Nga Vena Yo Muntu Olenda Singika E Nza Yayi?
“Asukami bekutuvovesanga vo luvuvamu ye zingu kiambote bavwidi o mfunu. Muna lembi tuminwanga kaka kwa nsi ye makompani ma kimvwama, nkubika za unsongi za nz’amvimba bazolele.”
IWAU wuwu, o mfidi wa agência internacional de socorros, kasongela e mvovo ye vuvu ki’asukami. E mvovo miandi misonganga etima dia wantu awonso bebwilwanga e sumbula yo kotwa o nsoki. Yau awonso, mu nza ya luvuvamu ye kiese bezolang’o zingila. O luzolo lwau nga lulungana? Nga vena ye nkwa ngangu ye wisa on’olenda fokola e mpasi za nza?
Ngolo Zivangwanga mu Singika e Nza
Ndonga ya wantu bayoya kwau mu sadisa akaka. Muna bong’e nona, muna mvu a 1854, Florence Nightingale, nkento wa mwisi Inglaterra, una vo nwuki ye nkwa nkenda, wavana zingu kiandi kiawonso mu lunga-lunga ambevo. Muna lumbu yandi, ekolo e nlongo mivondanga mikolobi nze antibiótico ye antissépticos ke miazayakana ko, awuki ke bakala nze awuki a tandu kiaki ko. Nkanda mosi wavova mu kuma “ki’awuki vo, ke batanganga sikola ko, amvwanzi, minkolwa malavu ye minta-zumba bakala.” E ngolo kavanga o Florence Nightingale mu soba e fu kia awuki nga nluta zatwasa? Elo, wabaka e nluta. Diau adimosi, akwa ntima miambote bebakang’e nluta muna sadisanga akaka mu mambu mayingi, nze longa tanga, longa umbangu wa wuka ye wa tunga nzo, kotesa wantu mu sikola ye nkubika za kaya madia ye makaka mpe. Muna kuma kiaki, e zingu kia mazunda ma wantu kiakala mu mpasi kiasoba.
Kansi, katulendi veza e ziku kia diambu diadi ko vo: Nkama za mazunda ma wantu bemonanga e mpasi mu kuma kia vita, nsoki, mayela, nzala ye mpasi zakaka. Agência humanitária ya Irlanda yavova vo: “Usukami uvondanga 30.000 ma wantu konso lumbu.” Evangu dia ubundu ye fu kia katula wantu mu salu mu wokela kaka kina. “O lutangu lw’abundu bezinganga o unu lusundidi lw’abundu awonso banatwa tuka nsi za África muna ntangwa yatekwanga abundu,” i usonganga nkanda—Pessoas Descartáveis.
Nki kivunzanesanga e ngolo bevanganga o wantu mu singika e nza? Nga mu kuma kia yalwa kw’akwa wisa ye amvwama, ovo vena ye diambu diakaka dikubavunzanesanga?
Nkakalakani mu Singika e Nza
Nkand’a Nzambi usonganga vo, Satana wa Nkadi Ampemba, yandi i nkaku antete, okakilanga e ngolo besianga o wantu mu singika e nza. Yoane wa ntumwa wavova vo: ‘E nza yawonso mu wisa kia mbi ilele.’ (1 Yoane 5:19) Kieleka, o Satana ‘otungianisang’e nza yawonso.’ (Lusengomono 12:9) Ekolo Nkadi Ampemba kafwasilu ko, wantu bekwamanana mona mpasi yo kotwa nsoki. Nani watwasa mpasi zazi?
Mase meto mantete, Adami yo Eva, bavewa elau dia zinga muna paradiso yakala se nza “yambote kikilu,” yadi zingila makanda mawonso. (Etuku 1:31) Nani wafwasa yo? I Satana. Watelamena luyalu lwa Nzambi luna o nkento ye yakala bafwete sakalela. Satana wavova vo luyalu lwa Nzambi ke lwansongi ko. Wavukumuna Adami yo Eva mu kuyizaila edi diambote y’edi diambi. (Etuku 3:1-6) Esumu i nkaku azole muna ngolo bevanganga o wantu mu singika e nza.—Roma 5:12.
Ekuma Nzambi Kayambulwila vo Diavangama?
Akaka beyuvulanga: ‘Ekuma Nzambi kayambulwila vo usumuki wawokela?’ ‘Ekuma kalembi sadila nkum’andi mu fwasa akolami yo vanga wantu akaka?’ Diamonekanga vo diambu diakete muna bakila dio e nzengo. Kansi, o sadila nkuma, yuvu yayingi ditwasanga. Nga ke dialudi ko vo o sadila wisa mu mpil’ambi i tuku dia mpasi ye usukami ova nza? Nga ka dilendi twasa lukatikisu ko mu ntima mi’akwa unsongi, kele vo o luyalu ovondele awana bekuntelamenanga?
Muna kutusonga e ziku vo Nzambi ke mbangiki ko, ngatu vo osadila e wisa kiandi mu mpil’ambi, wayambula mu kolo kiandwelo vo Satana ye akolami bavanga mana bazolele ke mu landa nsiku miandi ko. E kolo kiaki kiadi songa vo luyalu lwa Nzambi kaka i lusundidi. Kisonga mpe vo konso nkanikinu kekutuvananga o Nzambi, i muna wete dieto. Kieleka, o mfwilu wa kolamena luyalu lwa Nzambi usonganga e ziku kia diambu diadi. Usonganga mpe vo Yave olungidi kwandi, vava kesadila nkum’andi mu fwasa yimpumbulu. Ke kolo ko ediadi divangama.—Etuku 18:23-32; Nsiku 32:4; Nkunga 37:9, 10, 38.
