NSAÑU YAYIWAHI YASHIMWINIYI MAKU
1 Chatachikili nsañu yayiwahi yaYesu Kristu, Mwana kaNzambi: 2 Neyi chasonekayi kaprofwetu Isaya nindi: “(Tiyaña! Ami nukutemeshañahu dehi ntemesha yami kuwunakuya,* wakakuloñeshelañahu dehi njila yeyi.)+ 3 Kudi izu damuntu wunakubidika mwisaña nindi: ‘Loñeshenu njila yaYehova!* Ololenu nyikwakwa yindi.’”+ 4 Yowanu Mpapatishi wadiña mwisaña, nakushimwina nsañu yachipapatishu nakwikala chinjikijilu chakumwekesha nawu muntu nabalumuki mumuchima kulonda amwanakeni nshidi jindi.+ 5 Nawa antu amuYudeya niamuYerusalema ejima ayileña kudi yena, wayipapatishileña* muKaloña Yodani nawa ashimwineña nshidi jawu hatooka.+ 6 Dichi Yowanu wavwalileña yakuvwala yamavuji angameli nimushipi wachitembi mumbunda yindi+ nawa wadiileña tuboola niwuchi wamwisaña.+ 7 Wadiña nakushimwina nindi: “Muntu wukweti wuswa chikupu kubadika ami nakwinza hanyima yami nawa ami nashikilimu wanyi kubandama nakukasununa nyiya yankwabilu jindi.+ 8 Ami nayipapatishili namenji, ilaña yena wakayipapatisha naspiritu yajila.”+
9 Munowu mafuku, Yesu wenjili kufuma kuNazareta yamuÑaliliya nawa amupapatishili kudi Yowanu+ muYodani. 10 Chafuminiyi mumenji, hohenohu wamweni mawulu enzunukili nawa spiritu yamwekeneña neyi kapompa* yenjili nakuwila hadi yena.+ 11 Nawa mumawulu mwafumini izu nawu: “Yeyi Mwanami, inakeña; inatiyaña kuwaha.”+
12 Hohenohu spiritu yamutwalili mwisaña. 13 Dichi washakamini mwisaña mafuku 40, nakumweseka kudi Satana.+ Washakamineña nawanyama amwisaña, ilaña añelu adiña nakumukwasha.+
14 Chamukasiliwu Yowanu, Yesu wayili muÑaliliya+ nakushimwina nsañu yayiwahi yaNzambi+ 15 nakuhosha nindi: “Mpinji yatoñolawu yinashiki dehi niWanta waNzambi wunaswini dehi kwakwihi. Dichi balumukenu munyichima+ nawa kuhwelelenu nsañu yayiwahi.”
16 Hendeleñayi kuchikumu chaKaluñalwiji kaÑaliliya, wamweni Shimona nimanakwindi Anderi+ anakulalumwina tuleñi twawu hakaluñalwiji,+ muloña adiña ayibinda anshi.+ 17 Dichi Yesu wayilejeli nindi: “Nlondelenu nawa nukuyibalumuna mwiikali ayibinda awantu.”+ 18 Hohenohu ashiyili tuleñi twawu nawa amulondeleli.+ 19 Chaswininiyi hambidi chanti, wamweni Yakoba mwana kaZebedewu nimanakwindi Yowanu henohu adi muwatu wawu nakuchimeka tuleñi twawu,+ 20 hohenohu wayitambikili. Dichi amushiyili tata yawu Zebedewu muwatu nawakakukalakala indi hiyakumulondela nikumulondela. 21 Nawa ayili kuKaperinamu.
Ifuku daSabata chidashikili, wayili musinagogi nawa watachikili kutañisha.+ 22 Dichi antu ahayamini chikupu nantañishilu yindi, muloña wayitañishileña neyi muntu wukweti wuswa, bayi neyi ansonekiku.+ 23 Hayoyenoyu mpinji, musinagogi yawu mwadiña muntu wadiña naspiritu wazonda nawa wabidikili nindi: 24 “Chumanyi chiwunakukeña kudi etu eyi Yesu wakuNazareta?+ Wunenzi nakutujilumuna tahindi? Nakwiluki chiwahi, yeyi Wajila waNzambi!”+ 25 Ilaña Yesu wamuzuwilili owu spiritu wazonda nindi: “Mwena, fumaku mudi iwu muntu!” 26 Spiritu wazonda chelili namukonyeshi dehi owu muntu, wabidikili nezu dahewulu nawa wafumini mudi yena. 27 Dichi antu ejima ahayamini nankashi chakwila atachikili kudihoshesha mulwawu nawu: “Chumanyi chenichi? Ntañishilu yayiha! Wukweti ñovu yakuleja aspiritu azonda nawa niwena anakumwovwahila.” 28 Dichi mpuhu yindi yatiyakeni mumaluña ejima amuÑaliliya.
29 Hohenohu afumini musinagogi hamu naYakoba niYowanu+ nawa ayili kwitala daShimona niAnderi. 30 Muku waShimona wamumbanda+ wadiña wakaama muloña wakatili mashika, dichi amulejelimu Yesu. 31 Chayiliyi kwadiña owu mumbanda, wamukwatili kuchikasa nakumuhindwisha. Mashika amumanini nawa watachikili kuyiloñeshela yakuda.
32 Chikwelili melela, henohu itena dinahumi dehi, antu atachikili kumuletela ejima adiña akata niejima adiña nawandemoni;+ 33 nawa musumba wejima wapompeli hachiisu. 34 Dichi wokili antu amavulu adiña nayikatu yeñi-nayeñi,+ wafumishili andemoni amavulu nawa hayitejeli andemoni kuhoshaku, muloña amwilukili nawu hiKristu.*
35 Hankunku yakucha, henohu hachidi heyila, wahindukili nakuya hanji nawa wayili kwakankawindi, kwenoku watachikili kulomba.+ 36 Ilaña Shimona ninowu adiñayi nawu atachikili kumukeñakeña, 37 amuwanini nawa amulejeli nawu: “Antu ejima anakukukeñakeña.” 38 Ilaña yena wayilejeli nindi: “Tuyenu kwacheñi, munyikala yidi mukamwihi kulonda nikwena nishimwiniku, muloña dichuma chinenjilili.”+ 39 Dichi wayili mwahita Ñaliliya yejima nakushimwina mumasinagogi* awu nikufumisha andemoni.+
40 Enjili cheñi nakumuwana kudi muntu wadiña nambumba, wamulembeleli nakumufukamina nindi: “Neyi wunakeñi, ntookeshi.”*+ 41 Dichi watiyili wushona nawa wolweli chikasa chindi, wamukwatili nakuhosha nindi: “Nakeñi! Tookaku.”+ 42 Hohenohu mbumba yamumanini nawa watookeli. 43 Kuhiñahu wamukonkomweneni chikupu nawa wamulejeli kuya, 44 nakumuleja nindi: “Kulejaku muntu nehi, ilaña yaña wakadimwekeshi kudi kapristu nawa wulambuli mulambu muloña wanochu chiwunatooki neyi chayilejeliyi Mosi,+ kulonda wakekali wunsahu kudi wena.”+ 45 Ilaña owu muntu chayiliyi, watachikili kuleja antu nawa iyi nsañu yatiyakeni kwejima chakwila Yesu hatwesheleña kwiñila mumusumba chakadi kumuwuña kudi antuku, dichi washakamini hanji yamusumba kwabulili antu. Hela chochu, antu enjileña kudi yena kufuma kumaluña ashiyashana.+
