NSAÑU YAYIWAHI YASHIMWINIYI MATEWU
1 Mukanda wahosha hansañu* yaYesu Kristu,* mwana kaDavidi,+ mwana kaAbarahama:
Isaka wavweli Yakoba;+
Yakoba wavweli Yuda+ nianakwindi;
3 Yuda wavweli Perezi niZera+ mudi Tamari;
Perezi wavweli Hezeroni;+
Hezeroni wavweli Rami;+
4 Rami wavweli Aminadabi;
Aminadabi wavweli Nashoni;+
Nashoni wavweli Salimoni;
5 Salimoni wavweli Bowazi mudi Rahaba;+
Bowazi wavweli Obedi mudi Luti;+
Obedi wavweli Yesi;+
Davidi wavweli Solomoni+ mudi ñoda Uriya;
7 Solomoni wavweli Rehobowami;+
Rehobowami wavweli Abiya;
Abiya wavweli Asa;+
Yehoshafati wavweli Yehorami;+
Yehorami wavweli Uziya;
Yotamu wavweli Ahazi;+
Ahazi wavweli Hezekiya;+
Manasi wavweli Amoni;+
Amoni wavweli Yosiya;+
11 Yosiya+ wavweli Yekoniya+ nianakwindi hayitwalileñawu kuBabiloni.+
12 Hanyima yakuyitwala kuBabiloni, Yekoniya wavweli Sheyalitiyeli;
Sheyalitiyeli wavweli Zerubabeli;+
13 Zerubabeli wavweli Abiyudi;
Abiyudi wavweli Eliyakimu;
Eliyakimu wavweli Azori;
14 Azori wavweli Zadoki;
Zadoki wavweli Akimu;
Akimu wavweli Eliyudi;
15 Eliyudi wavweli Eleyazari;
Eleyazari wavweli Matani;
Matani wavweli Yakoba;
16 Yakoba wavweli Yosefu nfumwa Mariya, Mariya wavweli Yesu+ atenañawu nawu Kristu.+
17 Dichi makiñu ejima, kufuma hadi Abarahama kushika hadi Davidi, hadiña makiñu 14; kufuma hadi Davidi kushika hayitwalileñawu kuBabiloni, hadiña makiñu 14; kufuma hayitwalileñawu kuBabiloni kushika hadi Kristu, hadiña makiñu 14.
18 Ichi dichadiña kuvwalika kwaYesu Kristu. Mama yindi Mariya hamwoteliwu kudi Yosefu, amuweni nevumu demitiliyi naspiritu yajila*+ henohu kanda adisumbuli. 19 Hela chochu, chineli nfumwindi Yosefu wadiña waloña nawa hakeñeleña kumusawisha hamesu awantuku, wakeñeleña kumuseñela kumbadi.+ 20 Ilaña chelili natoñojokihu dehi hayumiyi, wamweni kañelu kaYehova* muchilota nawa wamulejeli nindi: “Yosefu, mwana kaDavidi, bayi wutiya woma kumusenda ñodeyi Mariya kwitalaku, muloña nemiti idi ivumu naspiritu yajila.+ 21 Wakavwala mwana weyala, nawa eyi wakamutuumba neyi Yesu,*+ muloña diyi wakaamwina antu jindi kunshidi jawu.”+ 22 Yuma yejimiyi yamwekeni kulonda yishikiji yuma yahosheliyi Yehova* mudi kaprofwetu kindi nindi: 23 “Tiyenu! Mujiki* wakemita nawa wakavwala mwana weyala, akamutuumba nawu Emanuweli,”+ neyi kudibalumuna daya mukwila nawu, “Nzambi Wudi Nanetu.”+
24 Kuhiñahu Yosefu wahindukili mutulu nawa welili mwamulejeliwu kudi kañelu kaYehova,* nawa wamusendeli ñodindi kwitala. 25 Ilaña hakaaminihu nindiku, kushika nimpinji yavweliyi mwana weyala+ nawa wamutuumbili nindi Yesu.+
2 Chelili Yesu navwaliki dehi muBetelemi+ yamuYudeya mumafuku ayuulileñayi mwanta Herodi,*+ akakuhoña natutumbwa* enjili kuYerusalema kufuma kuMusela, 2 nawa ahosheli nawu: “Mwanta wawaYudeya wunavwaliki wudi kudihi?+ Muloña twamweni katumbwa kindi hitwadiña kuMusela, dichi tunenzi nakudifukula* kudi yena.” 3 Mwanta Herodi niantu ejima amuYerusalema chatiyiliwu iyi nsañu, akameneni. 4 Chapompesheliyi akulumpi jawatupristu ejima niansoneki jawantu, wayihwili kwateleleli kuvwalikilayi Kristu.* 5 Amwakwili nawu: “MuBetelemi+ yamuYudeya, muloña ichi dichasonekeliyi kaprofwetu nindi: 6 ‘Nawa eyi, eyi Betelemi wamwituña daYuda, hiwudi musumba wakehelamu hakachi kawanguvulu amuYudaku, muloña mudi eyi dimwakafuma nyuuli, wamba kabiña antu jami aIsarela.’”+
7 Kuhiñahu, Herodi wayitambikili akakuhoña natutumbwa kwakankawawu nawa wayihwili mumesu awunda mpinji yamwekeni katumbwa. 8 Hakuyitemesha kuBetelemi, wayilejeli nindi: “Yenu mwakamukeñakeñi chikupu mwana wanyanya nawa neyi munamuwani, mwakafunti nakunleja kulonda ninami nakayi nakudifukula kudi yena.” 9 Chelili anatiyi dehi mwahosheliyi mwanta, anyamukili nakuya, nawa cheliliwu nawu atali! amweni katumbwa kamweniwu hadiñawu kuMusela+ kanayitwaminini hambidi yawu kushika nichikemeni hewulu hadiña mwana wanyanya. 10 Chamweniwu katumbwa, azañaleli chikupu. 11 Cheñililiwu mwitala, amweni mwana wanyanya wudi namama yindi Mariya nawa adibukili heseki nakudifukula* kudi yena. Ajikwili nimwadiña yuma yawu yalema nawa amwinkeli yawaana, wuru, manaña evumba dadiwahi nimora. 12 Hela chochu, chineli Nzambi wayilejeli muchilota+ kubula kufunta kudi Herodi, azatishili njila yacheñi hakufunta kwituña dawu.
13 Chelili anayi dehi, kañelu kaYehova* wenjili kudi Yosefu muchilota+ nakumuleja nindi: “Nyamukaku, sendaku mwana wanyanya nimama yindi wutemukili kuEjipitu nawa wakashakamiku sampu nakuleji mwakwilila, muloña Herodi keña atachiki kumukeñakeña mwana wanyanya kulonda amujahi.” 14 Dichi Yosefu wanyamukili nawufuku, wasendeli mwana wanyanya nimama yindi nakuya kuEjipitu. 15 Washakamini kwenoku kushika nichafwiliyi Herodi. Chumichi chashikijili mazu aYehova* ahosheleliyi mudi kaprofwetu kindi nindi: “Natambikili mwanami weyala kufuma muEjipitu.”+
16 Herodi chamweniyi nindi akakuhoña natutumbwa anamudimbi, wahilili nankashi nawa watemesheli antu kuya nakujaha anyana awamayala ejima amuBetelemi nimunkambi jamuBetelemi jejima, kutachikila hadi anyana adiña nayaaka yiyedi nakufunta mwishina kwesekeja nachamulejeliwu kudi akakuhoña natutumbwa.+ 17 Dichi mazu ahosheliyi kaprofwetu Yeremiya ashikijeweli, wahosheli nindi: 18 “MuRama mwatiyakeni izu, kudila nimakumbu aweni. Racheli+ diyi wadilileña anyanindi nawa hakeñeleña kumukundejaku, muloña hiyadi nawa kwokuku.”+
19 Chafwiliyi Herodi, kañelu kaYehova* wenjeli kudi Yosefu muchilota+ muEjipitu 20 nawa wamulejeli nindi: “Nyamukaku, sendaku mwana wanyanya nimama yindi wuyi mwituña daIsarela, muloña antu akeñeleña wumi wamwana wanyanya afwa dehi.” 21 Dichi wanyamukili nawa wasendeli mwana wanyanya nimama yindi nakufunta mwituña daIsarela. 22 Ilaña chatiyiliyi nindi Akelawusi diyi wayuulileña muYudeya bayi tata yindi Herodiku, watiyili woma wakuyamu. Hela chochu, chineli amusoñamishili kudi Nzambi muchilota,+ wayili kwiluña damuÑaliliya.+ 23 Dichi washakamini mumusumba wateneneñawu nawu Nazareta,+ kulonda mazu ahosheleliwu mudi atuprofwetu ashikijewi, akwila nawu: “Akamutena nawu wakuNazareta.”*+
3 Munowu mafuku, Yowanu+ Mpapatishi wenjili nakushimwina+ mwisaña damuYudeya, 2 nindi: “Balumukenu munyichima, muloña Wanta wamwiwulu wunaswini dehi kwakwihi.”+ 3 Yeniwu diyi ashimwiniwu munawa mazu akaprofwetu Isaya+ nawu: “Kudi izu damuntu wunakubidika mwisaña nindi: ‘Loñeshenu njila yaYehova!* Ololenu nyikwakwa yindi.’”+ 4 Dichi Yowanu wavwalili yakuvwala yamavuji angameli nimushipi wachitembi mumbunda yindi.+ Wadiileña hohu tuboola niwuchi wamwisaña.+ 5 Kuhiñahu, antu amuYerusalema, amuYudeya mwejima niamumatuña ejima anyeñumukili Yodani, ayileña kudi yena,+ 6 wayipapatishileña* muKaloña Yodani+ nawa ashimwineña nshidi jawu hatooka.
7 Chamweniyi aFwarisi niaSadusi+ amavulu anakwinza kwapapatishilileñayi, wayilejeli nindi: “Enu anyana katubandayuula,+ hinyi wunayisoñamishi nindi mutemuki kuzuwa kunakwinza?+ 8 Dichi, soñenu nyikaabu yinakumwekesha nawu munabalumuki munyichima. 9 Bayi mutoñojoka nakuhosha nenu, ‘Tukweti tata yetu Abarahamaku.’+ Muloña inakuyileja nami Nzambi nateli kumufumishila Abarahama anyana munawa malola. 10 Chizembi chidi dehi kunyiji yanyitondu. Dichi, mutondu wejima wabulaña kusoña nyikaabu yayiwahi atela kuwutema nakuwunatila mukesi.+ 11 Ami nayipapatishaña namenji muloña wakubalumuka munyichima yenu,+ ilaña owu wunakwinza hanyima yami wukweti wuswa chikupu kubadika ami nawa ami nashikilimu wanyi kusubula nkwabilu jindi.+ Yena wakayipapatisha naspiritu yajila+ ninakesi.+ 12 Fosholu yindi yakupepa nachu* yidi muchikasa chindi, wakatookesha chikupu hawuhulilu nawa wakapompesha tidiku yindi munkalaña, ilaña wakwocha muzuñu nakesi+ kakubula kutwesha kujima.”
13 Dichi Yesu wenjili kuYodani kufuma kuÑaliliya, wenjili kudi Yowanu kulonda amupapatishi.+ 14 Ilaña Yowanu wesekeli kumukañesha, nindi: “Yeyi watela kumpapatisha ami, hanu eyi wunenzi kudi ami?” 15 Yesu wamwakwili nindi: “Bayi wunkañeshaku, muloña dichuma chitwatela kwila kulonda twili yuma yejima yaloña.” Dichi walekeli kumukañesha. 16 Chamupapatishiliwu, hohenohu Yesu wafumini mumenji; mawulu enzunukili+ nawa wamweni spiritu yaNzambi yamwekeneña neyi kapompa* yenjili nakuwila hadi yena.+ 17 Cheñi nawa, mumawulu mwafumini izu+ nawu: “Iwu diyi Mwanami,+ inakeña, inatiyaña kuwaha.”+
4 Kuhiñahu, spiritu yamutwalili Yesu mwisaña kulonda amweseki+ kudi Diyabolu.+ 2 Chelili nashakami dehi chakadi kuda mafuku 40 mwaana niwufuku, watiyili nzala. 3 Nawa Mukakweseka+ wenjili kudi yena nakumwila nindi: “Neyi wudi mwana kaNzambi, lejaku awa malola abalumuki mankendi.” 4 Ilaña wamwakwili nindi: “Chasonekewa nawu: ‘Muntu hatela kuhanda namankendi hohuku, ilaña namazu ejima afumaña mukanwa kaYehova.’”*+
5 Kuhiñahu Diyabolu wamutwalili mumusumba wajila,+ wamwimikili hewulu dambañu yatembeli*+ 6 nawa wamulejeli nindi: “Neyi wudi mwana kaNzambi, dinatili heseki, muloña chasonekewa nawu: ‘Wakaleja añelu jindi hadi eyi,’ nawa ‘Akakusendela mumakasa awu, kulonda mwendu weyi wakabuli kuhuma kwilola.’”+ 7 Yesu wamulejeli nindi: “Cheñi chasonekewa nawu: ‘Bayi wumweseka Yehova* Nzambi yeyiku.’”+
8 Diyabolu wamutwalili cheñi hampidi yayilehi nankashi, wamulejeli mawanta ejima amukaayi nikulema kwawu.+ 9 Nawa wamulejeli nindi: “Nukukwinka yuma yejimiyi neyi wukudibuka heseki nakudifukula kudi ami kamu hohu.” 10 Ilaña Yesu wamulejeli nindi: “Fumaku aha, eyi Satana! Muloña chasonekewa nawu: ‘Watela kudifukula kudi Yehova* Nzambi yeyi+ nawa yena hohu diyi iwatela kukalakela mudimu wajila.’”+ 11 Dichi Diyabolu wamushiyili,+ nawa hohenohu, añelu enjili nawa atachikili kumukwasha.+
12 Dichi chatiyiliyi nawu Yowanu anamukwati,+ wafumini kwadiñayi nakuya muÑaliliya.+ 13 Kuhiñahu, chafuminiyi kuNazareta wayili nakushakama kuKaperinamu+ kwakwihi nakaluñalwiji munkambi jaZebuluni niNafitali, 14 kulonda mazu ahosheliwu kuhitila mudi kaprofwetu Isaya ashikijewi, wahosheli nindi: 15 “Eyi ituña daZebuluni niituña daNafitali, njila yaya kukaluñalwiji, kwishinadi daYodani, muÑaliliya yawakanyuza! 16 Antu ashakamineña mumwidima amweni chejeji chacheni, hakwila ana ashakamineña mwiluña damwidima wakufwa, chejeji+ chayitoñekeleli.”+ 17 Kufuma tuhu hayina mpinji, Yesu watachikili kushimwina nindi: “Balumukenu munyichima, muloña Wanta wamumawulu wunaswini dehi kwakwihi.”+
18 Hendeleñayi kuchikumu chaKaluñalwiji kaÑaliliya, wamweni akansi namukulumpi, Shimona ateneneñawu nawu Petulu+ nimanakwindi Anderi anakulalumwina kaleñi hakaluñalwiji muloña adiña ayibinda anshi.+ 19 Nawa wayilejeli nindi: “Nlondelenu, nawa nukuyibalumuna mwiikali ayibinda awantu.”+ 20 Hohenohu ashiyili tuleñi twawu nawa amulondeleli.+ 21 Chendeliku hohu chanti, wamweni cheñi akansi namukulumpi, Yakoba mwana kaZebedewu nimanakwindi Yowanu.+ Adiña muwatu natata yawu Zebedewu nakuchimeka tuleñi twawu, nawa wayitambikili.+ 22 Hohenohu ashiyili watu nitata yawu nawa amulondeleli.
23 Kuhiñahu wayili mwahita Ñaliliya yejima,+ nakutañisha mumasinagogi awu,+ kushimwina nsañu yayiwahi yaWanta, kuuka nyisoñu niyikatu yeñi-nayeñi yadiña nawantu.+ 24 Mpuhu yindi yatiyakeni muSiriya mwejima nawa amuleteleli antu akabakeneña nanyisoñu niyikatu yeñi-nayeñi,+ adiña nawandemoni,+ akata chinkonya+ niakata kalepa nawa wayuukili. 25 Dichi, mazaza amaneni awantu amulondeleli, afumini kuÑaliliya, kuDekapoli,* kuYerusalema, kuYudeya nikwishinadi daYodani.
5 Chamweniyi mazaza awantu, wayili hampidi; nawa chashakaminiyi, atumbanji twindi enjili kudi yena. 2 Kuhiñahu, watachikili kuyitañisha nindi:
3 “Adi namuzañalu wowu eluka nawu atela kudiza kulonda amwiluki Nzambi,*+ muloña Wanta wamwiwulu wawu.
4 “Adi namuzañalu wowu adilaña, muloña akayikundeja.+
5 “Adi namuzañalu wowu abulaña kuzuwa swayi,*+ muloña akaswana iseki.+
6 “Adi namuzañalu wowu atiyaña nzala nimpwila+ yayuma yaloña, muloña akayikutisha.+
7 “Adi namuzañalu wowu akweti luwi,+ muloña akayitiyila luwi.
8 “Adi namuzañalu wowu atooka mumuchima,+ muloña akamumona Nzambi.
9 “Adi namuzañalu wowu aletaña kuwunda,*+ muloña akayitena nawu anyana kaNzambi.
10 “Adi namuzañalu wowu anakabishiwu kukoola kuloña,+ muloña Wanta wamwiwulu wawu.
11 “Mudi namuzañalu neyi antu ayihosha kasawuntu+ nikuyikabisha+ nakuyitwambila yuma yatama yeñi-nayeñi kukoola ami.+ 12 Zañalalenu nawa tiyenu kuwaha chikupu,+ chineli wufwetu wenu+ weneni mwiwulu, muloña dichakabishiliwu niatuprofwetu adiñaku henohu enu kanda mwiikaliku.+
13 “Enu mudi muñwa+ wahamaseki, ilaña neyi muñwa wusamunuka, akuwutoweja ñahi cheñi? Hiwukwikala namudimu cheñiku, akukumina dakuwumwañila hanji+ kulonda awudatoleña kudi antu.
14 “Enu mudi chejeji chamukaayi.+ Musumba hiwunateli kuswama neyi wudi hewulu dampidiku. 15 Antu hiyabutulaña inoñu nakudibutila mwibañuku,* ilaña adishaña hatentekañawu inoñu kulonda ditoñekeli ejima adi mwitala.+ 16 Ninenu nawa, chejeji chenu chitoñekeña kudi antu+ hakwila amoneña nyidimu yenu yayiwahi+ kulonda amulemesheña Tata yenu wekala mumawulu.+
17 “Bayi mutoñojoka nenu nenjili nakukisañana Nshimbi hela mazu awaTuprofwetuku. Hinenjili nakuyikisañanaku, ilaña nenjili nakuyishikija.+ 18 Inakuyileja chalala nami, iwulu niiseki keña jihiti, ilaña kwosi kansona kamu kanyanya chikupu hela kamufunda kansona kamuNshimbi kakahitaku, sampu yuma yejima yinashikijewi.+ 19 Dichi muntu wejima wukufumpa lushimbi lumu haniji nshimbi jakehelamu nakutañisha akwawu kulonda eleña mwomumu, akamutena nawu wakehelamu muWanta wamumawulu. Ilaña muntu wejima wajovwahilaña nikutañisha akwawu, akamutena nawu muneni muWanta wamumawulu. 20 Muloña inakuyileja nami, neyi kuloña kwenu hikukubadika kwawansoneki niaFwarisiku,+ chakadi nikujina, himwakeñila muWanta wamumawuluku.+
21 “Mwatiyili mwayilejeliwu antu akushankulu nawu: ‘Bayi wujaha muntuku,+ ilaña wejima wukujaha muntu akumusompesha kuchota chanyiloña.’+ 22 Ilaña ami inakuyileja nami muntu wukutwalekahu kumuhilila+ manakwindi akumusompesha kuchota chanyiloña; nawa muntu wejima wukumuhosha manakwindi mazu akasawuntu, akumusompesha kuChota Cheneni chaNyiloña;* ilaña muntu wejima wukuhosha nindi, ‘Eyi chisupi wamukunkulwayi!’ wukwikala namuloña wakumunatila muGehena* yinakubutuka kesi.+
23 “Dichi, neyi wunakuleta mulambu weyi kukameña+ nawa kwenoku wanuka neyi wukweti muloña namanakweyi, 24 shiyaku mulambu weyi kumbidi yakameña nawa funtaku. Sambilaku kuleta kuwunda namanakweyi, kuhiñahu dinu wufunti nakulambula mulambu weyi.+
25 “Nyakalaku kumanisha kukala namukwenu iwudi nindi namuloña hanakukutwalayi kuchota chanyiloña, kulonda abuli kukuhana kudi nsompeshi, nsompeshi niyena abuli kukuhana kudi kalama wamuchota kulonda akushi mukaleya.+ 26 Dichi inakukuleja chalala nami, hiwakafuma mwokuku, sampu wunafweti mali ejima.*
27 “Mwatiyili mwayilejeliwu nawu: ‘Bayi wila wujilaku.’+ 28 Ilaña ami inakuyileja nami muntu wejima wukutwalekahu kutala mumbanda+ namesu akufwila kukaama nindi, neli dehi nindi wujila mumuchima windi.+ 29 Neyi disu deyi dachidiilu dinakukuhukesha, difumishi wudinatili kwakulehi.+ Muloña chikusweja kuwaha neyi wukujimbesha chiidi cheyi chimu chamujimba kubadika kunatila mujimba weyi wejima muGehena.*+ 30 Cheñi nawa, neyi chikasa cheyi chachidiilu chinakukuhukesha, chiketuli wuchinatili kwakulehi.+ Muloña chikusweja kuwaha neyi wukujimbesha chiidi cheyi chimu chamujimba kubadika kunatila mujimba weyi wejima muGehena.*+
31 “Ahosheli cheñi nawu: ‘Muntu wukuseña ñodindi, amwinki mukanda wakumuseña nachu.’+ 32 Ilaña ami inakuyileja nami, muntu wejima wukuseña ñodindi hakadi muloña wawuvumbi,* wukumuleñela eli wujila, nimuntu wukusumbula owu mumbanda anaseñiwu, neli wujila.+
33 “Cheñi nawa, mwatiyili dehi mwayilejeliwu antu akushankulu nawu: ‘Bayi wusanyika chakadi kwilamuku,+ ilaña watela kwila muwamukanini Yehova.’*+ 34 Ilaña ami inakuyileja nami: Bayi musanyika hela hantiku,+ hela kutena iwulu, muloña hiitanda daNzambi; 35 hela kutena iseki, muloña hichitwamu hakudata nyendu yindi;+ hela kutena Yerusalema, muloña himusumba waMwanta muneni.+ 36 Bayi wusanyika nakutena mutu weyiku, muloña hiwukutwesha kubalumuna lusuki lumu lwiikali lutooka hela lwiyilaku. 37 Neyi muhosha nenu ‘Eña,’ chiikali eña, ‘Inehi,’ chiikali inehi,+ muloña mazu ejima imukushilahu anafumi kudi watama.+
38 “Mwatiyili dehi mwahosheliwu nawu: ‘Disu nadisu nawa izewu nezewu.’+ 39 Ilaña ami inakuyileja nami: Bayi mudikaña namuntu watamaku, ilaña wejima wukuyeta kwibuta dachidiilu, mushetumwinenu nikudikwawu.+ 40 Neyi muntu nakukeña kukuholokela kuchota chanyiloña nawa akutambula chakuvwala cheyi chamukachi, mwinki nichakuvwala cheyi chahewulu;+ 41 nawa neyi mukawuswa nakuleji nindi wuyi nindi kilomita* yimu, yaku nindi makilomita ayedi. 42 Muntu wunakukulomba mwinki, nawa muntu wunakukeña nindi wumukongweshi,* bayi wumukiishaku.+
43 “Mwatiyili dehi mwahosheliwu nawu: ‘Watela kukeña mukwenu+ nakuhela chilumbu cheyi.’ 44 Ilaña ami inakuyileja nami: Twalekenuhu kukeña ayilumbu jenu+ nawa yilombelenuñaku antu ayikabishaña,+ 45 kulonda mwiikali anyana kaTata yenu wekala mumawulu,+ muloña watuntwishaña itena dindi hadi atama niamawahi nawa wanokeshaña nvula hadi aloña niabula kuloña.+ 46 Muloña neyi mukukeña hohu antu ayikeña, mukuwanamu wufwetwinyi?+ Hidimu mwelañawu niakakutambula nyisonkuku? 47 Nawa neyi mukwimusha anakwenu hohu, chumanyi chabadika kuwaha chimunakwila? Komana antu akunyuza hidimu mwelañawu niwenaku? 48 Dichi ninenu mwatela kwikala awanina,* neyi chawaninayi Tata yenu wekala mwiwulu.+
6 “Babalenu kulonda chimukuzataña nyidimu yenu yayiwahi abuli kuyimona kudi antu;+ neyi nehi, Tata yenu wekala mumawulu hakayinka wufwetuku. 2 Dichi neyi wuhana yawaana yaluwi,* bayi wuvumishila chadimu mpuña neyi chelañawu anfwikiji mumasinagogi nimunyikwakwa kulonda ayilemesheña kudi antuku. Inakuyileja chalala nami, wena anatambuli dehi wufwetu wawu wejima. 3 Ilaña eyi, neyi wunakuhana yawaana yaluwi, chikasa cheyi chachimunswa bayi chiluka chuma chinakwila chikasa cheyi chachidiiluku, 4 kulonda yawaana yeyi yaluwi yiikali yakujinda. Nawa Tata yeyi wamonaña yuma yakujinda wakakufweta.+
5 “Cheñi nawa, neyi munakulomba, bayi mwila neyi chelañawu anfwikijiku,+ muloña akeña kulomba iku anemani mumasinagogi nihamaakenu* anyikwakwa yamaneni kulonda ayimoneña kudi antu.+ Inakuyileja chalala nami, wena anatambuli dehi wufwetu wawu wejima. 6 Ilaña eyi neyi hiwukulomba, iñilaku mukapeka keyi kamukachi nawa neyi wunashinki dehi chiisu, lombaku kudi Tata yeyi abulaña kumonawu.+ Nawa Tata yeyi wamonaña yuma yakujinda wakakufweta. 7 Neyi wunakulomba, bayi wufuntisha-funtishahu mazu wowamu neyi chelañawu antu akunyuzaku, muloña wena atoñojokaña nawu neyi avulisha mazu akuyitiya. 8 Dichi bayi mwikala neyi wenaku, muloña Tata yenu neluki yuma yimunakukeña+ henohu kanda mumulombi.
