwa Kikristu kumonekanga vava vebwanga sumbula

1, 2. (a) Nkia mpasi bamonanga Akristu ana bakala kuna Yuda? (b) Nkia vangu dia zola basongwa Akristu kuna Yuda?

MU mvu wa 46 wa Tandu Kieto twina, e mbanz’a Yuda mu mvengele ina. Alongoki a Kristu bezingilanga muna Yuda ke bena ye nzimbu zafwana ko mu sumba madia. Wau vo ke kuna ye madia mayingi ko ye mana metekwanga ntalu yayingi mefwanga. Bayoyele kikilu mu kuma kia nzala. Kansi, ke kolo ko bemona lutaninu lwa Yave muna mpila ina ke bamwene ko alongoki akaka a Kristu. Adieyi divangama?

² Akristu Ayuda ye Akristu Esi Zula ana bakala kuna Antiokia ye kuna Suria batokana kikilu mu kuma kia mpasi za Akristu Ayuda ana bakala kuna Yerusaleme ye Yuda. Muna kuma kiaki, bakuba nzimbu mu vana kw’akwau minkwikizi. I bosi, basola mpangi zole zamakala zazikuka vana kati kwau, Banaba ye Saulu mu nata e nzimbu zazi kwa akuluntu a nkutakani muna Yerusaleme. (Tanga Mavangu 11:27-30; 12:25.) Yindula una bamona ampangi bakala muna mpasi kuna Yuda vava bamona evangu dia zola basonga ampangi zau kuna Antiokia.

3. (a) Aweyi Akristu o unu belandilanga mbandu yasisa Akristu a tandu kiantete kuna Antiokia? Yika nona. (Tala mpe babu “Lusadisu Lwantete Lwampwena Twavana mu Lumbu Yeto.”) (b) Nkia yuvu tubadika mu kapu kiaki?

³ E diambu diadi diavangama muna tandu kiantete, i nona kiantete kiasonama muna Nkand’a Nzambi kiyikanga Akristu bazingilanga ku zunga kimosi ova nza batwika lusadisu kw’Akristu bazingilanga ku zunga kiankaka. O unu, tulandanga e mbandu yasisa mpangi zeto kuna Antiokia. Vava tuzayanga vo ampangi zeto muna zunga kiankaka sumbula kibabwididi, tukubasadisanga.a Muna bakula una e salu kia sadisa akaka kinina e ngwizani ye salu yeto ya mwanda, yambula twabadika yuvu tatu mu kuma kia salu kia sadisa akaka. Ekuma tubadikilanga e salu kia sadisa akaka nze salu kiavauka? Adieyi i kani dia salu kieto kia sadisa akaka? Nkia nluta tuvwanga vava tusadisanga akaka?

Ekuma e Salu kia Sadisa Ankaka Kinina se “Salu Kiavauka”?

4. Adieyi Paulu kavovesa esi Korinto mu kuma kia uselo wa Kikristu?

⁴ Muna nkand’andi anzole kwa esi Korinto, Paulu wasasila vo uselo wa Kikristu ndambu zole wina. Kana una vo nkand’a Paulu Akristu akuswa wayikanga, o unu e mvovo miandi miyikanga mpe “mameme makaka” ma Kristu. (Yoa. 10:16) E ndambu yantete i “uselo wa lubakanisu,” i sia vo, salu kieto kia samuna nsangu zambote yo longa.(2 Kor. 5:18-20; 1 Tim. 2:3-6) E ndambu yankaka, i salu kina tusalanga muna wete dia mpangi zeto. Paulu wayikila kio vo “nsadil’aveledi.” (2 Kor. 8:4) E mvovo “uselo wa lubakanisu,” ye “nsadil’aveledi” miasadilwa mu sono yole yayi, muna Kingerekia mvovo mosi miyikanga, i sia vo, di·a·ko·ni<u27>a. Ekuma dinina o mfunu?

5. Ekuma Paulu kayikila e salu kia sadisa ankaka vo uselo?

⁵ Muna sadila o mvovo wau mosi wa Kingerekia muna salu yau yole, Paulu watezanesa e salu kia sadisa ankaka ye salu yankaka yasalwanga muna nkutakani ya Akristu. Entete wavova vo: ‘Vena mpe ye nsala mu nsala, vo Mfumu yandi amosi. Vena mpe ye mpanga mu mpanga, . . . kansi mevangwanga kwa mwanda wau aumosi.’ (1 Kor. 12:4-6, 11) Kieleka, Paulu wayikila salu yayingi ya nkutakani vo ‘salu kiavauka.’b (Roma 12:1, 6-8) Ke diasivi ko vo Paulu wasadila ntangw’andi mu ‘sadila aveledi.’—Roma 15:25, 26.

