LONGANEDHA DHI RI 37
Ali ni thí Yova djo Samsoni bbai
“Krʉ ritsi na ka ná Bboke Yova, ano ma nga kirikiri, ndirigoti abbʉ kpakpanga ma dho.”—AMU. 16:28.
DYI 30 Baba Yangu, Mungu Wangu, na Rafiki Yangu
RI NǍ LE SI CHU NÁ LOa
1-2. Ká addudho ri kʉ bblo ko chu lo Samsoni dhó lo djo?
SAMSONI ró dho ni rr ná saa na ká ngbá lo adi si ni djǒ na? Njaro ni adi ngaddi fø ke ngʉe kpakpanga na bbo nari djo. Føri kʉ bbʉbbʉ. Ro, Samsoni vʉngʉe lonanga che nari bbʉngʉe che kʉ ná matokeo ke dho. Nì mai ri kʉ føro, Yova lingʉe ndi thí Samsoni njingʉe nja ndi njinjí ndidho d’e ná lo djo. Ndirigoti Mungu lingʉeri Samsoni tøngʉeni chi ná loroji ndini Biblia na.
2 Yova njingʉe njí Samsoni na ndiro ke njí ké dho le nanga keni ná lo nja ke kó ndidzá ndrŭ Israeli tsotso d’e. Cho mamia b’lo Samsoni dhe nari goti, Yova ddangʉe chutso Paulo dho ndiro ke ndi Samsoni ró dho bbo dhó udha ngʉe ná kpetsi kpa dhó liste djo d’e. (Ebr. 11:32-34) Samsoni dhó loroji ka ndi li ko kpakpa. Ke ngʉ adi ndi thí li Yova djo kpakpalo kana ma ndi ngʉe ná saa djo ddi. I lo nǎ, ko si lochu Samsoni dhó lo nǎ ro ko ka ko ba ná somo djo ndirigoti ngbaribbai ma kedhó loroji ka ndi li ko kpakpa nari djo.
SAMSONI LINGɄE NDI THÍ YOVA DJO
3. Samsoni dhona ká le bbʉngʉe ngbá njí?
3 Samsoni gøngʉeni ná saa na, Wafilisti ngʉ adi pinyo Israeli djo ndirigoti kpa ngʉ adi kpa nzanza. (Amu. 13:1) Waizraeli nzangʉeni bbo Wafilisti ngʉe makali bbo nari dho. Føri dho, Yova vʉngʉe Samsoni ndi é “bbonga ndiro ke gø Waizraeli Wafilisti thó thi ro d’e.” (Amu. 13:5) Føri ngʉe kpakpa kʉ ná njí! Ndiro Samsoni njí ndidhó bbʉni ná njí d’e, kedho ringangʉeni ndi li ndi thí Yova djo.
Samsoni lingʉe ndi thí Yova djo ndirigoti ke ngʉe tayari ndi ø ndidhó lo thika. Ke njingʉe njí tayari bangʉeni ndi dhona ná ritsi na ndiro ndi njí Mungu ji ná lo d’e (Anja paragrafu 4-5)
4. Yova ká kongʉe Samsoni tsotso ngbaribbai ndiro ke klo ndi Wafilisti dhó ro d’e? (Waamuzi 15:14-16)
4 Akonja ngbaribbai ma Samsoni lingʉe ndi thí Yova djo ndirigoti kedhó ngatsotsokodha djo nari dhǒ ná loroji. Ddikpa saa na, Wafilisti bbá bbasødda singʉe Samsoni lø Lehi le ngʉ nzǐ ná bbagʉ, njaro fø bba ngʉe Yuda nǎ. Yuda nǎ kpa do njingʉe bbo nari dho kpa vʉngʉeri ndima bbʉ Samsoni bbʉ mbubai dhona. Samsoni abbá ngø nǎ ndrŭ nganga chingʉe ke aro kʉ ná mbi na ndirigoti kpa bbʉngʉe ke Wafilisti thó thina. (Amu. 15:9-13) Nì mai ri kʉ føro, “Yova dhó roho dzá kpakpanga chulu” Samsoni klongʉe ndi klo fø mbi nǎ ro. Ke “bangʉe kpetsi kana bɨtɨ nǎ kpà,” nari na ke chengʉe Wafilisti 1 000 djolu!—Azø Waamuzi 15:14-16.