9 “Dichi mwatela kulomba nenu:+
“‘Tata yetu wekala mumawulu, ijina deyi+ diikali dajila.*+ 10 Wanta weyi winzi.+ Nkeñelu yeyi+ ayili hamaseki neyi chayilañawu mwiwulu.+ 11 Twinki lelu yakuda* yetu yefuku dalelu;+ 12 nawa twanakeni nyikudi yetu* neyi chitunanakeni adi nanyikudi nanetu.+ 13 Nawa bayi wututwala mukwesekaku,*+ ilaña twamwini* kudi watama.’+
14 “Muloña neyi mukwanakena antu nshidi jawu, Tata yenu wekala mwiwulu niyena wukuyanakena;+ 15 ilaña neyi himukwanakena antu nshidi jawuku, Tata yenu niyena hakuyanakena nshidi jenuku.+
16 “Neyi mushakama chakadi kuda,+ bayi mudihomba kumesu neyi chelañawu anfwikijiku, muloña atamishaña kumesu awu* kulonda ayimoni kudi antu nawu anashakami chakadi kuda.+ Inakuyileja chalala nami, wena anatambuli dehi wufwetu wawu wejima. 17 Hakwila eyi, neyi wukushakama chakadi kuda, welaku kumesu eyi nawa wayaku manji kumutu weyi, 18 kulonda wubuli kumwekana kudi antu nawu wunashakami chakadi kuda, chiña hohu kudi Tata yeyi abulaña kumonawu. Nawa Tata yeyi wamonaña yuma yakujinda wakakufweta.
19 “Lekenu kudilumbikila maheta hamaseki+ hekala tububu nindala janoñeshaña nawa hekala amakombi eñilaña nakwiya. 20 Ilaña, dilumbikilenu maheta mwiwulu+ mwabula tububu hela ndala janoñeshaña+ nawa mwabulaña kwiñilawu amakombi nakwiya. 21 Muloña kudi maheta eyi, dikukwikala nimuchima weyi.
22 “Inoñu damujimba hidisu.+ Dichi neyi disu deyi datala mumu hohu,* mujimba weyi wejima wukutoñekaña.* 23 Ilaña neyi disu deyi didi nalwisu,*+ mujimba weyi wejima wukwikala mwidima. Neyi chejeji chidi mudi eyi himwidima waweni, owu mwidima wasweja chikupu!
24 “Kwosi muntu wunateli kwikala nduñu wawanyanta ayediku; muloña wukuhelahu wumu nakukeñahu mukwawu,+ hela wukukakelahu wumu nakusekeshahu mukwawu. Himunateli kukalakela Nzambi niMahetaku.+
25 “Muloña wachumichi inakuyileja nami: Lekenu kwakama+ hawumi wenu kutalisha hayuma yimukuda, yimukunwa hela kwakama hanyijimba yenu kutalisha hayuma yimukuvwala.+ Komana wumi hiwalema kubadika yakudaku, nimujimba hiwalema kubadika yakuvwalaku?+ 26 Shinshikenu chiwahi atuda amuluzwizu;+ hiyakuwaña mbutu, kumuna hela kusha munkalañaku, ilaña Tata yenu wekala mwiwulu wayidiishaña. Komana enu himwayibadika kulemaku? 27 Hinyi hakachi kenu wunateli kunuñaku kyubiti* yimu kuwumi windi muloña wakwakama?+ 28 Cheñi nawa, muloñadi chimunakwakamina hayakuvwala? Dizilenu kunkenu yamwisaña chiyakulaña; hiyakabakanaña hela kuchima yakuvwalaku; 29 Ilaña inakuyileja nami niSolomoni+ yomweni mukulema kwindi kwejima, havwalilihu yakuvwala yidi neyi iyi nkenu hela yimuku. 30 Dichi neyi Nzambi dichavwikañayi yuma yamenaña mwisaña yelaña lelu yidi kwoku ilaña kumadiki ayinatila mukesi, komana wukukañanya kuyivwika enu, enu mukweti chikuhwelelu chantesha? 31 Dichi bayi mwakama+ nakuhosha nenu, ‘Tukudadi?’ hela nenu, ‘Tukunwadi?’ indi kwiji nenu, ‘Tukuvwaladiku?’+ 32 Muloña yuma yejimiyi diyinakufwila chikupu nyuza. Tata yenu wekala mwiwulu weluka nindi mwakeñaña yuma yejimiyi.
33 “Dichi, sambilenuña kukeña Wanta nikuloña kwindi, nawa yuma yejimiyi yikwawu akayishilahu.+ 34 Bayi mwakama nefuku dakumadikiku,+ muloña ifuku dakumadiki dakekala nakwakama kwadu. Ifuku niifuku dikweti kukala kwadu.
7 “Lekenu kusompesha+ kulonda abuli kuyisompesha; 2 muloña chimunakusompesha akwenu, dichakayisompeshawu ninenu,+ nawa chipimu chimunakupiminaku akwenu, dichakayipiminawu nachu ninenu.+ 3 Muloñadi chiwatalilaña kachibalabala kadi mudisu damanakweyi ilaña isokelu didi mudisu deyi kudimona nehi?+ 4 Hela wunateli kuleja ñahi manakweyi neyi, ‘Tutali nukufumishi kachibalabala mudisu deyi,’ henohu mudisu deyi mudi isokelu? 5 Eyi nfwikiji! Sambilaku kufumisha isokelu didi mudisu deyi, kuhiñahu wukumona chiwahi chiwatela kufumisha kachibalabala mudisu damanakweyi.
6 “Bayi mwinka atuwa yuma yajila hela kunatila angulu* mperola jenuku,+ kulonda abuli kuyidatola nanyendu yawu nawa ayibalumukili enu nakuyitabola chikupu.
7 “Lombenuña, akayinka;+ keñakeñenuña, mwakawana; dondomwenenuña, akayenzunwinaku;+ 8 muloña muntu wejima walombaña, watambwilaña,+ muntu wejima wakeñakeñaña, wawanaña, nimuntu wejima wadondomwenaña, akamwenzunwinaku. 9 Mwamweni, hinyi hakachi kenu wukwila neyi mwanindi namulombi dinkendi, yena hakumwinka ilola? 10 Hela neyi namulombi inshi, komana wukumwinka kapela? 11 Dichi, hela chakwila enu mwatama, ilaña mweluka kwinka anyanenu yawaana yayiwahi, dikwila nawu Tata yenu wekala mumawulu wakasweja kuyinka antu amulombaña+ yuma yayiwahi.+
12 “Dichi, yuma yejima yimunakukeña nenu antu ayilili, ninenu nawa mwatela kuyilila mwomumu.+ Kafwampi, imu dimwatalisha Nshimbi nimazu awaTuprofwetu.+
13 “Iñililenu muchiisu chanyanya,+ muloña chiisu cheneni ninjila yabwambwañana yatwalaña kukujilumuka nawa amavulu dimweñililañawu; 14 hakwila chiisu chanyanya ninjila yanyanya yatwalaña kuwumi nawa antesha diwu ayiwanaña.+
15 “Babalenu nawatuprofwetu akutwamba+ enzaña kudi enu iku anavwali yitembi yanyikoku,+ ilaña mukachi hiyatuñwidi afwa hakuda.+ 16 Mukuyilukila kunyikaabu yawu. Komana antu akumunaña nyivinyu kumutondu wanyiña hela nyikuyu kumubambañoma?+ 17 Munjila yoyimu, mutondu wejima wawuwahi wasoñaña nyikaabu yayiwahi, ilaña mutondu wejima watama wasoñaña nyikaabu yatama.+ 18 Mutondu wawuwahi kwila wusoña nyikaabu yatama nehi, mutondu watama niwena kwila wusoña nyikaabu yayiwahi nehi.+ 19 Mutondu wejima wabulaña kusoña nyikaabu yayiwahi, awutemaña nakuwunatila mukesi.+ 20 Chochimu, wenawa antu mukuyilukila kunyikaabu yawu.+
21 “Bayi neyi muntu wejima wantenaña nindi, ‘Mwanta, Mwanta,’ wakeñila muWanta wamumawuluku, chiña hohu muntu welaña nkeñelu yaTata yami wudi mumawulu diyi wakeñilamu.+ 22 Hanodu ifuku amavulu akañila nawu: ‘Mwanta, Mwanta,+ komana hitwaprofweteli mwijina deyiku, hitwafumishili andemoni mwijina deyiku, nawa hitwakoñeli nyidimu yayivulu yañovu mwijina deyiku?’+ 23 Dichi nakayileja nami: ‘Hinayilukiliku! Fumenu kudi ami, enu akakukoña yuma yatama!’+
24 “Dichi, muntu wejima wukutiya awa mazu ami nakwilamu, wakekala neyi muntu wamaana watuñilili itala dindi helola.+ 25 Nvula yanokeli nawa dibaji denjili nimpepela yakunkili nakweta hanodu itala, ilaña hidahumukiliku, muloña adituñilili helola. 26 Kubombelahu, muntu wejima wunakutiya awa mazu ami ilaña kwilamu nehi, wakekala neyi muntu wasupa watuñilili itala dindi hawusekulula.+ 27 Nvula yanokeli nawa dibaji denjili nimpepela yakunkili nakweta hanodu itala+ nawa dahumukili nakukisika chikupu.”
28 Yesu chamanishiliyi kuhosha awa mazu, mazaza awantu ahayamini chikupu chatañishileñayi,+ 29 muloña wayitañishileña neyi muntu wukweti wuswa,+ bayi neyi ansoneki awuku.
8 Chafuminiyi hampidi, mazaza amaneni awantu amulondeleleli. 2 Hohenohu, kwenjili mukambumba nawa watachikili kudifukula* kudi yena nakuhosha nindi: “Mwanta, neyi wunakeñi, ntookeshi.”*+ 3 Dichi cholweliyi chikasa chindi, wamukwatili nakuhosha nindi: “Nakeñi! Tookaku.”+ Hohenohu mbumba yindi yamumanini.+ 4 Dichi Yesu wamulejeli nindi: “Kulejaku muntu nehi,+ ilaña yaña wakadimwekeshi kudi kapristu+ nawa wulambuli mulambu wayilejeliwu kudi Mosi+ kulonda wakekali wunsahu kudi wena.”
5 Cheñililiyi muKaperinamu, mukulumpi wamashidika wenjili nakulemba kudi yena+ 6 nindi: “Mukulumpi, ñamba yami nakaami mwitala muloña wakata kalepa nawa nakukabakana chikupu.” 7 Yena wamulejeli nindi: “Neyi nashiki kwenoku, nukumuuka.” 8 Mukulumpi wamashidika wamwilili nindi: “Mukulumpi, ami hinnateleli kukutambwila mwitala damiku, ilaña kuminaku dakuhosha hohu izu nawa ñamba yami wukukola. 9 Muloña ninami hela chakwila nidi nawantu akweti wuswa hadi ami, ilaña nikweti mashidika inatalaña, nalejaña iwu nami, ‘Yaña!’ hakuya, mukwawu nami, ‘Twaya!’ hakwinza, nawa nduñu yami nami, ‘Ilaku ichi!’ hakuchiila.” 10 Yesu chatiyiliyi awa mazu, wahayamini nawa walejeli adiña nakumulondela nindi: “Inakuyileja chalala nami, kanda niwaneñahu dehi muntu wudi nachikuhwelelu cheneni muIsarela neyi ichiku.+ 11 Ilaña inakuyileja nami antu amavulu akenza kufuma kumusela nikumujika nawa akashakama kaheña kumesa hamu naAbarahama, Isaka niYakoba muWanta wamumawulu;+ 12 hakwila anyana kaWanta akayinatila hanji mumwidima. Mwenomu dimu mwakadililañawu nikudisumona kumazewu.”+ 13 Kuhiñahu, Yesu wamulejeli mukulumpi wamashidika nindi: “Yaña. Chumichi chikumwekana, neyi chiwunamwekeshi chikuhwelelu.”+ Dichi ñamba wakoleli hayoyenoyu mpinji.+
14 Nawa Yesu cheñililiyi mwitala daPetulu, wamweni muku waPetulu wamumbanda+ nakaami muloña wadiña wakata mashika.+ 15 Dichi wamukwatili kuchikasa,+ mashika amumanini nawa wahindukili nakutachika kumuloñeshela yakuda. 16 Ilaña chikwelili melela, amuleteleli antu amavulu adiña nawandemoni; wafumishili aspiritu nezu nawa wokili ejima adiña akata, 17 kulonda mazu ahosheleliwu mudi kaprofwetu Isaya ashikijewi, akwila nawu: “Yena watambwili yikatu yetu nawa wasendeli nyisoñu yetu.”+
18 Dichi Yesu chamweniyi izaza dawantu dinamunyeñumuki, walejeli atumbanji twindi nindi asendi watu kulonda azambuki mwishinadi.+ 19 Nsoneki wenjili nawa wamulejeli nindi: “Ntañishi, nukukulondela kwejima kuwukuya.”+ 20 Ilaña Yesu wamulejeli nindi: “Anyumbu ekala nameena nawa atuda amuluzwizu ekala nayisakala, hakwila Mwana kamuntu hakweti nihakushachila mutu windiku.”+ 21 Kuhiñahu kambanji mukwawu wamulejeli nindi: “Mwanta, ñiiteji nisambili kuya nakujiika tata yami.”+ 22 Yesu wamulejeli nindi: “Twalekakuhu kunlondela, lekaku afu ajiiki afu awu.”+
23 Nawa chakandaminiyi muwatu, atumbanji twindi amulondeleleli.+ 24 Chelili nawu atali! amweni nvula yampepela hakaluñalwiji, dichi mankanda atachikili kubuta watu; ilaña yena wadiña mutulu.+ 25 Dichi ayili nakumuhindwisha nawa amulejeli nawu: “Mwanta, twamwini, keña tufwi!” 26 Ilaña wayilili nindi: “Munakutiyiladi woma,* enu mukweti chikuhwelelu chantesha?”+ Kuhiñahu wanyamukili nakuzuwila mpepela nikaluñalwiji nawa hawundili chikupu.+ 27 Dichi awa amayala ahayamini nawa ahosheli nawu: “Yeniwu himuntu wamuchidinyi? Anakumwovwahila nikudi mpepela nikaluñalwiji.”
28 Chenjiliyi kwishinadi mwiluña dawaGadareni, wabulakeni amayala ayedi afumineña kumajamu* adiña nawandemoni.+ Adiña azuwa chikupu, dichi kwosi muntu niwumu wadiña nawulobu wakuhita munoyu njilaku. 29 Hohenohu! akalukili nakuhosha nawu: “Eyi Mwana kaNzambi,+ wunakukeñadi kudi etu? Wunenzi nakutubabesha+ henohu mpinji yatoñolawu kanda yishiki tahindi?”+ 30 Kukamwihi nawena, kwadiña mukanka wawangulu* adiileña.+ 31 Dichi andemoni atachikili kulemba kudi yena nawu: “Neyi wukutufumisha, tutemeshi twiñili mumukanka wawangulu.”*+ 32 Wayilejeli nindi: “Yenu!” Hohenohu afumini nawa ayili nakwiñila mudi angulu,* nawa mukanka wejima wandukili nakuya kuchikumu chakunkumuka nankashi, wadumbilili mukaluñalwiji nawa afwilili mumenji. 33 Ilaña atubiña atemukili, nawa cheñililiwu mumusumba, ashimwini yuma yejima kushilahu nichuma chamwekeni kudi amayala adiña nawandemoni. 34 Hohenohu, musumba wejima wenjili nakumuwana Yesu, nawa chamumweniwu, amukonkomweneni nawu afumi mwiluña dawu.+
9 Dichi chakandaminiyi watu, wazambukilili mwishinadi nawa wayili muKaperinamu, musumba mwashakamineñayi.+ 2 Hohenohu, antu aleteli iyala hachileyi* wadiña wakata kalepa. Chamweniyi chikuhwelelu chawu, Yesu walejeli iyala wakata kalepa nindi: “Eyi mwana, bayi wakamaku! Anakwanakeni nshidi jeyi.”+ 3 Ilaña ansoneki amakwawu adihoshesheli nawu: “Iwu muntu nakuhosha kasawuntu.” 4 Yesu chelukiliyi yitoñojoka yawu, wayilili nindi: “Munakutoñojokeladi yuma yatama munyichima yenu?+ 5 Chakutalilahu, chaswayi chidihi, kuhosha nami, ‘Anakwanakeni nshidi jeyi,’ tahindi kuhosha nami, ‘Nyamukaku wendi’?+ 6 Dichi, hakwila mwiluki nenu Mwana kamuntu wukweti wuswa wakwanakena nshidi hamaseki—” wamulejeli wakata kalepa nindi: “Nyamukaku, sendaku chileyi cheyi* wuyi kwitala.”+ 7 Dichi wanyamukili nakuya kwitala. 8 Mazaza awantu chamweniwu chumichi, atiyili woma nawa amulemesheli Nzambi wenkeli antu wuswa wamuchidiwu.
9 Kuhiñahu, Yesu chafumineñayi kwadiñayi, wamweni iyala wejina daMatewu nashakami mukasanji mwakutambwila nyisonku, nawa wamulejeli nindi: “Ikalaku mukakunlondela.” Hohenohu wanyamukili nakumulondela.+ 10 Chimwahitili mpinji, Yesu hadiileñayi* mwitala, akakutambula nyisonku amavulu niakanshidi enjili nakudiila* hamu naYesu niatumbanji twindi.+ 11 Ilaña aFwarisi chamweniwu chumichi, ehwili atumbanji twindi nawu: “Muloñadi ntañishi yenu chadiilañayi hamu nawakakutambula nyisonku niakanshidi?”+ 12 Chayitiyiliyi, wahosheli nindi: “Antu akola hiyakeñaña ndotoluku, chiña akata.+ 13 Dichi, yenu mwakadizi mwatalisha awa mazu akwila nawu: ‘Nakeñi luwi, bayi mulambuku.’+ Muloña nenjili nakutambika akanshidi, bayi aloñaku.”
14 Dichi atumbanji twaYowanu enjili nakumwihula nawu: “Muloñadi etu niaFwarisi chitwashakaminaña chakadi kuda, ilaña atumbanji tweyi hiyashakamaña chakadi kudaku?”+ 15 Dichi Yesu wayakwili nindi: “Komana amabwambu jakalemba anateli kuneña neyi kalemba+ wudi hamu nawu? Ilaña mpinji yakashika yakamusendawu kalemba kufuma hakachi kawu+ nawa diyi mpinji yakashakamawu chakadi kuda. 16 Kwosi muntu wachiminaña chikamba* chehina dadiha hachakuvwala chahewulu chachikuluku, muloña chitabu chachiha chikudikoka nawa chakuvwala chikusweja kutabuka.+ 17 Nawa antu hiyaloñaña vinyu yayiha mumapakumuna amakulu ayitembi avinyuku. Neyi aloñamu, mapakumuna ayitembi avinyu abalukaña nawa vinyu yamwañikaña nimapakumuna ayitembi avinyu akisikaña. Ilaña antu aloñaña vinyu yayiha mumapakumuna amaha ayitembi avinyu nawa jejima jiyedi hijakisikañaku.”
18 Chayilejeleñayi yumiyi, kutala, hikukwinza nyuuli wumu hakudifukula* kudi yena, nakuhosha nindi: “Yinu mpinji mwanami wamumbanda watela nafwi dehi, hela chochu, tuyi wakamunañiki chikasa cheyi nawa wukusañuka.”+
19 Dichi Yesu niatumbanji twindi anyamukili nawa amulondeleli. 20 Kukasumuka, mumbanda wakabakeni namusoñu wakupweka mashi+ hadi yaaka 12 hakwinjila kunyima yindi nakukwata kunzombu yachakuvwala chindi chahewulu,+ 21 muloña wahosheleña mumuchima windi nindi: “Neyi nikwata hohu kuchakuvwala chindi chahewulu, nukukola.” 22 Yesu wabalumukili, chamumweniyi, wamulejeli nindi: “Mwanami, bayi wakamaku! Chikuhwelelu cheyi chinakukoleshi.”+ Dichi owu mumbanda wakoleli hayoyenoyu mpinji.+
23 Dichi, cheñililiyi mwitala danyuuli nawa chamweniyi akakwimba mapeleli niizaza dawantu daleteleña ipumba,+ 24 Yesu wahosheli nindi: “Idikenu hanji, muloña iwu kansi wamumbanda nafwi wanyi ilaña nakaami.”+ Chatiyiliwu awa mazu, atachikili kumuseha nikumusupisha. 25 Chelili izaza dawantu dinediki dehi hanji, weñilili nawa wamukwatili kuchikasa,+ nawa kansi wamumbanda wahindukili.+ 26 Dichi, iyi nsañu yataandili mudina iluña dejima.
27 Yesu chafumineñayi kwenoku, amputamesu ayedi awamayala+ amulondeleli nakubilela nawu: “Mwana kaDavidi, tutiyili luwi.” 28 Cheñililiyi mwitala, amputamesu enjili kudi yena nawa wayihwili nindi: “Komana mukweti chikuhwelelu nenu nateli kwila chumichi?”+ Amwakwili nawu: “Eña, Mwanta.” 29 Kuhiñahu, wakwatili hamesu awu+ nakuyileja nindi: “Kwesekeja nachikuhwelelu chenu, chiikali mwomwenomu.” 30 Dichi mesu awu atoneni. Kubombelahu, Yesu wayilejeli nindi: “Bayi muleja muntu hela wumuku.”+ 31 Ilaña chedikiliwu hanji, amutaandishili mudina iluña dejima.
32 Chayileñawu, hohenohu antu amuleteleli kamama weyala wadiña nandemoni;+ 33 nawa chamufumishiliwu ndemoni, iyala kamama wahosheli.+ Dichi mazaza awantu ahayamini nakuhosha nawu: “Chuma chamuchidiwu kanda chimwekaneñahu dehi muIsarela.”+ 34 Ilaña aFwarisi ahosheleña nawu: “Wafumishaña andemoni nañovu yanyuuli wawandemoni.”+
35 Dichi Yesu wayili nakuhitañana munyisumba nimunyikala yejima, nakuyitañisha mumasinagogi awu nikushimwina nsañu yayiwahi yaWanta nikuuka nyisoñu niyikatu yeñi-nayeñi.+ 36 Chamweniyi mazaza awantu, wayitiyilili wushona,+ muloña ayikabishileña nikuyuumba chisayikila neyi anyikoku akadi kabiña.+ 37 Kuhiñahu walejeli atumbanji twindi nindi: “Chalala, mudimu wakwaañula weneni, ilaña akakukalakala anakehi.+ 38 Dichi, mulombenu Mwini mudimu wakwaañula kulonda atemeshi akakukalakala kumudimu windi wakwaañula.”+
10 Dichi watambikili atumbanji twindi 12 nawa wayinkeli wuswa hadi aspiritu azonda,+ kulonda ayifumisheña nikuuka nyisoñu niyikatu yeñi-nayeñi.