6. (a) Nze una Paulu kasasila, ekuma e salu kia sadisa ankaka kinina se dimosi muna nsambil’eto? (b) Yika una e salu kieto kia sadisa ankaka kisadilwanga o unu mu nza yawonso. (Tala e babu “Vava Vebwanga Sumbula!” lukaya lwa 214.)

⁶ Paulu wasadisa esi Korinto mu bakula ekuma e salu kia sadisa ankaka kiakadila se kimosi muna salu ya uselo wau ye nsambil’au kwa Yave. Tala dina kavova: Akristu ana besadisanga ankaka bevanganga wo mu kuma kia ‘nlemvo w’au muna nsangu zambote za Kristu.’ (2 Kor. 9:13) O luzolo lwa sadila malongi ma Kristu lufilanga Akristu mu sadisa mpangi zau. Paulu wavova vo e mpila salu besalanga muna wete dia mpangi zau, isonganga “ulolo wa nsambu za Nzambi.” (2 Kor. 9:14; 1 Pet. 4:10) Mu kuma kia sadisa ampangi zeto ana bena mu mpasi kumosi ye salu kia sadisa ankaka, Eyingidilu dia 1 Desemba 1975, diavova vo: “Ka tufwete katikisa ko vo Yave wa Nzambi yo Mwan’andi Yesu Kristu betoma zitisanga e salu kia mpila yayi.” Kieleka, e salu kia sadisa akaka kina se salu kiavauka kikilu.—Roma 12:1, 7; 2 Kor. 8:7; Ayib. 13:16.

Sadisa Ankaka Ye Makani Masikila

7, 8. Adieyi i kani diantete dia salu kieto kia sadisa ankaka? Sasila.

⁷ Ameyi i makani ma salu kieto kia sadisa ankaka? Paulu wavana e mvutu za kiuvu kiaki muna nkand’andi wa zole kwa esi Korinto. (Tanga 2 Korinto 9:11-15.) Mu sono kiaki, Paulu wayika mambu tatu tulungisanga vava tukuyivananga muna “nsadil’a uselo,” i sia vo, salu kia sadisa ankaka. Yambula twabadika mambu mama dimosi dimosi.

⁸ Diantete, e salu kieto kia sadisa ankaka kivananga nkembo kwa Yave. Tala una Paulu kafidila e sungididi kia mpangi zandi kwa Yave wa Nzambi muna tini tanu iyikilu ova ntandu. O ntumwa wabasungamesa o vutula “matondo kuna kwa Nzambi” ye “matondo mayingi kwa Nzambi.” (Tini ya 11, 12) Paulu wayika una e salu kia sadisa ankaka kifidilanga Akristu mu ‘kembelela Nzambi’ yo yangalela “ulolo wa nsambu za Nzambi.” (Tini ya 13, 14) Paulu wafokola longi diandi mu kuma kia salu kia sadisa akaka mu mvovo emi: “Matondo kwa Nzambi.”—Tini kia 15; 1 Pet. 4:11.

9. E salu kia sadisa ankaka aweyi kilenda sobela ngindu za wantu? Yik’e nona.

⁹ Nze Paulu, selo ya Nzambi o unu bebadikilanga e salu kia sadisa ankaka s’elau mu vana nkembo kwa Yave yo viengesa malongi mandi. (1 Kor. 10:31; Tito 2:10) Kieleka, e salu kia sadisa ankaka nkumbu miayingi kisadisanga mu katula e ngindu zalembi songa zina wantu ankaka bekalanga zau mu kuma kia Yave ye Mbangi zandi. Muna bonga e nona: Nkento mosi wazingilanga mu zunga kimosi kiabwilwa e sumbula mu kuma kia tembwa kiangolo wasia sinsu vana mwelo andi kiasonama vo: “Mbangi za Yave—Ke Nubokelo Ko.” Lumbu kimosi, wamona buka kia wantu bavangululanga nzo mosi yakala vana ndambu a nzo andi. Mu lumbu yayingi, watalanga wantu awaya ekolo basalanga ye wavava zaya kana aki nani awaya. Vava kazaya wo vo Mbangi za Yave, wasivika kikilu yo vova vo: “Mbi ankatu ikunuvovelanga.” Nkia nluta diatwasa? Wakatula e sinsu kiokio vana mwelo andi.

