Nto za Malongi ma Lukutakanu Zingu ye Salu Kieto kia Kikristu Nkand’a Malongi
6-12 KIA YANUALI
TUSALU TUNA MUNA DIAMBU DIA NZAMBI | TUKU 1-2
“Yave Wavanga má ya Moyo Ova Ntoto”
(Tuku 1:3, 4) Nzambi ovovele vo: “Yambula vakala ntemo.” I bosi vakedi ntemo. 4 Nzambi omwene vo ntemo wambote, oyantikidi vambula ntemo muna tombe.
(Tuku 1:6) I bosi, Nzambi ovovele vo: “Yambula vakala e ngambwila vana vena maza, yambula o maza ye maza mavambana.”
(Tuku 1:9) I bosi, Nzambi ovovele vo: “Yambula maza mena ova ntoto mawonzakana va fulu kimosi, kimana e fulu kiayuma kiamoneka.” I diau diavangama.
(Tuku 1:11) I bosi, Nzambi ovovele vo: “Yambula ntoto wamena e titi, mbundu ivaikisanga e mbongo, nti miwutanga bundu, mun’owu wa makanda mau, miawutanga e bundu ina ye mbongo.” I diau diavangama.
Perspicaz, vol. 1 luk. 583-584
Nsema
Vava Nzambi kavova muna Lumbu Kiantete vo “Yambula vakala ntemo,” o ntemo wamwangana yo kota muna matuti kanele vo e nto za ntemo wau ke zamonekanga ova ntoto ko. Nanga o ntemo malembe-malembe wayantika moneka nze una usonganga o nsekodi J. W. Watts ona wavova vo: “O ntemo wayantika moneka malembe-malembe.” (Tuku 1:3, A Distinctive Translation of Genesis) Nzambi wavambula ntemo muna tombe, wayikila ntemo vo Mwini, e tombe vo Fuku. Ediadi disongele vo o ntoto wazietanga muna nzinguluk’andi, wazietanga mpe e ntangwa kimana kuna oriente ye ocidente kwakala ntemo ye ntombe.—Tuku 1:3, 4.
Muna Lumbu Kiazole, Nzambi wavanga ngambwila muna vambula “maza ye maza.” Vena ye maza masala ova ntoto, kansi mayingi muna maza mama masiwa vana ntandu a ntoto, muna mpambula yayi vamoneka ngambwila. Nzambi wayikila ngambwila vo Zulu, wau vo va ntandu a ntoto ina, kadi e maza mena kuna ntandu a ngambwila ke meyikwanga kumosi ko ye ntetembwa ye planeta zankaka zina kuna zulu.—Tuku 1:6-8.
Muna Lumbu Kiatatu, muna nkum’a Nzambi e maza makala ova ntoto mawonzakana vana fulu kimosi, e fulu kiayuma kiamoneka, Nzambi wayikila fulu kiayuma vo, Ntoto. Muna lumbu kiaki mpe Nzambi wavanga e titi, mbundu ye nti miwutanga bundu, ke miavaika ku kinsalukisa ko. E titi, mbundu ye nti miami miafwana wutana mun’owu wa “makanda mau.”—Tuku 1:9-13.
(Tuku 1:14) I bosi, Nzambi ovovele vo: “Yambula mwakala mini muna ngambwil’a zulu kimana yavambanesa o mwini yo fuku, yakala se sinsu kia zayila nsungi, lumbu ye mvu.
(Tuku 1:20) I bosi, Nzambi ovovele vo: “Yambula maza mazala ye vangwa yamoyo, yambula e vangwa itilumukanga yatilumuka ova ntandu a ntoto muna ngambwil’a zulu.”
(Tuku 1:24) I bosi, Nzambi ovovele vo: “Yambula o ntoto wawuta vangwa yamoyo mun’owu wa makanda mau, bulu ya vata, vangwa iyatatanga ye bulu ya mfuta mun’owu wa makanda mau.” I diau diavangama.
(Tuku 1:27) O Nzambi ovangidi muntu muna fwaniswa kiandi, muna fwaniswa kiandi i kamvangila; yakala yo nkento kabavanga.