2 Awa diwu majina awapostolu 12:+ Watachi, Shimona ateneneñawu nawu Petulu+ nimanakwindi Anderi;+ Yakoba mwana kaZebedewu nimanakwindi Yowanu;+ 3 Fwilipu niBatolomewu;+ Tomasi+ niMatewu+ mukakutambula nyisonku; Yakoba mwana kaAlafwewu niTadewu; 4 Shimona mwini Kenani,* niYudasi Isakaroti, owu wamufukejeleli chimwahitili mpinji.+
5 Yesu watemesheli awa 12, nakuyinka iji nshimbi nindi:+ “Bayi muya munjila yanyuzaku nawa bayi mwiñila mumusumba wejima wawaSamariyaku;+ 6 ilaña, muyeña hohu kudi anyikoku ajimbala amwitala daIsarela.+ 7 Chimukuyaña, shimwinenuña nenu: ‘Wanta wamumawulu wunaswini dehi kwakwihi.’+ 8 Ukenu akata,+ sañulenu afu, tookeshenu akambumba, fumishenu andemoni. Mwatambwilili chamukunkulu, hanenu chamukunkulu. 9 Bayi mufwila wuru hela siliva hela kwikala nawuneñu muyikwama yenu yamali,+ 10 hela ipakumuna dayakuda yahalwendu hela yakuvwala yiyedi* hela nkwabilu hela mukombuku,+ muloña mukakukalakala atelela kumwinka yakuda.+
11 “Mumusumba wejima hela mumukala mumukwiñila, keñakeñenumu muntu watelela nawa shakamenu mwenomu nichimwakafumamu.+ 12 Chimweñila mwitala, imushenu antu amunodu itala. 13 Neyi itala dinateleli, kuwunda kwenu kwiikali hanodu itala;+ ilaña neyi dinateleli wanyi, kuwunda kwenu kufunti kudi enu aweni. 14 Kwejima kukubula kuyitambwilawu kudi muntu hela kutiyilila kumazu enu, hakufuma munodu itala hela musumba, totomonenu lunkuñu kunyendu yenu.+ 15 Inakuyileja chalala nami, Hefuku daKusompesha, chakamukalila nankashi iwu musumba kubadika ituña daSodoma naGomora.+
16 “Tiyenu! Inakuyitemesha neyi anyikoku mukachi kawatuñwidi; dichi ikalenu ababala neyi tupela nawa akadi muloña neyi tupompa.*+ 17 Ikalenu asoñama nawantu, muloña akayitwala kuyota yanyanya+ nikuyetela+ mumasinagogi awu.+ 18 Nawa akayitwala kudi anguvulu nianyanta+ kukoola ami, kulonda wakekali wunsahu kudi wena nikunyuza.+ 19 Hela chochu, neyi ayitwala kuchota chanyiloña, bayi mwakama chimwakahosha hela yuma yimwakahoshaku, muloña akayileja yuma yimwakahosha hanoyu mpinji;+ 20 muloña hiyenu mwakahoshañaku, ilaña spiritu yaTata yenu diyakahoshelaña mudi enu.+ 21 Kubombelahu, muntu wakahana manakwindi kulonda amujahi, tata yawantu wakahana mwanindi nawa anyana akanyamukila anvwali jawu nakuyihana kulonda ayijahi.+ 22 Nawa akayihela kudi antu ejima kukoola ijina dami,+ ilaña muntu wejima wakomika* kushika nikunsa, diyi akamwinawu.+ 23 Neyi ayikabisha mumusumba wumu, temukilenu muwukwawu;+ inakuyileja chalala nami, Mwana kamuntu wakenza henohu kanda mumanishi mudimu wenu wakushimwina munyisumba nimunyikala yaIsarela.
24 “Kadizi habadika ntañishi yindiku, nawa nduñu habadika nkaaka yindiku.+ 25 Chatelela kadizi kwikala neyi ntañishi yindi, nduñu niyena neyi nkaaka yindi.+ Neyi antu amutena mwini itala nawu Belezebubi,*+ indi amwitala dindi chikukumina kudihi? 26 Dichi bayi muyitiya womaku, muloña kwosi chuma chajikawu chakabula kujikulawuku, nawa kwosi chuma chakujinda chakabula kwilukawuku.+ 27 Yuma yinnakuyileja mukujinda, yihoshenu hatooka, nawa yuma yinnakuyishawutila, yishimwinenu hatooka kudi antu ejima.+ 28 Nawa bayi mutiya woma antu ajahaña mujimba, ilaña akañanyaña kujaha wumiku;*+ ilaña tiyenu woma owu wunateli kujilumuna wumi nimujimba muGehena.*+ 29 Anzwimba* ayedi hiyayilandishaña nakadiwayawaya kabula kulema wuseyaku?* Ilaña kwosi niwumu wunateli kuholoka heseki chakadi Tata yenu kwilukaku.+ 30 Ilaña ninsuki jakumutu wenu jejima ajichinda. 31 Dichi bayi mutiya womaku; enu mwalema kubadika anzwimba amavulu.+
32 “Muntu wejima wahoshaña hamesu awantu nindi hikambanji kami,+ ninami nakahosha hamesu aTata yami wekala mumawulu nami hikambanji kami.+ 33 Ilaña wejima wukunkaana hamesu awantu, ninami nakamukaana hamesu aTata yami wekala mumawulu.+ 34 Bayi mutoñojoka nenu nenjili nakuleta kuwunda hamasekiku; nenjili nakuleta mpoku yakabali bayi kuwundaku.+ 35 Muloña nenjili nakwaambula mwana weyala natata yindi, mwana wamumbanda namama yindi nawa mumbanda wesumbu namuku windi wamumbanda.+ 36 Mwamweni, ayilumbu jamuntu akekala amwitala dindi. 37 Muntu wejima wakeñesha tata yindi hela mama yindi kubadika ami, hanateleli kwikala kambanji kamiku; nawa muntu wejima wakeñesha mwanindi weyala hela wamumbanda kubadika ami, hanateleli kwikala kambanji kamiku.+ 38 Nawa muntu wejima wukukaana mutondu windi wakuyandishila* nikunlondela, hanateleli kwikala kambanji kamiku.+ 39 Muntu wejima wukufwila kupulwisha wumi windi, wakafwa, ilaña muntu wejima wukujimbesha wumi windi kukoola ami, wakawuwana.+
40 “Muntu wejima wukuyitambwila, nantambwili ninami, nawa muntu wejima wukuntambwila, natambwili niNowu wantemesheli.+ 41 Muntu wejima wukutambwila kaprofwetu muloña hikaprofwetu, wakatambwila wufwetu wakaprofwetu+ nawa muntu wejima wukutambwila muntu waloña chineli himuntu waloña, wakatambwila wufwetu wamuntu waloña. 42 Nawa muntu wejima wukwinka wumu hakachi kanawa akehelamu kaapu* kamenji atuuta hohu muloña hikambanji, inakuyileja chalala nami, wakatambula wufwetu windi.”+
11 Yesu chamanishiliyi kwinka atumbanji twindi 12 nshimbi, wafumini kwenoku nakuya nakutañisha nikushimwina munyisumba yawu.+
2 Ilaña henohu Yowanu wudi mukaleya,+ watiyili nyidimu yakalakeleñayi Kristu, dichi watemesheli atumbanji twindi+ 3 kuya nakumwihula Yesu nawu: “Komana yeyi Owu Wunakwinza tahindi twatela kutalila wacheñi?”+ 4 Yesu wayakwili nindi: “Yenu mwakamuleji Yowanu yuma yimunakutiya nikumona,+ nenu: 5 Amputamesu anakumona,+ ayifwayi anakwenda, akambumba+ anakuyitookesha, anjika matu anakutiya, afu anakuyisañula nawa atuzweñi anakuyishimwina nsañu yayiwahi.+ 6 Wudi namuzañalu yowu muntu wabulaña kuwana chuma chakuhukesha mudi ami.”+
7 Chelili awa amayala hiyakuya, Yesu watachikili kuleja mazaza awantu nsañu yaYowanu nindi: “Chumanyi chimwaya nakutala mumasaña?+ Iteti dinakuleloka nampepela tahindi?+ 8 Chumanyi dinu chimwaya nakutala? Muntu wunavwali yakuvwala yayiwahi tahindi? Muloña antu avwalaña yakuvwala yayiwahi adi mumatala awanyanta. 9 Hanu dinu, mwayiladi? Nakutala kaprofwetu tahindi? Inakuyileja nami, hikaprofwetu, nawa wabadika kaprofwetu.+ 10 Iwu diyi ona asonekawu hadi yena nawu: ‘Tiyaña! Ami nukutemeshañahu dehi ntemesha yami kuwunakuya,* wakakuloñeshelañahu dehi njila yeyi!’+ 11 Inakuyileja chalala nami, hadi antu avwalika kudi ambanda, kanda kwikaleñahu dehi muntu wamubadika Yowanu Mpapatishiku, ilaña muntu wakehelamu muWanta wamumawulu diyi wamubadika.+ 12 Kufuma tuhu mumafuku aYowanu Mpapatishi nakushika nikulelu, antu afwilaña Wanta wamumawulu nawa awufwilaña awuwanaña.+ 13 Muloña ejima, aTuprofwetu niNshimbi, aprofweteli kushika mpinji yaYowanu;+ 14 nawa neyi munakeñi kwiteja chumichi, yena diyi ‘Elija wakenza.’+ 15 Muntu wukweti matu atiyi.
16 “Idi ikiñu nukudesekeja kudanyi?+ Didi neyi anyana anyanya anashakami hayisankanu anakubidika akwawu mwahemenañawu, 17 nawu: ‘Twayimbila mapeleli, ilaña enu mwahañana wanyi; twadila makumbu, ilaña enu mwadishona wanyi.’ 18 Munjila yoyimu, Yowanu wenjili iku nakuda wanyi hela kunwa ilaña antu ahoshaña nawu, ‘Wudi nandemoni.’ 19 Mwana kamuntu wenjili iku nakuda nikunwa,+ ilaña antu ahoshaña nawu, ‘Talenu! Muntu wafwa hakuda nawa wanwaña vinyu, ibwambu dawakakutambula nyisonku niakanshidi.’+ Chochimu, maana amwekenaña kuloña munyidimu yawu.”+
20 Kuhiñahu watachikili kusawula nyisumba mwakoñeleliyi nyidimu yindi yañovu, muloña antu hiyabalumukili munyichimaku, wahosheli nindi: 21 “Oyihuñu yiwakamona eyi Korazini! Oyihuñu yiwakamona eyi Beteseda! muloña neyi nyidimu yañovu yakoñeleliwu mudi enu ayikoñeleli muTira nimuSidoni, mutenowu adi kubalumuka munyichima yawu nakuvwala yisasa nikushakama mumawuti.+ 22 Ilaña inakuyileja nami, Hefuku daKusompesha, chakayikalila nankashi enu kubadika musumba waTira niwaSidoni.+ 23 Nawa eyi Kaperinamu,+ komana amba kakutuumbakesha nakushika mwiwulu tahindi? Wakakunkumukila Mwijamu;*+ muloña neyi nyidimu yañovu yakoñeleliwu mudi eyi ayikoñeleli muSodoma, mutenowu wadi kwikalaku kushika nilelu. 24 Ilaña inakuyileja nami, Hefuku daKusompesha, chakayikalila nankashi enu kubadika ituña daSodoma.”+
25 Hohenohu Yesu wahosheli nindi: “Tata, Mwanta wewulu niiseki, nakuhameki hamesu awantu, muloña wunayijindi yumiyi akamaana niantu adiza ilaña wunayisololi kudi anyana anyanya.+ 26 Eyi Tata, mwamweni ichi dichiwakeñeleña. 27 Tata yami nanyinki yuma yejima+ nawa kwosi muntu wamwiluka chikupu Mwanaku, chiña Tata;+ nawa kwosi muntu wamwiluka chikupu Tataku, chiña Mwana, ninowu akukeña kulumbulwilayi Mwana chekalayi Tata.+ 28 Inzenu kudi ami, enu ejima munakukabakana nawa munasendi yiteli yalema, nawa ami nukuyinookesha. 29 Sendenu mpaanda yami nawa dizilenu kudi ami, muloña ami hinazuwaña swayiku, nadizoza mumuchima+ nawa mukunooka. 30 Muloña mpaanda yami yapela kusenda nawa chiteli chami chapepela.”
12 Hayina mpinji Yesu wahitili mumaha atidiku hefuku daSabata. Atumbanji twindi atiyili nzala nawa atachikili kukotola nyitu yatidiku kulonda adii.+ 2 AFwarisi chamweniwu chumichi, amulejeli nawu: “Talaña! Atumbanji tweyi anakwila chuma chakaanishawu munshimbi kwila haSabata.”+ 3 Yena wayihwili nindi: “Komana kanda mutañeñahu dehi chuma chakoñeliyi Davidi helili yena niamayala adiñayi nawu atiyi nzala,+ 4 nicheñililiyi mwitala daNzambi yena niamayala adiñayi nawu nakuda mankendi akutenteka kumesu aNzambi,+ mankendi akaanishiliwu munshimbi yena niakwawu adiñayi nawu kuyiida, chiña hohu atupristuku?+ 5 Indi kwiji kanda mutañeñahu dehi muNshimbi nawu hajiSabata atupristu mutembeli ajilolaña Sabata, ilaña hiyayinkaña muloñaku?+ 6 Ilaña inakuyileja nami muntu wabadika chikupu tembeli wudi hanu.+ 7 Hela chochu, neyi mwelukili mwatalisha awa mazu akwila nawu, ‘Nakeñi luwi,+ bayi mulambuku,’+ himwadi kufwisha namuloña antu akadi muloñaku. 8 Muloña Mwana kamuntu diyi Mwanta waSabata.”+
9 Chafuminiyi kunodu iluña, wayili musinagogi yawu, 10 nawa kwadiña iyala walepa chikasa!+ Dichi hakwila nawu amwinki muloña, amwihwili Yesu nawu, “Komana nshimbi yeteja kuuka haSabata?”+ 11 Wayilejeli nindi: “Neyi wukweti mukoku wumu nawa owu mukoku aholokela mwibuku haSabata, hinyi hakachi kenu wukubula kumukwata nakumufumisha mwibuku?+ 12 Muntu walema chikupu kubadika mukoku. Dichi chetejewa munshimbi kwila chuma chachiwahi haSabata.” 13 Kuhiñahu, wamulejeli owu iyala nindi: “Ololaku chikasa cheyi.” Dichi wacholweli nawa chakoleli nakwikala neyi chadiña chikasa chindi chikwawu. 14 Ilaña aFwarisi edikili hanji nawa amushakaminini hampuña kulonda amujahi. 15 Yesu chelukiliyi chumichi, wafumini kwenoku. Antu amavulu niwena amulondeleli+ nawa wayuukili ejima, 16 ilaña wayikonkomweneni chikupu nindi bayi amushimuna kudi antuku,+ 17 kulonda mazu ahosheleliwu mudi kaprofwetu Isaya ashikijewi, owu wahosheli nindi:
18 “Talenu! Kambuñami+ inatondeli, inakeña, inatiyaña kuwaha!*+ Nakasha spiritu yami hadi yena+ nawa wakaleja nyuza mwaya wuñanji walala. 19 Hamba kabobola+ hela kubilela chikupuku, nawa kwosi muntu wakatiya izu dindi munyikwakwa yamaneniku. 20 Hamba kakotola iteti dachikekaku, nawa hamba kajima wanda wunakufwinda wishiku,+ sampu naleti wuñanji kwejima. 21 Chalala, nyuza yakachiñeja mwijina dindi.”+
22 Kuhiñahu, amuleteleli iyala wadiña nandemoni, mputamesu nawa kamama, dichi wamuukili chakwila owu iyala kamama watachikili kuhosha nikumona. 23 Dichi mazaza awantu ejima ahayamini nakutachika kuhosha nawu: “Iwu bayi neyi diyi Mwana kaDavidiku?” 24 Chatiyiliwu ichi, aFwarisi ahosheli nawu: “Iwu muntu wafumishaña andemoni nañovu yaBelezebubi,* nyuuli wawandemoni.”+ 25 Chelukiliyi yitoñojoka yawu, wayilejeli nindi: “Wanta wejima wadaambulaña waweni wakisikaña, nawa musumba wejima hela itala dadaambulaña dadeni dakolaña wanyi. 26 Munjila yoyimu, neyi Satana afumisha Satana, dikwila nawu nadaambuli yomweni; hanu dinu wanta windi wukukola ñahi? 27 Cheñi nawa, neyi nafumishaña andemoni nañovu yaBelezebubi, indi anyanenu afumishaña nañovu janyi? Ichi dichakaletesha akekali ansompeshi jenu. 28 Ilaña neyi nafumishaña andemoni naspiritu yaNzambi, dikwila nawu Wanta waNzambi chalala wunayishintakeshi.+ 29 Hela muntu nateli kulukuka ñahi itala damuntu wukweti ñovu nakumubuwa maheta indi? Watela kusambila kumukasa iwu muntu wukweti ñovu. Neyi namukasi dehi, dihakubuwayi* dinu mwitala dindi. 30 Wejima wunabuli kwikala kukabadi kami, nakudikaña nanami, nawa wejima wabulaña kupompesha hamu nanami, wapalañeshaña.+
31 “Muloña wachumichi inakuyileja nami, antu akayanakena nshidi yejima nimazu akasawuntu ejima ahoshañawu, ilaña wejima wukusupisha spiritu hiyakamwanakenaku.+ 32 Chakutalilahu, muntu wejima wukumuhosha Mwana kamuntu chatama akamwanakena;+ ilaña muntu wejima wukuhosha spiritu yajila chatama, hiyakamwanakenaku, chili munshakaminu yamakonu* hela yakumbidi.+
33 “Hela chakwila mukubalumuna mutondu kwikala wawuwahi ninyikaabu yawu kwikala yayiwahi, hela kubalumuna mutondu kwikala watama ninyikaabu yawu kwikala yatama, mutondu awilukilaña kunyikaabu yawu.+ 34 Enu anyana katubandayuula,+ munateli kuhosha ñahi yuma yayiwahi henohu mwatama? Muloña yuma yidi mumuchima diyahoshañayi muntu.+ 35 Muntu wamuwahi wahoshaña yayiwahi, muloña mumuchima windi mwenzala yuma yayiwahi. Muntu watama wahoshaña yuma yatama, muloña mumuchima windi mwenzala yuma yatama.+ 36 Inakuyileja nami Hefuku daKusompesha antu akalumbulula+ kudi Nzambi hayuma yejima yamukunkulwayi yahoshañawu; 37 muloña akakutena kuloña namazu iwahoshaña, nawa akakufwisha namuloña namazu iwahoshaña.”
38 Dichi hakumwakula, ansoneki amakwawu niaFwarisi ahosheli nawu: “Ntañishi, tunakukeña wutumwekesheli chinjikijilu.”+ 39 Yena wayakwili nindi: “Ikiñu datama nawa dabula kushinshika kudi Nzambi* dakeñaña chinjikijilu, ilaña kwosi chinjikijilu chakamwekeshelawu idi ikiñuku, chiña chinjikijilu chakaprofwetu Yona hohu.+ 40 Neyi chadiñayi Yona mwivumu danshi weneni mafuku asatu mwaana niwufuku,+ niMwana kamuntu wakekala mwijamu mafuku asatu mwaana niwufuku.+ 41 Antu amuNiniva akasañuka hamu nanidi ikiñu hakusompesha nawa idi ikiñu akadifwisha namuloña, muloña abalumukili munyichima nansañu yashimwiniyi Yona.+ Ilaña tiyenu! muntu wabadika Yona wudi hanu.+ 42 Mwanta wamumbanda wakukabeta kakuchidiilu wakasañuka hamu nanidi ikiñu hakusompesha nawa wakadifwisha namuloña, muloña yena wafumini kwakulehi chikupu nakwinza nakutiya maana aSolomoni.+ Ilaña tiyenu! muntu wabadika Solomoni wudi hanu.+
43 “Spiritu wazonda neyi nafumi mudi muntu, wahitañanaña mumaluña akadi menji nakukeñakeña iluña dakunookela nawa hadiwanañaku.+ 44 Kuhiñahu wahoshaña nindi, ‘Nukufunta mwitala dami munafumini,’ nawa neyi nashiki, wukuwana mwitala mwosi wunakushakamamu, ilaña anakombimu nikuwahishamu chiwahi. 45 Kuhiñahu, wukuya nakusenda aspiritu ashiyashana 7 atama chikupu kubadika yena, neyi aneñilimu dehi, akushakama mwenomu; nawa chihandilu chanowu muntu chakukuminina chikutama nankashi kubadika chatachi.+ Dichakekala nikunidi ikiñu datama.”
46 Henohu wuchidi kuhosha namazaza awantu, mama yindi nianakwindi+ emeni hanji, akeñeleña kuhosha nindi.+ 47 Dichi muntu wumu wamwilili nindi: “Talaña! Mama yeyi nianakweyi anemani hanji, anakukeña kuhosha naneyi.” 48 Yena wamwakwili iwu muntu wahosheleña nayena nindi: “Mama yami hinyi, nawa anakwami hiyanyi?” 49 Nawa chenyikiliyi atumbanji twindi, wahosheli nindi: “Talaña! Mama yami nianakwami!+ 50 Muloña muntu wejima welaña nkeñelu yaTata yami wekala mwiwulu, yenowu diyi manakwami, muhelami nawa mama yami.”+
13 Hanodu ifuku, Yesu wafumini mwitala nawa washakamini kukaluñalwiji. 2 Nawa mazaza amaneni awantu apompeli kwadiñayi, dichi wakandamini muwatu nakushakama, ilaña izaza dawantu dejima demeni kuchikumu.+ 3 Kuhiñahu wayilejeli yuma yayivulu nayakutalilahu,*+ nindi: “Tiyenu! Mukakukuwa wayili nakukuwa.+ 4 Chakuwileñayi, mbutu jimu jaholokeleli kunsa yanjila, nawa atuda enjili nakujiida.+ 5 Mbutu jikwawu jaholokeleli heseki damalola nawa jashikeneni dakumena muloña hadiña maseki antesha.+ 6 Ilaña itena chidashikili mwiwulu, mbutu jababikili nawa joomini muloña hijadiña nanyijiku. 7 Jikwawu jaholokeleli munyiña, nyiña chiyakulili yakañesheli mbutu kukula.+ 8 Ilaña jikwawu jaholokeleli hamaseki amawahi nawa jatachikili kusoña nyikaabu, iji 100, jikwawu 60, nawa jikwawu 30.+ 9 Muntu wukweti matu atiyi.”+
10 Dichi atumbanji enjili nakumwihula nawu: “Wahoshelañadi nawu kuzatisha yakutalilahu?”+ 11 Wayakwili nindi: “Enu anayinki kashinshi kakwiluka yuma yajila yakujinda+ yaWanta wamumawulu, ilaña wena hiyanayinkiku. 12 Muloña wejima wukweti, akamwinkelahu jikwawu nawa wakekala najajivulu; ilaña wejima wunabuli, nichuma chikwetiyi akamutambula.+ 13 Dichankojejaña nihosheña nawu kuzatisha yakutalilahu; muloña chatalañawu, atalaña chamukunkulwayi, nawa chatiyañawu, atiyaña mwamukunkulwayi, nawa hiyelukaña muchatalishaku.+ 14 Nawa wuprofwetu waIsaya wunakushikijewa hadi wena. Wahosha nawu: ‘Kutiya mwakatiya, ilaña himwakeluka muchatalishaku, kutala mwakatala, ilaña himwakamonaku.+ 15 Muloña nyichima yanawa antu yinachinchiki, nawa anatiyi namatu awu chakadi kwilahu chuma, nawa anajiki mesu awu kulonda abuli kumona namesu awu nikutiya namatu awu nakwiluka muchatalisha munyichima yawu kulonda abalumuki niyuuki.’+
16 “Hela chochu, mesu enu adi namuzañalu muloña amonaña nimatu enu muloña atiyaña.+ 17 Muloña inakuyileja chalala nami, atuprofwetu amavulu niantu aloña afwilileña kumona yuma yimunakumona enu, ilaña hiyayimweniku,+ nawa afwilileña kutiya yuma yimunakutiya enu, ilaña hiyayitiyiliku.
18 “Ichi dinu tiyililenu kuchakutalilahu chamuntu wakuwili.+ 19 Muntu wejima watiyaña mazu aWanta ilaña kwiluka mwatalishawu nehi, watama+ wenzaña nakuhukula* mbutu jinakuwiwu mumuchima windi; iji dijakuwiliwu kunsa yanjila.+ 20 Hakwila jakuwiliwu heseki damalola, iwu diyi muntu watiyaña izu nawa hohenohu hakuyitambwila namuzañalu.+ 21 Hela chochu, hakweti nyijiku, ilaña watwalekañahu hakapinji kantesha nawa neyi amona lukadi hela ikabisha hamuloña wezu, washikenaña dakuhukana. 22 Hakwila jakuwiliwu munyiña, iwu diyi muntu watiyaña izu, ilaña kwakama kwanshakaminu yamakonu*+ niñovu yakudimbana kwamaheta jikukañesha izu nawa dikuleka kusoña nyikaabu.+ 23 Hakwila mbutu jakuwiliwu hamaseki amawahi, iwu diyi muntu watiyaña izu nakwiluka mudatalisha nawa wasoñaña nyikaabu, iwu 100, mukwawu 60, mukwawu 30.”+
24 Wayilejeli chakutalilahu chikwawu nindi: “Wanta wamumawulu anateli kuwufwanisha namuntu wakuwili mbutu yayiwahi mwiha dindi. 25 Henohu antu achidi akaama, chilumbu chindi wenjili nakukuwamu matahu* mutidiku aya nikuya. 26 Chameneni tidiku nakusoña, matahu niwena amwekeni. 27 Dichi anduñu enjili kudi mwanta wetala nakumwila nawu, ‘Mwanta, komana hiwakuwili mbutu yayiwahi mwiha deyiku? Hanu dinu matahu anafumi kudihi?’ 28 Wayilejeli nindi, ‘Chilumbu, muntu, diyi wuneli chumichi.’+ Anduñu amwilili nawu, ‘Wukukeña tuyi nakuyibwitamu?’ 29 Yena wayakwili nindi, ‘Inehi, muloña hakubwita matahu mwakenda kabwitila kumu nitidiku. 30 Jilekenu jejima jikulili hamu kushika nimpinji yakwaañula nawa muchilaaka chakwaañula, nakaleja akakumuna nami: Sambilenu kukuñwija matahu muyikasi muyita kulonda muyochi; kuhiñahu mupompeshi tidiku nakuyisha munkalaña yami.’”+
31 Wayilejeli chakutalilahu chikwawu, nindi: “Wanta wamwiwulu wudi neyi luchacha lwamositadi* lwasendeliyi muntu nakutumba mwiha dindi.+ 32 Kafwampi, hiluchacha lwakehelamu hanchacha jejima, ilaña neyi lunakuli, lwatohaña nakwikala mutondu nawa lwabadikaña nyitondu yatumbañawu yamafu ejima adañawu nawa atuda amuluzwizu enzaña nakushakama hanyitayi yawu.”