2 Chimwahitili mafuku, weñilili cheñi muKaperinamu nawa nsañu yataandili nawu wadiña hetala.+ 2 Nawa antu amavulu apompeli mwitala chakwila mwenzeli kushika nimuchiisu nawa watachikili kuyileja izu.+ 3 Kuhiñahu, amuleteleli iyala wadiña wakata kalepa asendeliwu kudi amayala awana.+ 4 Ilaña akañenyi hakuhitila hakwila nawu amuleti kudi Yesu muloña antu avulili nankashi, dichi alamwini hewulu detala heluña hadiñayi Yesu, chalamwiniwu hewulu, azenzumwininimu chileyi* hakaamini muntu wakata kalepa. 5 Yesu chamweniyi chikuhwelelu chawu,+ walejeli iyala wakata kalepa nindi: “Eyi mwana, anakwanakeni nshidi jeyi.”+ 6 Dichi kwenoku kwadiña niansoneki ashakamini nawa atachikili kudihoshesha munyichima yawu+ nawu: 7 “Muloñadi iwu muntu chinakuhoshelayi ñana? Nakuhosha kasawuntu. Kufumishaku Nzambi, hinyi mukwawu wunateli kwanakena nshidi?”+ 8 Hohenohu spiritu yamukwashili Yesu kwiluka nindi anakudihoshesha mulwawu, dichi wayilejeli nindi: “Munakutoñojokeladi yuma yamuchidiwu munyichima yenu?+ 9 Chaswayi chidihi, kuleja muntu wakata kalepa nami, ‘Anakwanakeni nshidi jeyi,’ tahindi kuhosha nami, ‘Nyamukaku, nonaku chileyi* cheyi wendi’? 10 Ilaña hakwila mwiluki nenu Mwana kamuntu+ wukweti wuswa wakwanakena nshidi hamaseki—”+ wamulejeli wakata kalepa nindi: 11 “Inakukuleja nami, Nyamukaku, sendaku chileyi cheyi* wuyi kwitala.” 12 Hohenohu wanyamukili nakusenda chileyi* chindi nakufuma mwitala iku antu ejima anakumona namesu kapu. Dichi wejima wawu ahayamini nankashi nawa amulemesheli Nzambi nakuhosha nawu: “Kanda tumoneñahu dehi chuma chamuchidiwuku.”+
13 Cheñi wayili kuchikumu chakaluñalwiji, izaza dawantu dejima datwalekelihu kwinza kudi yena nawa watachikili kuyitañisha. 14 Chendeleñayi kuchikumu, wamweni Levi mwana kaAlafwewu nashakami mukasanji mwakutambwila nyisonku, nawa wamulejeli nindi: “Ikalaku mukakunlondela.” Hohenohu wanyamukili nakumulondela.+ 15 Chimwahitili mpinji, Yesu wadiileña* mwitala daLevi, akakutambula nyisonku amavulu niakanshidi niwena adiileña* hamu naYesu niatumbanji twindi muloña antu amavulu adiña nakumulondela.+ 16 Ilaña ansoneki jawaFwarisi chamweniwu nawu nakudiila hamu nawakanshidi niakakutambula nyisonku, ayihwili atumbanji twindi nawu: “Komana wadiilaña hamu nawakakutambula nyisonku niakanshidi?” 17 Yesu chatiyiliyi awa mazu, wayilili nindi: “Antu akola hiyakeñaña ndotoluku, chiña akata. Nenjili nakutambika akanshidi, bayi aloñaku.”+
18 Atumbanji twaYowanu niaFwarisi ashakamineña chakadi kuda. Dichi enjili nakumwihula Yesu nawu: “Muloñadi atumbanji twaYowanu niatumbanji twawaFwarisi chashakaminañawu chakadi kuda, ilaña atumbanji tweyi hiyashakamaña chakadi kudaku?”+ 19 Dichi Yesu wayakwili nindi: “Neyi kalemba+ wudi nawamabwambu jindi, komana amabwambu jakalemba anateli kushakama chakadi kuda? Kalemba neyi wudi hamu nawu hiyanateli kushakama chakadi kudaku. 20 Ilaña mpinji yakashika yakamusendawu kalemba kufuma hakachi kawu+ nawa diyi mpinji yakashakamawu chakadi kuda hanodu ifuku. 21 Kwosi muntu wachiminaña chikamba* chehina dadiha hachakuvwala chahewulu chachikuluku. Neyi achichiminahu, chitabu chachiha chikudikoka nawa chakuvwala chachikulu chikusweja kutabuka.+ 22 Cheñi nawa, kwosi muntu waloñaña vinyu yayiha mumapakumuna amakulu ayitembi avinyuku. Neyi aloñamu, vinyu yikubusa mapakumuna ayitembi, dichi vinyu nimapakumuna ayitembi jikukisika. Ilaña vinyu yayiha ayiloñaña mumapakumuna amaha ayitembi avinyu.”
23 Dichi, chahitileñayi mumaha atidiku hefuku daSabata, atumbanji twindi atachikili kukotola nyitu yatidiku hayileñawu.+ 24 Dichi aFwarisi amulejeli nawu: “Talaña! Muloñadi chinakwililawu chuma chakaanishawu munshimbi kwila haSabata?” 25 Ilaña wayihwili nindi: “Komana kanda mutañeñahu dehi chuma chakoñeliyi Davidi hakaankililiyi nawa helili yena niamayala adiñayi nawu atiyi nzala?+ 26 Munsañu yahosha hadi mukulumpi wawatupristu Abiyatari,+ Davidi weñilili mwitala daNzambi nakuda mankendi akutenteka kumesu aNzambi, akaanishiliwu munshimbi muntu wudi wejima kuyiida chiña hohu atupristu+ nawa wayinkelihu amayala adiñayi nawu mankendi amakwawuku?” 27 Kuhiñahu wayilejeli nindi: “Nzambi washiliku Sabata muloña wawantu,+ ilaña haleñeli antu muloña waSabataku. 28 Dichi Mwana kamuntu diyi Mwanta cheñi waSabata.”+
3 Weñilili cheñi musinagogi nawa mwadiña iyala walepa chikasa.+ 2 Dichi aFwarisi adiña nakumutala chikupu amoni neyi wukumuuka ona iyala haSabata kulonda amwinki muloña. 3 Wamulejeli iyala walepa chikasa nindi: “Nyamukaku winzi hakachi.” 4 Kuhiñahu wayihwili nindi: “Komana nshimbi yeteja kwila chuma chachiwahi haSabata tahindi kwila chuma chatama, kwamwina wumi tahindi kuwujaha?”+ Ilaña wena amweneni kwanzo-o. 5 Hanyima yakuyitala iku nahili, nikutiya kutama nankashi hamuloña wakuchinchika kwanyichima yawu,+ wamulejeli ona iyala nindi: “Ololaku chikasa cheyi.” Dichi wacholweli nawa chakoleli. 6 Hamuloña wachumichi, aFwarisi edikili hanji nawa amushakaminini hampuña hamu nawakakumulondela Herodi+ kulonda amujahi.
7 Ilaña Yesu niatumbanji twindi ayili kukaluñalwiji nawa mazaza awantu afumini kuÑaliliya nikuYudeya amulondeleli.+ 8 Nimazaza awantu afumini kuYerusalema, kuIdumiya, kwishinadi daYodani, kuTira nikuSidoni, enjili kudi yena chatiyiliwu yuma yayivulu yakoñeleñayi. 9 Dichi wayilejeli atumbanji twindi kuleta watu wanyanya kulonda akandamimu kuchiina izaza dawantu kumuhwila. 10 Chineli wokili antu amavulu, antu ejima adiña nanyisoñu yamaneni apompeleña kwadiñayi kulonda amukunki.+ 11 Aspiritu azonda+ niwena elileña chamumonawu kudi kwejima, adibukileña heseki kudi yena nakubidika nikuhosha nawu: “Eyi wudi Mwana kaNzambi.”+ 12 Ilaña kakavulu wayikonkomweneneña chikupu nindi bayi amushimuna kudi antuku.+
13 Dichi wayili hampidi nawa watambikilihu atumbanji amakwawu+ nawa enjili kudi yena.+ 14 Kuhiñahu, watondeli izanvu dawantu 12 atuumbiliyi cheñi nindi apostolu, endeleñayi nawu hamu, owu atemesheliyi kuya nakushimwina 15 nikuyinka wuswa wakufumisha andemoni.+
16 Munidi izanvu dawantu 12+ atondeliyi, mwadiña Shimona watuumbiliyi cheñi nindi Petulu,+ 17 Yakoba mwana kaZebedewu niYowanu mana kwaYakoba (wayituumbili cheñi nindi aBowaneji, daya mukwila nawu, “Anyana kaKudidima”),+ 18 Anderi, Fwilipu, Batolomewu, Matewu, Tomasi, Yakoba mwana kaAlafwewu, Tadewu, Shimona mwini Kenani,* 19 niYudasi Isakaroti owu wamufukejeleli chimwahitili mpinji.