Perspicaz, vol. 1 luk. 584 tini kia 5-8
Nsema
E sono kia Tuku 1:16, ke kisadilanga mvovo wa Kiyibere ko ba·raʼʹ, una ye nsasa vo “sema.” Kansi, o mvovo wa Kiyibere, ʽa·sahʹ, una ye nsasa vo “vanga,” i wau wasadilwa. Wau vo, e ntangwa, ngonde ye ntetembwa zina kuna “zulu” ziyikwanga muna Tuku 1:1, e lekwa yayi yavangwa vitila lumbu Kiayá. Ozevo, muna lumbu kiayá, Nzambi “wavanga” e lekwa yayi yakala e ngwizani yo ntoto ye ngambwila. E mvovo: “Nzambi osidi yo muna ngambwil’a zulu kimana yatemesanga o ntoto,” usonganga vo e lekwa yayi yayantika moneka ova ntoto nze yau yakala muna ngambwila. E mini yayi mpe “yakala se sinsu kia zayila nsungi, lumbu ye mvu,” kuna kwalanda yavananga luludiku kwa wantu mu mpila zayingi.—Tuku 1:14.
Muna Lumbu Kiatanu, Nzambi wasema e vangwa yamoyo ova ntoto. Nzambi muna nkum’andi, kasema kaka vangwa kimosi ko kianungunuka yo kituka se vangwa yankaka, kansi wavanga buka yanene ya vangwa yamoyo. Muna Bibila tutanganga vo: “Nzambi ovangidi e mbizi zampwena za kalunga ye vangwa yawonso yamoyo izele muna maza mun’owu wa makanda mau ye vangwa yawonso ina ye nsala eyi itilumukanga mun’owu wa makanda mau.” Vava Nzambi kamona e vangwa kasema, wayangalala yo sambula yo, muna mvovo miankaka wavovesa yo vo ‘yawokela.’ Ediadi diavangama kadi Nzambi wasema e vangwa yayi yaswaswana yo nkuma wa wutana “mun’owu wa makanda mau.”—Tuku 1:20-23.
Muna Lumbu Kiasambanu, “Nzambi ovangidi e bulu ya mfuta ova ntoto mun’owu wa makanda mau, ovangidi e bulu ya vata mun’owu wa makanda mau ye bulu yawonso iyatatanga mun’owu wa makanda mau,” e salu kiaki kiambote kiakala, nze salu yankaka ina Nzambi kateka vanga.—Tuku 1:24, 25.
Kuna mfoko a Lumbu kia Sambanu, Nzambi wavanga vangwa kiankaka kiasunda e bulu, kansi kiasakalala vana vena mbasi. E vangwa kiaki i muntu, ona wavangilwa muna mpw’a Nzambi ye muna fwaniswa kiandi. Ekolo e sono kia Tuku 1:27 kivovanga mu kuma kia wantu vo Nzambi ‘wabavanga yakala yo nkento,’ e sono kia Tuku 2:7-9 kisonganga vo Yave wa Nzambi wavanga muntu muna mbundukutu a ntoto yo fula muna mazunu e fulumwinu kia moyo i bosi, o muntu wakituka se wamoyo. Wavewa e madia ye paradiso se fulu kiazingila. Ozevo, Yave wasadila lekwa ina ova ntoto muna salu kiandi kia sema, wavanga yakala yo sadila luvati lwa Adami mu vanga nkento. (Tuku 2:18-25) Vava Nzambi kavanga o nkento, o yakala wakituka se walunga nze “kanda”.—Tuku 5:1, 2.
Vava Tusalu twa Mwanda
(Tuku 1:1) Kuna lubantiku, Nzambi wasema e zulu yo ntoto.
Eyingidilu dia 1/6 2015 luk. 5
E Ngangu za Nza Adieyi Zivanganga kwa Ngeye?
Mvu mia ntoto ye mvu mia nza
Akwa ngangu za nza bevovanga vo mvu 4.000.000.000 (4 bilhões) miviokele kala tuka o ntoto wavangilwa, mvu 13 yovo 14.000.000.000 (13 yovo 14 bilhões) miviokele kala tuka e nza yavangilwa. Kansi, Nkand’a Nzambi ke uyikanga mvu mia nza ko. Ka vena sono kia Nkand’a Nzambi ko kiyikanga vo ntoto mvu miami kaka wina. E tini kiantete kia Nkand’a Nzambi kivovanga vo: “Kuna lubantiku o Nzambi wasema e zulu yo ntoto.” (Tuku 1:1) E sono kiaki kilenda sadisa akwa ngangu mu zaya e mvu mia nza mun’owu wa ndekwa zau.
(Tuku 1:26) I bosi, Nzambi ovovele vo: “Yambula twavanga o muntu muna fwaniswa kieto, mun’owu wa mpw’eto, kayala e mbizi za kalunga, vangwa itilumukanga muna zulu, bulu ya vata, ntoto wawonso ye bulu yawonso iyatatanga ova ntoto.”