33 Wayilejeli chakutalilahu chikwawu nindi: “Wanta wamumawulu wudi neyi iluñi danoneliyi mumbanda nakudibomba namabañu asatu awuña walembuluka sampu nichavuvumukili chikanka chejima.”+
34 Yesu walejeli mazaza awantu yuma yejimiyi kuzatisha yakutalilahu. Mwamweni, hahosheleña nawu chakadi chakutalilahuku,+ 35 kulonda mazu ahosheleliwu mudi kaprofwetu ashikijewi, wahosheli nindi: “Nakahosha nayakutalilahu; Nakashimuna yuma yajindawu kufuma haaliliwu chikuku cheseki.”+
36 Hanyima yakuleja mazaza awantu kuya, wayili nakwiñila mwitala. Atumbanji twindi enjili nakumwila nawu: “Tulumbulwili mwatalisha chakutalilahu chamatahu ameneni mwiha.” 37 Wayakwili nindi: “Mukakukuwa mbutu yayiwahi diyi Mwana kamuntu; 38 iha hikaayi.+ Hakwila mbutu yayiwahi, hiyanyana kaWanta, ilaña matahu diwu anyana kawatama,+ 39 nawa chilumbu wayikuwili diyi Diyabolu. Kwaañula dikukuma kwanshakaminu yamakonu,* nawa akakumuna hiyañelu. 40 Dichi, neyi chakuñwijañawu matahu nakuyocha mukesi, dichakekala nikukukuma kwanshakaminu yamakonu.*+ 41 Mwana kamuntu wakatemesha añelu jindi nawa akakuñwija nikufumisha muWanta windi yuma yejima yahukeshaña niantu akoñaña yuma yatama, 42 nawa akayinatila muluteñu lwakesi.+ Mwenomu dimwakadililañawu nikudisumona kumazewu. 43 Hanoyu mpinji aloña akatoñeka chikupu neyi itena+ muWanta waTata yawu. Muntu wukweti matu atiyi.
44 “Wanta wamumawulu wudi neyi iheta daswekawu mwisaña dawaniniyi muntu hakudisweka; nawa muloña wamuzañalu watiyiliyi, hakuya nakulandisha yuma yindi yejima nakulanda odu isaña.+
45 “Cheñi nawa, Wanta wamumawulu wudi neyi mukakulanda nakulandulula wendaña nakukeñakeña mperola jajiwahi nankashi. 46 Chawaniniyi mperola yimu yasweja kulema wuseya, wayili nawa hohenohu walandishili yuma yindi yejima nawa wayilandili.+
47 “Cheñi nawa, Wanta wamumawulu wudi neyi ikokela dalalumwininiwu mukaluñalwiji nakukwata inshi yeñi-nayeñi. 48 Kaleñi chikenzeli, akikokeleleli kuchikumu, chashakaminiwu, asakwilimu inshi jajiwahi+ nakujisha munyiseki, ilaña jatama+ ajinatili. 49 Dichakekala nihakukuma kwanshakaminu yamakonu.* Añelu akaya nakufumisha atama hadi aloña 50 nawa akayinatila muluteñu lwakesi. Mwenomu dimwakadililañawu nikudisumona kumazewu.
51 “Komana muneluki munatalishi yuma yejimiyi?” Wena amwakwili nawu: “Eña.” 52 Kuhiñahu wayilejeli nindi: “Neyi chidi mwenomu, ntañishi wejima watañishaña hatooka anadizishiwu nsañu yaWanta wamumawulu wudi neyi muntu, mwanta wetala, wedishaña yuma yayiha niyayikulu mwahembelañayi maheta indi.”
53 Yesu chamanishiliyi kushimuna iyi yakutalilahu, wafumini kwenoku. 54 Dichi chashikiliyi mwiluña damumukala wawu,+ watachikili kuyitañisha musinagogi yawu, chakwila ahayamini nankashi nakuhosha nawu: “Indi iwu muntu awa maana wayifumishili kudihi niniyi nyidimu yañovu?+ 55 Komana iwu hidiyi mwana kamukakusoñaku?+ Mama yindi hidiyi Mariyaku, nawa anakwindi hidiwu aYakoba niYosefu niShimona niYudaku?+ 56 Nawa ahelindi, hitwashakamaña nawu ejima kunuku? Hanu dinu, yuma yejimiyi wayifumishili kudihi?”+ 57 Dichi ahukeni muloña wayena.+ Ilaña Yesu wayilejeli nindi: “Kaprofwetu amulemeshaña kwejima, kufumishaku hohu mumukala windi nimwitala dindi.”+ 58 Nawa hakoñeli nyidimu yayivulu yañovu kwenokuku, muloña hiyadiña nachikuhweleluku.
14 Hanoyu mpinji, Herodi nyuuli wankambi watiyili mpuhu yaYesu+ 2 nawa walejeli añamba jindi nindi: “Iwu diyi Yowanu Mpapatishi. Amusañwili mudi afu, nawa ichi dichinaleteshi ekali nañovu yakukoña iyi nyidimu yañovu.”+ 3 Herodi* wamukwatili Yowanu nawa wamukasili nakumusha mukaleya muloña waHerodiya, ñoda manakwindi Fwilipu.+ 4 Muloña Yowanu wamulejeleña nindi: “Kwesekeja nanshimbi, hiwatela kumusumbulaku.”+ 5 Hela chakwila wakeñeleña kumujaha, watiyili woma wezaza dawantu, muloña amumweneña nawu hikaprofwetu.+ 6 Ilaña hadiñawu nakwanuka ifuku davwalikiliyi Herodi,+ mwana kaHerodiya wamumbanda wahañeni hachidika chenichi nakumutiyisha Herodi kuwaha nankashi+ 7 chakwila wamukanini nakusanyika kumwinka chuma chejima chikumulombayi. 8 Dichi welili mwamulejeliwu kudi mama yindi, nakuhosha nindi: “Nyinki hohanu mutu waYowanu Mpapatishi hacheña.”+ 9 Hela chakwila waneñeli, mwanta wayilejeli nindi amwinki iwu mwana wamumbanda mutu waYowanu muloña wakusanyika kwasanyikiliyi nihamuloña wawantu adiileñayi nawu hamu.* 10 Dichi watemesheli antu mukaleya kuya nakumuketula Yowanu mutu. 11 Dichi mutu windi awuleteli hacheña nakumwinka iwu mwana wamumbanda, nawa yena wawutwalili kudi mama yindi. 12 Kuhiñahu, atumbanji twindi enjili nakusenda mujimba windi nawa amujiikili; kufumahu ayili nakumulejamu Yesu. 13 Yesu chachitiyiliyi, wafumini kwenoku nawatu nakuya kwiluña kwakankawindi. Ilaña mazaza awantu chelukiliwu nawu nayi, afumini munyisumba nakumulondela hamaseki.+
14 Chashikiliyi kuchikumu, wamweni izaza deneni dawantu, wayitiyilili wushona,+ nawa wokili antu jawu adiña akata.+ 15 Chikwelili melela, atumbanji twindi enjili kudi yena nakumwila nawu: “Adinu iluña hikwashakamaña antuku nawa hikukwiyila; lejaku mazaza awantu ayi munyikala nakulanda yakuda yawu.”+ 16 Ilaña Yesu wayilili nindi: “Hiyatela kuyaku; yowenenu yinkenu yakuda.” 17 Wena amwakwili nawu: “Etu kunu hitukweti yakudaku, ilaña tukweti hohu mankendi atanu niinshi jiyedi.” 18 Yena wayilili nindi: “Yiletenu kunu kudi ami.” 19 Nawa walejeli mazaza awantu kushakama hamatahu. Kufumahu, wanoneli owu mankendi atanu niinshi jiyedi, nawa chataliliyi mwiwulu, walombeli,*+ nawa chahumwiniyi mankendi, wayinkeli atumbanji, atumbanji niwena enkeli mazaza awantu. 20 Dichi wejima wawu adiili nawa ekutili, nawa anoneli yikunku yayakuda yashalilihu nakuyisha muyimpaaya* 12 nawa yenzeli to-o.+ 21 Antu adiili adiña amayala kwakwihi na 5,000, kushilahu ambanda nianyana anyanya.+ 22 Dichi, hohenohu walejeli atumbanji twindi kukandama watu kulonda atwaminiku nakuya kuchikumu chakwishinadi, halejeleñayi mazaza awantu nindi ayi.+
23 Hanyima yakwila naleji dehi mazaza awantu nindi ayi, wayili nkawindi hampidi nakulomba.+ Wadiña nkawindi kwenoku nichikwelili melela. 24 Haniyi mpinji watu wadiña hahalehi mamita amavulu nankashi* nakuchikumu nawa wadiña nakubenkañila namankanda muloña wampepela yafumineña kwayileñawu. 25 Ilaña hachilu chawufuku chamuchiwana,* Yesu wenjili kwadiñawu iku nakwenda hakaluñalwiji. 26 Chamumweniwu nakwenda hakaluñalwiji, atumbanji atiyili woma nakuhosha nawu: “Himujimu!”* Nawa akalukili muloña wawoma watiyiliwu. 27 Ilaña hohenohu Yesu wayilejeli nindi: “Kolenu! Yami; bayi mutiya womaku.”+ 28 Petulu wamwilili nindi: “Mwanta, neyi yeyi, nleji nendi hamenji nakwinza kudi eyi.” 29 Yena wamwilili nindi: “Inzaña!” Dichi Petulu wafumini muwatu nawa wendeli hamenji nakuya kwadiñayi Yesu. 30 Ilaña chamweniyi mpepela yeneni, watiyili woma. Nawa chatachikiliyi kujimina, wakalukili nindi: “Mwanta, ñamwini!” 31 Hohenohu Yesu cholweliyi chikasa, wamukwatili nakumuleja nindi: “Eyi wukweti chikuhwelelu chantesha, muloñadi chiwatachikila kujinoka?”+ 32 Chelili anakandami dehi muwatu, mpepela yeneni yalekeli. 33 Dichi ana adiña muwatu adifukwili* kudi yena, nakuhosha nawu: “Chalala eyi wudi Mwana kaNzambi.” 34 Awukili nawa ayili mwituña daGenesareta.+
35 Antu amunodu iluña chamwilukiliwu, ataandishili nsañu mumaluña amakwawu amunodu ituña, dichi antu amuleteleli ejima adiña akata. 36 Nawa amulembeleli nawu akwati hohu kunzombu yachakuvwala chindi chahewulu,+ nawa ejima akwatiliku, akoleli chikupu.
15 Kuhiñahu aFwarisi niansoneki enjili kudi Yesu kufuma kuYerusalema,+ nakumwihula nawu: 2 “Muloñadi atumbanji tweyi chamotokelañawu kashidikilu kawantu akushankulu? Chakutalilahu, adaña chakadi kwisuka.”*+
3 Dichi yena wayakwili nindi: “Muloñadi chimwamotokelaña nshimbi jaNzambi hamuloña wachisemwa chenu?+ 4 Chakutalilahu, Nzambi wahosheli nindi, ‘Lemeshaku tata yeyi nimama yeyi,’+ nawa, ‘Muntu wejima wukumuhosha chatama* tata yindi hela mama yindi, amujahi.’+ 5 Ilaña enu mwahoshaña nenu, ‘Muntu wejima wukuleja tata yindi hela mama yindi nindi: “Chuma chejima chinikweti chinateli kukukwasha eyi hichawaana chakumwinka Nzambi,”+ 6 hatelela kumulemesha tata yindiku.’ Dichi munakojeji izu daNzambi kwikala damukunkulwayi muloña watushidikilu twenu.+ 7 Enu anfwikiji, Isaya waprofweteli chachiwahi hadi enu hahosheliyi nindi:+ 8 ‘Awa antu anlemeshaña hohu nanyivumbu yawu, ilaña nyichima yawu yidi kwakulehi nanami. 9 Kudifukula kwadifukulañawu kudi ami kwamukunkulwayi, muloña ntañishilu yawu yashindamena hanshimbi jawantu.’”+ 10 Muloña wachumichi, watambikili izaza dawantu kwinza kwakwihi nawa wayilejeli nindi: “Tiyililenu kulonda mwiluki munatalishi awa mazu:+ 11 Yuma yeñilaña mukanwa kamuntu bayi neyi diyamutamishañaku, ilaña yuma yafumaña mukanwa kindi diyamutamishaña.”+
12 Kuhiñahu, atumbanji enjili kudi yena nakumwila nawu: “Wuneluki ntahi neyi aFwarisi ahila chatiyawu mazu iwahosha?”+ 13 Yena wayakwili nindi: “Mutondu wejima wabulili kutumbawu kudi Tata yami wekala mwiwulu akawubwita. 14 Yilekenu ahili. Hiyanlomboli aputa mesu. Muloña neyi mputamesu alombola mukwawu mputamesu, wejima wawu akuholokela mwibuku.”+ 15 Petulu wamwakwili nindi: “Tulumbulwili munatalishi chakutalilahu.” 16 Chatiyiliyi ichi wayihwili nindi: “Komana ninenu kanda mwiluki muchinatalishiku?+ 17 Komana enu mweluka wanyi nenu chuma chejima cheñilaña mukanwa chahitaña muchipumba, kuhiñahu hichikuya mumusalanyiku?* 18 Hela chochu, yuma yejima yedikaña mukanwa yafumaña mumuchima nawa yumoyu diyamutamishaña muntu.+ 19 Chakutalilahu, mumuchima dimwafumaña yitoñojoka yatama,+ kujahañana, wujila, wuvumbi,* wukombi, wunsahu wakutwamba nimatuka. 20 Iyi diyuma yatamishaña muntu; ilaña kuda chakadi kwisuka* kumakasa hikwatamishaña muntuku.”
21 Chafuminiyi kwenoku, Yesu wayili kwiluña damuTira niSidoni.+ 22 Nawa hohenohu! mumbanda mwini Fwenisiya wamunodu iluña, wenjili nawa wamwaabilili nindi: “Ntiyili luwi, Mwanta, Mwana kaDavidi. Mwanami wamumbanda nakabakani nankashi nandemoni.”+ 23 Ilaña wamwakwili wanyi. Dichi atumbanji twindi enjili nawa atachikili kumuleja nawu: “Muleji ayi, muloña nasweji kutwaabila.” 24 Wayakwili nindi: “Hiyantemesheli kwinza kudi muntu wudi wejimaku, chiña hohu kudi anyikoku ajimbala amwitala daIsarela.”+ 25 Ilaña mumbanda wenjili nawa wadifukwili* kudi Yesu, nakuhosha nindi: “Mwanta, nkwashi!” 26 Hakwakula wahosheli nindi: “Chachiwahi wanyi kunona dinkendi dawanyana nakunatila anyana katuwa.” 27 Mumbanda wahosheli nindi: “Diimu Mwanta, ilaña anyana katuwa niwena adaña nkuuku* yaholokaña kumesa yawankaaka jawu.”+ 28 Kuhiñahu Yesu wamwakwili nindi: “Eyi mumbanda, chikuhwelelu cheyi cheneni; chuma chiwunakukeña chizatiki.” Nawa mwanindi wamumbanda wakoleli hayoyenoyu mpinji.
29 Chafuminiyi kwenoku, Yesu wenjili kwakwihi naKaluñalwiji kaÑaliliya,+ nawa chayiliyi hampidi washakamini henohu. 30 Kuhiñahu mazaza amaneni awantu enjili kudi yena nawa amuleteleli akakubalakata, ayifwayi, amputamesu, atumama niantu amakwawu amavulu, ayikaamikili kunyendu yindi nawa wayuukili.+ 31 Dichi izaza dawantu dahayamini hakumona atumama anakuhosha, ayifwayi anakoli, akakubalakata anakwenda, amputamesu anakumona, nawa amulemesheli Nzambi yaIsarela.+
32 Ilaña Yesu watambikili atumbanji twindi nawa wayilejeli nindi: “Natiyili izaza dawantu wushona,+ muloña anashakami nanami mafuku asatu nawa adana yakuda. Hinnakukeña kuyileka ayi nanzalaku,* akenda kafwa chinzeya munjila.”+ 33 Ilaña atumbanji amwilili nawu: “Kudihi kutukuwana mankendi amavulu akudiisha idi izaza dejima muloña kudinu iluña hikwashakamaña antuku?”+ 34 Dichi Yesu wayihwili nindi: “Mukweti mankendi añahi?” Amwakwili nawu: “7 niinshi janyanya jantesha.” 35 Chelili naleji dehi izaza dawantu kushakama hamaseki, 36 wanoneli mankendi 7 niinshi, chalombeliyi nakusakilila, wahumwini mankendi nakwinka atumbanji, atumbanji niwena enkeli mazaza awantu.+ 37 Dichi wejima wawu adiili nawa ekutili, nawa anoneli yikunku yayakuda yashalilihu nakuyisha muyimpaaya* yamaneni 7 nawa yenzeli to-o.+ 38 Antu adiili adiña amayala 4,000, kushilahu ambanda nianyana anyanya. 39 Nkumininaku, chelili naleji dehi mazaza awantu kuya, wakandamini muwatu nakuya kwiluña damuMagadani.+
16 Dichi aFwarisi niaSadusi enjili kudi yena, nawa hakwila amweseki, amulejeli nawu ayimwekesheli chinjikijilu kufuma mwiwulu.+ 2 Yena wayakwili nindi: “Neyi kuneli melela, mwahoshaña nenu, ‘Kumadiki mwakacha chiwahi, muloña iwulu dinachinani,’ 3 nawa nantetemena mwahoshaña nenu, ‘Lelu kukwikala chishika nimuzowa, muloña iwulu dineli mavu nankashi nawa dinachinani.’ Mweluka kulumbulula chinakumwekana iwulu, ilaña yinjikijilu yampinji mwakañanyaña kuyilumbulula. 4 Ikiñu datama nawa dabula kushinshika kudi Nzambi* dakeñaña chinjikijilu, ilaña kwosi chinjikijilu chakamwekeshelawu idi ikiñu datamaku,+ chiña chinjikijilu chaYona hohu.”+ Chamanishiliyi kuhosha, wayishiyili nakuya.
5 Dichi atumbanji azambukili nakuya mwishinadi, ilaña avulameneni kusenda mankendi.+ 6 Yesu wayilili nindi: “Tonenuña nawa babalenu neluñi dawaFwarisi niaSadusi.”+ 7 Dichi atachikili kudihoshesha mulwawu nawu: “Hitwasendahu mankendiku.” 8 Chelukiliyi chumichi, Yesu wahosheli nindi: “Muloñadi chimunakudihosheshela mulwenu nenu himukweti mankendiku, enu mukweti chikuhwelelu chantesha? 9 Nihanu kanda mwiluki munatalishi iyi nsañu, indi kwiji himunakwanuka mankendi atanu adiiliwu antu 5,000 nikuvula kwayimpaaya* yimwasendeliku?+ 10 Hela mankendi 7 adiiliwu kudi antu 4,000, nikuvula kwayimpaaya* yamaneni yimwasendeli?+ 11 Hanu dinu munakañanyi ñahi kwiluka nenu hinayilejaña hadinkendiku? Ilaña nami babalenu neluñi dawaFwarisi niaSadusi.”+ 12 Hohenohu elukili nawu nakuyileja nindi ababali nantañishilu yawaFwarisi niaSadusi, bayi neluñi dadinkendiku.
13 Chashikiliyi mwiluña damuKesareya Fwilipi, Yesu wayihwili atumbanji twindi nindi: “Indi antu anakuhoshaña nawu Mwana kamuntu hinyi?”+ 14 Ahosheli nawu: “Amakwawu anakuhoshaña nawu Yowanu Mpapatishi,+ amakwawu nawu Elija,+ amakwawu niwena nawu Yeremiya hela wumu hadi atuprofwetu.” 15 Yena wayihwili nindi: “Indi enu mwahoshaña nenu yaminyi?” 16 Shimona Petulu waakwili nindi: “Yeyi Kristu,+ Mwana kaNzambi wamumi.”+ 17 Hakumwakula, Yesu wamulejeli nindi: “Wakiswilewa, Shimona mwana kaYona, muloña muntu* hidiyi wunakuleji chumichiku, ilaña Tata yami wekala mumawulu diyi.+ 18 Cheñi, inakukuleja nami: Yeyi Petulu,+ nawa hanidi ilola+ nakatuñilahu chipompelu chami, nawa yiisu Yejamu* hiyakachishindaku. 19 Nakakwinka nsapi* jaWanta wamumawulu, nawa chuma chejima chiwakakasa hanu hamaseki, akekala achikasa dehi mwiwulu nawa chuma chejima chiwakakasununa hanu hamaseki, akekala achikasununa dehi mumawulu.” 20 Kuhiñahu wayikonkomweneni chikupu atumbanji kubula kulejaku muntu wudi wejima nawu diyi Kristu.+
21 Kufuma hanoyu mpinji, Yesu watachikili kuyilumbulwila atumbanji twindi nindi watela kuya kuYerusalema nawa akamukabisha chikupu kudi akulumpi niakulumpi jawatupristu niansoneki nikumujaha nawa hefuku damuchisatu akamusañula.+ 22 Petulu chatiyiliyi ichi, wamutwalili hambadi nawa watachikili kumuzuwila nindi: “Ditiyili luwi, Mwanta; yumiyi hiyakakumwekena hela hantiku.”+ 23 Ilaña chabalumukiliyi, wamulejeli Petulu nindi: “Yaku kunyima yami, eyi Satana! Wudi chuma chakunhukesha, muloña watoñojokaña yitoñojoka yawantu bayi yaNzambiku.”+
24 Kuhiñahu, Yesu walejeli atumbanji twindi nindi: “Neyi muntu nakukeña kunlondela, adibondi yomweni nakusenda mutondu windi wakuyandishila* nawa atwalekihu kunlondela.+ 25 Muloña muntu wejima wakeñaña kupulwisha wumi windi, wakawujimbesha, ilaña muntu wejima wukujimbesha wumi windi kukoola ami, wakawuwana.+ 26 Mwamweni, chumanyi chikuwaninamu muntu neyi aheta kaayi kejima ilaña ajimbesha wumi windi?+ Hela chumanyi chinateli kuhimpayi muntu nawumi windi?+ 27 Muloña Mwana kamuntu wakenza mukulema kwaTata yindi hamu nawañelu jindi, kuhiñahu wakafweta muntu-himuntu kwesekeja nayilwilu yindi.+ 28 Inakuyileja chalala nami, kudi amakwawu anemani hanu akabula kutompa kufwa sampu anamoni Mwana kamuntu nakwinza muWanta windi.”+
17 Chimwahitili mafuku 6, Yesu wasendeli Petulu, Yakoba nimanakwindi Yowanu nakuya hampidi yayilehi kwakankawawu.+ 2 Nawa mmwekenu yindi yahimpikili iku anakumonaku; kumesu indi kwatoñekeli neyi itena nawa yakuvwala yindi yahewulu yatookeli chikupu neyi chejeji.+ 3 Chelili nawu atali, amweni Mosi niElija anakuhanjeka nindi. 4 Kuhiñahu Petulu wamulejeli Yesu nindi: “Mwanta, chidi hohu chiwahi etu kushakama kunu. Neyi wunakeñi, nukulema matenti asatu hanu, dimu deyi, dimu daMosi nawa dikwawu daElija.” 5 Henohu wuchidi kuhosha, kwenjili ivu ditooka dayibutili nawa atiyili izu dafumini munodu ivu nawu: “Iwu diyi Mwanami, inakeña, inatiyaña kuwaha.+ Mutiyililenu.”+ 6 Atumbanji chatiyiliwu awa mazu, adinatili chamesu heseki nawa atiyili woma nankashi. 7 Kuhiñahu, Yesu wenjili kwakwihi nawa chayikwatiliyi, wayilejeli nindi: “Nyamukenu. Bayi mutiya womaku.” 8 Chenwiniwu nyitu, hiyamwenihu muntu mukwawuku, chiña Yesu hohu. 9 Chakunkumukileñawu hampidi, Yesu wayikonkomweneni nindi: “Kulejaku muntu chimwenu chimunamoni nehi, sampu Mwana kamuntu anamusañuli mudi afu.”+
10 Ilaña, atumbanji amwihwili nawu: “Muloñadi ansoneki chahoshelañawu nawu Elija watela kusambila kwinza?”+ 11 Hakwakula wahosheli nindi: “Chalala Elija nakwinza nawa wakafuntisha yuma yejima neyi chiyadiña.+ 12 Hela chochu, inakuyileja nami Elija wenza dehi, nawa hiyamwilukiliku ilaña amwilili mwejima mwakeñeliwu.+ Mwana kamuntu niyena dichakamukabishawu.”+ 13 Hohenohu atumbanji elukili nawu nakutena Yowanu Mpapatishi.