Kuhiñahu weñilili mwitala, 20 cheñi izaza dawantu dapompeli chakwila Yesu niatumbanji twindi akañenyi nikuda. 21 Ilaña antaña jindi chatiyiliwu chumichi, ayili nakumukwata, muloña ahosheleña nawu: “Nazaluki.”*+ 22 Ansoneki afumini kuYerusalema niwena ahosheleña nawu: “Wudi naBelezebubi,* nawa wafumishaña andemoni nañovu yanyuuli wawandemoni.”+ 23 Dichi chayitambikiliyi nindi enzi, wahosheli nawu kuzatisha yakutalilahu nindi: “Indi Satana nateli kufumisha ñahi Satana? 24 Neyi wanta wudaambula waweni, owu wanta wukukola wanyi;+ 25 nawa neyi itala didaambula dadeni, odu itala dikukola wanyi. 26 Satana niyena neyi adinyamukila yomweni nawa adaambula, hanateli kukolaku, ilaña dikukuma kwindi. 27 Kafwampi, kwosi muntu walukukaña itala damuntu wukweti ñovu nakubuwa maheta indi chakadi kusambila kumukasa yeniwu muntu wukweti ñovuku. Neyi namukasi dehi, dihakubuwayi* dinu mwitala dindi. 28 Inakuyileja chalala nami, antu akayanakena nshidi jejima jakakoñawu hela chakwila jamuchidinyi nimazu ejima akasawuntu ahoshañawu. 29 Hakwila muntu wejima wasawulaña spiritu yajila, hiyamba kamwanakenaku,+ ilaña wakekala namuloña wanshidi haya nyaaka.”+ 30 Yesu wahosheli mwenimu muloña ahosheleña nawu: “Wukweti spiritu wazonda.”+
31 Dichi mama yindi nianakwindi+ enjili nawa chemeniwu hanji, atumini muntu kuya nakumutambika.+ 32 Izaza dawantu dashakamini nawa damunyeñumukili, damulejeli nawu: “Talaña! Mama yeyi nianakweyi adi hanji anakukukeña.”+ 33 Ilaña yena wayakwili nindi: “Indi mama yami nianakwami hiyanyi?” 34 Kuhiñahu, watalili hadi antu ashakamini nawa amunyeñumukili nakuhosha nindi: “Talenu, mama yami nianakwami!+ 35 Muntu wejima welaña nkeñelu yaNzambi, yenowu diyi manakwami, muhelami nawa mama yami.”+
4 Yesu watachikili cheñi kutañisha kuchikumu chakaluñalwiji nawa izaza deneni dawantu dapompeli kwakwihi nayena. Dichi wakandamini muwatu wadiña hahalehi nachikumu nawa washakamini mwenomu, ilaña izaza dawantu dejima dadiña kwakwihi nachikumu chakaluñalwiji.+ 2 Kuhiñahu, watachikili kuyitañisha yuma yayivulu nayakutalilahu,+ chayitañishileñayi wayilejeli nindi:+ 3 “Tiyenu. Mukakukuwa wayili nakukuwa.+ 4 Chakuwileñayi, mbutu jimu jaholokeleli kunsa yanjila, nawa atuda enjili nakujiida. 5 Jikwawu jaholokeleli heseki damalola nawa jashikeneni dakumena muloña hadiña maseki antesha.+ 6 Ilaña itena chidashikili mwiwulu, mbutu jababikili nawa joomini muloña hijadiña nanyijiku. 7 Mbutu jikwawu jaholokeleli munyiña, nyiña chiyakulili yakañesheli mbutu kukula nawa hijasoñeli nyikaabuku.+ 8 Ilaña jikwawu jaholokeleli hamaseki amawahi nawa jakulili nakuvula, jatachikili kusoña nyikaabu, iji 30, jikwawu 60, nawa jikwawu 100.”+ 9 Wabombelelihu cheñi nindi: “Dichi muntu wukweti matu akutiya, atiyi.”+
10 Chelili izaza dawantu dinayi dehi, atumbanji twindi kubombelahu niapostolu 12 atachikili kumwihula hayakutalilahu.+ 11 Wayilejeli nindi: “Enu anayinki kashinshi kakwiluka yuma yajila yakujinda+ yaWanta waNzambi, ilaña antu abula kwikala atumbanji, yuma yejima ayidizaña nayakutalilahu,+ 12 hela chakwila akutala, hiyakumonaku, hela chakwila akutiya, hiyakwiluka muchatalishaku, hela kubalumuka munyichima yawu kulonda ayanakeni nshidi.”+ 13 Cheñi, wayihwili nindi: “Chineli muneluki wanyi munatalishi ichi chakutalilahu, hanu dinu mukeluka ñahi yakutalilahu yikwawu?
14 “Mukakukuwa wakuwaña izu.+ 15 Mbutu jaholokelaña kunsa yanjila, diwu antu elaña chatiyawu izu; hohenohu Satana wenzaña+ nakufumishamu odu izu dakuwiliwu mudi wena.+ 16 Chochimu, awa diwu akuwilañawu heseki damalola; chatiyawu hohu izu aditambwilaña namuzañalu.+ 17 Hela chochu hiyakweti nyijiku, atwalekañahu hakapinji kantesha, ilaña chamonawu lukadi hela ikabisha hamuloña wezu, ashikenaña dakuhukana. 18 Kudi cheñi jikwawu jakuwilañawu munyiña. Awa diwu atiyaña izu,+ 19 ilaña kwakama+ kwanshakaminu yamakonu* niñovu yakudimbana kwamaheta+ nikufwila+ kwayuma yikwawu kweñilaña mukachi nawa kwakañeshaña izu nawa dikuleka kusoña nyikaabu. 20 Nkumininaku, jakuwiliwu hamaseki amawahi, diwu antu atiyaña mazu nakuyitambwila chiwahi nikusoña nyikaabu, iwu 30, mukwawu 60 nawa mukwawu 100.”+
21 Wayilejeli cheñi nindi: “Inoñu hiyadibutilaña mwibañu* hela kuditenteka mwishina dakadidiku, tahindi? Komana hiyadishaña hatentekañawu inoñuku?+ 22 Muloña kwosi chuma chaswama chakabula kusololawu; nawa kwosi chuma chaswekawu chikupu chakabula kumwekana hatookaku.+ 23 Dichi muntu wukweti matu akutiya, atiyi.”+
24 Wayilejeli cheñi nindi: “Ichi shenu maana kuyuma yimunakutiya kudi ami.+ Muloña chipimu chimunakupiminaku akwenu, dichakayipiminawu nachu ninenu, eña akayibombelahu nijikwawu. 25 Muloña muntu wejima wukweti akamwinkelahu jikwawu,+ ilaña muntu wejima wunabuli, nichuma chikwetiyi akamutambulachu.”+
26 Dichi watwalekelihu kuhosha nindi: “Munjila yoyimu, Wanta waNzambi wudi neyi muntu wunakuwi mbutu heseki. 27 Wakaamaña nawufuku nakuhinduka nantetemena, mbutu yamenaña nakukula—chakwila wakañanyaña kwiluka chiyakulaña. 28 Iseki nkawadu dasoñaña nyikaabu chovu-chovu, kwatachikilaña kumena nsaachi, kuhiñahu mutu, nkumininaku nchacha hiyikwidika mumutu. 29 Ilaña neyi mbutu jinahi, wahitishañamu chikwakwa, muloña mpinji yakwaañula yinashiki dehi.”