Perspicaz, vol. 2 luk. 534
Yesu Kristu
Ke Mvangi ko nze Yave. Kanele vo Yesu wavana e moko muna salu kia sema, e diadi ke disongele ko vo yandi mpe mvangi nze Se diandi. O nkuma wa semena kwa Nzambi watukanga muna mwand’avelela yovo ngolo za Nzambi. (Tuku 1:2; Nk 33:6) Ozevo, Yave i Nto a mioyo miawonso, yandi wasema e vangwa yawonso, i sia vo, eyi imonekanga ye eyi ilembi monekanga. (Nk 36:9) Vana fulu kia yikilwa vo Mvangi nze Yave, o Mwana sadilwa kaka kasadilwa kwa Yave wa Mvangi mu sema lekwa yawonso. Nze una usonganga Bibila, Yesu mpe watoma kiesesa vo Nzambi i Nsemi.—Mat 19:4-6.
13-19 KIA YANUALI
TUSALU TUNA MUNA DIAMBU DIA NZAMBI | TUKU 3-5
“Mfwilu Miatwasa o Luvunu Lwantete”
(Tuku 3:1-5) O nioka i bulu kiasunda o lungalala muna bulu yawonso ya mfuta kavanga o Yave wa Nzambi. O nioka ovovese nkento vo: “Nga i wau kikilu o Nzambi kavovele vo e bundu ya nti miawonso mia mpatu ke nudie yo ko e?” 2 O nkento ovutwidi kwa nioka vo: “E bundu ya nti mia mpatu tulenda kweto dia. 3 Kansi, vo i bundu kia nti una vana kati kwa mpatu, Nzambi wavova vo: ‘Ke nufwete kio dia ko, ke nufwete kio simba nkutu ko; avo nudidi kio, fwa nufwa.’” 4 Muna diadi, o nioka ovovese nkento vo: “Ke nufwa kweno ko. 5 Kadi Nzambi ozeye wo vo muna lumbu nudia kio, meso meno metemoka, nukala nze Nzambi, nuzaya etan mbote ye mbi.”
Eyingidilu dia Fevelelo 2017 luk. 5 tini kia 9
E Kani dia Yave Lungana Dilungana
9 Nkadi Ampemba wa Satana wasadila nioka mu vukumuna Eva kakolamena Yave wa Se diandi. (Tanga Tuku 3:1-5; Lusengomono 12:9) Yave wavovesa Adami yo Eva vo balenda kwau dia e “bundu ya nti miawonso mia mpatu,” katula nti mosi kaka. Satana wasadila mvovo miami mu sia lukatikisu muna ngindu za Eva. Wavova vo: ‘Edi ozolele vova vo ke nulendi vanga dina nuzolele ko?’ I bosi, wavuna Eva muna kumvovesa vo: ‘Ke nufwa kweno ko.’ Wavava kwikidisa Eva vo kavuidi mfunu wa lemvokela Nzambi ko. Satana wavova vo: ‘Nzambi ozeye wo vo, e lumbu nudia kio, e meso meno metemoka.’ Satana edi kazola vova vo Yave kazolanga ko vo badia e bundu kia nti wauna kadi kiadi kubasadisa mu zaya diambu dimosi diamfunu. I bosi, wabasia nsilu wankaka wa luvunu vo: ‘Nukala nze Nzambi, nuzaya wete yo bi.’
(Tuku 3:6) Muna kuma kiaki, o nkento omwene vo e bundu kia nti kiambote muna dia ye kiambote muna meso, elo, kiambote muna tala. Ovelele bundu yo yantika kio dia. I bosi, ovene mpe kwa nkaz’andi vava bakedi kumosi, oyandi mpe oyantikidi kio dia.
Eyingidilu dia 15/11/2000 luk. 26
Tulenda Longoka Diambu Muna Akazi Antete
Nga e nzengo za sumuka zau kaka kafwana baka o Eva? Nkatu. Teza kuyisia vana fulu kiandi. Nioka wabendomona kikilu e mvovo mia Nzambi yo Adami. Aweyi omona avo muntu kuzeye ko wizidi kuvovesa vo muntu ona ozolanga ye obundanga e vuvu muntu ambi? Eva wafwana funga makasi yo lembi kwamanana kunwá mu songa vo kayangalela moko kiokio ko. Vana ntandu, nani i nioka mu katikisa o unsongi wa Nzambi ye mvovo mia nkaz’andi? Muna zitisa e fulu kia nkaz’andi nze ntu, Eva wafwana vava luludiku lwandi vitila kabaka konso nzengo. Oyeto mpe i diau tufwete vanga avo muntu utuzayisi diambu ke dina ngwizani ko yo tuludiku tuvewanga kwa Nzambi. Kansi, Eva wabunda e vuvu muna mvovo mia Mvukumuni, mu vava kuyisolela edi diambote ye edi diambi. Ekolo kakwamanananga yindula e diambu diadi, wayantika mona vo diambote kwandi. Dia uzowa kikilu kavanga o Eva muna yima e ngindu zambi vana fulu kia katula e ngindu zazi yovo fimpa e diambu diadi yo nkaz’andi wakala vo i ntu andi.—1 Korinto 11:3; Yakobo 1:14, 15.