10, 11. (a) Nkia nona isonganga vo tulungisanga e kani diazole dia salu kieto kia sadisa ankaka? (b) Nkia finkanda fisadisanga awana bekuyivananga mu sadisa awana bebwilwanga sumbula? (Tala e babu “Sadilwa Kiankaka mu Kuma kia Awana Besadisanga ana Bebwilwanga Sumbula.”)

¹⁰ Diazole, ‘tulungisanga nsatu’ za mpangi zeto. (2 Kor. 9:12a) Tuvananga lusadisu lwa nzaki mu kulula e mpasi za mpangi zeto. Ekuma? E kuma kadi ampangi muna nkutakani ya Akristu bena se “to kimosi,” ye avo “kîkwa kimosi kimona mpasi, e yîkwa yawonso imwena mpasi kumosi.” (1 Kor. 12:20, 26) Muna kuma kiaki, o zola ye nkenda zifilanga mpangi zayingi o unu mu vanga nsobani muna nkubika zau yo bonga e sadilwa yau yo kwenda kuna zunga ibwidilu e sumbula mu sadisa mpangi zau. (Yak. 2:15, 16) Kasikil’owu, vava sumbula kia tsunami kiabwa kuna Japão muna mvu wa 2011, e vula diasina kuna Estados Unidos diafila nkanda kuna Comissões Regionais de Construção ya Estados Unidos, wayuvula kana vo valenda moneka “mpangi zamakala zazikuka” mu vana lusadisu mu tungulula Maseka ma Kintinu kuna Japão. Nkia mvutu bavana? Ke vavioka tumingu twayingi ko, tezo kia 600 za mpangi zamakala ye zamakento bakivana mu kwenda sadisa ye batambulwila futa nzimbu za yau kibeni mu kwenda kuna Japão. E vula diasina kuna Estados Unidos diavova vo “twasivika kikilu mu mpila ampangi bakivanina.” Vava mpangi mosi kuna Japão kayuvula mosi muna asadi ekuma katambulwila kwenda vana lusadisu, mpangi wamvovesa vo: “Ampangi zeto oku Japão bena se kimosi muna to ya ‘nitu zeto.’ Yeto mpe tumonanga mpasi zau.” Mu kuma kia zola kwau, ampangi ana bekuyivananga mu sadisa akaka ezak’e ntangwa besianga zingu kiau mu vonza mu sadisa mpangi zau.c—1 Yoa. 3:16.

Suíça, 1946

LUSADISU LWANTETE LWAMPWENA TWAVANA MU LUMBU YETO

MUNA ngonde a Setemba ya mvu wa 1945, vava kiafokoka Vit’Anzole ya Nz’Amvimba kuna nsi za Mputu, ke vavioka ngonde zayingi ko mpangi Knorr wazayisa lubantiku lwa nkubika ya vana “lusadisu kwa mpangi bakala mu mpasi kuna nsi za Europa.”

Muna tumingu twalanda, Mbangi za Yave kuna Canadá, Estados Unidos ye muna nsi zankaka bayantika sola yo kubika mvwatu ye madia. Tuka muna ngonde a Yanuali ya mvu wa 1946, lekwa ya mpila mu mpila yafilwa kwa mpangi zeto kuna Áustria, Bélgica, Bulgária, China, Tchecoslováquia, Dinamarca, Inglaterra, Finlândia, França, Alemanha, Grécia, Hungria, Itália, Holanda, Noruega, Filipinas, Polônia ye Romênia.

