Dhowananive wenda “mundhila yochena”

1-2. N’nga Ayuda enao takala wu Babulo tanoofuneela saka va myasa ivi? (Ezara 1:2-4)

VALI vangaongiwile milanyu yoi Ayuda enao tali adhaari wa vyawa 70 wu Babulo, tangaodile welela waniwa wu Israeli. (Muleri Ezara 1:2-4.) Yohova yeka ngwenuo aode iri-a ira vyevi viodeye. Mwasiwa ngwan’ni ninoonga e-no? Mwasiwa ngoi Ababulo katathathula adhaari. (Esaya 14:4, 17) Mbwenye sidadi la Babulo lali lingagonji-iwile thitho mwene mpya avolowile atoawandela Ayuda ira anooda kumamo ilambonimo. Namwasa wa vyevi, Muyuda uliothene simbwasimbwa miru ya mabanja, yafuneela sakula vyoira ira takume wu Babulo venango kabe. Mbwenye sakula vyoira vamwasula kwaali okweya. Mwasiwa ngwan’ni?

² Ayuda enango tali oulula maningi moi vingakanle vyorucha wenda ulendo oruchula. Thitho Ayuda anjinji tabaliwile wu Babulo thitho tali ta-anakaathivo tatamo nlilothene. Ee-no waaliwa, wu Israeli wali waniwa wa anamabaliwa. Ayuda enango vyongo vyanoawendela pama wu Babulo, ee-no vingakadhi vyorucha i-ya nyumba dhiwa dhapama thitho manegosiiwa nodhowa makalanga muilambo yailendo.

3. N’nga Ayuda ororomeleya tawelele wu Israeli tafwanye maraeli-o oi a-vi?

³ Wa Ayuda ororomeleya, welela wu Israeli wali ofuneya maningi kwaranya yongo iliothene ya-iye aliwa. Yofuneya maningi yali yoi vyongo vingaromile thitho awendelanga pama vamwasa olambela. Angalive ira wu Babulo watookala makachisi okwaranya 50 aundhe, kwaali kachisi wa Yohova. Kwaalive guwa loi Aisraeli tangavelenlengavo sembe dhedho dhafuneya movwelana na ilamulo ya Mose. Kwaali alimbo velela sembe enao taodenga velela sembedho. Wenjedhela vevo, atu a Yohova tali oyeva maningi mofwanafwani-edha alombwana naa-iyana aundhe enao ta-amlemeza Yohova venango makundwee. Ee-no Ayuda anjinji ororomeleya tanoofunechecha tangawelenle waniwa ira tamaweleli-edhe lambela waimbarimbari.

4. N’nga Yohova alanyedhile ira unodha kami-a a-vi Ayuda welela waniwa?

⁴ Ulendo orucha okumela wu Babulo dhowa wu Israeli, ungaatukulele Ayuda myedi vaduzi navaduzi 4. Mbwenye Yohova ali angalanyedhile ira unodha kumi-a iliyothene yeniyo yaoneya ira ingaaimwanani-idhe welela. Esaya, alembile ira: “Kavwelani! Unango unakuwa u-runi ira: ‘Sakaedhani ndhila ya Yohova atu nyo. Linyali-ani ndhila ya Nlungwi-u yovira u-runi. . . . Mamburo othimbeya thimbeya takale olinyali.” (Esaya 40:3, 4) Fwanafwani-edhani ira munaaona ndhila ilukulu ya u-runi yeniyo inodhowa molinyali. Atu tanosangalala wendanga mundhila yeniyo. Vingakadhi vyo-orucha wa Ayuda wenda mundhila ilukulu yolinyali, malo mongwelanga venango thithanga myango venango mikuma. Aliwa tangaodile wenda mombaranya.

5. N’nga ndhila ilukulu yopipirisa yokuma wu Babulo dhowa wu Israeli yaitaniwa a-vi?

⁵ Malamboano, ndhila dhinjinji dhilukulu dhinoidhiweyana dhina venango numero. Ndhila yopipirisa yeniyo yaongile Esaya yatokaana thitho dhina. Ninoleri ira: “Weo unodhakala ndhila ilukulu thitho inodha itaniwa ndhila yochena. Mutu othakali-iwa kanodha wendamo.” (Esaya 35:8) N’nga yolanyedha yei yathapulelan’ni wa Israeli? N’nga inothapulelan’ni wa i-yo malamboano?