30 Watwalekelihu kuhosha nindi: “Wanta waNzambi tunateli kuwesekeja nachumanyi hela tunateli kuwulumbulula nachakutalilahu chamuchidinyi? 31 Wudi neyi luchacha lwamositadi,* lwakehelamu hanchacha jejima jahanu heseki lwatumbiliwu heseki.+ 32 Ilaña neyi alutumba, lwakulaña nawa lwatohaña nakwikala mutondu nakubadika nyitondu yatumbañawu yamafu ejima adañawu, lwekalaña nanyitayi yamaneni chakwila atuda amuluzwizu enzaña nakushakama muwulelu wawu.”
33 Wayilejeleña izu nayakutalilahu yayivulu+ yamuchidiwu chakwila atwesheleña kutiya. 34 Mwamweni, hahosheleña nawu chakadi chakutalilahuku, ilaña wadiña nakuyilumbulwila atumbanji twindi yuma yejima kwakankawawu.+
35 Chikwelili melela hadina ifuku, wayilejeli nindi: “Tuzambukilenu kuchikumu chakwishinadi.”+ 36 Chelili analeji dehi izaza dawantu nawu diyi, amusendeli muwatu, chakadi kudiloñesha, nawa kwadiña nimaatu amakwawu amulondeleleña.+ 37 Dichi kwenjili mpepela yeneni, mankanda atachikili kusumpokela muwatu nawa kwashalili kwanti watu nakwinzala.+ 38 Ilaña yena wadiña wakaama hamushachilu* kuntoñi yawatu yakunyima. Amuhindwishili nakumuleja nawu: “Ntañishi, wunakwakama wanyi neyi keña tufwi?” 39 Hohenohu wahindukili nakuzuwila mpepela nikuleja kaluñalwiji nindi: “Mwena! Wundaku nzo-o!”+ Mpepela yalekeli nawa hawundili chikupu. 40 Dichi wayilili nindi: “Munakutiyiladi woma?* Komana nihanu kanda mwiikali nachikuhwelelu?” 41 Ilaña atiyili woma nankashi nakudihoshesha mulwawu nawu: “Yeniwu hinyi? Anakumwovwahila nikudi mpepela nikaluñalwiji.”+
5 Kuhiñahu, azambukilili kwishinadi dakaluñalwiji mwiluña dawaGerasa.+ 2 Yesu chafuminiyi muwatu, hohenohu wadibulakeni neyala wafumineña kumajamu* wadiña naspiritu wazonda. 3 Washakamineña kumajamu nawa hikwadiña muntu wadiña nañovu yakutwesha kumukasa chiwahi hela neleñiku.* 4 Kakavulu amuhatileña mumpompa nikumukasa mumaleñi, ilaña waketoleleña maleñi* nikukotola mpompa; nawa hikwadiña muntu wadiña nañovu yakumufwomonaku. 5 Watwalekelihu nakubilela kumajamu nikumapidi mwaana niwufuku nakuditapola namalola. 6 Ilaña chamumweneniyi Yesu hahalehi, wayili lufuchi nawa wamufukaminini.+ 7 Kuhiñahu wabidikili nezu datiyakana nindi: “Eyi Yesu, Mwana kaNzambi Mukakubadika Chikupu, wunakukeñadi kudi ami? Inakukusanyikisha mwijina daNzambi nami bayi wumbabeshaku.”+ 8 Muloña Yesu wamwilileña owu spiritu wazonda nindi: “Eyi spiritu wazonda, fumaku mudi owu muntu.”+ 9 Ilaña Yesu wamwihwili nindi: “Ijina deyi yeyinyi?” Yena wamwakwili nindi: “Yami Izaza,* muloña tudi amavulu.” 10 Nawa watwalekelihu kumulembelela Yesu nindi bayi ayihañamu aspiritu azonda munodu ituñaku.+
11 Mukanka wawangulu*+ niwena wadiña kumpidi nakuda.+ 12 Dichi aspiritu azonda amulembeleli nawu: “Tutemeshi mudi angulu* kulonda twiñili mudi wena.” 13 Nawa wayitejeli. Hohenohu aspiritu azonda afumini nakwiñila mudi angulu,* owu mukanka wawangulu wadiña kwakwihi na 2,000, wandukili nakuya kuchikumu chakunkumuka nankashi, wadumbilili mukaluñalwiji nawa afwilili mukaluñalwiji. 14 Ilaña ana abiñileña angulu* atemukili nakuya nakushimuna mumusumba nimumaluña amukamwihi, dichi antu enjili nakutala chuma chamwekeni.+ 15 Dichi enjili kudi Yesu, amweni iyala wadiña nezaza dawandemoni hatachi nashakami, navwali chiwahi nawa nakoli, dichi atiyili woma nankashi. 16 Cheñi, antu amweni chuma chamwekeni alejeliku akwawu chuma chamumwekeneni owu iyala wadiña nawandemoni nichayimwekeneni angulu.* 17 Dichi antu atachikili kumulembelela Yesu nawu afumi mwituña dawu.+
18 Chakandamineñayi muwatu, iyala wadiña nawandemoni wamulembeleli nindi ayi nindi.+ 19 Ilaña yena wamukaanini nakumuleja nindi: “Yaña kwitala kudi antaña jeyi wuyileji yuma yejima yinakwililiyi Yehova* niluwi lunakutiyiliyi.” 20 Iwu iyala wayili nawa watachikili kushimuna muDekapoli* yuma yejima yamwilililiwu kudi Yesu nawa antu ejima ahayamini.
21 Chelili Yesu nazambukili dehi cheñi kuchikumu chakwishinadi dakaluñalwiji, izaza deneni dawantu dapompeli kudi yena nawa yena wadiña kwakwihi nakaluñalwiji.+ 22 Nlomboli wumu wasinagogi wejina daJayirusa wenjili, chamumweniyi Yesu, wafukamini kunyendu yindi.+ 23 Wamulembeleli mapampa amavulu nindi: “Mwanami wanyanya wamumbanda wakata nankashi.* Nalembi, tuyi wakamunañiki makasa eyi+ kulonda akoli nawa ahandi.” 24 Hohenohu Yesu wayili hamu nindi, nawa izaza deneni dawantu damulondeleleña nikumuwuña.
25 Kwadiña mumbanda wapwekeli mashi+ hadi yaaka 12.+ 26 Wakabakeni nankashi* kudi ayimbuki amavulu nawa yuma yindi yejima yadiñayi nayu yamanini nakuhana, hela chochu wakoleli wanyi, ilaña waswejeleliku. 27 Chatiyiliyi mpuhu yaYesu, wahitili mwizaza nakwinza kunyima yindi nakukwata kuchakuvwala chindi chahewulu,+ 28 muloña wahosheleña nindi: “Neyi nikwata hohu kuyakuvwala yindi yahewulu, nukukola.”+ 29 Hohenohu mashi alekeli kupweka nawa watiyili mumujimba windi nindi nakoli.