E nkubika yayi yavana lusadisu ke yavangama nkumbu mosi ko. Yakwamanana mu mvu miole ye ndambu. Muna kolo kiakina, tezo kia 85.000 ma mpangi zamakala ye zamakento bafila vioka 300.000 ma kilo za madia, 450.000 ma kilo za mvwatu ye vioka 124.000 ma nsapatu kw’a mpangi ana bakala mu nsi za fwaswa kwa vita. Muna ngonde ya Agositu a mvu wa 1948, e nkubika yayi yafokoka. Eyingidilu dia mvu wa 1949 diavova vo: “E kiaki i sinsu kia zola kwa muntu yo nkw’andi. Tuzeye wo vo e mpangi zawonso bavangidi wo mu kuma kia nkembo a Mfumu, bazeye wo vo e lekwa yayi isadisa akaka mu lungisa e nsambil’au yaludi ye bebadikilanga dio se lau diampwena dia sadila mpangi zau mu mpila yayi.” O lusadisu lwalu lwatwasa nkembo kwa Yave, lwasadisa ampangi yo kumika e kangu kia zola vana vena ampangi mu nza yawonso.

¹¹ Awana bena vo ke Mbangi za Yave ko beyangalelanga mpe salu kieto kia sadisa ankaka. Kasikil’owu, vava sumbula kiabwa kuna zunga kia Arkansas, Estados Unidos muna mvu wa 2013, zulunalu mosi yavovela lusadisu lwa nzaki bevananga Mbangi za Yave vo: “E Mbangi za Yave betoma kubikanga e salu kia sadisa awana bebwilwanga sumbula yo kitula kio se salu kia mfunu kikilu.” Elo, nze una Paulu kavova, ‘tulungisanga’ owu ukondelo kwa mpangi zeto bena mu mpasi.

12-14. (a) Olungisa e kani diatatu dia salu kieto kia sadisa akaka, ekuma dinina o mfunu? (b) Nkia mvovo misonganga o mfunu wa kwamanana sala salu ya mwanda?

¹² Diatatu, tusadisanga awana bena mu mpasi mu vutukila e salu yau ya mwanda. Ekuma dinina o mfunu? Paulu wavova vo awana betambulanga lusadisu bevutula “matondo mayingi kwa Nzambi.” (2 Kor. 9:12b) Awana bebwilwanga e sumbula nkia mpila yambote balenda vutulwila matondo kwa Yave avo ke mu vutukila e salu yau ya mwanda ko mu nzaki? (Fili. 1:10) Muna mvu wa 1945 Eyingidilu diavova vo: “Paulu watambulwila . . . fu kia kuba tukau kadi twasadisanga . . . ampangi ana bakala mu mpasi mu tambula ina bavwanga o mfunu yo kala wakubama mu kuyivana kuna mvevo ye ngolo zawonso muna salu kia Yave kia sila umbangi.” Ediadi mpe i kani dieto o unu. Vava bevutukilanga e salu kia umbangi, mpangi zeto ke bekumikanga kaka mfinangani zau ko bena mu mpasi kansi bekuyikumikanga mpe yau kibeni.—Tanga 2 Korinto 1:3, 4.

¹³ Tala mana bavova ankaka muna awana batambula lusadisu, bavutukila e salu kia umbangi ye bakumikwa muna wo vanga. Mpangi mosi a yakala wavova vo: “O kwenda muna salu kia umbangi dia nsambu kikilu diakala kwa esi nzo eto. Diatusadisanga mu lembi tokanena mambu ma yeto kibeni ekolo twafiaulwisanga ankaka.” Mpangi mosi anketo wavova vo: “O sia e sungididi muna salu kia mwanda diansadisa mu lembi sia e ngindu zame muna lekwa ina yafwasuka. Diampana luvuvamu.” Mpangi ankaka anketo wavova vo: “Ekolo maka mambu ke twalendanga mo singika ko, e salu kia umbangi kiavananga luludiku kwa esi nzo ame. O zayisa kw’akaka e vuvu kieto mu kuma kia nz’ampa, diakumikanga vuvu kieto vo elekwa yawonso ikituka se yampa.”

¹⁴ O lungana muna tukutakanu i salu kiankaka kia mwanda kina ampangi zeto bena mu mpasi bafwete vutukila mu nzaki. Tala dina diabwila Kiyoko wa mpangi anketo una ye kimbuta kia mvu 50. Vava kavidisa e lekwa yawonso muna sumbula kia tsunami, wasala kaka ye nlele mina kakala miau muna nitu ye nsapatu, kazaya ko kana aweyi kadi zingila. I bosi, nkuluntu mosi wanzayisa vo muna kalu diandi bekala vangila lukutakanu lw’Akristu konso lumingu. Kiyoko wavova vo: “Nkuluntu yo nkaz’andi ye mpangi akaka ankento yo mono twafonganga muna kalu. Lukutakanu lwalu ke lwakala ye wantu ayingi ko, kansi lwansadisa mu mpila sivi mu vilakana e sumbula kia tsunami. Yamona luvuvamu muna ntima. O lukutakanu lwalu lwansonga o nkuma wa lungananga ye Akristu.” Mpangi mosi ankento wayenda ku lukutakanu vava sumbula kiabwa wavova vo: “Ampangi bansadisa mu zizidila.”—Roma 1:11, 12; 12:12.