14 Chashikiliwu kwadiña izaza dawantu,+ iyala wumu wenjili kudi yena, wafukamini, nawa wahosheli nindi: 15 “Mwanta, mutiyili mwanami weyala luwi, muloña wekala nachinkonya nawa nakati nankashi. Neyi chinamuwani, kakavulu wadimbukilaña mukesi nimumenji.+ 16 Namuleta kudi atumbanji tweyi, ilaña akañanya kumuuka.” 17 Yesu waakwili nindi: “Enu ikiñu dabula chikuhwelelu nawa datama,+ nakatwalekahu kushakama nanenu kushika mpinjinyi? Nakadiwula yilwilu yenu kushika mpinjinyi? Muletenu kudi ami.” 18 Dichi Yesu wamuzuwilili ndemoni nawa wafumini mudi owu mwana weyala, nawa owu mwana wakoleli hayoyenoyu mpinji.+ 19 Kuhiñahu atumbanji enjili kudi Yesu kumbadi nakumwihula nawu: “Twakañenyadi kumufumisha?” 20 Yena wayilejeli nindi: “Muloña wachikuhwelelu chenu chantesha. Inakuyileja chalala nami, neyi mukweti chikuhwelelu chesekana naluchacha lwamositadi,* mukuleja iyi mpidi nenu, ‘Fumaku aha wuyi hana,’ yikufumahu, dichi kwosi chuma nichimu chimukukañanyaku.”+ 21* ——
22 Hapompeliwu hamu muÑaliliya, Yesu wayilejeli nindi: “Mwana kamuntu akumuhana* mumakasa awantu,+ 23 nawa wena akumujaha, hefuku damuchisatu akamusañula.”+ Dichi atumbanji aneñeli nankashi.
24 Chashikiliwu muKaperinamu, amayala atambwileña mali amadirakima ayedi* amusonku, enjili kudi Petulu nakumwihula nawu: “Komana ntañishi yenu hahanaña musonku wamadirakima ayediku?”+ 25 Yena wayakwili nindi: “Eña.” Hela chochu, cheñililiyi mwitala, Yesu diyi wasambilili kumuhoshesha nindi: “Wukuhoshahu neyidi Shimona? Komana anyanta ahanu hamaseki atambulaña nyilambu hela nyisonku* kudanyi? Kudi anyanawu tahindi kudi antu acheñi?” 26 Chahosheliyi nindi: “Kudi antu acheñi,” Yesu wamwilili nindi: “Diimu, dichi anyana hiyatela kuhana nyisonkuku. 27 Dichi hakwila nawu tubuli kuyihukesha,+ yaku kukaluñalwiji, wuumbili ilowa hamenji nawa wunoni inshi iwukusambila kulowa wumwasamishi mukanwa, wukuwanamu iwayawaya dasiliva.* Wudisendi wuyinki, kulonda wufwetimu musonku wami niweyi.”
18 Hanoyu mpinji atumbanji enjili kudi Yesu nawa amwihwili nawu: “Hinyi wabadika chikupu muWanta wamumawulu?”+ 2 Dichi chatambikiliyi mwana wanyanya, wamwimikili mukachi kawu 3 nawa wahosheli nindi: “Inakuyileja chalala nami, neyi mubula kubalumuka* nakwikala neyi anyana anyanya,+ himwamba keñila muWanta wamumawuluku.+ 4 Dichi, muntu wejima wukudizoza neyi iwu mwana wanyanya, yenowu diyi wabadika chikupu muWanta wamumawulu;+ 5 nawa wejima wukutambwila mwana wanyanya wudi neyi iwu muloña wejina dami, nantambwili ninami nawa. 6 Ilaña muntu wejima wukuhukesha wumu wahadi awa akehelamu akweti chikuhwelelu mudi ami, chikuwaha owu muntu kumukasila ilola dakuhalilaku munshiñu danyeñumunañayi chimbuulu nakumunatila hakaluñalwiji kakunama chikupu.+
7 “Oyihuñu yakamona kaayi hamuloña wakuhukesha antu! Chalala, yuma yakuhukesha yakenza, ilaña oyihuñu yakamonayi muntu wahukeshaña akwawu! 8 Dichi, neyi chikasa cheyi hela mwendu weyi wakuhukeshaña, wuketuli wuwunatili kwakulehi.+ Chikubadika kuwaha eyi kupuluka iku wudi chifwayi hela wunakubalakata kubadika kukunatila mukesi kahaya nyaaka namakasa ayedi hela nanyendu yiyedi.+ 9 Cheñi, neyi disu deyi dakuhukeshaña, ditupuli nawa dinatili kwakulehi. Chikubadika kuwaha eyi kupuluka nadisu dimu kubadika kukunatila muGehena* yakesi namesu ayedi.+ 10 Dichi bayi mudiwula wumu hadi awa akehelamuku, muloña inakuyileja nami añelu jawu mwiwulu mpinji yejima atalaña kumesu aTata yami wekala mwiwulu.+ 11* ——
12 “Mukuhoshahu nenudi? Neyi muntu wukweti anyikoku 100 nawa wumu ajimbala,+ komana hakushiya anyikoku 99 hamapidi nakuya nakukeñakeña owu mukoku wunajimbaliku?+ 13 Inakuyileja chalala nami, wazañalalaña nankashi neyi yawana owu mukoku kubadika chazañalalañayi nawanyikoku 99 anabuli kujimbala. 14 Chochimu, Tata yami* wekala mwiwulu niyena hakeñaña nindi wumu hadi awa akehelamu akisikiku.+
15 “Dichi, neyi manakweyi nakoñi nshidi, yaku wumuleji chiluwa* chinakoñiyi muwuyedi wenu.+ Neyi nakutiyilili, dikwila nawu wunamukwashi manakweyi kwila chuma chaloña.+ 16 Ilaña neyi natiyi wanyi, sendaku muntu wumu hela ayedi, muloña wejima akuwusompa hohu neyi awushimuna* kudi ayinsahu ayedi hela asatu.+ 17 Neyi nakaani kuyitiyilila, lejakumu chipompelu. Neyi nichipompelu nakaani kuchitiyilila, owu muntu mumoneña hohu neyi mukanyuza+ nawa neyi mukakutambula nyisonku.+
18 “Inakuyileja chalala nami, yuma yejima yimwakakasa hanu hamaseki, akekala ayikasa dehi mwiwulu nawa yuma yejima yimwakakasununa hanu hamaseki, akekala ayikasununa dehi mwiwulu. 19 Chalala inakuyileja cheñi nami, neyi ayedi hakachi kenu hanu hamaseki aditeja hachuma chalema chatela kulombawu, chakazatika muloña waTata yami wekala mwiwulu.+ 20 Muloña hanapompi antu ayedi hela asatu mwijina dami,+ ninami nidi hakachi kawu.”
21 Kuhiñahu Petulu wenjili kudi yena nakumwihula nindi: “Mwanta, manakwami watela kunvulumuna kapampa kañahi kinatela kumwanakena? Mapampa 7 tahindi?” 22 Yesu wamwakwili nindi: “Inakukuleja nami, mapampa 7 wanyi, ilaña kushika kumapampa 77.+
23 “Dichi Wanta wamumawulu anateli kuwesekeja namwanta wakeñeleña kumufweta mukudi kudi anduñu jindi. 24 Mwanta chatachikiliyi kutambula nyikudi, aleteli iyala wadiña namukudi windi wantalenta 10,000.* 25 Ilaña hamuloña wakwila hadiña nanjila yakufwetelamu iwu mukudiku, nkaaka yindi walejeli antu nindi amulandishi iwu iyala niñodindi nianyanindi niyuma yejima yaheteliyi kulonda yafweti mukudi.+ 26 Dichi nduñu wadinatili heseki nakudifukula* kudi nkaaka yindi, nakuhosha nindi, ‘Nyinkiku mpinji, nakakufweta mukudi weyi wejima.’ 27 Muloña wakumutiyila luwi, nkaaka yanona nduñu wamuumbiliku nakumwanakena mukudi windi.+ 28 Ilaña owu nduñu wayili nawa wawanini mukwawu nduñu, wadiña namukudi windi wamadenari 100,* wamukwatili nakumufwempa hanyidiwu nakuhosha nindi, ‘Nfweti mukudi wami wejima.’ 29 Dichi owu mukwawu nduñu wadinatili heseki nakumulembelela nindi, ‘Nyinkiku mpinji, nakakufweta mukudi weyi.’ 30 Hela chochu, yena hakeñeleña kumwanakenaku, ilaña wayili nawa wamuhanini kulonda amushi mukaleya kushika nihakamufwetelayi mukudi windi. 31 Akwawu anduñu chamweniwu yuma yeliliyi, aneñeli nankashi nawa ayili nakumulejamu nkaaka yawu yuma yejima yamwekeni. 32 Dichi nkaaka yindi wamutambikili nawa wamulejeli nindi: ‘Eyi nduñu watama, ami nakwanakena mukudi wejima chiwalemba kudi ami. 33 Komana nineyi hiwatela kumutiyila mukwenu nduñu luwi neyi chinakutiyila eyi luwiku?’+ 34 Hamuloña wachumichi, nkaaka yindi wazuwili nankashi nawa wamuhanini kudi akakuhemba kaleya kushika nichafweteliyi mukudi wejima. 35 Tata yami wekala mwiwulu niyena dichakayilayi+ neyi enu hamuntu-hamuntu himukwanakenaña manakwenu chakufuma hamuchimaku.”+
19 Yesu chamanishiliyi kuhosha awa mazu, wafumini kuÑaliliya nawa wenjili kuñinza jaYudeya mwishinadi daYodani.+ 2 Nawa mazaza amaneni awantu amulondeleli kwenoku nawa wayuukili.
3 Nawa aFwarisi enjili kudi yena kulonda amweseki, dichi amwihwili nawu: “Komana nshimbi yeteja iyala kuseña ñodindi hamuloña wudi wejima?”+ 4 Yena wayakwili nindi: “Komana kanda mutañeñahu dehi nawu owu wayileñeli kufuma kukutachika, wayileñeli iyala nimumbandaku?+ 5 Nawa wahosheli nindi: ‘Hamuloña wachumichi, iyala wakashiya tata yindi nimama yindi nakukakela kudi ñodindi, nawa wejima wawu ayedi akekala mujimba wumu.’+ 6 Kulonda abuli kwikala ayedi, ilaña ekali mujimba wumu. Dichi, chuma chinabombiyi Nzambi, bayi muntu achaambulaku.”+ 7 Wena amwihwili nawu: “Hanu dinu, muloñadi Mosi chahosheleliyi nindi iyala wejima wukuhaña ñodindi amwinki mukanda wakumuseña nachu wunakumwekesha nawu namuseñi?”+ 8 Yena wayilejeli nindi: “Hamuloña wakuchinchika kwanyichima yenu, dichaletesheli Mosi ayiteji kuseña añodi jenu,+ ilaña dichichadiña wanyi kufuma kutachi.+ 9 Inakuyileja nami muntu wejima wukuseña ñodindi hakadi muloña wawuvumbi* nakusumbula wacheñi, neli dehi wujila.”+
10 Atumbanji amulejeli nawu: “Neyi dichichekala kudi iyala nañodindi, chikuwaha kubula kusumbula.” 11 Yena wayilejeli nindi: “Bayi neyi antu ejima akutwesha kwila mwenomuku, chiña hohu ana akweti chawaana.+ 12 Muloña amakwawu hiyantuñu kufuma tuhu hasemukiliwu, amakwawu niwena ayituñuna* kudi antu, amakwawu adilisha aweni kwikala antuñu muloña waWanta wamumawulu. Dichi muntu wukutwesha kushakama chakadi kusumbula ashakami.”+
13 Kuhiñahu, amuleteleli anyana anyanya kulonda yena ayinañiki makasa nakuyilombelaku, ilaña atumbanji ayizuwilili.+ 14 Hela chochu, Yesu wayilili nindi: “Yilekenu anyana anyanya, nawa bayi muyikaanisha kwinza kudi amiku, muloña Wanta wamumawulu wawantu adi neyi awa.”+ 15 Dichi wayinañikili makasa indi nawa wafumini kwenoku.
16 Hohenohu, kwenjili muntu nawa wamwihwili nindi: “Ntañishi, chumanyi chachiwahi chinatela kwila hakwila nakekali nawumi wahaya nyaaka?”+ 17 Yena wamulejeli nindi: “Muloñadi chiwunañihwili hachuma chachiwahi? Kudi hohu muntu wumu wamuwahi.+ Dichi neyi wunakukeña kwikala nawumi, twalekakuhu kuhemba nshimbi.”+ 18 Yena wamwihwili nindi: “Nshimbinyi?” Yesu wamulejeli nindi: “Bayi wujaha muntuku,+ bayi wila wujilaku,+ bayi wiyaku,+ bayi wushimuna wunsahu wakutwambaku,+ 19 lemeshaku tata yeyi nimama yeyi,+ nawa watela kukeña mukwenu neyi chiwadikeña eyi aweni.”+ 20 Owu mukwenzi wamulejeli nindi: “Nahembaña yuma yejimiyi; yumanyi yinashaliku cheñi?” 21 Yesu wamulejeli nindi: “Neyi wunakukeña kwikala wawanina,* yaku wakalandishi yuma yiwukweti winki atuzweñi mali; nawa wukwikala neheta mwiwulu;+ kufumahu dinu winzi wiikali mukakunlondela.”+ 22 Mukwenzi chatiyiliyi awa mazu, wayili iku naneñi muloña wadiña nayuma yayivulu.+ 23 Dichi Yesu wayilejeli atumbanji twindi nindi: “Inakuyileja chalala nami, chakekala chakala kudi samaheta kwiñila muWanta wamumawulu.+ 24 Inakuyileja cheñi nami, chaswayi ngameli kuhanuka mudisu dandoñu kubadika samaheta kwiñila muWanta waNzambi.”+
25 Atumbanji chatiyiliwu awa mazu, ahayamini nankashi nakuhosha nawu: “Hinyi dinu wunateli kwamwinawu?”+ 26 Yesu chayishinshikiliyi, wayilejeli nindi: “Kudi antu hichikutweshekaku, ilaña kudi Nzambi yuma yejima yikutwesheka.”+
27 Kuhiñahu Petulu wamwakwili nindi: “Talaña! Tunashiyi yuma yejima nakukulondela; dichi yumanyi yitukatambwila?”+ 28 Yesu wayilejeli nindi: “Inakuyileja chalala nami, hakuleña yuma chachiha, hakashakamayi Mwana kamuntu hetanda dakulema kwindi, enu munanlondeli mwakashakama hamatanda 12 nakusompesha nyichidi 12 yaIsarela.+ 29 Nawa muntu wejima wunashiyi matala hela amanakwindi hela ahelindi hela tata yindi hela mama yindi hela anyanindi hela maha kukoola ijina dami, wakatambwila mapampa nkulakaji ayumiyi nawa wakaswana wumi wahaya nyaaka.+
30 “Ilaña amavulu anasambiliku, akekala akukumishaku, nawa anakumishiku, akekala akusambila.+
20 “Muloña Wanta wamumawulu wudi neyi mwanta wetala wamenekeli budidi nankashi nakukeña akakukalakala mwitempa dindi danyivinyu.+ 2 Chelili natiyañani dehi nawakakukalakala nindi wukuyifweta denari* yimu hamuntu-hamuntu ifuku damukuma, wayitemesheli kuya mwitempa dindi danyivinyu. 3 Chayiliyi cheñi kuchisankanu kwakwihi naora yamuchisatu,* wamweni cheñi amakwawu anemani hachisankanu chakadi nyidimu yinakuzatawu; 4 dichi wayilejeli nindi, ‘Ninenu yenu mwitempa danyivinyu, nukuyifweta wufwetu washikila.’ 5 Dichi ayili. Wayili cheñi kuchisankanu kwakwihi naora yamu 6* niyamu 9* nawa welili mwomumu. 6 Nkumininaku, mpinji chiyashikili kwakwihi naora yamu 11,* wayili cheñi kuchisankanu nawa wawanini antu amakwawu anemajali, wayihwili nindi, ‘Muloñadi chimunemeni hanu ifuku damukuma chakadi nyidimu yimunakuzata?’ 7 Wena amwakwili nawu, ‘Muloña kwosi muntu wunatwiñiji mudimuku.’ Yena wayilili nindi, ‘Ninenu yenu mwitempa danyivinyu.’
8 “Chikwelili melela, mwini itempa walejeli kapitawu kindi nindi, ‘Tambikaku akakukalakala kulonda wuyinki nfwetu yawu,+ wutachiki nanana akumininaku nawa wukumishi nanana asambilaku.’ 9 Akakukalakala atachikili kuzata haora yamu 11 chenjiliwu, wejima wawu atambwili denari* yimu hamuntu-hamuntu. 10 Akakukalakala asambililiku chenjiliwu, atoñojokeli nawu wena akutambula nfwetu yeneni, ilaña niwena ayifweteli denari* yimu hamuntu-hamuntu. 11 Chatambwiliwu nfwetu yawu, atachikili kumutoobela mwanta wetala 12 nawa ahosheli nawu, ‘Awa antu akuminaku anazati hohu ora yimu; ilaña wunayifweti nfwetu yoyimu nanetu tunazati ifuku damukuma nikuha munkanza!’ 13 Ilaña yena walejeli wumu hakachi kawu nindi, ‘Eyi mukwetu, kwosi chuma chatama chinnakwili. Twatiyañana kukwinka denari* yimu, hidimuku?+ 14 Tambulaku denari yeyi wuyeña. Inakukeña kuyifweta awa akuminaku nfwetu neyi yinnakufweti eyi. 15 Komana hinikweti wuswa wakwila chuma chinnakukeña nayuma yamiku? Indi kwiji wunatiyi ichima* muloña akwenu nayilili* chuma chachiwahi?’+ 16 Munjila yoyimu, antu anakumininiku akekala akusambila nawa antu anasambiliku akekala akukumininaku.”+
17 Hakandukileñawu nakuya kuYerusalema, Yesu watambikili atumbanji 12 hambadi munjila nawa wayilejeli nindi:+ 18 “Tiyenu! Tunakukanduka nakuya kuYerusalema nawa Mwana kamuntu akumuhana mumakasa awakulumpi jawatupristu niansoneki. Akumusompesha nawu amujahi+ 19 nawa akumuhana kudi antu akunyuza kulonda amusupishi nakumuvupola nikumujahila hamutondu;+ nawa hefuku damuchisatu akamusañula.”+
20 Dichi mama yawanyana kaZebedewu awamayala+ wenjili kudi Yesu nakudifukula* nikumulomba chuma.+ 21 Yena wamwihwili nindi: “Wunakukeñadi?” Mumbanda wamwakwili nindi: “Hoshaku neyi awa anyanami ayedi awamayala akashakama muWanta weyi, wumu kuchikasa cheyi chachidiilu, mukwawu kuchikasa cheyi chachimunswa.”+ 22 Yesu wayakwili nindi: “Muneluki wanyi chuma chimunakulomba. Munateli kunwa mukaapu* munukunwa katataka?”+ Wena amwakwili nawu: “Tunateli.” 23 Yena wayilejeli nindi: “Mwamweni mukunwa kaapu* kami,+ ilaña kushakama kuchikasa chami chachidiilu nikuchikasa chami chachimunswa hiyami natela kuhanaku, ilaña Tata yami diyi wahanaña kudi ana aloñeshelayi dehi.”+
24 Chelili akwawu 10 atiyi chumichi, ahilili nachuma cheliliwu awa akansi namukulumpi.+ 25 Ilaña Yesu wayitambikili nawa wayilejeli nindi: “Enu mweluka nenu anyuuli akunyuza akabishaña antu jawu, nawa antu alema azatishaña wuswa wawu chatama hadi wena.+ 26 Enu dichimwatela kwila wanyi;+ ilaña muntu wejima wunakukeña kwikala mukulumpi hakachi kenu, watela kwikala mukakuyikalakela,+ 27 nawa muntu wejima wunakukeña kwikala watachi hakachi kenu, watela kwikala nduñu yenu.+ 28 Neyi chochenjiliyi Mwana kamuntu, henjili nindi amukalakeliku, ilaña wenjili nakukalakela antu+ nikuhana wumi windi kwikala ifutu danyiloña dakukuula nachu antu amavulu.”+
29 Chafumineñawu muYeriku, izaza deneni dawantu damulondeleli. 30 Hohenohu amweni amayala ayedi amputamesu anashakami kunsa yanjila. Chatiyiliwu nawu Yesu diyi wunakuhita, abileleli nawu: “Mwanta, Mwana kaDavidi, tutiyili luwi!”+ 31 Ilaña izaza dawantu dayizuwilili, nakuyileja nawu amwenihu; ilaña wena aswejeli kubilela nañovu nawu: “Mwanta, Mwana kaDavidi, tutiyili luwi!” 32 Dichi Yesu wemeni nawa wayitambikili nakuyihula nindi: “Chumanyi chimunakukeña niyilili?” 33 Wena amwakwili nawu: “Mwanta, toneshaku mesu etu.” 34 Yesu wayitiyilili wushona, dichi wakwatili hamesu awu,+ hohenohu atachikili kumona nawa amulondeleli.
21 Hadiñawu kwakwihi naYerusalema nawa chashikiliwu muBetefwaji haMpidi yaNyiolivi, Yesu watemesheli atumbanji ayedi,+ 2 nakuyileja nindi: “Yenu mumukala wudi mukamwihi, nawa mukuwana chimbuulu wakukasila hamu namwanindi. Muyikasununi nakuyileta kudi ami. 3 Neyi muntu ayileja mazu adi ejima, mwatela kumuleja nenu, ‘Mwanta nakuyikeña.’ Hohenohu wukushikena dakuyinka.”
4 Chumichi chamwekeni kulonda mazu ahosheleliwu mudi kaprofwetu ashikijewi, wahosheli nindi: 5 “Lejenu mwana kaZiyona wamumbanda nenu: ‘Tiyaña! Mwanta weyi nakwinza kudi eyi,+ mumesu awunda+ nawa nakandami hachimbuulu, eña, hamwana kachimbuulu, mwana kakanyama wasendaña yiteli.’”+
6 Dichi atumbanji ayili nawa elili mwejima mwayilejeliyi Yesu.+ 7 Aleteli chimbuulu nimwanindi, ashilihu yakuvwala yawu yahewulu nawa yena washakamini hamwana kachimbuulu.+ 8 Antu amavulu aalili yakuvwala yawu yahewulu mumukwakwa,+ amakwawu niwena adiña nakukotola nyitayi yanyitondu nakuyala mumukwakwa. 9 Kubombelahu, mazaza awantu adiña hambidi yindi ninowu amulondeleleña hanyima abidikileña nawu: “Tunakukulomba netu mwamwini Mwana kaDavidi!+ Wakiswilewa yowu muntu wenjilaña mwijina daYehova!*+ Tunakulomba netu mwamwini, eyi wekala mwiwulu mwamweni!”+
10 Kuhiñahu, cheñililiyi muYerusalema, mumusumba wejima mwadiña ipumba dawantu ahosheleña nawu: “Hinyi yeniwu?” 11 Awa mazaza awantu atwalekelihu kuhosha nawu: “Iwu hikaprofwetu Yesu,+ wakuNazareta yamuÑaliliya!”
12 Yesu weñilili mutembeli nawa wahañilimu antu ejima adiña nakulandisha nikulanda yuma mutembeli, wahinwini nimesa jawakakuhimpa mali niyitwamu yanowu alandishileña tupompa.*+ 13 Nawa wayilejeli nindi: “Chasonekewa nawu, ‘Itala dami akaditena nawu itala dakulombelamu,’+ ilaña enu munakudibalumuna diikali iyeñu dawatupondu.”+ 14 Amputamesu niakakubalakata niwena enjili kudi yena mutembeli nawa wayuukili.