“NDHILA YOCHENA”—VA HORA YENIYO THITHO VA-ENI

6. Mwasiwa ngwan’ni ndhilila yaromoliwa yochena?

⁶ Dhina loi “Ndhila yochena” tobaleya. Mwasiwa ngwan’ni ndhilila yaromoliwa yochena? Voi Ayuda owelela waniwa kavafwanyeya “mutu othakali-iwa” wenuo a-afuna i-ya vya mararuo, lambela mafwano venango vyodawa vinango vilukulu. Ayudao tangakanle “atu ochena” wa Nlungwiwa. (Dotor. 7:6) Mbwenye vyevi kavyathapulela ira Ayuda enao takumile wu Babulo katafuneela chinja vyongo vinango ira tamsangalali-enga Yohova.

7. N’nga ndi vyongo vinango viivi vyevyo Ayuda vyafuneela aliwa chinja? Muonge ifwanafwani-o.

⁷ Ninga muone i-yo wale, anjinji mwa Ayudala tabaliwile wu Babulo thitho anjinji mwaaliwa ta-arela mathuulelo na makundo aatu aweo. Vangavirile vyawa vinjinji kumela vevo Ayuda oroma vyawelele aliwa wu Israeli, Ezara atovwa ira Ayuda enango tali tangathenle a-iyana aundhe. (Ekis. 34:15, 16; Ezara 9:1, 2) Thitho vangavirile hora namasogolela Neemiya atoodabwa angafwaidhe ira a-ima enango enao tabaliwile wu Israeli, kataidhiwa onga iongelo ya Ayuda. (Dotor. 6:6, 7; Nee. 13:23, 24) N’nga a-ima enala tafunjedhe a-vi mdhiveliwana thitho mlambela Yohova akala kataoda onga Iyeberi, iongelo yeniyo ya-indi-edhiwa basa volemba Madhu a Nlungu? (Ezara 10:3, 44) Ee-no vatookala vyongo vinjinji vyevyo Ayuda vyafuneela aliwa chinja, mbwenye vingakadhi vyo-orucha chinja aakale ira takalecha wu Israeli weo lambela waimbarimbari waweli-edhiwa aliwa vang’ono navang’ono.—Nee. 8:8, 9.

8. Mwasiwa ngwan’ni ninofwanela kaana chidwi na vyongo vyevyo vyaireile walelene? (Muone iruthiruthi yavakapani.)

⁸ ‘Atu enango tanooda thuulela ira,’ vyevi pyova-a chidwi, ‘N’nga vyaireele Ayuda walelenevi vinonikuza a-vi malamboano?’ Ninooda onga ira vinonikuza namwasa oi na-iyene thitho ninowenda va “ndhila yochena.” Akala nili ozoziwa venango “amabila enango,” ninofwanela dhowanave wenda va “ndhila yochena” namwasa oi inonikami-a kalave mu paradaizo wauzimu thitho inodha nikami-a fwanya maraeli-o anofuna ndhana Mwene sogolou.b (Ju. 10:16) Romela mu yawa ya 1919 C.E., Alombwana, naa-iyana thitho a-ima mamiliyau manjinji takadhi takumanga mu Babulu lukulu, enao ali mareligiau othene onama, tatoroma wenda vandhila yopipirisila. Pyo-okaikeli-a ira nyo thitho muli gurupu leli. Agalive ira atu tatooroma wenda vandhila yen’na vyawa vaduzi duzi 100 vivirilevyo, basa yosaka-edha ndhilila yaromile vyawa vinjinji ndulimu.