E Salu kia Sadisa Ankaka Nluta mia Kolo Kiandá Kitwasanga

15, 16. (a) Nkia nluta bavwa Akristu kuna Korinto ye ankaka muna yikamanga e salu kia sadisa awana bebwilwanga sumbula? (b) Aweyi tuvwilanga nluta o unu muna salu kia sadisa awana bebwilwanga sumbula?

¹⁵ Vava kavovela e salu kia sadisa ankaka, Paulu wasasila mpe esi Korinto e nluta badi vwa kumosi ye Akristu ankaka muna kuyivana muna salu kiaki. Wavova vo: “Muna ludodokelelo muna diambu dieno, oyau kibeni [Akristu Ayuda kuna Yerusaleme ana batambula lusadisu] bekunulakukilwang’e mioyo muna diambu dia ulolo wa nsambu za Nzambi zin’omo yeno.” (2 Kor. 9:14) E fu kia esi Korinto kia vanina kuna mvevo, kiafila Akristu Ayuda mu samba muna wete dia mpangi zau kuna Korinto kumosi ye Esi Zula, ediadi diawokesa o zola kwau muna yau.

¹⁶ Muna sadila e mvovo mia Paulu mu kuma kia salu kia sadisa ankaka mu lumbu yeto, Eyingidilu dia 1 Desemba 1945, diavova vo: “Vava e buka kimosi kia nkangu a Nzambi kikubikanga tukau mu sadisa buka kiankaka kia mpangi zau, ediadi dikubayikakesanga.” I wau kikilu bemonanga ampangi ana bekuyivananga muna salu kiaki o unu. Nkuluntu mosi wavana lusadisu vava vabwa sumbula kia kizalu, wavova vo: “O kuyivana muna salu kia sadisa akaka diansadisa mu toma finama mpangi zame.” Mpangi ankaka ankento watambula lusadisu wavova vo: “E kintwadi kieto kia wan’angudi i lekwa tuna kiau kilenda tezaneswa ye Paradiso ova ntoto.”—Tanga Ngana 17:17.

17. (a) Aweyi e mvovo mina muna Yesaya 41:13 minina e ngwizani ye salu kia sadisa awana bebwilanga sumbula? (b) Yika yaka nona isonganga una e salu kia sadisa ankaka kikembelelanga Yave yo kumika kangwa kieto kia ungudi? (Tala mpe babu “Awana Bekuyivananga Kuna Mvevo mu Nza Yawonso Bevananga Lusadisu.”)

¹⁷ Vava ampangi ana bevananga lusadisu belwakanga muna zunga kibwidilu sumbula, mpangi zeto babwidilu sumbula bemonanga e ziku kia nsilu mia Nzambi vo: “Mono Yave wa Nzambi aku nsimba koko kwaku kwalunene, yo kuvovesa vo, kumoni wonga ko; ikusadisa.” (Yes. 41:13) Mpangi mosi ankento wavuluka muna sumbula wavova vo: “Kiakala diaka ye vuvu ko vava yamona lufwasu kiatwasa e sumbula, kansi Yave wantamba koko kwandi. O lusadisu yatambula kw’ampangi ke lulendi tangakana ko.” Vava e sumbula kiabwa muna zunga kiau, akuluntu wole basoneka muna wete dia nkutakani zina basadilanga vo: “E nzakama za ntoto mpasi zayingi zitutwasidi kansi, tumwene lusadisu katuvene o Yave muna mpangi zeto. Twatanga kala mu kuma kia salu kia sadisa akaka, kansi owau, tumwene emvimba una kivangamenanga.”