15 Akulumpi jawatupristu niansoneki chamweniwu yuma yakuhayamisha yakoñeliyi niatwansi awamayala abidikileña mutembeli nawu, “Tunakukulomba netu mwamwini Mwana kaDavidi!”+ atiyili kutama+ 16 nawa amwihwili nawu: “Wunatiyi awa antu chinakuhoshawu?” Yesu wayakwili nindi: “Eña. Komana kanda mutañeñahu dehi awa mazu akwila nawu, ‘Wunakojeji mazu akushimeka afumeña mutunwa twanyana yanyanya ninyikeki’?”+ 17 Nawa chayishiyiliyi, wafumini mumusumba nakuya kuBetani nawa dikwakaaminiyi.+
18 Hafuntileñayi mumusumba nabudidi, watiyili nzala.+ 19 Wamweni mutondu wachikuyu wadiña kwakwihi nanjila nawa wayiliku, ilaña hawaniniku nyikaabuku, kwadiña hohu mafu,+ dichi walejeli owu mutondu nindi: “Bayi wakasoña cheñi nyikaabuku.”+ Nawa mutondu wachikuyu washikeneni dakuuma. 20 Atumbanji chamweniwu chumichi, ahayamini nakuhosha nawu: “Indi iwu mutondu wachikuyu nashikeni ñahi dakuuma?”+ 21 Yesu wayakwili nindi: “Inakuyileja chalala nami, neyi mukweti chikuhwelelu nawa mubula kujinoka, bayi neyi mukwila hohu chinneli naniwu mutondu wachikuyuku, ilaña hela muleja iyi mpidi nenu, ‘Fumaku aha wudinatili mukaluñalwiji,’ yikwila mwomwenomu.+ 22 Nawa yuma yejima yimukulomba, mukutambwila neyi mukweti chikuhwelelu.”+
23 Cheñililiyi mutembeli, akulumpi jawatupristu niakulumpi jawantu enjili kwadiñayi hadiña nakutañishayi nawa amwihwili nawu: “Yuma yejimiyi wayikoñaña nañovu janyi? Nawa hinyi wakwinkeli iyi ñovu?”+ 24 Yesu wayakwili nindi: “Ninami nawa nukuyihulaku chuma chimu. Neyi mukunleja, ninami nukuyileja kunafumishaña ñovu yinakoñaña nachu yumiyi: 25 Indi Yowanu wafumishili kudihi ñovu yakupapatisha? Wayifumishili mwiwulu tahindi kudi antu?” Ilaña atachikili kudihoshesha mulwawu nawu: “Neyi tuhoshi netu, ‘Mwiwulu,’ wukutwihula nindi, ‘Hanu dinu, muloñadi chimwabulilili kumukuhwelela?’+ 26 Cheñi neyi tuhoshi netu, ‘Wayifumishili kudi antu,’ izaza dawantu dikutuleka wanyi, muloña wejima wawu eluka nawu Yowanu hikaprofwetu.” 27 Dichi amwakwili Yesu nawu: “Tuneluki wanyi.” Niyena wayilejeli nindi: “Ninami nawa nukuyileja wanyi kunafumishaña ñovu yinakoñaña nachu yumiyi.
28 “Mukuhoshahu nenudi? Muntu wumu wadiña nawanyanindi ayedi. Chayiliyi kudi mwanindi wamukulumpi wamulejeli nindi, ‘Mwanami, yaku wakazati mwitempa danyivinyu dalelu.’ 29 Yena waakwili nindi, ‘Nukuya wanyi,’ ilaña kwashaliliyi, watiyili kutama nachahosheliyi, dichi wayili nakuzata. 30 Chayiliyi cheñi kudi mwanindi wakansi wamulejeli mwomumu. Yena waakwili nindi, ‘Nukuya Tata,’ ilaña hayili nakuzataku. 31 Hadi awa anyana ayedi, hinyi welili mwakeñeleñayi tata yindi?” Wena amwakwili nawu: “Wamukulumpi.” Yesu wayilejeli nindi: “Inakuyileja chalala nami, akakutambula nyisonku niayivumbi anatwaminiku dehi hambidi yenu muWanta waNzambi. 32 Muloña Yowanu wenjili kudi enu munjila yaloña, enu himwamukuhweleleliku. Ilaña akakutambula nyisonku niayivumbi amukuhweleleli,+ dichi hela chakwila mwamweni chumichi, himwahimpili yitoñojoka yenu kulonda mumukuhweleliku.
33 “Tiyenu chakutalilahu chikwawu: Kwadiña iyala wumu wadiña nampata yindi, wadiminimu itempa danyivinyu,+ washiliku ikoli nawa wapundilimu wukamwinu wavinyu, watuñili nikaposhi;+ nkumininaku wadishili mumakasa awakakudima nawa yena wayili kwituña dacheñi.+ 34 Chashikili chilaaka chanyikaabu, watemesheli anduñu jindi kudi akakudima kulonda akamutambwili nyikaabu yindi. 35 Ilaña akakudima akwatili anduñu jindi, wumu amweteli, mukwawu amujahili nawa mukwawu amwasili malola.+ 36 Watemesheli cheñi anduñu amakwawu amavulu kubadika akusambila, ilaña niwena ayilili mwomumu.+ 37 Nkumininaku, watemesheliku mwanindi, nakuhosha nindi, ‘Mwanami akumulemesha.’ 38 Akakudima chamweniwu mwana, ahosheli mulwawu nawu, ‘Iwu diyi nswana.+ Tumujahenu kulonda tutambuli wuswana windi!’ 39 Dichi amukwatili nakumunatila hanji yetempa danyivinyu nawa amujahili.+ 40 Dichi, neyi mwini itempa danyivinyu nenzi, chumanyi chakayilayi owu akakudima?” 41 Wena amwakwili nawu: “Chineli hiyantu atama, wakayijilumuna chatama nawa wakahana itempa dindi danyivinyu kudi akakudima acheñi akamwinkaña nyikaabu neyi yinahi dehi.”
42 Yesu wayihwili nindi: “Komana kanda mutañeñahu dehi muNsona nawu, ‘Ilola dadiwiliwu akakutuña, dinekali dehi ilola dalema damwiwombu dahewulu?*+ Komana kanda mutañeñahu dehi nawu ‘idi ilola dinafumi kudi Yehova nawa dakuhayamisha mumesu etuku’?+ 43 Dichinaleteshi niyileji nami, Wanta waNzambi akayitambulawu nawa akawuhana kumuza wasoñaña nyikaabu. 44 Cheñi, muntu wejima wakaholokela hanidi ilola, wakadikatisha chikupu.+ Nawa muntu wejima akaholokelawu kudi odu ilola, dikamuchika.”+
45 Akulumpi jawatupristu niaFwarisi chatiyiliwu yakutalilahu yindi, elukili nawu nakutena wena.+ 46 Hela chakwila akeñeleña kumukwata, atiyili woma wamazaza awantu, muloña awa antu elukili nawu hikaprofwetu.+
22 Cheñi Yesu wahosheli nawu nayakutalilahu, nindi: 2 “Wanta wamumawulu anateli kuwesekeja namwanta waloñesheli chawija chawulu+ wamwanindi weyala. 3 Dichi watemesheli anduñu jindi kulonda ayi nakuleja antu atambikiliyi nindi enzi kuchawija chawulu, ilaña hiyakeñeleña kwinzaku.+ 4 Cheñi Watemesheli anduñu amakwawu, wayilejeli nindi, ‘Yenu muleji antu ejima innatambiki nenu: “Tiyenu! Ami naloñeshi dehi yakuda, najahi yizamba yami yañombi niyimuna yanuna nawa yuma yejima yakuloñesha dehi. Inzenu kuchawija chawulu.”’ 5 Ilaña wena ashiliku maana wanyi, elili iwu aya kwiha dindi, mukwawu niyena kumudimu windi wakulanda nakulandulula;+ 6 Ilaña awa amakwawu chakwatiliwu owu anduñu jindi, ayikabishili nakuyijaha.
7 “Mwanta wazuwili nankashi nawa watemesheli mashidika indi kuya nakujaha owu antu ajahañeni nikuyochela musumba wawu.+ 8 Kuhiñahu walejeli anduñu jindi nindi, ‘Chawija chawulu anachiloñeshi dehi, ilaña antu inatambika hiyanateleliku.+ 9 Dichi, yenu munyikwakwa yinafumi mumusumba kulonda mutambiki muntu wejima wumukuwana enzi kuchawija chawulu.’+ 10 Owu anduñu ayili munyikwakwa kwesekeja nachayilejeliwu nawa apompesheli antu ejima awaniniwu, atama niamawahi; nawa kapeka kachidika chawulu kenzeli to-o nawantu enjili nakuda.*
11 “Mwanta cheñililiyi nakutala antu enjili, wamweni iyala wumu wabulili kuvwala chakuvwala chahawulu. 12 Dichi wamwihwili nindi, ‘Eyi mukwetu, wuneñili ñahi munu chakadi chakuvwala chahawulu?’ Yena wakañenyi kumwakula. 13 Kuhiñahu mwanta walejeli ambuñindi nindi, ‘Mukasenu kumakasa nikunyendu mumunatili hanji mumwidima. Mwenomu dimukudililañayi nikudisumona kumazewu.’
14 “Muloña anatambikiwu amavulu, ilaña anatondiwu antesha.”
15 Kuhiñahu aFwarisi ayili nakumushakamina hampuña kulonda amulawuli munhoshelu yindi.+ 16 Dichi atemesheli atumbanji twawu kudi yena hamu nawakakumulondela Herodi,+ nawa amwilili nawu: “Ntañishi, tweluka netu wahoshaña mwalala nikutañisha njila yaNzambi muchalala nawa hiwaakamaña muntu wudi wejimaku, muloña hiwatalaña antu kumesuku. 17 Wukuhoshahu neyidi? Tuleji, komana nshimbi yeteja* kuhana musonku kudi Kesari tahindi nehi?” 18 Ilaña Yesu chelukiliyi yitoñojoka yawu yatama, wayihwili nindi: “Munakuñesekeladi, enu anfwikiji? 19 Nlejenu iwayawaya damusonku.” Dichi wena amwinkeli denari.* 20 Yena wayihwili nindi: “Indi iwu mutu ninsona jidi aha, janyi?” 21 Wena amwakwili nawu: “JaKesari.” Yena wayilejeli nindi: “Yuma yaKesari, mwinkenu Kesari nawa yuma yaNzambi, mwinkenu Nzambi.”+ 22 Chatiyiliwu awa mazu, ahayamini, dichi amushiyili nakudiyila kwawu.
23 Hadina ifuku, aSadusi ahoshaña nawu hikwekala kusañukaku,+ enjili nawa amwihwili nawu:+ 24 “Ntañishi, Mosi wahosheli nindi: ‘Neyi iyala wudi wejima afwa chakadi kuvwala anyana, manakwindi watela kusumbula ñodindi nakumuvwalilamu manakwindi anyana.’+ 25 Dichi twadiña nawamayala 7 evumu dimu. Watachi wasumbwili ilaña wafwili chakadi kuvwalahu mwana, dichi wamushilili manakwindi ñodindi. 26 Chuma chochimu chamwekeni nikudi wamuchiyedi niwamuchisatu ndo-o nikudi ejima 7. 27 Nkumininaku, owu mumbanda niyena wafwili. 28 Hanu dinu hakusañuka, hadi awa 7, wakekala ñodanyi? Muloña wejima wawu amusumbwilihu.”
29 Yesu wayakwili nindi: “Enu dinu mwajimbelamu, muloña himweluka Nsona hela ñovu jaNzambiku;+ 30 muloña hakusañuka amayala hiyakasumbulañaku nawa ambanda niwena hiyakasumbukañaku, ilaña akekala neyi chekalawu añelu mwiwulu.+ 31 Kutalisha hakusañuka kwawafu, komana kanda mutañeñahu dehi mazu ahosheliyi Nzambi kudi enu, nindi: 32 ‘Yami Nzambi yaAbarahama, Nzambi yaIsaka nawa Nzambi yaYakoba’?+ Yena hiNzambi yawantu amomi, bayi afuku.”+ 33 Mazaza awantu chiyatiyili awa mazu, ahayamini chikupu nantañishilu yindi.+
34 AFwarisi chatiyiliwu nawu Yesu nayimweneshi dehi aSadusi, wejima wawu enjili hamu kwadiñayi. 35 Dichi wumu hakachi kawu welukili Nshimbi chikupu, wamwesekeli kuhitila mukumwihula nindi: 36 “Ntañishi, lushimbinyi lwabadika chikupu haNshimbi jejima?”+ 37 Yena wamwakwili nindi: “‘Watela kukeña Yehova* Nzambi yeyi namuchima weyi wejima, nawumi* weyi wejima ninayitoñojoka yeyi yejima.’+ 38 Ilu dilu lushimbi lwabadika chikupu nawa lwakusambila. 39 Lushimbi lwamuchiyedi ludi neyi ilu, lwakwila nawu: ‘Watela kukeña mukwenu neyi chiwadikeña eyi aweni.’+ 40 Haniji nshimbi jiyedi dihashindamena Nshimbi jejima nimazu awaTuprofwetu.”+
41 Henohu aFwarisi kanda apalañani, Yesu wayihwili nindi:+ 42 “Mukuhoshahu nenudi hadi Kristu? Himwana kanyi?” Wena amwakwili nawu: “Himwana kaDavidi.”+ 43 Dichi wayihwili nindi: “Hanu dinu, Davidi hamuloña wakumwonena naspiritu yajila,+ muloñadi chamutenenañayi nindi Mwanta, nakuhosha nindi, 44 ‘Yehova* wamulejeli Mwanta wami nindi: “Shakamaku kuchikasa chami chachidiilu sampu nashi ayilumbu jeyi mwishina danyendu yeyi”’?+ 45 Dichi, neyi Davidi wamutenaña nindi Mwanta, hanu dinu, wekala ñahi mwanindi?”+ 46 Kwosi niwumu watwesheli kumwakulaku, nawa kufuma hadina ifuku, kwosi niwumu wesekeli kumwihulahu cheñi lwihuku.
23 Kuhiñahu Yesu walejeli mazaza awantu niatumbanji twindi nindi: 2 “Ansoneki niaFwarisi anadishi awenawu hachifulu chaMosi. 3 Dichi, yuma yejima yikuyilejawu, ovwahilenuña, ilaña bayi mwileña neyi chelañawu wenaku, muloña ahoshaña, ilaña hiyelaña mwahoshañawuku.+ 4 Akasaña yiteli yalema nakuyitwikayu antu hamafwiji,+ ilaña wena hiyakeñaña nikuyiswija oyu yiteli namunu wawuku.+ 5 Nyidimu yejima yazatañawu, ayizataña kulonda antu ayimoneña,+ muloña atoheshaña tuyikasha twansona twavwalañawu twakudikiña nachu+ nawa aleheshaña nzombu* jakuyakuvwala yawu.+ 6 Akeña kushakama heluña dalema hakuda yakuda yamelela nawa akeña kushakama hayitwamu yakumbidi* mumasinagogi+ 7 nikuyimusha muyisankanu nikuyitena nawu Rabi.* 8 Ilaña enu, bayi ayitena nawu Rabiku, muloña Ntañishi yenu wumu hohu+ nawa wejima wenu mudi amana kwamuntu. 9 Cheñi nawa, bayi mutena muntu wudi wejima hanu hamaseki nenu tata yenuku, muloña Tata yenu+ wumu hohu, Yowu wekala mwiwulu. 10 Nawa bayi ayitena nawu anlomboliku, muloña Nlomboli yenu wumu hohu, yowu Kristu. 11 Ilaña, wabadika hakachi kenu watela kwikala mukakuyikalakela.+ 12 Muntu wejima waditoheshaña, akamuzozesha,+ nawa muntu wejima wadizozaña, akamutohesha.+
13 “Oyihuñu yimwakamona enu ansoneki niaFwarisi, anfwikiji! muloña mwakiyaña kuyiisu yaWanta wamwiwulu kulonda antu abuli kwiñilamu; muloña enu aweni himweñilañamuku nawa antu anakukeña kwiñilamu, himwayitejaña kwiñilamuku.+ 14* ——
15 “Oyihuñu yimwakamona enu ansoneki niaFwarisi, anfwikiji!+ muloña mwayaña kumaluña akwakulehi kulonda mubalumuni muntu wumu ekali kaYudeya nawa neyi nekali dehi kaYudeya, mwamukojejaña kwikala watama nankashi neyi enu kulonda ekali watelela kuya muGehena.*
16 “Oyihuñu yimwakamona enu anlomboli amputamesu,+ mwahoshaña nenu, ‘Neyi muntu asanyika nakutena tembeli, chamukunkulwayi; ilaña neyi muntu asanyika nakutena wuru yamutembeli, owu muntu watela kwila munasanyikiyi.’+ 17 Enu ayisupi nawa amputamesu! Komana chuma chimu chidihi chabadika, wuru tahindi tembeli yinaleteshi wuru yiikali yajila? 18 Kubombelahu, mwahoshaña cheñi nenu, ‘Neyi muntu asanyika nakutena kameña, chamukunkulwayi hohu, ilaña neyi muntu asanyika nakutena chawaana chidi hakameña, owu muntu watela kwila munasanyikiyi.’ 19 Enu amputamesu! Komana chuma chimu chidihi chabadika, chawaana tahindi kameña kaleteshaña chawaana chiikali chajila? 20 Dichi, muntu wejima wukusanyika nakutena kameña, dikwila nawu nasanyikili kumu niyuma yejima yidihu; 21 nawa muntu wejima wukusanyika nakutena tembeli, nasanyiki nakutena tembeli niWashakamamu;+ 22 cheñi muntu wejima wukusanyika nakutena mwiwulu, dikwila nawu nasanyikili kumu niitanda daNzambi niWashakamahu.
23 “Oyihuñu yimwakamona enu ansoneki niaFwarisi, anfwikiji! muloña mwahanaña yamwikumi yalweñi,* museki* nikasakwa,*+ ilaña mwadiwulaña yuma yalema yamuNshimbi, dikwila nawu, wuñanji,+ luwi+ nikashinshi. Yumiyi mwateleleli kuyila, ilaña bayi kudiwula oyu yuma yikwawuku.*+ 24 Enu anlomboli amputamesu,+ mwakelulaña mbwibu,+ ilaña ngameli mwamuminyaña!+
25 “Oyihuñu yimwakamona enu ansoneki niaFwarisi, anfwikiji! muloña mwatookeshaña hanji yakaapu* nicheña,+ ilaña mukachi mwenzala ntuuya*+ nikubula kudiyuula.+ 26 Eyi kaFwarisi mputamesu, sambilaku kutookesha mukachi kakaapu* nicheña, kulonda hanji nihena hatooki.
27 “Oyihuñu yimwakamona enu ansoneki niaFwarisi, anfwikiji!+ muloña mudi neyi majamu akushiñwila nampemba,+ amwekanaña chiwahi hanji ilaña mukachi mwenzala mafwaha awafu niyuma yeñi-nayeñi yazonda. 28 Munjila yoyimu, hanji mwamwekanaña kuloña kudi antu, ilaña mukachi mwenzala wunfwikiji nikukoña yuma yatama.+
29 “Oyihuñu yimwakamona enu ansoneki niaFwarisi, anfwikiji!+ muloña mwatuñaña majamu awatuprofwetu nikuwahisha majamu* awantu aloña,+ 30 nawa mwahoshaña nenu, ‘Neyi twadiñaku mumafuku awankakulula jetu, hitwadi kupwekesha nawu mashi awatuprofwetuku.’ 31 Dichi, munakudikonkolola enu aweni nenu mudi anyana kawantu ajahili atuprofwetu.+ 32 Dichi, manishenu nyidimu yejima yatachikiliwu ankakulula jenu.
33 “Enu atupela, anyana katubandayuula,+ mwakatemuka ñahi kusompesha kwamuGehena?*+ 34 Hamuloña wachumichi, inakuyitemeshela atuprofwetu,+ akamaana niantañishi.+ Hakachi kawu, amakwawu mwakayijaha,+ amakwawu nawa mwakayijahila hanyitondu, amakwawu niwena mwakayivupolela+ mumasinagogi enu, amakwawu nawa mwakayikabishila+ mumusumba nimusumba, 35 kulonda mashi ejima awantu aloña imwapwekesheli hamaseki ekali hadi enu, kutachika namashi amuntu waloña Abeli+ kushika nikumashi aZekariya mwana kaBarakiya imwajahilili hakachi kamwiluña dajila nakameña.+ 36 Inakuyileja chalala nami, yuma yejimiyi yakamwekena idi ikiñu.
37 “Yerusalema, Yerusalema, mukakujaha atuprofwetu nawa mukakwasa malola antu anamutemesheliwu!+ Owu mapampa kuvula inakeñeleña kukuñwija anyaneyi hamu neyi chakuñwijañayi chaadi anyanindi mumpuula jindi! Ilaña enu himwakeñeleñaku.+ 38 Talenu! Itala denu anayishilidu.*+ 39 Inakuyileja nami, himwamba kammonahu cheñiku, sampu nichimwakahosha nenu, ‘Wakiswilewa yowu muntu wenjilaña mwijina daYehova!’”*+
24 Dichi Yesu chafumineñayi hatembeli, atumbanji twindi enjili kwadiñayi kulonda amuleji matala ahatembeli. 2 Yena wayilejeli nindi: “Komana munakuyimona wanyi yuma yejimiyi? Inakuyileja chalala nami, awa malola adi hanu, hosi ilola nidimu dakashala hewulu delola dikwawu dakabula kwalumunawuku.”+
3 Chashakaminiyi haMpidi yaNyiolivi, atumbanji enjili nakumuwana kwakankawawu nawa amwihwili nawu: “Tuleji, mpinjinyi yakamwekana yumiyi, nawa chinjikijilwinyi chikamwekesha kwikalahu kweyi*+ nikukuma kwanshakaminu yamakonu?”*+
4 Hakuyakula, Yesu wayilejeli nindi: “Babalenu kulonda abuli kuyiluwañesha kudi muntu wudi wejima,+ 5 muloña antu amavulu akenjila mwijina dami, nakuhosha nawu, ‘Yami Kristu,’ nawa akaluwañesha amavulu.+ 6 Mwakatiya majita ninsañu yamajita. Bayi mwakatiya womaku, muloña yumiyi yatela kumwekana henohu kukuma kanda kwinzi.+
7 “Muloña muza wakanyamuka nakuzuña namuza wukwawu, wanta niwena wakanyamuka nakuzuña nawanta wukwawu,+ nawa kwakekala nyitentanshi nikukeha kwayakuda+ mumaluña ashiyashana.+ 8 Yuma yejimiyi yakekala dikutachika kwayihuñu.*
9 “Kuhiñahu, antu akayikabisha+ enu nikuyijaha+ nawa akayihela kudi nyuza yejima kukoola ijina dami.+ 10 Cheñi, antu amavulu akahukana nawa akadifukejelaña nikudihela wumu namukwawu. 11 Kwakenza atuprofwetu akutwamba amavulu nawa akaluwañesha antu amavulu,+ 12 nawa chineli kutama kukasweja, kukeña kwawantu amavulu kwakakeha. 13 Ilaña muntu wakomika* kushika nikunsa, diyi akamwinawu.+ 14 Niniyi nsañu yayiwahi yaWanta akayishimwina mwahita iseki dejima mwashakamawu antu kulonda yakekali wunsahu kunyuza yejima,+ kuhiñahu dinu kukuma kwakenzi.
15 “Dichi, chimwakamona chuma chawuzondu chakojejaña kujilumuka, neyi chahosheliyi kaprofwetu Danyeli, chinemani mwiluña dajila+ (muntu wunakutaña watela kuzatisha kashinshi), 16 owu akekala muYudeya akatachiki kutemukila kumapidi.+ 17 Muntu wakekala hewulu detala, bayi akasuluka nakusenda yuma yidi mwitala dindiku, 18 nawa muntu wakekala mwiha, bayi akafunta nakusenda chakuvwala chindi chahewuluku. 19 Oyihuñu yakamonawu ambanda akekala namavumu niakamwishaña anyana munowu mafuku! 20 Lombenuña kulonda mukabuli kutemuka mumpinji yachishika hela hefuku daSabata; 21 muloña hanoyu mpinji kwakekala lukadi lwasweja+ lwakwila kanda lwikaleñaku dehi kufuma hatachikiliyi Nzambi kuleña yuma kushika nikulelu nawa hilwamba kekalaku cheñiku.+ 22 Kafwampi, neyi owu mafuku kuyihihisha nehi, kwosi muntu niwumu wakapulukaku; ilaña akayihihisha owu mafuku muloña wawantu atondewa.+
23 “Cheñi, neyi muntu ayileja nindi, ‘Talenu! Kristu iwu,’+ hela nindi, ‘Ona hana!’ bayi mwakakuhweleliku.+ 24 Muloña kwakenza aKristu akutwamba niatuprofwetu akutwamba+ nawa akakoña yinjikijilu yamaneni niyuma yakuhayamisha yakuluwañesha nachu,+ hadaha kuluwañeshela kumu niatondewa. 25 Tiyenu! Nayisoñamishili chadimu. 26 Dichi, neyi antu ayileja nawu, ‘Tiyenu! Wudi mwisaña,’ bayi mwakaya kwokuku; nawa neyi ayileja cheñi nawu, ‘Tiyenu! Wudi mutupeka twamukachi,’ bayi mwakakuhwelelaku.+ 27 Neyi chakenaña nzaji kufuma kumusela nakutoñekela kumujika, dichakekala nimpinji yakwikalahu* kwaMwana kamuntu.+ 28 Kwejima kudi chibimbi, kwenoku dikukuhwila ambuulu.*+
29 “Lukadi lwamafuku owu chilwakamana, itena dakeyila bwi-i,+ kakweji kakatoñeka wanyi, tutumbwa twakaholoka kufuma mwiwulu nawa yuma yamumawulu yasweja ñovu yakakanka.+ 30 Kuhiñahu, chinjikijilu chaMwana kamuntu chakamwekana mwiwulu, nyichidi yejima yekala hanu hamaseki yakadineña nankashi+ nawa yakamona Mwana kamuntu+ nakwinza hamavu amwiwulu nañovu nikulema kwasweja.+ 31 Nawa wakatemesha añelu jindi nampuña yasweja kuvuma nawa wena akapompesha hamu indi atondewa kufuma kumpepela jiwana, kufumisha kunsa yamawulu yimu ndo-o nikunsa yamawulu yikwawu.+
32 “Talenu ichi chakutalilahu chamutondu wachikuyu: Neyi tunyitayi tutachika kumena nimafu atachika kusapuka, mwelukaña nenu mayinza adi kwakwihi.+ 33 Munjila yoyimu, chimwakamona yuma yejimiyi, mwakeluki nenu wudi dehi hayiisu.+ 34 Inakuyileja chalala nami, idi ikiñu dikahita wanyi, sampu yuma yejimiyi yinamwekani. 35 Iwulu niiseki jakahita, ilaña mazu ami hiyamba kahitaku.+
36 “Kutalisha hanodu ifuku niora, hikudi muntu niwumu welukaku,+ chili añelu amumawulu hela Mwana, chiña Tata hohu.+ 37 Neyi chadiña mafuku aNowa,+ dichakekala nikwikalahu* kwaMwana kamuntu.+ 38 Neyi chichadiña munowu mafuku henohu Dibaji kanda dinzi, adiileña nikunwa, amayala asumbwileña, ambanda ayisumbwishileña kushika niifuku deñililiyi Nowa muwatu,+ 39 wena ashiliku maana wanyi sampu nichenjili Dibaji nakuyikumpula wejima wawu,+ dichakekala nimpinji yakwikalahu kwaMwana kamuntu. 40 Amayala ayedi akekala mwiha; wumu akamusenda nawa mukwawu akamushiya. 41 Ambanda ayedi akahalaña helola dakuhalila; wumu akamusenda nawa mukwawu akamushiya.+ 42 Dichi tonenuña, muloña enu himuneluki ifuku dakenzayi Mwanta wenuku.+
43 “Hela chochu, ilukenu chumichi: Neyi mwini itala welukili chilu chikwinzayi* ikombi,+ mutenowu wadi kutwalekahu nakutona nawa hadi kumwiteja kulokola nakwiñila mwitala dindiku.+ 44 Dichi hamuloña wachumichi, ninenu nawa diloñeshelenu chadimu,+ muloña Mwana kamuntu wakenza himwakabula kumukuhwelela nenu nakwinza.