Adami Wawila Nkaz’andi
Vana vau Eva wavukumuna Adami basumuka kumosi. Aweyi tulenda sasila lutovoko luna o Adami kasonga muna yikama nkaz’andi? (Tuku 3:6, 17) E kwikizi kiandi kiatontwa. Nga wadi lemvokela Mvangi andi ona wamvana lekwa yawonso kumosi yo Eva wa nkaz’andi ona katoma zolanga? Nga Adami ovava luludiku lwa Nzambi mu zaya dina kafwete vanga? Yovo oyikama nkaz’andi? Adami watoma wo zaya vo mana o nkaz’andi kayindulanga vo, i mau kevua avo odidi e bundu kina basimwa, maluvunu kwandi. Paulu wavumunuinua mu soneka vo: “Adami kavunua ko, kansi nkento yandi wavunua yo kituka se nsumuki.” (1 Timoteo 2:14) Muna kuma kiaki Adami wasola kolamena Yave kuna lukanu. O wonga wavambana yo nkaz’andi wasunda o lukwikilu lwandi muna ngangu za Nzambi za singika e diambu diadi.
(Tuku 3:15-19) Kimbeni isia ova kati kwa ngeye yo nkento, vana kati kwa mbongo aku ye mbongo a nkento. Oyandi obosola o ntu aku, ongeye otatika e bombo kiandi.” 16 Kuna kwa nkento, Nzambi ovovele vo: “Wokesa iwokesa e mpasi zaku vava oyimita; mu mpasi owutila o wana, kana una vo i wau, okala yo luzolo lwasaka muna nkaz’aku, oyandi okuyala.” 17 Kuna kwa Adami, Nzambi ovovele vo: “Wau vo owididi e nding’a nkaz’aku yo dia e bundu kia nti kina yakanikina vo ‘Kudie kio ko,’ o ntoto usibilu mu kuma kiaku. Mu mpasi odila e mbongo a ntoto e lumbu yawonso ya zingu kiaku. 18 O ntoto ukumenena mvanga ye nsende za mfinda, mvudi a kiana odia. 19 Muna kiufuta kia ndose aku odila madia yavana ovutuka muna ntoto, kadi mu ntoto wavangilwa. Kadi u ntoto, mu ntoto ovutuka.”
Eyingidilu dia 1/9/2012 luk. 4 tini kia 2
Nga Nzambi Ovuanga Kikilu Akento o Mfunu?
Nga Akento Basibwa kwa Nzambi?
Ve. “E nioka ankulu, ona oyikilwanga vo Nkadi ampemba” yandi ‘wasibwa’ kwa Nzambi. (Lusengomono 12:9; Tuku 3:14) Vava Nzambi kavovesa Adami vo ‘oyala’ nkaz’andi, ke disongele ko vo Nzambi wavana nswa kwa yakala kadiatidilanga o nkento. (Tuku 3:16) Mfwilu mia sumu dia akazi antete kaka kayika.
Eyingidilu dia 1/1/2004 luk. 29 tini kia 2
Mambu Mamfunu ma Nkand’a Tuku—I
3:17—Mu nkia mpila o ntoto wasibilwa ye mu kolo kwa? E sibu kiaki kisonganga vo o vata o ntoto diampasi diadi kala. O wan’a Adami bamona kikilu e mpasi zatukanga muna ntoto wasibwa, owu wakala ye nsende ye mvanga. Muna kuma kiaki o Lameke wa se dia Noa wayika o “mfuntu a moko meto, mu kuma kia ntoto wasibwa kwa Yave.” (Tuku 5:29) Kuna nima Kizalu, Yave wasambula Noa yo wan’andi yo zayisa e kani Diandi vo yau bezadisa o ntoto. (Tuku 9:1) Nanga muna kolo kiakina, Nzambi wakatula e sibu.—Tuku 13:10.
Perspicaz, vol. 1 luk. 742
Nsongo
Mpasi za wuta. Vava Eva kasumuka, Nzambi wanzayisa e mpasi kemona vava kewuta o wana. Kele vo kakwamanana lemvoka, Nzambi wadi kwamanana kunsambula. O wuta o wana diakiese diadi kala, kadi “e nsambu za Yave i zau zivuamisanga, ke tesekanga zo mpasi ko.” (Nga 10:22) Kansi wau vo wasumuka, e nitu andi ke yakala diaka yalunga ko, ozevo mpasi kadi mona muna ntangw’a wuta. Muna kuma kiaki Nzambi wavova vo: “Wokesa iwokesa e mpasi zaku vava oyimita; mu mpasi owutila o wana.” (Nkumbu miayingi e mambu o Nzambi keyambulwilanga meyikwanga nze yandi otwasanga mo.)—Tuku 3:16.