SALU KIASOBA E ZINGU KIANDI

O KUYIVANA mu sadisa awana bebwilwanga e sumbula aweyi dilenda vanga kwa aleke? Badika dina diavangama kwa Peter Johnson, ona wakala ye mvu 18 vava kayivana mu salu kiaki mu nkumbu antete. Osungamenanga vo: “O mona luyangalalu lw’ampangi ye kiese kitukanga muna vana, diasimba kikilu ntim’ame. Ediadi diasiamisa kikilu kani diame dia sadila e zingu kiame una ufwene muna salu kia Yave.” Kuna kwalanda, Peter wayantika sala se mviti a nzila. Wasadila mpe kuna Betele, i bosi wayantika sala se mosi muna Buka Kitalanga e Salu kia Tunga Maseka ma Kintinu mu Nsi Zayingi. O unu Peter ovovanga vo: “E salu kia sadisa awana bebwilwanga e sumbula yasala muna mvu wa 1974 kiasoba e zingu kiame.” Nga u nleke? Nga olenda tanginina mbandu a Peter? E salu kiaki kilenda soba zingu kiaku yo kufila mu kuyivana emvimba muna salu kia Yave!

Nga Olenda Kuyivana Muna Salu Kiaki?

18. Adieyi ofwete vanga avo ozolele kuyivana muna salu kia sadisa awana bebwilwanga sumbula? (Tala mpe babu “Salu Kiasoba e Zingu Kiandi.”)

¹⁸ Nga ozolele mona e kiese kitukanga muna salu kia sadisa ankaka? Avo i wau, zayadio vo awana besalanga e salu kiaki, besolwanga muna buka ki’awana betunganga Maseka ma Kintinu. Muna kuma kiaki, mokena ye akuluntu aku vo ozolele soneka e ndomba. Nkuluntu mosi osalanga e salu kiaki mu mvu miayingi wavova vo: “Ofwete kwenda kaka kuna zunga kibwidilu sumbula avo otambwidi mboka ya buka kitalanga e mambu ma vana lusadisu kw’awana babwidilu sumbula.” Muna mpila yayi, e salu kieto kidiatila mu mpila yambote.

19. Awana bekuyivananga mu sadisa awana bebwilwanga sumbula, aweyi besongelanga vo tu Alongoki a Kristu kikilu?

¹⁹ Kieleka, e salu kia sadisa ankaka imosi muna mpila tulemvokelanga nkanikinu wa Kristu vo “nuzolaziananga.” Vava tusonganga o zola kwaku, tusonganga vo tu alongoki akieleka a Kristu. (Yoa. 13:34, 35) Diansambu kikilu kwa yeto o unu wau vo tuna ye asadi ayingi bekuyivananga kuna mvevo, ana bevananga nkembo kwa Yave vava bevananga lusadisu kw’awana beyikamanga Kintinu kia Nzambi ye kwikizi kiawonso.

a E kapu kiaki kivovelanga lusadisu luvewanga muna wete dia mpangi zeto. Kansi, nkumbu miayingi e salu kieto kisadisanga mpe awana bena vo ke Mbangi za Yave ko.—Ngal. 6:10.

b Paulu wasadila mvovo wa Kingerekia di·aʹko·nos (selo) muna yika ‘selo ya salu.’—1 Tim. 3:12.

c Tala e longi “Ajudamos Nossa Família da Fé na Bósnia,” muna Eyingidilu dia 1 Novemba 1994, lukaya lwa 23-27, mu Kimputu.

AWANA BEKUYIVANANGA KUNA MVEVO MU NZA YAWONSO BEVANANGA LUSADISU

ÁFRICA CENTRAL YE WESTE

Muna mvu wa 1994, tezo kia 800.000 ma wantu yovo vioka bavondwa muna vita kuna Rwanda. Mu kuma kia vita yayi, o kondwa kwa luvuvamu kwasayana muna nsi zankaka za África Central, ediadi diafila wantu ayingi mu kwenda zingila muna fulu yakubikwa mu kuma kia mintayila mia vita. Muna sadisa mpangi zau bakala mu mpasi, Mbangi za Yave kuna Bélgica, França ye Suíça batwika muna ndeki 300.000 ma yilo ya mvwatu, nlongo, nzo za ngoto, madia ye lekwa yankaka. Muna tumingu twalanda, e lekwa yayi yalwaka kwa mpangi zeto bakala mu mpasi.