5. Samsoni njingʉe njí Kana bɨtɨ nǎ kpà na ná fø lo ká ridho ngbaribbai nari kʉ ke lingʉe ndi thí Yova djó?
5 Samsoni ká njingʉe njí kana bɨtɨ nǎ kpà na addudho? Føri nga ngʉe vita ndrŭ ngʉ adi nji na ná ritsi ri! Samsoni chungʉeri chu nari kʉ Yova ka ndi kó ndi tsotso ko ndi si Wafilisti djolu njati rie ngbǎ di ná ritsi na ma ndi njinjí ró. Chi tøni ná fø kpetsi ke njingʉe njí ndi dhona bangʉeni ná ritsi na ndiro ndi njí Yova ji ná lo d’e. Bbʉbbʉ dhé, Samsoni bangʉe ushindi ndi lingʉe ndi thí Yova djo nari dho.
6. Ko ká ka ko ba ngbá somo Samsoni dhó lo nǎ ro?
6 Ko dho ma Yova ka ndi bbʉ kpakpanga ddi ndiro ko njí ke bbʉ kodhó ná njí d’e, ri di njani nzá ka ndi njini ko dho nari bbai ma ró. Ndirigoti Mungu ka ndi kó ko tsotso ké dho ko nanga ka ndi keni ná chulu. Auri u nari kʉ, Samsoni dho bbʉngʉe kpakpanga ná ke Yova si ni tsotso ma ko ddi ni njí ndi ji ná lo njati ni li ni thí ngbà ke djo ró.—Mez. 16:3.
7. Ri ká kʉ ngbá loroji i ridho ri kʉ mana dhi lo ko ne Yova dhó chutsoddadha ri?
7 Yova madha dhi nga adi chi ná bí kʉ ná le-djoi ma, le-vei ma na dhongʉeri ndima li ndima thí li Yova djó. Anziro le-djoi ngʉ adi rikpe bí ina le chi ø Pidhinga dzá dza ndirigoti nja dza. Ro, batiso ba ná ndrŭ dhó hesabu ngʉ ra anzi nari bbai, Yova dhó tengenezo dho maddi ringangʉeni ndi njí mabadiliko. Chutso ngʉ ddá ná le-djoi nzingʉe Yova dhó chutsoddadha ndirigoti kpa ngangʉe njí njidha tso ø ufundi na. Føri kʉ kpa ngʉ adi nja kʉ ná dza dzi ndirigoti kpa ngʉ adi ri ronga thɨ. Ø dae ná cho kana njie njí kodhó dza chidha dhi bí kʉ ná proje kana ná ke Robert pori, anziro ringʉe kpakpa nja kʉ ná ndrŭ gba ndima tso fø lo na. Ke pori ki: “Fø lo ngʉe njonjo pli anziro da ná cho kana ko ngʉ adi nji ná lo ró ro. Ro, le-djoi ngʉe tayari ndima gba ndima tso fø lo na ndirigoti Yova lengʉe ø le kpengʉe ná fø lo ronga le.” Føri kʉ ngbaribbai ma Yova adi chutso ddá ndidzá ndrŭ dho ndiro ndi njí ndi ji ná lo d’e nari dhǒ ná ddikpa loroji ro dhé. Føri dho, ko kana nja le ddiro dho ringani ndi dhuri ndi tso ‘Ma ká adi Yova dhó chutsoddadha ne nì ndirigoti ma ká e tayari nì nja ma ø madhó lo thika ndiro ma njinjí ke dho bblo kʉ ná chu nǎ d’e?’
SAMSONI NJINGɄE NJÍ YOVA BBɄ NDI DHO NÁ RITSI NA
8. Ddikpa saa na Samsoni dda dyu hwingʉe bbo ro ká ke njingʉeri ngbǎ?
8 Njaro ni zørie lo ro b’lo Samsoni njingʉe ná ké dho le nanga ka ndi keni ná nja lo djo. Ke hwingʉe simba ndirigoti luti ke chengʉe Wafilisti 30 ddiro Ashkeloni dhi bbagʉ. (Amu. 14:5, 6, 19) Samsoni chungʉeri chu ndi nzá ka ndi njí fø di ná lo ro ngadhi Yova dhó le tsotsokodha ro ri. Føri dhongʉeni wazi ddikpa cha dda dyu hwingʉe ke bbo 1 000 kʉ ná Wafilisti ke chengʉe nari goti ro. Ke ká njingʉeri ngbǎ? Ndi ndiro ndi neé dda ndi jø nari rɨngana, ke nzingʉe ndi tsotsokodha Yova dhó ro.—Amu. 15:18.