30 Yesu washikeneni kutiya nindi ñovu+ yinafumi mudi yena, dichi wabalumukili nakutala izaza dawantu nakuyihula nindi: “Hinyi wunakwati kuchakuvwala chami chahewulu?”+ 31 Ilaña atumbanji twindi amwakwili nawu: “Wunakumona izaza dawantu chidinakukuhwila, eyi wihuleña neyi, ‘Hinyi wunankwati?’” 32 Hela chochu, Yesu wadiña nakutalatala kulonda amoni wamukwata. 33 Mumbanda watiyili woma nawa wazaalileña, chineli welukili yuma yamumwekeneni, wenjili nakudimbuka heseki kudi yena nakumuleja yuma yejima. 34 Wamulejeli owu mumbanda nindi: “Mwanami, chikuhwelelu cheyi chinakukoleshi. Yaña mukuwunda+ nawa musoñu weyi wumani.”+
35 Henohu wuchidi kuhosha, amayala amwitala danlomboli wasinagogi enjili nawa ahosheli nawu: “Mwaneyi wamumbanda nafwi dehi! Muloñadi chiwukumukabishila Ntañishi?”+ 36 Ilaña Yesu chatiyiliyi mazu ahosheleñawu, wamulejeli nlomboli wasinagogi nindi: “Bayi wakamaku,* ikalaku hohu nachikuhwelelu.”+ 37 Hetejeli antu amakwawu kumulondelaku, chiña hohu Petulu, Yakoba niYowanu mana kwaYakoba.+
38 Dichi ashikili kwitala danlomboli wasinagogi, awanini kudi ipumba niantu adilileña niatwileña makumbu.+ 39 Cheñililiyi mwitala, wayilili antu nindi: “Munakudililadi nikuleta ipumba? Iwu mwana nafwi wanyi, ilaña nakaami.”+ 40 Chatiyiliwu awa mazu, atachikili kumuseha nikumusupisha. Ilaña chelili nayihañi dehi mwitala, wasendeli tata yanowu mwana nimama yindi niatumbanji adiñayi nawu nakuya kwadiña mwana. 41 Kuhiñahu, chakwatiliyi kuchikasa chamwana, wamwilili nindi: “Talita kumi,” neyi ayibalumuna, aya mukwila nawu: “Eyi kansi wamumbanda, nakuleji nami, hindukaku!”+ 42 Hohenohu owu kansi wamumbanda wahindukili nakutachika kwenda. (Wadiña nayaaka 12.) Anvwali jindi chamweniwu chumichi, azañaleli nankashi. 43 Hela chochu, wayikonkomweneni chikupu nindi bayi alejaku muntuku,+ ilaña wayilejeli nindi amwinki yakuda adii.
6 Dichi wafumini kwenoku nawa wayili mwiluña damumukala wawu+ nawa atumbanji twindi amulondeleli. 2 Sabata chiyashikili, watachikili kutañisha musinagogi, antu atiyili nsañu yatañishileñayi ahayamini nakuhosha nawu: “Indi iwu muntu wafumishili kudihi yuma yejimiyi?+ Muloñadi chamwinkelawu awa maana nawa muloñadi iyi nyidimu yañovu chiyinakuzatikila mudi yena?+ 3 Komana iwu hidiyi mukakusoña+ mwana kaMariya+ nawa mana kwaYakoba,+ Yosefu, Yuda niShimonaku?+ Ahelindi hitwashakamaña nawu kunuku?” Dichi ahukeni muloña wayena. 4 Ilaña Yesu wayilejeli nindi: “Kaprofwetu amulemeshaña kwejima, kufumishaku hohu mumukala windi, antaña jindi nikudi amwitala dind.”+ 5 Dichi kwenoku hatwesheli kukoñelaku mudimu wañovuku, wanañikili makasa antu antesha hohu adiña akata nakuyuuka. 6 Chakadi nikujina, wahayamini nankashi nanochu chabuliliwu chikuhwelelu. Nawa wayili mwahita nyikala mwejima nakutañisha.+
7 Dichi watambikili apostolu 12 nawa watachikili kuyitemesha ayedi-ayedi+ nikuyinka wuswa hadi aspiritu azonda.+ 8 Cheñi wayilejeli kubula kusenda chuma hela chimu halwendu, chiña hohu mukombu—kwosi kusenda dinkendi, ipakumuna dayakuda, nimali* muyikwama yawuku+— 9 ilaña wayilejeli kuvwala nkwabilu nikubula kuvwala yakuvwala yiyedi.* 10 Kubombelahu wayilejeli nindi: “Mwitala dejima mumukwiñila, shakamenu mwenomu nichimwakafuma munodu iluña.+ 11 Nawa kwiluña dejima kukubula kuyitambwilawu hela kutiyilila kunsañu yenu, hakufuma kwenoku, totomonenu majilu adi kunyendu yenu kulonda kwakayilili wunsahu.”+ 12 Dichi ayili, ashimwinini nawu antu atela kubalumuka munyichima,+ 13 nawa afumishili andemoni amavulu+ nikuwayisha antu akata manji nakuyuuka.
14 Dichi Mwanta Herodi watiyili iyi nsañu, muloña ijina daYesu dayili mpuhu nawa antu ahosheleña nawu: “Yowanu Mpapatishi anamusañuli mudi afu, nawa ichi dichinaleteshi ekali nañovu yakukalakala nyidimu yañovu.”+ 15 Ilaña antu amakwawu ahosheleña nawu: “HiElija.” Amakwawu niwena nawu: “Hikaprofwetu wudi neyi atuprofwetu akushankulu.”+ 16 Herodi chachitiyiliyi, wahosheli nindi: “Yowanu ona inaketwili mutu diyi anasañuliwu.” 17 Muloña Herodi watemesheli antu kuya nakumukwata Yowanu nawa wamukasili nakumusha mukaleya hamuloña waHerodiya, ñoda manakwindi Fwilipu asumbwiliyi.+ 18 Muloña Yowanu wamulejeleña Herodi nindi: “Kwesekeja nanshimbi, hiwatela kusumbula ñoda manakweyiku.”+ 19 Dichi Herodiya wamuhembeleli Yowanu nkunyi nawa wakeñeleña kumujaha, ilaña wakañenyi. 20 Herodi wamutiyileña Yowanu woma, muloña wamwilukili nindi himuntu waloña nawa wajila,+ dichi wamuhembeleña chiwahi. Mpinji yejima neyi amutiya nakuhosha, helukileña chatela kumwilayiku, ilaña watiyileña kuwaha kumutiyilila.