SAKA-EDHA NDHILA

9. Movwelanana na lemba la Esaya 57:14, n’nga basa yosakaedha “ndhila yochena” yaireile a-vi?

⁹ Wa Ayuda enao takuma wu Babulo, Yohova atoonechecha ira utoakumi-edha vyongo vyothene vyogwegweducha. (Muleri Esaya 57:14.) N’nga a-vi vya “ndhila yochena” ya malamboano? Wa vyawa vinjinji ya-anafiye yawa ya 1919, Yohova atoo-indi-edha basa alombwana enao tamlemeza ira tasaka-edhe ndhila yokumela wu Babulo nlukulu. (Mufwanafwani-edhe na Esaya 40:3.) Aliwa tatoolaba basa yofuneya yosaka-edha ndhila yauzimu thitho vyevi vyatookami-a atu amathuulelo apama ira takume mu Babulo lukulu no volowa mu paradaizo wauzimu, weo uli lambela waimbarimbari wali uweli-edhiwanga. N’nga “basa yosakaedha ndhilila” inothangani-avon’ni? Kathuulelani vyongo vinango vyevyo vyaireile.

10-11. N’nga dinda thitho thapulela Bibilya wakami-idhe a-vi ira atu taidhiwe vinjinji vyoonga Bibilya? (Muone thitho iruthiruthi.)

¹⁰ Dinda. Bibilya likadhi likopiyariwanga na mandha fiyedha vari va vyawa 1450. Basali latootukula hora indendai voi Mabibilya tanoorambuleleya thitho tali odula maningi. Mbwenye atu tangasaka-edhile makina odindana, Bibilya latooroma saka-edhiwa mo-orucha thitho lanoofwanyeya naatu anjinji.

¹¹ Thapulela. Wa vyawa vinjinji, Bibilya lafwanyeya mu Ilatini iongelo yoi atu ofunjedha baa-i mbaivwa. Mbwenye vevo basa lodinda mabukhu vyamwadheya aliwa, atu oova Nlungu tatoodhowi-a vasogolo basa lothapulela Bibilya muviongelo vyevyo atu anjinji vyaonga aliwa. Va-eeni atu oleri Bibilya tanooda fwanafwani-edha vyevyo anamasogolela a mareligiau vyafunji-a aliwa na vinofunji-a Bibilya.

12-13. Muonge mwemo namafunjedha wa Bibilya oona rima mwakami-edhe liye atu muvyawa vyama 1800 idhiwa vifunji-edho vyonama.

¹² Vyongo vyokami-a vofunjedha Bibilya. Atu enao tafunjedha Bibilya mosamala, tatoidhiwa vyongo vinjinji va vyevyo vyaleri aliwa mu Madhu a Nlungu. Mbwenye anamasogolela amareligiau anjinji, tatoothakaleliwa namwasa oi atwao tanoowandela atu enango vyevyo vyafunjedha aliwa Bibilyani. Mofwanafwani-a, vyawa vya 1800, atu enango oona rima tatooroma saka-edha viximakarta vyaonga vifunji-edho vyonama vyevyo vyafunji-a maigereja.

¹³ Yawa ya 1835, mutu unango oova Nlungu dhinalee Henry Grew, atoomwadha viximakarta vyaonga mwemo mukalele atu okwa. Viximakartavyo vyaonga kumela Malembani ira ingumi yo-okwa chotuva yokumela wa Nlungu a-kala yeniyo uliwethene inobaliwana liye ninga mwemo munofunji-a maigereja manjinji. Mu yawa ya 1837, Pastore unango dhinalee George Storrs atoofwanya ixikartai angali komboyoni. Liye atoodhowa maleri thitho atoosikimizela ira utofwanya likundo lofuneya laimbarimbari thitho atothuulela vyodhowa mawandela atu enango vyevyo vyafunjedhile liye. Mu yawa ya 1842, atoonga myasa dho-arelana dha muru ova-a chidwi oi “Kufufuza—Kodi Anthu Oipa Amakhala Osafa?” Vyevyo George Storrs vyalembile liye, vyatom’kami-a maningi zombwe unango dhinalee Charles Taze Russell.