9. Yova ká ngʉngʉe Samsoni ngʉ ndi tsotsokodha ne nari goti ngbaribbai? (Waamuzi 15:19 ndirigoti maelezo ya chini)
9 Samsoni nzingʉe ná logoti Yova ngʉngʉe ddù chulu ndi pʉngʉe dda ke jø nari na. Fø dda Samsoni jø nari goti, “ke ró kpakpanga ngʉngʉe ngʉ ndirigoti ke bangʉe klø ki vi.” (Azø Waamuzi 15:19 ndirigoti maelezo ya chini.) Ri njani nari kʉ, fø dda ngʉe godhé roho chulu nabi Samweli ndingʉe waamuzi dzá buku ná saa na nari bbai. Fø dda njangʉe ná Waizraeli ka ndima nongʉe nga nari kʉ Yova ka ndi kó chi tøni ndi dho ná kpa tsotso ngbà kpadhó lo uri ná saa na njati kpa li ndima thí ndi djo ró.
Samsoni bangʉe kpakpanga Yova bbʉngʉe ná dda ndi jøngʉe ná saa na, føri bbai ringani ko njinjí Yova bbʉ ko dho ná ritsi na ndiro ko é kpakpa kiroho nǎ d’e (Anja paragrafu 10)
10. Ri ká ngani ko njí addu ndiro ko ba Yova dhó le tsotsokodha d’e? (Anja ji maddi.)
10 Ringani ko li ko thí Yova djo rie ngbabø ma kodhó uwezo kʉ inga ngbabø ma ko njinjí kedzá njí kana ri ró. Ringani ko é kiasi na ndirigoti ko churi nari kʉ, ko ka ko njí Yova nzi ko tso ná lo njati ko li ko thí ke djo ró dhé. Samsoni bangʉe kpakpanga Yova bbʉngʉe ndi jø ná dda ndi jø nari goti nari bbai, ko maddi ko ka ko é kpakpa kiroho nǎ ko di njínji ko dho Yova bbʉ ná njonjo kʉ ná ritsi na ró.—Mt. 11:28.
11. Ko ká ka ko li ko thí Yova dhó ngatsotsokodha djo ngbaribbai? Abbʉ loroji.
11 Akonja Russie nǎ ko djoi bbo le nza ná kpa kana ddike Aleksey dhó loroji. Addui ká koe ke tsotso ke tøni chi kpakpa bbo kʉ ná fø hali kana? Ke ma, ndibbá le ma na ngʉ adi Biblia zø ndirigoti ibada nji bí ina. Ke pori: “Ma adi rimbu ma njí funzo la pekee ndirigoti ma zø Biblia krʉ ddo ró. Krʉ ddo ró bbʉtso, mabbá le ma na ko adi andiko la siku nǎ loti ndirigoti ko adi sala nji ddinga.” Føri ká ngbá lo ngaddi ko dho? Ko djo ko lie ko thí nari rɨngana, ringani ko li ko thí Yova djo. Ká ngbaribbai? Føri ko ka ko njí kpakpa ko kodhó udha li ddiro ko Biblia nǎ longane ndirigoti kiroho nǎ nja lo ko nji nari chulu. Føro Yova si kpakpanga ko nji ko njinjí ndi dho nari ronga le bbo. Ke lingʉe Samsoni kpakpa ndirigoti bbʉbbʉ dhé ko ma ke ka ndi li kpakpa ddi.
SAMSONI NZÁ D’INGɄE JI RO RI
12. Samsoni ká vʉngʉe lonanga d’idhé ngbá saa na ndirigoti Delila ke køngʉe nari ká ngʉe njonjo ngbaribbai anziro ke njingʉe ná lo ró ro?
12 Samsoni ngʉe nzá kaka ko bbai ná ke, føri dho nja saa na nzɨ ke ngʉ adi lonangavʉ bblo ri. Ke vʉngʉe nanga ná ddikpa lo lingʉeri ke ba che bbo kʉ ná matokeo. B’lo Samsoni njingʉe lod’idha dhi njí ro nari goti, ke “jingʉe Soreki dhi Djǎ nǎ Delila ró dho kʉ ná le.” (Amu. 16:4) Anziro Samsoni jingʉeri ndi kø ufilisti nǎ ddikpa le, ro Yova bbangʉeri ke njiri fø nja ke ba chu ndi hwini Wafilisti tso ró d’e. Luti Samsoni rangʉe di Wafilisti bbá ddikpa ndumba bba Gaza na. Fø saa na, Mungu bbʉngʉe kpakpanga Samsoni dho ndiro ke tu fø vile ró dzaitso ndiro ke si fø vile ró kpakpanga d’e. (Amu. 14:1-4; 16:1-3) Ro, Delila dhó lo ngʉe njonjo fø lo ró ro dhonalo njaro le ngʉe mwizraeli.