45 “Indi nduñu wamaana nikashinshi* atondawu kudi nkaaka yindi kumuhembela amwitala dindi nikuyinka yakuda yawu hampinji yatelela, hinyi?+ 46 Wudi namuzañalu yowu nduñu akawanawu kudi nkaaka yindi nakwila mwenimu!+ 47 Chalala, inakuyileja nami, wakamutonda kumuhembela yuma yindi yejima.
48 “Ilaña neyi owu nduñu watama wakadihosheshaña mumuchima windi nindi, ‘Nkaaka yami nashimbuli,’+ 49 nawa atachika kweta akwawu anduñu nikuda nikunwa nawakakusheta, 50 nkaaka yanowu nduñu wakenza hefuku dinabuli kukuhwelelayi niora yinabuli kwilukayi,+ 51 nawa wakamubabesha nankashi nakumusha mwiluña dimu nawanfwikiji. Mwenomu dimwakadililañayi nikudisumona kumazewu.+
25 “Wanta wamwiwulu anateli kuwesekeja nawajiki* 10 asendeli manoñu awu+ nawa ayili nakukinkilila kalemba.+ 2 Atanu adiña ayisupi nawa atanu adiña ababala.*+ 3 Ayisupi asendeli manoñu awu ilaña hiyasendelihu manji amakwawuku, 4 hakwila ana ababala asendeli manoñu awu nimanji amakwawu munyilondu yawu. 5 Chelili kalemba nalabi kwinza, atachikili kunoñoka nawa alezumukilili mutulu. 6 Hakachi kawufuku, atiyili antu anakubidika nawu: ‘Kalemba nashiki! Yenu mukamukinkilili!’ 7 Dichi ana ajiki* ejima ahindukili nawa aloñesheli manoñu awu.+ 8 Ayisupi alejeli ana ababala nawu, ‘Twinkenuhu manji, muloña manoñu etu keña ajimi.’ 9 Ana ababala aakwili nawu: ‘Hadaha hitukuwanina wejima wetuku. Ilaña yenu kudi ana alandishaña kulonda mulandi manji enu.’ 10 Chayileñawu nakulanda manji, kalemba wenjili. Ajiki* adiloñesheli ayili nindi kuchawija chawulu+ nawa akiyili kuchiisu. 11 Chimwahitili mpinji, ajiki* ashalilihu niwena enjili, nakubidika nawu, ‘Kalemba, Kalemba, twenzunwiniku!’+ 12 Hakuyakula wayilejeli nindi, ‘Inakuyileja chalala, nayiluki wanyi.’
13 “Dichi tonenuña,+ muloña himweluka ifuku hela mpinjiku.+
14 “Muloña chidi hohu neyi muntu wunakukeña kuya kwituña dacheñi, hakutambika anduñu jindi nakuyishila yuma yindi.+ 15 Wumu wamwinkeli ntalenta* jitanu, mukwawu jiyedi, mukwawu niyena yimu, wayinkeli wejima wawu kwesekeja nahakuminini ñovu jawu, kufumahu wayili kwituña dacheñi. 16 Hohenohu, watambwili ntalenta jitanu wayili nakuselujola nawa wawanininihu jikwawu jitanu. 17 Nawa, watambwili ntalenta jiyedi niyena wawanininihu jikwawu jiyedi. 18 Ilaña nduñu watambwili ntalenta yimu wayili nakupunda heseki nawa waswekelihu mali* ankaaka yindi.
19 “Chelili munahiti dehi mafuku amavulu, nkaaka yanowu anduñu wafuntili kulonda atali chinazatishiwu mali indi.+ 20 Dichi watambwili ntalenta jitanu wenjili nawa waletelelihu ntalenta jikwawu jitanu, nakuhosha nindi, ‘Nkaaka, wanyinkeli ntalenta jitanu; talaña, nawaninihu cheñi ntalenta jitanu.’+ 21 Nkaaka yindi wamulejeli nindi: ‘Wuzataña, eyi nduñu wamuwahi nawa washinshika! Wunashinshiki muyuma yantesha. Dichi inakukwinka mudimu wakuhemba yuma yayivulu.+ Zañalelaku hamu nankaaka yeyi.’+ 22 Kuhiñahu, watambwili ntalenta jiyedi wenjili nawa wahosheli nindi, ‘Nkaaka, wanyinkeli ntalenta jiyedi; talaña, nawaninihu cheñi ntalenta jiyedi.’+ 23 Nkaaka yindi wamulejeli nindi: ‘Wuzataña, eyi nduñu wamuwahi nawa washinshika! Wunashinshiki muyuma yantesha. Dichi inakukwinka mudimu wakuhemba yuma yayivulu. Zañalelaku hamu nankaaka yeyi.’
24 “Nkumininaku, nduñu watambwili ntalenta yimu wenjili nawa wahosheli nindi: ‘Nkaaka, nelukili nami wudi muntu wakalisha, wamunaña hiwabulili kukuwa nawa wakuñulaña hiwabulili kupepela.+ 25 Dichi natiyili woma nawa nayili nakusweka ntalenta yeyi hamaseki. Tambulaku ntalenta yeyi iyi.’ 26 Nkaaka yindi wamulejeli nindi: ‘Eyi nduñu watama nawa wakatala, netu welukili neyi ami namunaña hinabulili kukuwa nawa nakuñulaña hinabulili kupepela? 27 Komana chiña washili mali* ami mubanki* nawa chinadi kwinza, adi kunshilahu mali amakwawu.
28 “‘Dichi mutambulenu ntalenta yikwetiyi kulonda mwinki ona wukweti ntalenta 10.+ 29 Muloña muntu wejima wukweti, akamwinkelahu jikwawu nawa wukekala najajivulu. Ilaña muntu wunabuli, nichikwetiyi akamutambulachu.+ 30 Nawa owu nduñu wamukunkulwayi munatilenu hanji mumwidima. Mwenomu dimukudililañayi nikudisumona kumazewu.’
31 “Neyi Mwana kamuntu+ nenzi mukulema kwindi hamu nawañelu ejima,+ wakashakama hetanda dindi dakulema. 32 Akanyuza yejima akayipompesha kumesu indi nawa wakaambula antu neyi chaambulañayi kabiña nyikoku nampembi. 33 Nawa wakayisha anyikoku+ kuchikasa chindi chachidiilu, ilaña ampembi kuchikasa chindi chachimunswa.+
34 “Kuhiñahu, Mwanta wakaleja adi kuchikasa chindi chachidiilu nindi: ‘Twayenu, enu anakiswiliwu kudi Tata yami, swanenu Wanta wayiloñesheleliwu kufuma haaliliwu chikuku chakaayi. 35 Muloña chinafwili nzala, mwanyinkeli yakuda; chinatiyili mpwila, mwanyinkeli menji. Hinadiña mwenyi, mwantambwilili nachisambu;+ 36 nadiña nawuvu* nawa mwanvwikili.+ Nakatili nawa mwanhembeli. Nadiña mukaleya nawa mwanhempwili.’+ 37 Dichi antu aloña akamwihula nawu: ‘Mwanta, mpinjinyi yiwafwili nzala, etu tukwinka yakuda, hela yiwatiyili mpwila, etu tukwinka menji?+ 38 Mpinjinyi yiwadiña mwenyi, etu tukutambwila nachisambu, hela hiwadiña nawuvu, etu tukuvwika? 39 Mpinjinyi yitwakumweni wakata hela wudi mukaleya, etu tukuhempula?’ 40 Mwanta wakayakula nindi, ‘Inakuyileja chalala nami, yuma yejima yimwakoñeleli wumu hakachi kanawa anakwami akehelamu, mwankoñeleli ami.’+
41 “Kuhiñahu wakaleja adi kuchikasa chindi chachimunswa nindi: ‘Fumenu kudi ami,+ enu anashiñiwu, yenu mukesi kahaya nyaaka+ kanaloñesheliwu Diyabolu niañelu jindi.+ 42 Chinafwili nzala, enu himwanyinkeli yakudaku; nawa chinatiyili mpwila, enu himwanyinkeli menjiku. 43 Chinadiña mwenyi, enu himwantambwilili nachisambuku; nadiña nawuvu, enu himwanvwikiliku; nakatili nawa nadiña mukaleya, enu himwanhembeliku.’ 44 Dichi niwena akamwihula nawu: ‘Mwanta, mpinjinyi yiwafwili nzala, hela yiwatiyili mpwila, hela yiwadiña mwenyi, hela yiwadiña nawuvu, hela yiwakatili, hela yiwadiña mukaleya etu kukukalakela nehi?’ 45 Dichi yena wakayakula nindi, ‘Inakuyileja chalala nami, yuma yejima yimwabulili kukoñela wumu hakachi kanawa akehelamu, himwankoñeleli amiku.’+ 46 Awa akayijilumuna* haya nyaaka,+ ilaña aloña akekala nawumi wahaya nyaaka.”+
26 Chelili Yesu namanishi dehi kuhosha yuma yejimiyi, wayilejeli atumbanji twindi nindi: 2 “Neyi chimuneluki, kunashali dehi mafuku ayedi hakwila nawu kwiikali Chipandakenu+ nawa Mwana kamuntu akumuhana kulonda amujahili hamutondu.”+
3 Kuhiñahu, akulumpi jawatupristu niakulumpi jawantu apompeli mulubanza lwetala dakapristu muneni, wejina daKayafwasi,+ 4 nawa amushakaminini Yesu hampuña+ kulonda amukwati* kuhitila mukumutwambila hakwila amujahi. 5 Hela chochu, ahosheleña nawu: “Bayi tumukwatila hachawijaku, kulonda habuli kwikala ipumba hakachi kawantu.”
6 Hadiñayi Yesu muBetani mwitala daShimona mukambumba,+ 7 kudi yena kwenjili mumbanda wasendeli ibotolu daalabasita* mwadiña manji evumba dadiwahi nawa awuseya, dichi watachikili kumuhuñunwina Yesu manji kumutu iku nashakami nakuda.* 8 Atumbanji chamweniwu chumichi, azuwili nakuhosha nawu: “Ilu hilukisa! 9 Muloña awa manji adi kuyilandisha namali amavulu nakuyinka atuzweñi mali.” 10 Yesu chachitiyiliyi, wayilili nindi: “Munakumukabishiladi iwu mumbanda? Nankoñeli chuma chachiwahi. 11 Muloña enu mwekalaña nawatuzweñi mpinji yejima,+ ilaña ami hinakekalaña nenu mpinji yejimaku.+ 12 Chinanhuñunwiniyi awa manji evumba dadiwahi hamujimba wami, neli mwenimu kulonda anloñesheli chadimu chakunjiika.+ 13 Inakuyileja chalala nami, kwejima kwakashimwinawu iyi nsañu yayiwahi mwahita kaayi kejima, nichuma chinakoñiyi iwu mumbanda akachihoshañahu hakumwanuka.”+
14 Wumu hakachi kawapostolu 12, atenañawu nawu Yudasi Isakaroti,+ wayili kudi akulumpi jawatupristu+ 15 nawa wayihwili nindi: “Chumanyi chimukunyinka hakwila niyifukejeliyi?”+ Wena amulejeli nawu tukukwinka yikunku yasiliva 30.+ 16 Dichi kufuma hanoyu mpinji, watachikili kukeñakeña mpinji yayiwahi yakumufukejelamu.
17 Hefuku datachi daChawija chaMankendi Akadi Iluñi,+ atumbanji enjili kudi Yesu nakumwihula nawu: “Kudihi kuwunakukeña tukuloñesheli kulonda wudiiliku Chipandakenu?”+ 18 Wayilejeli nindi: “Yenu mumusumba kudi kanaña nawa mumuleji nenu, ‘Ntañishi nahoshi nindi: “Mpinji yakufwa kwami yinaswini dehi kwakwihi; nukudiila Chipandakenu nawatumbanji twami mwitala deyi.”’” 19 Dichi atumbanji elili mwayilejeliwu kudi Yesu nawa aloñesheli jaChipandakenu.
20 Chikwelili melela,+ washakamini kaheña kumesa hamu nawatumbanji twindi 12.+ 21 Hadiileñawu, wahosheli nindi: “Inakuyileja chalala nami, wumu hakachi kenu wukunfukejela.”+ 22 Chatiyiliwu awa mazu, aneñeli nankashi, nawa wejima wawu atachikili kumwila nawu: “Mwanta, yami tahindi?” 23 Yena wayakwili nindi: “Yowu watantaña nanami mucheña diyi wukunfukejela.+ 24 Chalala, Mwana kamuntu nakuya neyi chasonekawu hadi yena, ilaña oyihuñu yikumonayi+ owu wukumufukejela Mwana kamuntu!+ Chadi kuwaha neyi owu muntu havwalikiliku.”+ 25 Yudasi, wayileña nakumufukejela, waakwili nindi: “Rabi, yami wanyi, tahindi?” Yesu wamwakwili nindi: “Eyi aweni wunadihosheli.”
26 Chadiileñawu, Yesu wanoneli dinkendi nawa chamanishiliyi kulomba, wadihumwini+ nakuyinka atumbanji, wahosheli nindi: “Tambulenu, denu. Dinakwimenaku mujimba wami.”+ 27 Chanoneliyi kaapu,* walombeli nakusakilila, nawa wayinkeli nakuyila nindi: “Nwenumu wejima wenu,+ 28 muloña aka kaapu* kanakwimenaku ‘mashi ami+ achitiyañenu,’+ akupweka kukoola antu amavulu+ kulonda ayanakeni nshidi.+ 29 Ilaña inakuyileja nami: Hinamba kanwa cheñi vinyu yamuchidiwuku, sampu niifuku dinakanwa nenu vinyu yayiha muWanta waTata yami.”+ 30 Nkumininaku, chamanishiliwu kwimba tumina twakushimeka,* ayili kuMpidi yaNyiolivi.+
31 Kuhiñahu, Yesu wayilejeli nindi: “Wejima wenu mukunshiya* wunu wufuku muloña wachuma chikummwekena, muloña chasonekewa nawu: ‘Nakatapa kabiña, nawa mukanka wanyikoku wakapalañana.’+ 32 Ilaña neyi anansañuli dehi, nakayañahu dehi kuÑaliliya.”+ 33 Dichi Petulu wamwakwili nindi: “Hela neyi ejima akukushiya muloña wachuma chikukumwekena, ami nukukushiya wanyi!”*+ 34 Yesu wamulejeli nindi: “Inakukuleja chalala nami, wunu wufuku henohu ikombu kanda eteli, wukunkaana kasatu.”+ 35 Petulu wamwilili nindi: “Hela chakwila tuhu kufwa hamu naneyi, ami nukukukaana wanyi.”+ Atumbanji ejima niwena ahosheli mwomumu.
36 Kuhiñahu Yesu wayili hamu nawatumbanji kwiluña datenañawu nawu Ñesemani,+ nawa wayilejeli nindi: “Shakamenu hanu, ami nayi kuna nakulomba.”+ 37 Nawa chasendeliyi Petulu nianyana kaZebedewu awamayala ayedi, waneñeli nikutiya kumuchima kutama nankashi.+ 38 Kuhiñahu, wayilejeli nindi: “Naneñi nankashi, inakukeña nikufwa. Shalenu hanu nawa tonenuña hamu nanami.”+ 39 Dichi chendeliku hambidi chanti, wadibukili chamesu heseki nakulomba nindi:+ “Tata, neyi chinatwesheki, itejaku aka kaapu*+ kanhiti. Ilaña, bayi neyi chinnakukeña amiku, chiña chiwunakukeña eyi.”+
40 Chafuntiliyi kudi atumbanji twindi wayiwanini adi mutulu, dichi wamwilili Petulu nindi: “Kwila wutonena hamu nanami hadi ora yimu nehi?+ 41 Dichi tonenuña+ nawa lombenuña+ kulonda mubuli kwiñila mukweseka.+ Chalala spiritu yinakukeña,* ilaña mujimba wunazeyi.”+ 42 Wayili cheñi kamuchiyedi nakulomba nindi: “Tata, neyi hichikutwesheka aka kaapu* kunhitaku, ilaña chiña nikinwi hohu, itejaku nkeñelu yeyi yizatiki.”+ 43 Wenjili cheñi nawa wayiwanini anakaami, muloña mesu awu alemeni natulu. 44 Dichi wayishiyili cheñi, wayili nakulomba kamuchisatu nakuhosha yuma yoyimu. 45 Wafuntili cheñi kudi atumbanji nakuyila nindi: “Munakukaama nikunooka hampinji yamuchidiwu! Talenu! Ora yakumufukejela Mwana kamuntu nikumuhana mumakasa awakanshidi yinashiki dehi kwakwihi. 46 Nyamukenu, tuyenu. Talenu! Mukakunfukejela nashiki dehi kwakwihi.” 47 Iku wuchidi kuhosha, kutala! Yudasi, wumu hadi apostolu 12, hakwinza hamu nezaza deneni dawantu datemesheliwu kudi akulumpi jawatupristu niakulumpi jawantu,+ iku anasendi mpoku jatubali nitubama.
48 Mukakumufukejela wadiña wayileja dehi owu antu chinjikijilu nindi: “Yowu muntu inukufufwa, diyi; mumukwati.” 49 Dichi wayili kwadiñayi Yesu nakumwila nindi, “Kolaku, Rabi!” nawa wamufufwili. 50 Ilaña Yesu wamwihwili nindi: “Eyi mukwetu, wunenzi nakwiladi kunu?”+ Kuhiñahu, owu antu amukwatili Yesu nawa amukasili. 51 Ilaña wumu hakachi kanowu adiña naYesu, waholeli mpoku yindi yakabali nakutapa nduñu yakapristu muneni nakumuketula itu dindi.+ 52 Kuhiñahu Yesu wamulejeli nindi: “Funtishaku mpoku yeyi yakabali muchindalu chayu,+ muloña antu ejima azatishaña mpoku yakabali akafwa kumpoku yakabali.+ 53 Indi kwiji wunakutoñojoka neyi nukukañanya kulomba kudi Tata yami kulonda antemesheli makombakaji awañelu* yoyinu mpinji?+ 54 Ilaña neyi nilomba, Nsona yahosha nawu iyi yuma yatela kumwekana, yakashikijewa ñahi?” 55 Hayoyenoyu mpinji, Yesu walejeli mazaza awantu nindi: “Munenzi nampoku jatubali nitubama nakunkwata neyi kwiji munakukwata kapondu, tahindi? Hefuku-hefuku, nashakamaña mutembeli nakutañisha,+ himwankasiliku.+ 56 Ilaña yuma yejimiyi yinamwekani kulonda yuma* yasonekeliwu atuprofwetu yishikijewi.”+ Hohenohu atumbanji ejima amutemukili.+
57 Ana amukwatili Yesu amutwalili kudi kapristu muneni Kayafwasi,+ kwapompeli ansoneki niakulumpi.+ 58 Ilaña Petulu watwalekelihu kumulondela hahalehi kushika nimulubanza lwetala dakapristu muneni nawa cheñililiyi mukachi, washakamini hamu nawañamba amwitala kulonda amoni yuma yikumwekana.+
59 Haniyi mpinji, akulumpi jawatupristu niakaSanihedirini* ejima akeñeleña hakumwinkela Yesu muloña kulonda amujahi.+ 60 Hela chakwila kwenjili ayinsahu akutwamba amavulu, ilaña hiyawaninihu wunsahu wakutwamba hela wumuku.+ Nkumininaku kwenjili antu ayedi 61 nakuhosha nawu: “Iwu muntu wahosheli nindi, ‘Ami nateli kusanda tembeli yaNzambi nikuyituña cheñi mumafuku asatu.’”+ 62 Kapristu muneni chatiyiliyi awa mazu, wemeni nakumwihula nindi: “Indi eyi wukuhoshahu neyidi? Wunatiyi muloña wunakukwinkawu awa amayala?”+ 63 Ilaña Yesu wamweneni kwanzo-o.+ Dichi kapristu muneni wamwilili nindi: “Inakukusanyikisha mudi Nzambi wamumi kulonda wutuleji neyi yeyi Kristu, Mwana kaNzambi!”+ 64 Yesu wamwilili nindi: “Eyi aweni wunadihosheli. Ilaña inakuyileja nami: Kufuma dalelu mwakamona Mwana kamuntu+ nashakami kuchikasa chachidiilu chañovu+ nawa nakwinza hamavu amwiwulu.”+ 65 Dichi kapristu muneni watabwili yakuvwala yindi yahewulu, nakuhosha nindi: “Nahoshi kasawuntu! Wunsahu wamuchidinyi cheñi wutukukeña? Talenu! Ichi munaditiyili kasawuntu kanahoshiyi. 66 Munatoñojokihu nenudi?” Aakwili nawu: “Watelela kufwa.”+ 67 Kuhiñahu, amufwijilili mazeñi kumesu+ nikumweta jinkonyi.+ Amakwawu amweteli jimbañala kumesu,+ 68 nakumwila nawu: “Tuprofweteli, eyi Kristu. Hinyi wunakweti?”
69 Petulu washakamini hanji mulubanza, dichi ñamba wamumbanda wakansi wenjili kwashakaminiyi nawa wahosheli nindi: “Nineyi wadiña hamu naYesu wakuÑaliliya!”+ 70 Ilaña yena wakaanini hamesu awantu ejima, nakuhosha nindi: “Ami kwami nsañu yiwunakuhosha nayiluki wanyi.” 71 Chayiliyi kukaditala kahachiisu, kansi wamumbanda mukwawu wamumweni nawa walejeli antu adiñahu nindi: “Iwu iyala wadiña hamu naYesu wakuNazareta.”+ 72 Cheñi wadikalili chikupu nakusanyika nindi: “Ami kwami iwu muntu namwiluka wanyi!” 73 Chihahitili kapinji kanti, antu emeni kwakwihi enjili kudi Petulu nakumwila nawu: “Chalala nineyi wudi hakachi kawu, muloña idimi deyi didinakukwatishi.”* 74 Kufumahu watachikili kudishiña nikusanyika nindi: “Ami kwami iwu muntu namwiluka wanyi!” Hohenohu ikombu etela nikwitela. 75 Nawa Petulu wanukili mazu ahosheliyi Yesu nindi: “Henohu ikombu kanda eteli, wukunkaana kasatu.”+ Dichi wayili hanji nawa wadilili nankashi.