21 Ilaña ifuku datelela dashikili helili Herodi aloñesheli ayilolu jindi, akulumpi jamashidika niantu alema amuÑaliliya+ kuda kwamelela hefuku dakwanuka kuvwalika kwindi.+ 22 Dichi mwana kaHerodiya wamumbanda weñilili mwadiñawu nawa wahañeni chiwahi chakwila wamutiyishili Herodi kuwaha niantu adiileñayi nawu.* Mwanta wamulejeli iwu kansi wamumbanda nindi: “Nlombi chuma chejima chiwukukeña, nukukwinkachu.” 23 Chalala, wasanyikili kudi iwu kansi wamumbanda nindi: “Chuma chejima chiwukunlomba, nukukwinkachu kushika tuhu nikuchibalu chawanta wami.” 24 Dichi wayili kudi mama yindi nakumwihula nindi: “Nilombi chumanyi?” Mama yindi wamulejeli nindi: “Lombaku mutu waYowanu Mpapatishi.” 25 Hohenohu owu kansi wamumbanda wayili lufuchi kudi mwanta nawa walombeli nindi: “Inakukeña wunyinki katatakichi mutu waYowanu Mpapatishi hacheña.”+ 26 Hela chakwila chumichi chamuneñesheli mwanta, hakeñeleña kukaana kumwinka chuma chalombeliyiku muloña wawañeji* nikusanyika kwindi. 27 Hohenohu mwanta watemesheli nhembi nakumuleja nindi aleti mutu waYowanu. Dichi wayili mukaleya nawa wamuketwili mutu 28 nakuwuletela hacheña. Wamwinkeli owu kansi wamumbanda, nawa niyena wamwinkeli mama yindi. 29 Atumbanji twindi chatiyiliwu chumichi, enjili nakusenda mujimba windi nakuwisha mwijamu.*
30 Apostolu apompeli kudi Yesu nakumuleja yuma yejima yeliliwu niyuma yatañishiliwu.+ 31 Kuhiñahu, wayilejeli nindi: “Tuyenu kwakankawetu kulonda tunookihu chanti.”+ Muloña kwadiña antu amavulu enjileña niayileña chakwila hiyadiña nampinji yakunooka hela kudaku. 32 Dichi akandamini muwatu nakuya kwiluña kwakankawawu.+ 33 Ilaña chayileñawu ayimweni kudi antu, nawa amavulu elukili chumichi, dichi antu afumini munyisumba wejima wawu atemukili lufuchi nakutwaminaku nawa ashikileñahu dehi kwenoku. 34 Yesu chafuminiyi muwatu, wamweni izaza deneni dawantu, wayitiyilili wushona,+ muloña adiña neyi anyikoku akadi kabiña.+ Dichi watachikili kuyitañisha yuma yayivulu.+
35 Haniyi mpinji kwadiña kwela dehi melela, dichi atumbanji twindi enjili kudi yena nakumwila nawu: “Kudinu iluña hikwashakamaña antuku nawa hikukwiyila.+ 36 Lejaku antu ayi kumaluña amukamwihi nimunyikala kulonda akalandi yakuda yawu.”+ 37 Yena wayilili nindi: “Yowenenu yinkenu yakuda.” Chatiyiliwu awa mazu amwilili nawu: “Tuyi nakulanda mankendi ashikila mumadenari* 200 kulonda tuyinki antu adii tahindi?”+ 38 Yena wayihwili nindi: “Mukweti mankendi añahi? Yenu mutali.” Chayitaliliwu, amulejeli nawu: “Mankendi atanu niinshi jiyedi.”+ 39 Kuhiñahu, wayilejeli antu ejima nindi ashakami hamatahu atuuta mumazanvu.+ 40 Dichi ashakamini mumazanvu, awa 100 amakwawu 50. 41 Chanoneliyi owu mankendi atanu niinshi jiyedi, watalili mwiwulu nawa walombeli.+ Kuhiñahu, wahumwini mankendi nakuyinka atumbanji kulonda enki antu nawa wayanzañeneni antu ejima inshi jiyedi. 42 Dichi wejima wawu adiili nawa ekutili, 43 nawa anoneli yikunku yayakuda yashalilihu nakuyisha muyimpaaya* 12 nawa yenzeli to-o, kufumishaku inshi jashalilihu.+ 44 Antu adiili mankendi adiña amayala 5,000.
45 Dichi, hohenohu walejeli atumbanji twindi kukandama muwatu kulonda atwaminiku nakuya kuchikumu chakwishinadi kuBeteseda, ilaña yena washalili nakuleja izaza dawantu nindi ayi.+ 46 Chelili anayi dehi, wayili kumpidi nakulomba.+ 47 Chikwelili melela, watu wadiña hakachi kakaluñalwiji ilaña yena wachidiña kwenoku kwakankawindi.+ 48 Chayimweniyi anakukabakana kuvuwa watu muloña wampepela yafumineña kwayileñawu, wayili kwadiñawu iku nakwenda hakaluñalwiji kwakwihi nachilu chamuchiwana* nawa wendeleña neyi kwiji nakukeña* kuyipandakana. 49 Chamumweniwu nakwenda hakaluñalwiji, atoñojokeli nawu: “Himujimu!”* Nawa akalukili. 50 Muloña wejima wawu amumweni nawa atiyili woma. Hohenohu Yesu wayilili+ nindi: “Kolenu! Yami; bayi mutiya womaku.” 51 Kuhiñahu wakandamini muwatu mwadiñawu nawa mpepela yalekeli. Dichi ahayamini nankashi nachumichi, 52 muloña atiyishili wanyi mwatalishili mankendi ahaniniyi, ilaña atwalekelihu kujinoka munyichima yawu.
53 Chashikiliwu kuchikumu chakwishinadi, ashikili muGenesareta nawa watu awukasilili kwakwihi nachikumu.+ 54 Ilaña chafuminiwu hohu muwatu, antu ashikeneni kumwiluka. 55 Atemukili nakuya munodu iluña dejima nawa atachikili kuleta antu adiña akata hayileyi* kwiluña kwatiyiliwu nawu dikwadiñayi. 56 Nawa mwejima mweñilileñayi, hela munyikala hela munyisumba hela mumaluña amukamwihi, antu atentekeleña antu akata muyisankanu nakumulembelela nawu akwati hohu kunzombu yachakuvwala chindi chahewulu.+ Nawa ejima akwatiliku, akoleli.
7 Kuhiñahu, aFwarisi niansoneki amakwawu afumini kuYerusalema apompeli nakumunyeñuka.+ 2 Dichi amweni atumbanji twindi amakwawu anakuda yakuda namakasa amajilu, dikwila nawu akadi kwisuka.* 3 (Muloña aFwarisi niaYudeya ejima adaña wanyi neyi hiyanesuki kumakasa awu nakushika munkokolaku, akolelaña kukashidikilu kawankakulula jawu, 4 nawa neyi anafumi dehi kuchisankanu, asambilaña kwisuka dinu hiyakuda. Kudi tushidikilu tukwawu twatuvulu twalondelañawu nawa twakolelawu, tudi neyi kutumpika makaapu* mumenji, nyilondu niyuma yawuneñu.)+ 5 Dichi awa aFwarisi nawansoneki amwihwili nawu: “Muloñadi atumbanji tweyi chabulilañawu kulondela kashidikilu kawantu akushankulu, ilaña adaña yakuda yawu namakasa amajilu?”+ 6 Yena wayakwili nindi: “Isaya waprofweteli chachiwahi hadi enu anfwikiji, neyi chasonekawu nawu, ‘Awa antu anlemeshaña hohu nanyivumbu yawu, ilaña nyichima yawu yidi kwakulehi nanami.+ 7 Kudifukula kwadifukulañawu kudi ami kwamukunkulwayi, muloña ntañishilu yawu yashindamena hanshimbi jawantu.’+ 8 Mwalondelaña wanyi nshimbi yaNzambi nakukolela kutushidikilu twawantu.”+
9 Wayilejeli cheñi nindi: “Mwadiwulaña nshimbi yaNzambi mukubabala kulonda muhembi tushidikilu twenu.+ 10 Chakutalilahu, Mosi wahosheli nindi, ‘Lemeshaku tata yeyi nimama yeyi,’+ nawa ‘Muntu wejima wukumuhosha chatama* tata yindi hela mama yindi, amujahi.’+ 11 Ilaña enu mwahoshaña nenu, ‘Neyi muntu amuleja tata yindi hela mama yindi nindi: “Chuma chejima chinikweti chinateli kukukwasha eyi, hikorabani (dikwila nawu, chawaana chakumwinka Nzambi),”’ 12 himwamwitejaña kumwilila tata yindi hela mama yindi chuma hela chimuku.+ 13 Dichi muloña watushidikilu twenu tumunadizishi akwenu, mwakojejaña izu daNzambi kwikala damukunkulwayi.+ Nawa mwelaña yuma yayivulu yidi neyi iyi.”+ 14 Dichi, chatambikiliyi cheñi izaza dawantu kwinza kwadiñayi, wayilejeli nindi: “Ntiyililenu wejima wenu nawa mwiluki mukutalisha mazu ami.+ 15 Kwosi chuma cheñilaña mukanwa kamuntu chamutamishañaku, chiña yuma yafumaña mumuchima diyamutamishaña.”+ 16* ——
17 Chashiyiliyi izaza dawantu nakwiñila mwitala, atumbanji twindi atachikili kumwihula hachakutalilahu.+ 18 Dichi wayihwili nindi: “Komana ninenu muneluki wanyi munatalishi ichi chakutalilahu neyi wena tahindi? Komana mweluka wanyi nenu kwosi chuma cheñilaña mukanwa kamuntu chinateli kumutamisha, 19 muloña hicheñilaña mumuchima windiku, ilaña chayaña muchipumba chindi, kuhiñahu hichikuya mumusalanyiku?”* Dichi yakuda yejima wayiteneni nindi yikweti majilu wanyi. 20 Wabombelelihu nindi: “Chuma chafumaña mumuchima wamuntu dichamutamishaña.+ 21 Muloña mukachi kamuchima wamuntu,+ dimwafumaña yitoñojoka yatama, wuvumbi,* wukombi, kujahañana, 22 wujila, lwisu, yilwilu yatama, kudimbana, yilwilu yawukapwa nsonyi,* disu dalwisu, kasawuntu, kudinka wanta niwusupi. 23 Yuma yejimiyi yatama yafumaña mukachi kamuchima wamuntu nawa yamutamishaña.”