13. Delila ká njingʉeri ngbǎ Samsoni ró?
13 Delila ungʉe mbø tso bbo Wafilisti dhó ro nja ndi dzi Samsoni nanga kpa na d’e. Njaro ke jingʉe Delila bbo nari dho, ke nzá ka ndi d’ie le ngʉ ji ndi njí ná lo utso ri. Rie ngbǎ ma ri ngʉe ri ró, Delila ngʉ adi Samsoni cho bí ina ndiro ke d’ra ndidhó kpakpanga ká adi si ngbaga ro ma nari d’e ndirigoti mwisho ke rangʉe le ngʉ ji ndi chu ná lo d’rad’ra le dho. Njedha dhi lo kʉ, fø kosa lingʉeri Samsoni vi ndidhó kpakpanga ma, Yova na ndi tso uni nari ma na vi.—Amu. 16:16-20.
14. Samsoni ká bangʉe ngbá matokeo ke lingʉe ndi thí Delila djo nari nǎ ro?
14 Samsoni njingʉe ná fø lo nǎ ro ke bangʉe che kʉ ná matokeo dhonalo ke lingʉe ndi thí Delila djo i pli Yova djolu. Wafilisti løngʉe ke ndirigoti kpa tøngʉe ke nyǒ tø. Ke le sʉngʉe Gaza nǎ Prizo na, ná føri ngʉe anziro ke tungʉe ró dzaitso ná bba ndirigoti kpa lingʉe ke ke di nyokpa (mbegu) u. Føri goti, Wafilisti rangʉe ke na ddikpa fete dhi ngana. Kpa bbʉngʉe ddikpa bbʉdha ndima dhó kali dhi mungu Dagoni dho dhonalo kpa ungʉeri ri kʉ fø mungu i ko ndima tsotso ndima lø Samsoni d’e ri. Fø fete dhi ngana ndrŭ pʉngʉe ke “ke djé ndima nyǒ ro ndiri na ndima be ke pá d’e.—Amu. 16:21-25.
Yova bbʉngʉe kpakpanga Samsoni dho ndiro ke bbʉ ndidhó lod’idha Wafilisti djo d’e (Anja paragrafu 15)
15. Samsoni ká dhongʉeri ki ngbaribbai nari kʉ ndi li ndi thí ngbà Yova djó? (Waamuzi 16:28-30) (Anja ri chuti ji.)
15 Samsoni njingʉe bbo kʉ ná kosa, ro ke rangʉe anzi dhé Yova dho ndi njínji nari na. Ke nengʉe Wafilisti tso ró ndi ka ndi hwini ná chu, føri i ngʉe Yova jingʉe ke nji ná lo. (Azø Waamuzi 16:28-30.) Samsoni nzingʉeri Yova tso ɨ: “Abbari ma wø ma be Wafilisti ró.” Bbʉbbʉ Mungu rrngʉe Samsoni dhó sala rr ndirigoti ke bbʉngʉe ddù dhi kpakpanga ki ke dho. Føri dho, fø dyi Samsoni chengʉe Wafilisti nzá ke d’engʉe kpa ro che anziro ná ngatsi.
16. Ko ká ka ko ba ngbá somo Samsoni njingʉe ná kosa nǎ ro?
16 Ngbà mai Samsoni bangʉe che kʉ ná matokeo ndi njingʉe ná kosa nǎ ro ro, ke nzá bbangʉe Yova ji ná lo ndi nji nari tso ro ri. Njati ko njí kosa ndirigoti le o ko na o inga ko vi kodhó pendeleo vi ma ró, ri nzá ngani ko bbá Yova dho ko njínji nari tso ri. Anonga nari kʉ Yova kʉ tayari ko zø njidha dho. (Zb. 103:8-10) Kosa ma ko njí ró, Yova ka ndi bbʉ ndi ji ná lo ko nji na ná kpakpanga ngbà dhé ko dho, Samsoni dho ke njingʉeri nari bbai.
Njaro Samsoni mbungʉe ndi che bbo ndi njingʉe ná kosa dho, ro ke nzá dhé d’ingʉe ji ro ri, ko dho ma nzá ddi ringani ko d’i ji ri (Anja paragrafu 17-18)
17-18. Michael dhó loroji ká li ni kpakpa ngbaribbai? (Anja ji maddi.)