14. N’nga basa lauzimu lelo laireile walelene lamkami-idhe a-vi bali Russell naafwee? (Muone thitho iruthiruthi.)

¹⁴ N’nga basa lauzimu losaka-edha ndhila, lelo laromeile walelene lamkami-idhe a-vi bali Russell naafwee? Tafunjedhanga Malemba, tanoosakasaka mabukhu o-iyana-iyana thitho ma Bibilyani enango enao takumi-iwile aliwa ta-anarome basa liwa. Tatooganyali thitho na vyevyo atu ninga Henry Grew, George Storrs naatu enango vyasakasakile aliwa Bibilyani. Na liyene thitho bali Russell atookami-anao basa lauzimu losaka-edha ndhila vokumi-a mabukhu manjinji thitho viximakarta vyoonga myasa ya Bibilyani.

15. N’nga ndi vyongo viivi vyofuneya vyevyo vyaireile mu yawa ya 1919?

¹⁵ Yawa ya 1919, atu a Nlungu tatookumamo mu Babulo lukulu. Vahora yen’na “dhaari ororomeleya na wazelu” ali anga-eliwile thitho yali hora yofwanelela namwasa oi liye atooroma kami-a atu tana rima wapama ira tarome wenda va “ndhila yochena” yeniyo yali ingaduliwile wene. (Mat. 24:45-47) Namwasa oi arumiwi ororomeleya tali tangaromile basa losaka-edha ndhila ndulimu, atu enao tawenda vandhila ilukuluyi, tangaodile idhiwa vinjini vyokuza vifunelo vya Yohova. (Sang. 4:18) Tangaodile thitho chinja ingumiiwa ira ivwelanenga na vyevyo vinofuna Yohova. Yohova kanodedi-edhela ira atwee tachinje fendo imbo-ive. Mwalomwee, liye ukadhi aakami-anga mwavang’ono navang’ono. (Muone kwadhuru loi, “Yohova ukadhi akami-anga atwee mwavang’no navang’ono.”) I-yo othene ninodha sangalala maningi vevo vanofuna i-yo msangalali-a Nlungwi-u va vyongo vilivyothene!—Akol. 1:10.

“NDHILA YOCHENA” ILI YODHULEYENE

16. Romela mu yawa ya 1919, n’nga ndi basa liivi likadhi liireyanga vosaka-edha “ndhila yochena”? (Esaya 48:17; 60:17)

¹⁶ Ndhila iliothene inofuneela saka-edhewanga vaduzi navaduzi. Romela yawa ya 1919, basa losakaedha “ndhila yochena” ikadhi idhowanganave naifunelo yofuna kami-a atu anjinji kuma mu Babulo lukulu. Dhaari ororomeleya na wazelu angasakuliwile wene atooroma laba basa thitho mu yawa ya 1921, atookumi-a bukhu lokami-a vofunjedha Bibilya vofuna kami-a achineneeva ira tafunjedhe imbarimbari. Bukhu leli ndi la zeze wa Mulungu, latoogaweliwa vaduzi navaduzi mabukhu mamiliyau 6 muviongelo 36, thitho latookami-a atu anjinji funjedha imbarimbari. Vo-odembuwava vatokumi-iwa bukhu loi Ingumi Yokalao Dhowa Nodhowa! lelo lili lapama maningi voiri-a funjedha wa Bibilya. Malambo omari-ala, Yohova ukadhi a-indi-edhanga basa gululee voniva-a yodya yauzimu naifunelo yoi i-yo othene nidhowenave wenda va “ndhila yochena.”—Muleri Esaya 48:17; 60:17.

17-18. N’nga “ndhila yochena” inodhowa wani?

¹⁷ Ninooda onga ira mutu arumela funjedha Bibilya, unokaana ngari yoroma wenda va “ndhila yochena.” Enango anowenda vandhilila wa hora yoyeva baa-i amala aliwa kumamo. Vevo atu enango tatosikimiza dhowanave wenda vandhilila fiyedha mafiya unaaliwa. N’nga ana wani?

¹⁸ Wa atu enao ana idedi-edho yodhowa dhulu “ndhila yochena” inoafii-a mu “paradaizo wa Nlungu” dhulu. (Apok. 2:7) Waatu enao tana idedi-edho yodhakala vailamboi, ndhilila inoakami-a ira tadhafiye vodhakala olongomana komoni wa vyawa 1.000. Akala munowenda vandhila yen’na kamuing’ane nduli. Thitho kamukumevo fiyedha mungafiile muilambo ipya! Ninoufunelani “ulendo wapama.”