24 Dichi wafumini kwenoku nakuya munkambi yaTira niSidoni.+ Kwenoku weñilili mwitala muloña hakeñeleña antu eluki nawu nashikiku, hela chochu elukili. 25 Hohenohu mumbanda wadiña namwanindi wamumbanda wadiña naspiritu wazonda, chatiyiliyi nindi Yesu nenzi, wenjili nawa wadibukili kunyendu yindi.+ 26 Owu mumbanda wadiña kaGiriki, wakumuza waSirofwenisa;* watwalekelihu kumulembelela nindi amufumishi mwanindi ndemoni. 27 Ilaña yena wamulejeli owu mumbanda nindi: “Lekaku ntahi anyana ekuti, muloña chachiwahi wanyi kunona dinkendi dawanyana nakunatila anyana katuwa.”+ 28 Ilaña owu mumbanda waakwili nindi: “Omu tuhu diimu mwanta, ilaña anyana katuwa niwena adi mwishina damesa adaña nkuuku* yahololañawu anyana anyanya.” 29 Chatiyiliyi awa mazu, wamulejeli owu mumbanda nindi: “Chineli wunahoshi mwenomu, yaña; ndemoni namufumi dehi mwaneyi.”+ 30 Dichi wafuntili kwitala dindi, wawanini mwanindi nakaami hakadidi nawa ndemoni namufumi.+
31 Yesu chafuntiliyi kufuma kunkambi yaTira, wahitilili munkambi yaSidoni nimunkambi yaDekapoli*+ nakushika kuKaluñalwiji kaÑaliliya. 32 Kwenoku* amuleteleli iyala njika matu wakabakeneña hakuhosha+ nawa amulembeleli Yesu nawu amunañiki owu iyala chikasa chindi. 33 Dichi wamutwalili owu iyala kwakankawindi kwakadi izaza dawantu. Kuhiñahu weñijili nyinu yindi mumatu anowu iyala, nawa Yesu chafwijiliyi mazeñi wamukwatili hedimi.+ 34 Chataliliyi mwiwulu, wadishishimwini nankashi nakumwila nindi: “Efwata,” dikwila nawu, “Jikukaku.” 35 Hohenohu matu indi ajikukili+ nawa walekeli kukabakana hakuhosha, nawa watachikili kuhosha chiwahi. 36 Muloña wachumichi, wayikonkomweneni nindi bayi alejaku muntuku,+ ilaña elileña neyi yasweja kuyikonkomwena, wena hiyakuswejelaku nikushimuna chuma chinayikaanishiyi.+ 37 Mwamweni, ahayamini nankashi+ nakuhosha nawu: “Nakoñi yuma yejima chiwahi. Nakukojeja anjika matu kutiya niatumama kuhosha.”+
8 Mumafuku wenowu, kwadiña cheñi izaza deneni dawantu nawa hiyadiña nayakudaku. Dichi Yesu watambikili atumbanji twindi kwinza kudi yena nakuyileja nindi: 2 “Natiyili izaza dawantu wushona,+ muloña anashakami nanami mafuku asatu nawa adana yakuda.+ 3 Neyi niyili nami ayi kumatala awu nanzala,* akenda kafwa chinzeya munjila nawa amakwawu ashakamaña kwakulehi.” 4 Ilaña atumbanji twindi amwakwili nawu: “Kudihi kwatela kuwanayi muntu mankendi amavulu akudiisha iwu mukanka kudinu iluña kwabula antu?” 5 Dichi wayihwili nindi: “Mukweti mankendi añahi?” Amwakwili nawu: “7.”+ 6 Dichi walejeli izaza dawantu kushakama hamaseki. Kuhiñahu wanoneli owu mankendi 7, chalombeliyi nakusakilila, wahumwini owu mankendi nakwinka atumbanji twindi, niwena enkeli izaza dawantu.+ 7 Adiña cheñi nanshi jantesha nawa janyanya, chalombeliyi, wayilejeli nindi enki izaza dawantu. 8 Dichi adiili nawa ekutili, nawa anoneli yikunku yayakuda yashalilihu nakuyisha muyimpaaya* yamaneni 7 nawa yenzeli to-o.+ 9 Adiña amayala kwakwihi na 4,000. Kuhiñahu wayilejeli nindi ayi.
10 Hohenohu wakandamini muwatu nawatumbanji twindi nakuya kwiluña damuDalamanuta.+ 11 Kwenoku, aFwarisi enjili nawa atachikili kuditaadikisha nindi nawu ayimwekesheli chinjikijilu chakufuma mwiwulu kulonda amweseki.+ 12 Dichi wadishishimwini chikupu nakuhosha nindi: “Muloñadi idi ikiñu chidinakukeñela chinjikijilu?+ Inakuhosha chalala nami, kwosi chinjikijilu chakamwekeshelawu idi ikiñuku.”+ 13 Chamanishiliyi kuhosha, wayishiyili, wakandamini cheñi muwatu nakuya kuchikumu chakwishinadi.
14 Ilaña atumbanji avulameneni kusenda mankendi, asendeli hohu dinkendi dimu muwatu.+ 15 Kuhiñahu, wayisoñamishili chakadi kuyihita mumbadi nindi: “Tonenuña nawa babalenu neluñi dawaFwarisi niiluñi daHerodi.”+ 16 Hohenohu atachikili kuditaadikisha chineli adiña adana dinkendi. 17 Chelukiliyi, wayihwili nindi: “Muloñadi chimunakuditaadikishila hamuloña wakwila mudana dinkendi? Komana nihanu kanda mwiluki nikutiyisha muchatalisha? Komana nyichima yenu nihanu kanda yiluki? 18 ‘Hela mukweti mesu, himwamonañaku, matu mukweti, himwatiyañaku?’ Komana munakwanuka wanyi 19 mankendi atanu inahumwini+ adiiliwu kudi amayala 5,000? Kuvula kwayimpaaya yiñahi yayakuda yashalilihu yimwasendeli?”* Wena amwakwili nawu: “12.”+ 20 “Chinahumwini mankendi 7 adiiliwu kudi amayala 4,000, kuvula kwayimpaaya yamaneni yiñahi yimwasendeli yenzeli* to-o nayakuda yashalilihu?” Wena amwakwili nawu: “7.”+ 21 Dichi wayihwili nindi: “Komana nihanu kanda mwiluki muchatalisha?”
22 Kuhiñahu ayili kuBeteseda. Kwenoku antu amuleteleli iyala mputamesu nawa amulembeleli nawu amukwati.+ 23 Dichi, wamukwatili iyala mputamesu kuchikasa nakumwidisha hanji yamukala. Chamufwijililiyi iwu iyala mazeñi mumesu,+ wamunañikili makasa nakumwihula nindi: “Wunakumonahu yuma yidi yejima?” 24 Iwu iyala wenukili nakuhosha nindi: “Inakumona antu, ilaña anakumwekana neyi nyitondu yinakwenda.” 25 Kuhiñahu, wakwatili cheñi hamesu aniwu iyala, iwu iyala wamweni. Mesu indi atoneni, dichi watachikili kumona yuma yejima chiwahi. 26 Dichi wamulejeli kuya kwitala nawa wamulejeli nindi: “Bayi wiñila mumukalaku.”