Vava Tusalu twa Mwanda
(Tuku 4:23, 24) I bosi, Lameke ovovese akazi andi, Ada yo Sila vo: “Nuwá e nding’ame yeno akazi a Lameke; Nutamba o matu omu mvovo miame: Muntu mpondele, kadi mono kalwekele, Elo, mwan’a toko, kadi mono kawende. 24 Avo Kaini nkumbu 7 kelandilwa e kunda, Ozevo Lameke nkumbu 77.”
Perspicaz vol. 2 luk. 658 tini kia 4
Lameke
O nkunga una o Lameke kayimbidil’akazi andi, (Tuku 4:23, 24) uyikanga e fu kia nsoki kiakala muna ntangwa yayina. O nkung’a Lameke uvovanga vo: “Nuwá e nding’ame yeno akazi a Lameke; nutamba o matu omu mvovo miame: Muntu mpondele, kadi mono kalwekele, elo, mwan’a toko, kadi mono kawende. Avo Kaini nkumbu 7 kelandilwa e kunda, ozevo Lameke nkumbu 77.” Muna nkunga wau, Lameke wasonga vo wavonda muntu mu kuyitanina ke mu lukanu ko nze Kaini. Lameke wavova vo muna kuyitanina, wavonda o muntu ona wanuanisa yo kunlweka. Ozevo, muna nkung’andi Lameke wayika mambu muna kuyitanina kwa konso muntu ovava kumvonda mu landa e kunda kia toko dina kavonda.
(Tuku 4:26) Sete owutidi mpe mwan’a yakala, umven’e nkumbu Enose. Muna ntangwa yayina, wantu bayantika vovela e nkumbu a Yave.
Perspicaz vol. 1 luk. 367 tini kia 1
Lutiangu
Muna lumbu ya Enose, eyi yavitila Kizalu, o wantu bayantika “vovela e nkumbu a Yave,” kansi ke mu mpila yambote ko, kadi vitila ntangwa yayina, Abele wasadilanga nkumbu a Nzambi vava kasambanga kwa yandi. (Tuku 4:26; Ayi 11:4) Nze una bevovanga akwa ngangu ankaka, avo wantu basadilanga e nkumbu a Nzambi mu mpila yambi yo yikila e nkumbu a Yave kuna kwa wantu ye teke, ozevo ediadi vangu dia lutiangu.
20-26 KIA YANUALI
TUSALU TUNA MUNA DIAMBU DIA NZAMBI | TUKU 6-8
“Noa ‘i Una Kikilu Kavangidi’”
(Tuku 6:9) Olwalu i lusansu lwa Noa. Noa muntu ansongi kakala. Munkondwa-kuma vana vena wantu a tandu kiandi. Noa wakangala yo Nzambi aludi.
(Tuku 6:13) I bosi, Nzambi ovovese Noa vo: “Mbakidi e nzengo za fukisa wantu awonso, kadi o ntoto uzele yo nsoki mu kuma kiau. Muna kuma kiaki, ikubafwasa kumosi yo ntoto.
Eyingidilu dia Fevelelo 2018 luk. 4 tini kia 4
Tanginina Lukwikilu yo Nlemvo wa Noa, Daniele yo Yobi
4 Nkia mpasi kanuananga zau Noa? Muna lumbu ya Kanoke wa nkak’a Noa, wantu ayingi bavanganga oma mambi. Bavovanga ‘mambu mansoni’ mu kuma kia Yave. (Yuda 14, 15) Tuka wauna, o umpumbulu ova nza mu wokela kaka wina. Muna lumbu ya Noa, ‘e nza yazala ye umpumbulu.’ E mbasi zambi bayiza ova ntoto, bavuata nitu za kimuntu yo sompa akento. O wan’au bakituka abangiki ye avangi a mambu mambi. (Tuku 6:2-4, 11, 12) Kansi, wantu awonso bamonanga vo Noa waswaswana kakala. Nkand’a Nzambi uvovanga vo ‘Noa wamwenwa e dienga muna meso ma Yave.’ Nswaswani yo wantu a tandu kiandi, Noa wavanganga oma mansongi. “Noa wakangala yo Nzambi.”—Tuku 6:8, 9.
