Ngano wa wazaba?

Bwe bitsono bia ntama bisingasalaka misamu mia Bibila?

TARI dia dinene die na bitsono bi batsoneka mu mivu 700-600 N.M.B., die ku Musée des pays de la Bible, ku Jérusalem. Tari diango mu mpiema yimosi babakila dio penepene na Hébron ku Israël. Bitsono biango bitêle: “Hagafe, mwana wa Hagave, Yahve Sabaote kamutâ ndoko.” Ngano bwe bitsono bio bisingasalaka Bibila? Bitsono bio bisongele ti nkumbu ya Nzambi, Yehova, yitsonamaka mu YHVH mu bitsono bia Hebre ya ntama, ya batomo zaba mpe ya beri sarilaka bilumbu biabiansoni mu ntangu ya ntama ya mu Bibila. Diangana, bitsono biakaka biatûka mu mabulu ma bazikila bantu bisongelaka ti bô beri sarilaka mabulu ma beri zikilaka bantu mu kutakanaka na mu swaminaka, nkumbu ya Nzambi beri vulu tsonekaka mûna. Nkumbu zawu mpe beri tsonekaka tintwari na mpila zakaka za tsonekena nkumbu ya Nzambi mu bibaka.

Bu kazonzela bitsono bio, Dr. Rachel Nabulsi, wa ku lukolo lwa lunene (Université) lwa ku tizunga tia Georgie, watâ ti: “Tifu tia sarilaka nkumbu ya YHVH, misamu miamingi tita tu longesa. [. . .] Matsonoko na bitsono bia mu bibaka bisongele ti YHVH mfunu kabâ ku Israele na ku Yuda.” Musamu wo wusingase Bibila, mu batsoneka nkumbu ya Nzambi, YHVH mu Hebre mbala yôka 7 000. Vula-vula, nkumbu ya Nzambi beri kotesaka mu nkumbu za bantu.

Ntelo ya “Yahve Sabaote,” yi batsoneka mu tari, yizololo tâ “Yehova wa binwani.” Kampe musamu wo mbo wuta songela ti bantu ba mu ntangu ya ntama ya mu Bibila nkumbu ya Nzambi na ntelo ya “Yehova wa binwani” beri vulu sarilaka. Musamu wo mpe Bibila wusingasaka bu disarilaka ntelo ya “Yehova wa binwani,” mbala 283 mu Matsonoko ma Hebre, vula-vula mu mikanda mia Izaya, Yeremi na Zakari.