Buka kia mpangi kumi bakala madotolo ye mfelemi batuka kuna França bayenda kuna África mu vana lusadisu kwa mpangi zau bakala mu mpasi mu kuma kia vita, nzala ye kimbevo. Muna mvu miole kaka, bafimpa vioka 10.000 ma wantu. E salu kiau kiatwasa nkembo kwa Yave ye kwa nkutakani andi. Mfelemi mosi ankento wavova vo: “Avo tulweke muna zunga kimosi mu sadisa mpangi zeto, wantu bevovanga yo zitu wawonso vo ‘awaya Mbangi za Yave. Mpangi zau bezidi sadisa.’” Mpangi mosi, vava kavewa lusadisu kwa mfelemi wavova vo: “Ntondele e mpangi ame. Ntondele e Yave!”

Ezak’e ntangwa, lusadisu mpe luvavwanga vava vebwanga e sumbula. Muna mvu wa 2012, mpangi 13 bafwa kuna Nigéria muna sumbula kia kalu, yau awonso mu nkutakani mosi bakala ye 54 dia wantu ankaka balwala. E buka kia awana besadisanga awana bebwilanga sumbula bavana lusadisu lwa nzaki kwa konso muntu. Nkento mosi wakala muna lupitalu vava kamona e mpila ampangi ana bavanguka muna sumbula basadisilwanga, wabokela mfumu a dibundu diau muna telefone yo kumvovesa vo: “Ke vena muntu ko a dibundu dieto wizidi kunkingula. Wiza kwaku lupitalu yo mona e mpila Mbangi za Yave besongelanga o zola muna mavangu.”

Kana una vo e mpangi zeto muna nkutakani yayi yakete bakendalala mu kuma kia lufwa lw’ampangi, bafiaulwiswa mu kuma kia zola basongwa kwa mpangi zau. Vana ntandu, vava ampangi bamona una e buka kia awana besadisanga awana bebwilanga sumbula basadisila ampangi bakala mu mpasi, diafila mpangi zayingi muna nkutakani mu wokesa e salu kiau kia umbangi. Vitila sumbula kiaki kiavangama, 35 ma ateleki bakala muna nkutakani. Vioka mvu mosi, lutangu lw’ateleki lwakulama se 60.

AUSTRÁLIA

Muna mvu wa 2013, zunga kimosi kia mbanz’a Queensland kiadimuka muna maza ye 70 lwa Mbangi za Yave bavidisa nzo zau. Mark yo Rhonda yo mwan’au ankento basisa e nzo au yadimuka yo kwenda kuna fulu kiasiwanga o wantu bakala muna zunga kiakina. E fulu kiakete kikilu kiakala. Rhonda wavova vo: “Ke twalendanga vwanda ko kadi o wantu bengi.” O mazu ma ndeki (helicóptero) zayiza sisanga o wantu vana fulu bakala, masakisanga diaka o wonga kwa wantu. Rhonda watokana kikilu yo yuvula nkaz’andi: “Adieyi tuvanga?” Mark walomba lusadisu kwa Yave muna sambu. Rhonda wavova vo: “Vava vavioka miniti 30, kalu dialwaka kuna twakala mpangi tatu bakulumuka. Vava twamonana, batuvovesa vo: ‘Yeno twizidi baka. Kuna nzo a mpangi nukwenda kala.’” Rhonda wakudikila vo: “Diampasi mu yika e kiese twamona muna ola yayina mu kuma kia zola kwa nkubik’a Yave.”

Vioka 250 ma mpangi bayivana kuna mvevo bayenda kuna zunga kiaki kiabwilwa e sumbula mu sadisa mpangi zau. Mpangi mosi ayakala wa nunu wavova vo: “Buka kia Mbangi za Yave bayantika sala nze yimfietete mu katula e mvwanga yakala muna nzo ame. Kizeye kuna batuka ko. Mono yo nkaz’ame ketusinga vilakana ko lusadisu batuvana.”

BRASIL

Muna mvu wa 2008, o wulumuka kwa ntoto ye kizalu kuna mbanza Santa Catarina kiafila 80.000 ma wantu mu sisa nzo zau. Yakala dimosi ozingilanga kuna mbanza yayi wavova vo: “E mbanza yazala ye nteke ye nti miabwa nze fulu kiviokele tsunami.” E mpangi zankaka batinina kuna Seka dia Tukutakanu twampwena. Márcio ona walunga-lunganga e seka wavova vo: “E mvwatu mina bakala miau muna nitu i miau kaka basala miau, e lekwa yawonso yaziama kuna nsi a nteke.” Mpangi mosi ankento wavova vo: “ E nzo eto yabwa. Twakendalala kikilu mu mona vo e nzo yivididi vana vau, kansi kisinga vilakana ko e mpila mpangi zeto batufiaulwisila. Twatambula kikilu lusadisu lwayingi. E diambu diadi diandonga o mfunu wazitisa mambu ma mwanda.”