(Tuku 6:14-16) Uyivangila nzaza ya mabaya ma nti a ngofa. Tula yo masuku yo kusa yo dimbu muna kati y’oku mbazi. 15 I wau wuwu ovangila yo: E nzaza ifwete kala ye yinkoso 300 muna lá, yinkoso 50 muna lambuka, yinkoso 30 muna zanguka. 16 Ovanga zianela mu kotesa ntemo muna nzaza, kinkoso kimosi tuka muna nludi. Sia o mwelo a nzaza muna luvati, sia yo banga kiansi, banga kiazole ye banga kiatatu.
Eyingidilu dia 1/4/2013 luk. 11 tini kia 12
“Wakangala yo Nzambi Aludi”
E salu kiaki kiasalwa mu tezo kia mvu 40 yovo 50. Diavavanga vo kazenga nti, nata mio, vala mabaya yo yikakesa mo. E nzaza yakala nze nzo ya banga (andares) tatu, masuku ye mwelo vana konko. Yakala ye zianela kuna ntandu ye nludi walengwa dimbu kimana maza malembi kota muna nzaza.—Tuku 6:14-16.
(Tuku 6:22) Noa ovangidi mawonso kakanikinua kwa Nzambi. I una kikilu kavangidi.
Eyingidilu dia 15/9/2011 luk. 18 tini kia 13
Tulundumukina o Nkula Kuna Luzindalalu
13 Nki kiasadisa e selo yayi ya Yave mu zindalala muna nkula yo fokola wo? Tala dina Paulu kasoneka mu kuma kia Noa. (Tanga Ayibere 11:7.) Noa kasidi mona kizalu ko eki kiafwantakesa wantu ye bulu ova nza. (Tuku 6:17) E kizalu diambu dianzenza diakala. Kana una vo i wau, Noa kakala yo lukatikisu ko vo kizalu kwiza kikwiza. Ekuma? E kuma kadi wakwikilanga vo Yave olungisanga mawonso kevovanga. Noa kayindula ko vo ke lenda lungisa ko e salu kavewa. Kansi, ‘wavanga dina kakanikinwa.’ (Tuku 6:22) Badika e salu kavewa o Noa: Tunga e nzaza, lungalakesa e bulu, kutika madia mana wantu ye bulu bedia muna nzaza, lukisa wantu yo sadisa esi nzo andi basikila muna mwanda. Ke diakala diasazu ko kwa Noa mu vanga mawonso kakanikinwa kwa Yave. Kansi, muna kuma kia lukwikilu lwandi muna Yave, Noa wazindalala muna salu kavewa. Yave wamvuluza kumosi y’esi nzo andi yo kubasambula.
Vava Tusalu twa Mwanda
(Tuku 7:2) Konso bulu kiavelela, kotesa makoko nsambwadi ye nkento nsambwadi; konso bulu kialembi velela, kotesa yole-yole, koko ye nkento;
Eyingidilu dia 1/1/2004 luk. 29 tini kia 7
Mambu Mamfunu ma Nkand’a Tuku—I
7:2—Nki kiasadisanga mu swaswanesa e bulu yavelela ye eyi yalembi velela? Edi diasadisanga mu swaswanesa i mpila ina e bulu yasadilwanga muna kela yimenga muna nsambila, ke bulu ko ina ilenda diwa yovo lembi diwa. Vitila kizalu, wantu ke badianga mbizi ko. E mvovo “velela” yo “lembi velela” mu kuma kia madia, miayantika sadilwa vava kiavewa o Nsiku a Mose yo yambulwa sadilwa vava nsiku wau wafokoka. (Mavangu 10:9-16; Efeso 2:15) Nanga Noa wazaya kana nkia bulu yavelela ifwete kelwa se yimenga muna nsambil’a Yave. Vava kavaika muna nzaza, Noa ‘watungila Yave e ziku, wabonga yankaka muna bulu yawonso yavelela ye vangwa yawonso yavelela itilumukanga, watambika yo se lukau lwa ngioka vana ziku.’—Tuku 8:20.
(Tuku 7:11) Muna mvu wa 600 wa zingu kia Noa, muna ngonde yazole, muna lumbu kia 17 kia ngonde yayi, muna lumbu kiaki, e nto zawonso za maza ye mielo mia zulu miziukidi.
Eyingidilu dia 1/1/2004 luk. 30 tini kia 1
Mambu Mamfunu ma Nkand’a Tuku—I
7:11—Akweyi kwatuka e maza matwasa e Kizalu? Muna “lumbu” kiazole kia nsema, vava kiavangwa e “ngambwila,” vakala ye maza kuna “nsi a ngambwila” ye kuna “ntandu a ngambwila.” (Tuku 1:6, 7) E maza ma “nsi” i mana makikadila ova ntoto. Mana ma “ntandu” i maza masangamena vana ntandu a ntoto yo kituka se “maza masina.” E maza mama i mau mabwa ova ntoto muna lumbu ya Noa.