17 Akonja Michael ró dho kʉ ná ddikpa jadda le-djo dhó loroji. Ke ngʉ adi njínji bbo Yova dzá njí kana, ke ngʉe mutumishi wa huduma ndirigoti painia wa kawaida. Ro, njedha dhi lo kʉ, ke njingʉe kosa nari lingʉeri ke vi kutaniko nǎ ndi ngʉe na ná pendeleo vi. Ke pori, “kpø fø saa djo ma ngʉ adi njínji bbo Yova dzá njí kana.” Føri goti chʉ ma mbungʉe ma nzá ka ndi njí ddikpa ritsi ro maddi Yova dzá njí kana nari bbai. Ma nzɨ ngʉ adi riddi nari kʉ Yova ka ndi bba ma bba ri, ro ma ngʉ adi ridhu ma tso ko kana kau ki ká ka ndi ngʉ Yova na anziro ri ngʉe nari bbai bbʉbbʉ inga ri ki ká ka ndi ka bbʉbbʉ ma njinjí Yova dho krʉ saa ró kutaniko nǎ.”
18 Hwè dhi lo kʉ, Michael nzá d’ingʉe ji ri. Ke pori ki: “Ma ngʉ adi kpakpanga nji ma ndrini chøchø Yova ro krʉ ddo ró ma sala nji nari chulu, Biblia nǎ longa ma ne nari chulu ndirigoti bbo ma ngaddi ri djo nari chulu.” Luti Michael bangʉe ndi ngʉe na kutaniko nǎ ná pendeleo ki vi. Kpadjo ke kʉ muzee ndirigoti painia wa kawaida. Ke pori: “Pli si ri wazee dhó ro ma bangʉe ná le tsotsokodha ma, kitia moyo ma na kongʉe ma tsotso ma d’i ri utso nari kʉ Yova kʉ godhé ndi ji ma ro. Ri ka ndi kaka ma njinjí ki godhé kutaniko nǎ tsetse ná zamiri na. Ma da lu ná fø lo ddinga ma dho nari kʉ Yova kʉ tayari ndi njí ndi thí nǎ ro krʉ leni ná ke zø.” Ko ka ko uri u nari kʉ Yova ka ndi njinjí ngbà dhé ko na ndirigoti ke ka ndi le ko ronga le njati ko njí krʉ kʉ ná kpakpanga ko thɨ lo thika ndirigoti ko rá anzi ke djo ko ko thí li nari na ró.—Zb. 86:5; Mez. 28:13.
19. Samsoni dhó loroji ká li ni kpakpa ngbaribbai?
19 I lo nǎ ko nja Samsoni dhó maisha nǎ njingʉeni ná ké ka ndi ke le nanga ná lo ro sese dhé. Nga mai ke ngʉe kaka ná ke ro, ke nzá dhé bbangʉe kpakpanga ndi nji ndi njinjí Yova dho nari tso ro ri, Delila dho ke d’rangʉe ná lo na ke njingʉe ná kosa goti ma nzá ddi. Yova ma nzá ddi bbangʉe ke na ndi njínji nari tso ro ri. Mungu njingʉe njí ki Samsoni na godhé ké dho le nanga ka ndi keni ná chu nǎ. Yova ngʉ ke nja godhé bbo pli dhó udha kʉ ná kpetsi ke, føri dho i Yova lingʉeri ke ró dho tsu Waebrania sura 11 nǎ le tilo djo ná chi tøngʉeni ná ndrŭ kana. Ri kʉ bbo ka ndi li ko kpakpa ná lo dhonalo ko churi nari kʉ ko njínji jidha na kʉ ná kodhi ra nǎ Baba dho. Ke jiri ndi li ko kpakpa, pli si ri zaifu ko kʉ ná saa na! Føri dho Samsoni bbai, akonziri Yova tso ɨ: “Ano ma nga kirikiri, ndirigoti abbʉ kpakpanga ma dho.”—Amu. 16:28.
DYI 3 Kodhó kpakpanga, Ngab’odha, Nzɨ djo ko nanga rɨni ná lo ma na
a Biblia tilo djo ná ke, Samsoni ró dho bí kʉ ná ndrŭ churie chu, rie sese ma chu lo ro maandiko djo ná ndrŭ ri ró. Kedhó historia djo, kpà (muchezo) nji ná kpa ma, muziki tu ná kpa ma, filme tu ná kpa ma na krʉ tirie lo ro ti. Ro, kedhó maisha djo tilo ná lo nga kʉ hwè dhé ka ndi bbʉ ko dho ná lo ri. Ko ka ko ba somo bbo pli bbo dhó udha ngʉe ná fø ke dhó lo nǎ ro.