27 Chikwelili ntetemena, akulumpi jawatupristu niakulumpi jawantu amushakaminini Yesu hampuña kulonda amujahi.+ 2 Chamukasiliwu, amusendeli nakumuhana kudi nguvulu Pilatu.+
3 Dichi Yudasi wamufukejeleli, chamweniyi nindi Yesu anamufwishi dehi namuloña, chamukatili nankashi kumuchima nawa wafuntishili yikunku yasiliva 30 kudi akulumpi jawatupristu niakulumpi jawantu,+ 4 nakuhosha nindi: “Navulumuna chinafukejela mashi akadi muloña.” Ahosheli nawu: “Hanu etu twilidi? Eyi aweni wumoni chiwukwila!”* 5 Dichi wanatili oyu yikunku yasiliva mutembeli hakudiyila nikudiyila. Kuhiñahu wayili nakudikudika.+ 6 Ilaña akulumpi jawatupristu anoneli yikunku yasiliva nakuhosha nawu: “Chetejewa wanyi kuyisha mwiluña dajila mwakuhembela maheta, muloña himali amashi.” 7 Chelili anatiyañani dehi, azatishili owu mali nakulandamu mpata yakañemi yakujiikamu enyi. 8 Dichi, oyu mpata ayitenaña nawu Mpata yaMashi+ kushika nikulelu. 9 Mazu ahosheliwu kuhitila mudi kaprofwetu Yeremiya ashikijeweli, akwila nawu: “Dichi anoneli yikunku yasiliva 30, wuseya watoñweliwu kumulandisha nachu owu iyala, wuseya wakumulandilahu watoñweliwu kudi anyana kaIsarela amakwawu, 10 nawa alandilimu mpata yakañemi, kwesekeja nachanlejeliyi Yehova.”*+
11 Dichi Yesu wemeni kumesu anguvulu nawa nguvulu wamwihwili nindi: “Yeyi Mwanta wawaYudeya?” Yesu wamwakwili nindi: “Eyi aweni wunadihosheli.”+ 12 Ilaña hamwinkeleñawu muloña kudi akulumpi jawatupristu niakulumpi jawantu, yena wamweneni kwanzo-o.+ 13 Kuhiñahu Pilatu wamwilili nindi: “Wunatiyi nyiloña yinakukwinkawu?” 14 Ilaña yena hamwakwiliku, hahoshelihu niizuku, dichi nguvulu wahayamini nankashi.
15 Hachawija nichawija, nguvulu wombileñaku atuyili,* wudi wejima akukeñawu kudi izaza dawantu.+ 16 Hayina mpinji, mukaleya mwadiña kayili* wejina daBaraba. 17 Chapompeliwu hamu, Pilatu wayihwili nindi: “Hinyi imunakukeña nenu niyuumbiliku, Baraba tahindi Yesu atenañawu nawu Kristu?” 18 Muloña Pilatu welukili nindi amuhanini kudi yena muloña amutiyilili ichima. 19 Kubombelahu, hashakaminiyi hachitwamu chakusompela, ñodindi wamutemesheleli mazu nindi: “Bayi wukoña chuma chidi chejima hadi owu muntu waloñaku, muloña ami dalelu nakabakani nankashi muchilota muloña wayena.” 20 Ilaña akulumpi jawatupristu niakulumpi ashinjilili mazaza awantu kulonda alombi nawu Baraba amuumbiku,+ ilaña Yesu amujahi.+ 21 Hakwakula Nguvulu wayilejeli nindi: “Hadi awa ayedi, wumu yodihi imunakukeña nenu niyuumbiliku?” Ahosheli nawu: “Baraba.” 22 Pilatu wayihwili nindi: “Indi iwu Yesu atenañawu nawu Kristu nimwilidi?” Wejima wawu ahosheli nawu: “Mujahilenu hamutondu!”+ 23 Wahosheli nindi: “Muloñadi? Chumanyi chatama chinakoñiyi?” Hela chochu, atwalekelihu kubidika nañovu nawu: “Mujahilenu hamutondu!”+
24 Pilatu chamweniyi nindi nakañanyi nawa antu anasweji kuleta ipumba, wanoneli menji nakwisuka kumakasa hamesu ezaza dawantu, nakuhosha nindi: “Ami hinikweti muloña wamashi aniwu muntuku. Enu aweni mumoni chimukwila.” 25 Hohenohu antu ejima aakwili nawu: “Tuneteji mashi indi ekali hadi etu nihadi anyanetu.”+ 26 Dichi wayuumbililiku Baraba, ilaña Yesu amuvupoleli yikoti,+ kuhiñahu wamuhanini kudi wena kulonda amujahili hamutondu.+
27 Kuhiñahu, amashidika anguvulu amutwalili Yesu mwitala danguvulu, nawa apompesheli izaza damashidika dejima nakumunyeñumuka.+ 28 Chamuvuuliliwu, amuvwikili ihina dichinana nge-e,+ 29 kuhiñahu atuñili chibaaba chanyiña nakumuvwika kumutu nawa amukwatishili iteti muchikasa chindi chachidiilu. Atachikili kumufukamina nakumusupisha nawu: “Kolaku, eyi Mwanta wawaYudeya!” 30 Amufwijilili mazeñi,+ kuhiñahu anoneli iteti nawa atachikili kumweta kumutu. 31 Nkumininaku, hanyima yakumusupisha, amuvuulili ihina nakumuvwika yakuvwala yindi yahewulu, kuhiñahu amutwalili kulonda akamupopeli hamutondu.+
32 Chayileñawu, awanini iyala wejina daShimona wakuKireni. Dichi owu iyala amushinjilili nawu amusendeliku Yesu mutondu windi wakuyandishila.*+ 33 Nawa chashikiliwu kwiluña datenañawu nawu Gologota, dikwila nawu Chaañu,+ 34 amwinkeli vinyu yakubomba nayuma yalula nawu anwi;+ ilaña chayitompeliyi, wakaanini kuyinwa. 35 Chamupopeleliwu hamutondu, adanzañeneni yakuvwala yindi yahewulu kuhitila mukusakula nayinjikijilu,+ 36 nawa ashakamini kwenoku nakumuhemba. 37 Cheñi nawa, hewulu damutu windi asonekelihu muloña wamwinkeliwu nawu: “Iwu diyi Yesu Mwanta wawaYudeya.”+
38 Kuhiñahu, atupondu ayedi ayipopeleli hanyitondu hamu nayena, wumu kuchidiilu chindi, mukwawu kuchimunswa chindi.+ 39 Nawa antu ahitileña amusupishileña+ nakudipukumuna kunyitu+ 40 nakuhosha nawu: “Eyi wunateli kusanda tembeli nakuyituña cheñi mumafuku asatu,+ daamwini eyi aweni! Neyi wudi mwana kaNzambi, sulukaku hamutondu wakuyandishila!”*+ 41 Akulumpi jawatupristu hamu nawansoneki niakulumpi jawantu niwena atachikili kumusupisha nakuhosha nawu:+ 42 “Wamwinineña akwawu; ilaña nakañanyi kudaamwina yomweni! Diyi Mwanta waIsarela;+ mulekenu asuluki hamutondu wakuyandishila,* nawa tukumukuhwelela. 43 Wamukuhwelela Nzambi; mulekenu amwamwini neyi nakukeña kumukwasha,+ muloña wahosheleña nindi, ‘Ami nidi Mwana kaNzambi.’”+ 44 Niatupondu mwamupopeleliwu hamu nawu niwena amusupishileña.+
45 Kufuma haora yamu 6,* kwelili mwidima munodu iluña dejima kushika nihaora yamu 9.*+ 46 Kwakwihi naora yamu 9, Yesu wabidikili nezu datiyakana nindi: “Eli, Eli, lama sabakatani?” dikwila nawu, “Nzambi yami, Nzambi yami, wunanshiyilidi nkawami?”+ 47 Chatiyiliwu awa mazu, antu amakwawu emeni kwenoku atachikili kuhosha nawu: “Iwu muntu nakutambika Elija.”+ 48 Hohenohu wumu hakachi kawu wayili lufuchi nakunona siponji* nakuyitumpika muvinyu yabatuka nakuyisha kwiteti nakumwinka nindi anwi.+ 49 Ilaña amakwawu ahosheli nawu: “Mulekenu! Tutali neyi Elija wukwinza nakumwamwina.” 50 Yesu wabidikili cheñi nezu datiyakana, nawa hohenohu wafwili.+
51 Hohenohu ihina dakujika mwiluña dajila+ databukili hayedi+ kufuma kwiwulu nakushika kwishina,+ kwadiña mutentanshi nawa malola abalokeli. 52 Majamu* enzunukili, nyijimba yayivulu yawafu akakujila afwili dehi yajiikokeli 53 ayimweni kudi antu amavulu. (Nawa antu afumineña kumajamu hanyima yakwila Yesu anamusañuli dehi, eñilili mumusumba wajila.) 54 Ilaña mukulumpi wamashidika ninowu adiñayi nawu amuhembeleña Yesu chamweniwu mutentanshi niyuma yamwekeneña, atiyili woma nankashi nawa ahosheli nawu: “Chalala iwu wadiña Mwana kaNzambi.”+
55 Nawa ambanda amavulu ayili hamu naYesu kufuma kuÑaliliya kulonda amukalakeli, emeneni hahalehi nakutala;+ 56 hakachi kanawa ambanda hadiña Mariya Mandaleni niMariya mama yaYakoba naYosesi nimama yawanyana kaZebedewu awamayala.+
57 Chikwelili melela, kwenjili samaheta wafumini kuAramateya, wejina daYosefu, owu wekalili niyena kambanji kaYesu.+ 58 Iwu iyala wayili kudi Pilatu nawa walombeli mujimba waYesu.+ Dichi Pilatu walejeli amashidika nindi amwinki mujimba.+ 59 Yosefu wanoneli mujimba nakuwuvuñila mwihina dakadi majilu, dadiwahi,+ 60 kuhiñahu, wawukaamikili mwijamu dindi* dadiha+ dapokweliyi mwilola. Chelili kuchiisu chejamu* nalañumwiniku dehi ilola deneni, wafuminiku. 61 Ilaña Mariya Mandaleni niMariya mukwawu ashalili kwenoku nawa ashakamini kwakwihi nejamu.+
62 Hefuku dalondelelihu, hanyima yakuloñesha*+ Sabata, akulumpi jawatupristu nawaFwarisi apompeli hamu kudi Pilatu, 63 nakuhosha nawu: “Mwanta, tunaanuki mazu ahosheliyi ona mukakuluwañesha antu hadiñayi wamumi nindi, ‘Neyi munahiti dehi mafuku asatu akansañula.’+ 64 Dichi, lejaku antu ayi nakuhemba ijamu kushika nihefuku damuchisatu, kuchiina atumbanji twindi kumwiyamu+ nakuleja antu nawu, ‘Anamusañuli dehi mudi afu!’ Nawa iku kutwamba kwakukuminaku kwakabadika kutama kutwamba kwakusambila.” 65 Dichi Pilatu wayilejeli nindi: “Sendenu anhembi akahembi ijamu. Yenu mwakahembi ijamu chikupu kwesekeja nahanakumini ñovu jenu.” 66 Dichi ayili nawa kwijamu akolesheliku chikupu nelola nikushaku anhembi.
28 Chelili Sabata yinahiti dehi nawa chikwayileña nakucha hefuku datachi* mumulungu, Mariya Mandaleni niMariya mukwawu ayili nakutala kwijamu.+
2 Chashikiliwu kukamwihi, awanini kunahiti mutentanshi weneni muloña kañelu kaYehova* wenjili kufuma mwiwulu nakulañumuna ilola dashinkiliwu kwijamu nawa wadiña washakama hanodu ilola.+ 3 Wamwekeneña neyi kukena kwanzaji nawa yakuvwala yindi yadiña yitooka to-o neyi sino.*+ 4 Hamuloña wakumutiya woma, antu ahembeleña ijamu azaalili nawa ekalili neyi anafwi.
5 Ilaña kañelu wayilejeli awa ambanda nindi: “Bayi mutiya womaku, muloña neluki nami munakukeña Yesu ajahililiwu hamutondu.+ 6 Munu mwosiyi, anamusañuli dehi neyi chahosheliyi.+ Twayenu, talenu heluña hakaamayi. 7 Yenu swayi-swayi mwakaleji atumbanji twindi nenu anamusañuli dehi mudi afu nawa wukuyañahu dehi kuÑaliliya.+ Kwenoku dikumukumumwena. Mwanuki mazu innayileji.”+
8 Dichi afumini kwijamu* swayi-swayi nakuya lufuchi nakuleja atumbanji twindi iku anatiyi woma nimuzañalu chikupu.+ 9 Hohenohu Yesu wayibulakeni nakuyila nindi: “Kolenu!” Dichi wena ayili kwadiñayi nawa amukwatili kunyendu yindi nakudifukula* kudi yena. 10 Kuhiñahu, Yesu wayilejeli nindi: “Bayi mutiya womaku! Yenu muyileji anakwami kulonda ayi kuÑaliliya, kwenoku dikukummwenawu.”
11 Chayileñawu, anhembi amakwawu+ ayili mumusumba nakuleja akulumpi jawatupristu yuma yejima yamwekeni. 12 Akulumpi jawatupristu apompeli hamu nawakulumpi jawantu kulonda akasi kafuta, kuhiñahu owu mashidika ahembeleña ijamu, ayinkeli yikunku yasiliva yayivulu 13 nakuyileja nawu: “Muhoshi nenu, ‘Atumbanji twindi enza wufuku nakumwiyamu hitwadiña mutulu.’+ 14 Neyi nguvulu wukutiya iyi nsañu, bayi mwakamaku, tukumulumbulwila.”* 15 Dichi atambwili yikunku yasiliva nawa elili kwesekeja namwayilejeliwu. Nawa iyi nsañu yatiyakana kudi aYudeya kushika nikulelu.
16 Hela chochu, atumbanji 11 ayili kuÑaliliya+ kumpidi yayilejeliyi Yesu nindi ayi kulonda akabulakeniku.+ 17 Chamumweniwu, adifukwili* kudi yena, ilaña amakwawu ajinokeleña. 18 Yesu waswinini kwadiñawu nakuyileja nindi: “Ananyinki wuswa wejima mwiwulu niheseki.+ 19 Dichi, yenu mwakelishi antu akunyuza yejima+ ekali atumbanji, muyipapatisheña+ mwijina daTata nidaMwana nidaspiritu yajila, 20 muyidizisheña ahembeña yuma yejima yinnayileji enu.+ Nawa tiyenu! Ami nukwikalaña nanenu mafuku ejima kushika nikukukuma kwanshakaminu yamakonu.”*+
Hela “ndonda yachisaka.”
Hela “Mesiya; Wawayishewa.”
Hela “ñovu yaNzambi.”
MuNsona jawakaKristu jachiGiriki, ijina daNzambi, Yehova, dekalamu mapampa 237 nawa aka dikatachi kumwekana muniyi nyikanda. Talenu Nsañu Jikwawu A5.
Desekana nejina dachiHeberu daYeshuwa, hela Yoshuwa, daya mukwila nawu, “Yehova Diyi Wamwinu.”
Talenu Nsañu Jikwawu A5.
Iwu himumbanda wabula kukaamahu dehi neyala.
Talenu Nsañu Jikwawu A5.
Talenu Kulumbulula.
Hela “magi.” Magi hiyantu atahaña natutumbwa.
Hela “nakudibuka.”
Hela “Mesiya; Wawayishewa.”
Hela “nakudibuka.”
Talenu Nsañu Jikwawu A5.
Talenu Nsañu Jikwawu A5.
Talenu Nsañu Jikwawu A5.
Idi izu datela dafuma kwizu dachiHeberu dakwila nawu “kututuka.”
Talenu Nsañu Jikwawu A5.
Hela “kutumpika; kujimika.”
Hela “Chozelu chindi chakupepa nachu.”
Hela “kankudimba.”
Talenu Nsañu Jikwawu A5.
Hela “ikoli datembeli; hahalehi nankashi.”
Talenu Nsañu Jikwawu A5.
Talenu Nsañu Jikwawu A5.
Hela “Nkambi yaNyisumba 10.”
Hela “antu anakulomba nawu ayinki spiritu.”
Hela “amwovu.”
Hela “awunda.”
Hela “mwibañu dakupiminamuku.”
Hela “kuChota chaSanihedirini.”
Iluña dakwochela nswadi hanji yaYerusalema. Talenu Kulumbulula.
MuchiGiriki, “makwadirani akukumishaku.” Talenu Nsañu Jikwawu B14.
Talenu Kulumbulula.
Talenu Kulumbulula.
MuchiGiriki, poneya. Talenu Kulumbulula.
Talenu Nsañu Jikwawu A5.
MuchiGiriki, “Mayilu.” Talenu Nsañu Jikwawu B14.
Dikwila nawu, kusondama chakadi kushilahu hakufuntisha.
Hela “ashikila.”
Hela “yawaana yakwinka atuzweñi.” Talenu Kulumbulula.
Hela “nihamansaña.”
Hela “adijiliki.”
MuchiGiriki, “dinkendi.”
Hela “nshidi jetu.”
MuchiGiriki, “bayi wututwala mukuteshaku.”
Hela “tupulwishi.”
Hela “adiwulaña mmwekenu yawu.”
Hela “dinakumona chiwahi.” MuchiGiriki, “dapeela.”
Hela “wukwikala nachejeji chikupu.”
MuchiGiriki, “kutama.”
Talenu Nsañu Jikwawu B14.
Hela “añulu.”
Hela “kudibuka.”
Hela “ñuuki.”
Hela “mutentu.”
Hela “majamu achanukishu.”
Hela “wawañulu.”
Hela “añulu.”
Hela “añulu.”
Aka hikadidi kanyanya hasendelañawu muyeji.
Aka hikadidi kanyanya hasendelañawu muyeji.
Hela “kushakama kaheña kumesa.”
Hela “kushakama kaheña kumesa.”
Hela “chilaaka.”
Hela “kudibuka.”
Hela “wadikita.”
Hela “chakuvwala chikwawu.”
Hela “tunkudimba.”
Hela “womikaña.”
Ijina dinakundami kudi Satana, kalamba, hela nyuuli wawandemoni.
Dikwila nawu, kuchiñeja wumi.
Talenu Kulumbulula.
Hela “machochu.”
MuchiGiriki, “asariyoni yimu.” Talenu Nsañu Jikwawu B14.
Talenu Kulumbulula.
Hela “lupasa.”
MuchiGiriki, “kumesu eyi.”
Hela “Hedesi,” dikwila nawu, ijamu dawantu ejima. Talenu Kulumbulula.
Hela “atiyañawu kuwaha kudi wumi wami.”
Ijina dinakundami kudi Satana.
Hela “kwiya.”
Hela “nyaaka yinu.” Talenu Kulumbulula.
MuchiGiriki, “ikiñu dawujila.”
Hela “nayishimu.”
Hela “kusompola.”
Hela “nyaaka yinu.” Talenu Kulumbulula.
Awa himatahu afwana adi neyi tidiku.
Kanchacha kanyanya kawanikaña muPalesitini. Kanateli kukula nakushika kwakwihi namamita awana nawa kekalaña nanyitayi.
Hela “kwanyaaka yinu.” Talenu Kulumbulula.
Hela “kwanyaaka yinu.” Talenu Kulumbulula.
Hela “kwanyaaka yinu.” Talenu Kulumbulula.
Dikwila nawu, Herodi Antipasi. Talenu Kulumbulula.
Hela “kushakama kaheña kumesa.”
MuchiGiriki, “wakiswilili.”
Hela “mumabasiketi.”
MuchiGiriki, “mabulu amavulu.” Ibulu dimu dadiña mamita 185 (mafiti 606.95).
Dikwila nawu, kwakwihi na 03:00 kushika mpinji yaselelaña itena kwakwihi na 06:00.
Hela “Himutanda; Himutalu.”
Hela “adibukili.”
Dikwila nawu, kashidikilu kakuditookesha kumakasa.
Hela “wukumutuka.”
Hela “muchimbusuku.”
MuchiGiriki, poneya. Talenu Kulumbulula.
Dikwila nawu, kubula kulondela kashidikilu kakuditookesha hakuda.
Hela “nakubandama.”
Hela “wañululu.”
Hela “chakadi kudaku.”
Hela “mabasiketi.”
MuchiGiriki, “ikiñu dawujila.”
Hela “mabasiketi.”
Hela “mabasiket?”
MuchiGiriki, “musunyi nimashi.”
Hela “Hedesi,” dikwila nawu, ijamu dawantu ejima. Talenu Kulumbulula.
Hela “makii.”
Talenu Kulumbulula.
Kanchacha kanyanya kawanikaña muPalesitini. Kanateli kukula nakushika kwakwihi namamita awana nawa kekalaña nanyitayi.
Hela “akumufukejela.”
Talenu Nsañu Jikwawu B14.
Chakadi nikujina iwu musonku wunakwimenaku musonku wahanineña muntu wejima.
MuchiGiriki, “idi iwayawaya,” adimweneña neyi tetiradirakima. Talenu Nsañu Jikwawu B14.
Hela “kuhimpa.”
Talenu Kulumbulula.
Hela hekwawu, “yenu.”
MuchiGiriki, “yaku wumuzuwili.”
MuchiGiriki, “kanwa.”
Ntalenta 10,000 jasiliva jesekeni namadenari 60,000,000. Talenu Nsañu Jikwawu B14.
Hela “nakubandama.”
Talenu Nsañu Jikwawu B14.
MuchiGiriki, poneya. Talenu Kulumbulula.
Hela “ayisokola.”
Hela “washikila.”
Talenu Nsañu Jikwawu B14.
Dikwila nawu, kwakwihi na 09:00.
Dikwila nawu, kwakwihi na 12:00.
Dikwila nawu, kwakwihi na 15:00.
Dikwila nawu, kwakwihi na 17:00.
Talenu Nsañu Jikwawu B14.
Talenu Nsañu Jikwawu B14.
Talenu Nsañu Jikwawu B14.
MuchiGiriki, “kutama.”
Hela “nayinki.”
Hela “nakubandama.”
Hela “lupasa.”
Hela “lupasa.”
Talenu Nsañu Jikwawu A5.
Hela “tunkudimba.”
MuchiGiriki, “mutu wewombu.”
Hela “nanowu ashakamini kaheña kumesa.”
Hela “chaloña.”
Talenu Nsañu Jikwawu B14.
Talenu Nsañu Jikwawu A5.
Talenu Kulumbulula.
Talenu Nsañu Jikwawu A5.
Iyi hinsenkebeli yekalaña kunsa yachakuvwala.
Hela “yayiwahi nankashi.”
Hela “Ntañishi.”
Talenu Kulumbulula.
Hela “minti.”
Hela “dilu.”
Minti, dilu nikasakwa himbutu yadimañawu antu mumaha yashañawu muyakuda kulonda yepuki ivumba dadiwahi nikutiyakana chiwahi.
Dikwila nawu, wuñanji, luwi nikashinshi.
Hela “lupasa.”
Hela “kupuupa.”
Hela “lupasa.”
Hela “majamu achanukishu.”
Talenu Kulumbulula.
Hela hekwawu, “anayishilidu kwamahembi hohu.”
Talenu Nsañu Jikwawu A5.
Talenu Kulumbulula.
Hela “kwanyaaka yinu.” Talenu Kulumbulula.
Dikwila nawu, iyi yihuñu yidi neyi nyisoñu yatiyañayi mumbanda hakuvwala mwana.
Hela “wunomiki.”
Talenu Kulumbulula.
Hela hekwawu, “makubi.”
Talenu Kulumbulula.
Hela “mpinji yawufuku yikwinzayi.”
Hela “kubabala.”
Awa hiyambanda abula kukaamahu dehi nawamayala.
Hela “namaana.”
Awa hiyambanda abula kukaamahu dehi nawamayala.
Awa hiyambanda abula kukaamahu dehi nawamayala.
Awa hiyambanda abula kukaamahu dehi nawamayala.
Ntalenta yachiGiriki yimu yesekeni na 20.4 kg. Talenu Nsañu Jikwawu B14.
MuchiGiriki, “siliva.”
MuchiGiriki, “siliva.”
Hela “munyambawulu.”
Hela “hinabulili yakuvwala.”
Dikwila nawu, kubula kwikala nawumi. MuchiGiriki, “kuketula.”
Hela “amukasi.”
Hela “chipunda chelola dalubanji.”
Hela “nashakami kaheña kumesa.”
Hela “lupasa.”
Hela “lupasa.”
Hela “masamu.”
MuchiGiriki, “Wejima wenu mukuhukana wunu wufuku kukoola ami.”
MuchiGiriki, “Hela chakwila akwetu ejima akuhukana kukoola eyi, ami nukuhukana wanyi.”
Hela “lupasa.”
Hela “yinakufwila.”
Hela “lupasa.”
MuchiGiriki, “Mazaza 12.” Izaza dimu damashidika amuRoma, dadiña namashidika makombakaji awana kushika kumakombakaji 6.
Hela “nyikanda yajila.”
Sanihedirini Chadiña Chota Cheneni chaNyiloña chawaYudeya.
Hela “idimi didinakusololi.”
Hela “Owu himuloña weyi!”
Talenu Nsañu Jikwawu A5.
Antu akasawu mukaleya.
Muntu akasawu mukaleya.
Talenu Kulumbulula.
Talenu Kulumbulula.
Talenu Kulumbulula.
Dikwila nawu, kwakwihi na 12:00.
Dikwila nawu, kwakwihi na 15:00.
Chuma chachovu chafwana mupelu.
Hela “majamu achanukishu.”
Hela “mwijamu dindi dachanukishu.”
Hela “chejamu dachanukishu.”
Dikwila nawu, haChitanu.
Idi didu ifuku ditwatenaña netu haMulungu. Kudi aYudeya, dadiña ifuku dakutachikilahu mumulungu.
Talenu Nsañu Jikwawu A5.
Hela “nvula yachishika yitooka.”
Hela “kwijamu dachanukishu.”
Hela “abandamini.”
MuchiGiriki, “kushinjila.”
Hela “abandamini.”
Hela “kwanyaaka yinu.” Talenu Kulumbulula.