27 KIA YANUALI–2 KIA FEVELELO
TUSALU TUNA MUNA DIAMBU DIA NZAMBI | TUKU 9-11
“Wantu Awonso ova Ntoto Ndinga Mosi Kaka Bavovanga”
(Tuku 11:1-4) Wantu awonso ova ntoto ndinga mosi kaka bavovanga yo sadila mvovo mimosi. 2 Ekolo bayendanga kuna este, basolwele nzanza muna zunga kia Sina, bayantikidi zingila vana. 3 I bosi, bavovaziane vo: “Nuiza twavanga e dobo yo yoka zo.” Ozevo, basadidi e dobo ke mu matadi ko, dimbu ke mu nteke ko. 4 Bavovele vo: “Nuiza twatunga mbanz’eto ye nzo yandá ilwaka kuna zulu, twayivangila nkumbu a tunda, kimana twalembi mwangana mu nza yawonso.”
Perspicaz, vol. 1 luk. 298
Babele Anene
Una Wakala e Mbanz’a Babele Yankulu. E nkubilwa a mbanz’a Babele muna nzanza mia Sina, mu nkumbu mosi yayantikwa tungwa ye nzo yandá ya Babele. (Tuku 11:2-9) Wantu bavava tungila e mbanza ye nzo yayina yandá ke mu tundidika nkumbu a Nzambi ko kansi, bakala ye kani dia ‘kuyivangila nkumbu a tunda.’ E nzo zandá za zigurate zasololwa kuna mazumbu ma Babele yankulu ye muna fulu yankaka ya Mesopotâmia, nanga i ziku kisonganga vo e nzo yayina yandá yatungwa mu kuma kia nsambila, kana una vo e mpila yatungilwa yaswaswana. E nzengo Yave kabaka za vunzanesa e ntungilu a tempelo yayina zisonganga vo watumba e ntungilu yoyo, kadi yanungununanga e nsambil’aluvunu. Kanele vo e mbanza yayina muna Kiyibere yayikilwanga vo Babele, ina ye nsasa vo “Mvuanga,” muna ndinga Suméria (Ka-dingir-ra) ye ndinga Acadiano (Bab-ilu), e nkumbu zazi nsasa mosi kaka zina, i sia vo, “Mwelo a Nzambi.” Awana basala muna mbanza, basoba e nkumbu a mbanza mu venga e nsas’andi antete ina yambi, kansi, kana una vo i wau, e nkumbu yoyo yampa yasunzulanga e mbanza nze dibundu.
Perspicaz, vol. 2 luk. 360 tini kia 7
Ndinga
Muna nkand’a Tuku muna yo lusansu luyikanga vo kuna nim’a Kizalu, buka kia wantu kiakutakana mu sala salu kimosi kiatelamenanga e kani dia Nzambi dina kazayisa kwa Noa yo wan’andi. (Tuku 9:1) Vana fulu kia mwangana yo ‘zadisa o ntoto,’ babaka e nzengo za kala va fulu kimosi, bayantika tunga e nzo vana fulu kiayiza yikilwa vo nzanza wa Sina kuna Mesopotâmia. O nzanza wau kumosi ye nzo andi yandá, nanga wadi kituka se fulu kia nsambila.—Tuku 11:2-4.
(Tuku 11:6-8) Yave ovovele vo: “Yau awonso nkangu mosi ye ndinga mosi, tala dina bevanganga. Owau, konso dina bekana, vanga bevanga dio. 7 Nuiza! Tukulumuka, twabindakesa e nding’au kimana balembi bakula e ndinga ya muntu yo nkwandi.” 8 Muna mpila yayi, Yave ubamwanganese vavana, bele mu nza yawonso, malembe-malembe bayambwidi tunga e mbanza.
Perspicaz, vol. 2 luk. 361 tini kia 1
Ndinga
O Nzambi wa mpungu-ngolo wafungisa e salu kiakina kiasonganga e fu kia lulendo muna bindakesa e ndinga ina bavovanga. Ke bawizananga diaka ko muna salu basalanga, muna kuma kiaki bamwangana mu zunga yawonso ya nza. Vana ntandu, diafungisa mpe konso kani dia telamena Nzambi kuna sentu. Kadi, o wantu ke bakala diaka ye una bawizanesena ngangu zau ko yo sadila o nkum’au muna konso salu kiasonganga e fu kia lulendo. Wau vo ndinga zaswaswana bavovanga, diakituka mpe diampasi mu sadila zayi wa mana bazaya, i sia vo, zayi una watuka muna ngangu za wantu kansi ke kwa Nzambi ko. (Tezanesa ye Kim 7:29; Nsi 32:5) Kanele vo o bindakana kwa ndinga kwavambanisa e kanda dia wantu, diatwasa mpe nluta kwa wantu mu lembi nungununa mu nzaki e makani mambi ye ma nsoki. (Tuku 11:5-9; tezanesa ye Yes 8:9, 10) Avo tubadikidi e mambu mevangamanga omu lumbu yeto mu kuma kia mpila yambi o wantu besadilanga o zayi wau, tubakula mana o Nzambi kayindula madi vangama kele vo kafungisa kani diau ko mu kuma kia Babele.