Una Nzambi kafwasidi e nza yayi ko, ‘tubuminanga yo kala yo nsongo kumosi.’ (Roma 8:22) Kana nkia ngolo nkutu tuvanga muna singika e mambu, katulendi kuyivevola ko vana moko ma Nkadi Ampemba, ngatu fokola emvimba usumuki una vo i tuku dia mpasi tumonanga. Katulendi vanga diambu ko ngatu katula e mpasi zatwasa usumuki wa Adami.—Nkunga 49:7-9.
Yesu Kristu Osoba e Nza Yakwele Mvu
Nga disongele vo ke vena vuvu ko? Ve. Vena yo muntu wina ye wisa kilutidi eki kia wantu, wavewa e mbebe ya singika mambu ma nza. Nani i muntu ndioyo? I Yesu Kristu. Muna Nkand’a Nzambi oyikilwanga vo Ntu yo Mvuluzi a wantu.—Mavangu 5:31.
Owau, “ntangwa” yasikidiswa kwa Nzambi kevingilanga mu soba o mambu. (Lusengomono 11:18) Nkia mambu kevanga? ‘Ovutula lekwa yawonso una yakala, ina yayikwa kwa Nzambi muna nua mia ngunza zandi zavelela tuka kuna nz’ankulu.’ (Mavangu 3:21) Kasikil’owu, o Yesu ‘okôla nkondami vava kekaza; yo nsukami ona kena yo nsadisi ko. . . . Okûla mioyo miau muna lubangamu ye umpumbulu.’ (Nkunga 72:12-16) Muna Yesu Kristu, o Nzambi osidi e nsilu wa ‘sima vita yakuna nsuk’a nza.’ (Nkunga 46:9) ‘O ntungi [muna nz’andi avelela] kevova ko vo, yela nyela.’ Ampofo, afwa matu ye awonso beyelanga bekala yo mavimpi mafwana. (Yesaya 33:24; 35:5, 6; Lusengomono 21:3, 4) Kana nkutu awana bafwa muna tandu yavioka betambula e nluta miami. Wasia nsilu vo ofula awana bafwa mu kuma kia nsoki ye lubangamu.—Yoane 5:28, 29.
O Yesu Kristu kesoba mambu mu kolo kiandwelo ko. Okatula e nkakalakani zawonso yo twasa nza yansongi. Okatula esumu, ovonda Satana ye awonso belandanga ukolami wandi. (Lusengomono 19:19, 20; 20:1-3, 10) E mpasi kayambulwila Nzambi mu kolo kiandwelo, ke zivutuka diaka kala ko. (Nakumi 1:9) I diau kayindulanga o Yesu vava katulonga tuasambanga vo e Kintinu kia Nzambi kiza, o luzolo luandi “luavangam’ova nza nze koko’zulu.”—Matai 6:10.
Nanga olenda yuvula: ‘O Yesu nga kavova ko vo “asukami tukala yau e ntangwa zawonso”? Ediadi nga ke disonganga ko vo e mpasi ye usakami ukwamanana kala?’ (Matai 26:11) Elo, Yesu wavova vo asukami bekala kaka ova nza. Kansi, e mvovo mia Yesu ye nsilu mia Nkand’a Nzambi misonganga vo ekolo e nza yayi ya Nkadi Ampemba ke yifwasilu ko, asukami bekwamanana kala. Wazaya wo vo ke vena muntu ko, ova nza, olenda sukisa usukami ye nsoki. Wazaya mpe vo yandi ofokola e mpasi zazi. Ke kolo ko otwasa “ezulu diampa ye nz’ampa” muna ke mukala diaka mpasi ko, mayela, usukami yovo lufwa.—2 Petelo 3:13; Lusengomono 21:1.
‘Ke Nuvilakana Vanga Mawete Ko’
Nga ediadi disongele vo ke dina mfunu ko dia vanga wawonso tulenda, mu sadisa akaka? Ve. Nkand’a Nzambi ukutukasakesanga twasadisa akaka vava bekalanga mu mpasi. ‘Kuyimina mbote kw’awana bafweno yo ko, wau vo o koko kwaku kulenda wo vanga,’ u kasoneka Solomo wa Ntinu ankulu. (Ngana 3:27) “Vo i vanga mawete yo kaya, ke nuvilakanwa ko ko,” ukavova Paulu wa ntumwa.—Ayibere 13:16.
Yesu Kristu watulonga tuavanganga wawonso tulenda mu sadisa akaka. Wayika e nona kia Nsamaria ona wasadisa muntu wawandwa yo yiwa kwa mivi muna nzila. ‘Wamfwil’e nkenda,’ wafwasa e nzimbu zandi mu kunwukisa yo kunsadisa, yavana kasasuka. (Luka 10:29-37) Nsamaria ndiona kasingika nza ko, kansi wavanga dina kalenda mu sadisa nkw’andi. Oyeto mpe tulenda wo vanga.
Kansi, o Yesu olenda vanga mayingi ke sadisa kaka muntu ko. Olenda singika mambu ma nza, ye ke kolo ko, ovanga wo. Vava kevanga wo, awana bemonanga e mpasi mu kuma kia nsoki, bevwa zingu kiasikila yo zingila mu luvuvamu ova ntoto.—Nkunga 4:8; 37:10, 11.
Ekolo tuvingilanga e ndungana ya mambu mama, tuvanga mawonso tulenda muna mwanda yovo mu kinitu mu “vang’owu wambote” kw’awonso bemonanga e mpasi mu kuma kia nsoki ova nza.—Ngalatia 6:10.
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 4]
The Star, Johannesburg, S.A.
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 5]
Courtesy National Library of Medicine
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 5]
Florence Nightingale watwasa nsobani yafwana mu mambu ma wuka yimbevo
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 7]
Alandi a Kristu bevanganga oma mambote kw’akaka