Muna mvu wa 2009, Seka dia Tukutakanu twampwena kuna Santa Catarina, Brasil, diakitulwa se fulu kia vanina lusadisu kiazala ye tukau bavananga ampangi

O wulumuka kwa ntoto kwafwasa e nzo z’awana bazingilanga vana yand’a mongo wakala lukufi ye mbanza Rio de Janeiro. Muna vana lusadisu una ufwene, ampangi muna mbanza basikidisa e Buka Kitalanga oma ma Vana Lusadisu Kw’awana Babwidilu Sumbula. Avo bawidi vo sumbula kibwidi, mpangi zasolwa ana bezingilanga muna zunga bezayisanga kwa buka kiaki. Vana vau, ampangi ana bekuyivananga kuna mvevo bekwendanga muna makalu masonama vo “Mbangi za Yave—Salu kia Vana Lusadisu.” Ampangi za buka kia asadisi beyantikanga sala, konso muntu ye salu kiandi kaveno. E mvwatu mia salu bevwatanga misonganga vo Mbangi za Yave. Kumosi ye mpangi za Comissões de Ligação com Hospitais, bevananga lusadisu kwa mpangi balwele. Ampangi benatanga madia, maza, nlongo, mvwatu ye salanganu yankaka ya luveleleso. O katula e nteke muna nzo i salu kisundanga e mpasi. Ke kolo ko vava ntoto wawulumukini, wantu 60 bakatula nteke yazadisa makalu yá manene mu nzo mosi kaka.

VAVA VEBWANGA SUMBULA!

Akuluntu bevavanga ateleki awonso a nkutakani au
Akuluntu bezayisanga nsangu kwa mfidi a buka kia akuluntu
Afidi a buka kia akuluntu bezayisanga akengi a zunga ye mpangi zakaka ana bevitanga o ntu mu zayisa kuna vula
Vana vau bekubikanga madia, maza, nzo, mawuku yo fiaulwisa ampangi yo kubavana lusadisu lwa mwanda
E vula difilanga nsangu mu kuma kia sumbula ye mana mavwilu o mfunu kuna kwa Afidi a Buka kia Selo Yambuta
Buka Kitalanga oma ma Vana Lusadisu kisikidisanga e mpila ivaninwa lusadisu yo kwamanana sadisa ampangi babwidilu sumbula
Buka kia Afidi kifimpanga lusadisu luvwilu o mfunu yo vana nswa wa twika mpangi za nsi zankaka bekuyivananga kuna mvevo mu kwenda vana lusadisu, avo divwilu o mfunu

SADILWA KIANKAKA MU KUMA KIA AWANA BESADISANGA ANA BEBWILWANGA SUMBULA

Finkanda fina yo ntu a diambu vo Mbangi za Yave ye Lusadisu mu Kuma kia Awana Bebwilwanga Sumbula fiavaikiswa muna ngonde a Yuni 2013 muna Kingelezo. Finkanda fiafi fiakubikwa mu kuma kia mfumu za luyalu kuna Estados Unidos, ana betalanga mambu ma lusadisu lwa nzaki. E finkanda fiafi fisonganga twaka tusadisu tuvananga tuka muna mvu mia 1940. Muna mpe ye babu kisonganga e salu kieto kia vana lusadisu mu nza yawonso. Mpangi mosi una vo nkuluntu osalanga kumosi ye nkubika yayi ya vana lusadisu wavova vo: “Ampangi besadilanga muna Buka Kitalanga oma ma Vana Lusadisu Kw’awana Bebwilwanga Sumbula besadilanga finkanda fiafi mu mokena ye mfumu za luyalu bena muna zunga kivangamene sumbula. Vava asadi a luyalu bebakulanga una udiatilanga e salu kieto, ke dikalanga diampasi ko mu vwa o nswa wa kwenda kuna fulu kivangamene sumbula.”