(Tuku 11:9) Ekiaki i kuma yayikilwa vo Babele, kadi i mûna o Yave kabindakesela e ndinga ya nza yawonso, Yave ubamwanganese vavana, bele mu nza yawonso.
Perspicaz, vol. 3 luk. 55
Zula
Wau vo ke bavovanga diaka ndinga imosi ko, konso buka kiakala ye fu, kisi nsi ye nsambila yaswaswana, i sia vo, konso buka ye mpil’andi yavangila e mambu. (Lev 18:3) Wau vo bavambana yo Nzambi, ndonga muna yau bayivangila nzambi zau zaluvunu.—Nsi 12:30; 2Nti 17:29, 33.
Vava Tusalu twa Mwanda
(Tuku 9:20-22) Noa oyantikidi vata o ntoto, okunini mpatu a vinyu. 21 Vava kanuini e vinyu, okolelo, osidi e kimpene muna saba kiandi. 22 Kami wa se dia Kenani, omwene kimpene kia se diandi Noa, osamwini wo kwa mpangi zandi zole kuna mbazi.
(Tuku 9:24, 25) Vava Noa kasikamene muna nkolw’a vinyu, ozeye dina kavangilu kwa mwan’andi ansuka, 25 Noa ovovele vo: “Kenani osibilu. Yambula kakituka se ntaudi a mpangi zandi.”
Perspicaz, vol. 1 luk. 383 tini kia 1
Kami
Nanga Kenani yandi kibeni wavanga diambu diambi, kansi Kami wa se diandi kantumba ko. Yovo Noa wavumunuinua mu sakula vo e fu kiambi kia Kami, nanga kina Kenani wa mwan’andi kasonga, kiadi sambukila mpe mbongo a Kenani. E sibu kiaki kialungana mu nkumbu antete vava Aneyisaele a mbongo a Seme, yasunda mbongo a Kenani. Awana ke bafwaswa ko (nze esi Ngibone [Yosua kapu kia 9]) bakituka se ntaudi za Aneyisaele. Kuna kwalanda, e sibu kiaki kialungana emvimba vava mbongo ya Kenani wa mwan’a Kami yayantika tuminua kwa tuyalu twa ngolo twa nz’amvimba, i sia vo, Madai-Parasi, Ngerekia ye Roma, tuna twatuka muna luvila lwa Yafete.
(Tuku 10:9, 10) Nimerode wakituka nkongo a nkuma, otelamene Yave. Kiaki i kuma o wantu bevovelanga vo: “Nze Nimerode wa nkongo a nkuma, otelamene Yave.” 10 E kintinu kiandi kiayantikila muna Babele, Ereke, Akadi ye Kalene, muna nsi ya Sina.
Perspicaz, vol. 3 luk. 91 tini kia 4
Nimerode
Vava Nimerode kakala nyandi, kuna lubantiku wayalanga e mbanza zawonso muna nsi ya Sina, i sia vo, mbanza za Babele, Ereke, Akadi, Kalene. (Tuku 10:10) Nanga e Babele ye nzo andi yandá mu lutumu lwandi yayantika tungilwa. E ngindu zazi ngwizani zina ye fu ya kisi nsi ya Kiyuda. O Josefo wasoneka vo: “Malembe-malembe [Nimerode] wakitula luyalu lwandi se lwa mbâdi, kadi wayindula vo o wantu avo bakwamanene muna wisa kiandi, okubafila balembi vumina Nzambi. Wayantika landila Nzambi e kunda, kele vo katwasa diaka Kizalu ova nza, kadi wadi tunga nzo yandá ke yadi dimuka ko muna Kizalu ye wadi landa e kunda kia nkaka zandi. O nkangu wakala ye luzolo lwa landa luludiku lwa [Nimerode], babanza vo o lemvokela Nzambi diadi kubakitula se abundu. Muna kuma kiaki, bayantika tunga e nzo yandá . . . e ntungilu yayi yanungunukanga e nzaki zawonso.”—Antiguidades Judaicas, I, 114, 115 (iv, 2, 3).