27 Yesu niatumbanji twindi ayili munyikala yamuKesareya Fwilipi, chayileñawu watachikili kuyihula atumbanji twindi nindi: “Indi antu anakuhoshaña nawu yaminyi?”+ 28 Wena amwakwili nawu: “Yowanu Mpapatishi,+ amakwawu nawu Elija,+ amakwawu niwena nawu wumu hadi atuprofwetu.” 29 Wayihwili cheñi nindi: “Indi enu mwahoshaña nenu yaminyi?” Petulu wamwakwili nindi: “Yeyi Kristu.”+ 30 Muloña wachumichi, wayikonkomweneni nindi bayi alejaku muntu hela wumuku.+ 31 Watachikili cheñi kuyileja nindi Mwana kamuntu watela kuhita mumakabi amavulu nakumukaana kudi akulumpi niakulumpi jawatupristu niansoneki nikumujaha+ nawa chimwakahita mafuku asatu akamusañula.+ 32 Chalala, wahosheli awa mazu chakadi kuhita mumbadi. Ilaña Petulu wamutwalili hambadi nawa watachikili kumuzuwila.+ 33 Dichi wabalumukili nakutala atumbanji twindi, wamuzuwilili Petulu nindi: “Yaku kunyima yami, eyi Satana! muloña watoñojokaña yitoñojoka yawantu bayi yaNzambiku.”+
34 Kuhiñahu, watambikili izaza dawantu niatumbanji twindi kwinza kwadiñayi nakuyileja nindi: “Neyi muntu nakukeña kunlondela, adibondi yomweni nakusenda mutondu windi wakuyandishila* nawa atwalekihu kunlondela.+ 35 Muloña muntu wejima wakeñaña kupulwisha wumi windi, wakawujimbesha, ilaña muntu wejima wukujimbesha wumi windi kukoola ami nihamuloña wansañu yayiwahi, wakawamwina.+ 36 Mwamweni, chumanyi chikuwaninamu muntu neyi aheta kaayi kejima ilaña ajimbesha wumi windi?+ 37 Chumanyi chinateli kuhimpayi muntu nawumi windi?+ 38 Muloña muntu wejima watiyaña nsonyi kwikala kambanji kami nawa wabulaña kukuhwelela mazu ami mudinu ikiñu dabula kushinshika nawa datama, Mwana kamuntu niyena hakenzayi mukulema kwaTata yindi hamu nawañelu ajila,+ wakamutiya nsonyi owu muntu.”+
9 Kubombelahu, wayilejeli nindi: “Inakuyileja chalala nami, kudi amakwawu anemani hanu akabula kutompa kufwa sampu anamoni Wanta waNzambi wunatachiki dehi kuyuula.”+ 2 Chimwahitili mafuku 6, Yesu wasendeli Petulu, Yakoba niYowanu nakuyitwala hampidi yayilehi kwakankawawu. Nawa mmwekenu yindi yahimpikili iku anakumonaku;+ 3 yakuvwala yindi yahewulu yatachikili kukekema, yatookeli nankashi chakwila kwosi mukakukosa yakuvwala hanu hamaseki wunateli kuyitookesha neyi chiyatookeliku. 4 Cheñi, amweni Elija niMosi anakuhanjeka naYesu. 5 Kuhiñahu, Petulu wamulejeli Yesu nindi: “Rabi, chidi hohu chiwahi etu kushakama kunu. Dichi tulemenu matenti asatu, dimu deyi, dikwawu daMosi nawa dikwawu daElija.” 6 Kafwampi, Petulu helukili mazu akuhoshaku, muloña atiyili woma nankashi. 7 Dichi kwenjili ivu, dayibutili nawa atiyili izu+ dafumini munodu ivu nawu: “Iwu diyi Mwanami, inakeña.+ Mutiyililenu.”+ 8 Hohenohu atachikili kutalatala ilaña hiyamwenihu muntu mukwawu wadiña nawena cheñiku, chiña Yesu hohu.
9 Chakunkumukileñawu hampidi, wayikonkomweneni nindi bayi alejaku muntu chuma chamweniwuku,+ sampu Mwana kamuntu anamusañuli mudi afu.+ 10 Dichi ahembeli kumuchima mazu ayilejeliyi,* ilaña ahanjekeleña mulwawu mwatalishili kusañuka kufuma mudi afu. 11 Atachikili kumwihula nawu: “Muloñadi ansoneki chahoshelañawu nawu Elija+ watela kusambila kwinza?”+ 12 Yena wayilejeli nindi: “Elija watela kwinzañahu dehi kulonda afuntishi yuma yejima neyi chiyadiña;+ hanu dinu muloñadi chasonekelawu nawu Mwana kamuntu watela kumona makabi amavulu+ nikumukaana?+ 13 Ilaña inakuyileja nami Elija+ wenza dehi nawa amwilili mwejima mwakeñeliwu neyi chasonekawu hadi yena.”+
14 Chafuntiliwu kwadiña atumbanji amakwawu, amweni izaza deneni dawantu dinayinyeñumuki, hadiña niansoneki aditaadikishileñawu nawu.+ 15 Ilaña izaza dawantu dejima chidamumweni, dahayamini nankashi nawa damutemukilili nakumwimusha. 16 Dichi wayihwili nindi: “Yumanyi yimunakuditaadika nawu?” 17 Wumu wadiña hanidi izaza wamwakwili nindi: “Ntañishi, naleta mwanami kudi eyi muloña wudi naspiritu wamukañeshaña kuhosha.*+ 18 Neyi yamukwata, wamudimbwishaña chakwila watupulaña kafulolu nikudisumona kumazewu nawa ñovu yamumanaña. Nayileja atumbanji tweyi nami amufumishi, ilaña akañanya.” 19 Yena wayakwili nindi: “Enu ikiñu dabula chikuhwelelu,+ nakatwalekahu kushakama nanenu kushika mpinjinyi? Nakadiwula yilwilu yenu kushika mpinjinyi? Muletenu kudi ami.”+ 20 Dichi iwu mwana amuleteli kudi Yesu, chamumweniyi, ndemoni wamudimbwishili iwu mwana nawa watachikili kukonya. Hanyima yakumudimbwisha, watachikili kwalañana nakutupula kafulolu kukanwa. 21 Kuhiñahu, Yesu wamwihwili tata yindi nindi: “Chumichi chamutachikili mpinjinyi?” Yena wamwakwili nindi: “Kufuma tuhu kuwansi, 22 nawa kakavulu wamudimbwishilaña mukesi nimumenji kulonda yamukisañani. Ilaña neyi wukutwesha kumuuka, tutiyili wushona nawa tukwashi.” 23 Yesu wamwilili nindi: “Muloñadi chiwunahosheli neyi, ‘Neyi wukutwesha kumuuka’? Muloña kudi muntu wukweti chikuhwelelu yuma yejima yikutwesheka.”+ 24 Hohenohu tata yaniwu mwana wabidikili nindi: “Nikweti chikuhwelelu! Nkwashi niikali nachikuhwelelu chakola!”+
25 Yesu chamweniyi izaza dawantu dinakwinza lufuchi kwadiñawu, wamuzuwilili spiritu wazonda nindi: “Eyi spiritu wakañeshaña kuhosha nawa wajikaña matu, nakuleji nami fumaku mudi iwu mwana nawa bayi wiñilamu cheñiku!”+ 26 Iwu mwana chabidikiliyi nikusweja kukonya, ndemoni wamufumini nawa mwana wamwekeni neyi nafwi chakwila antu amavulu ahosheleña nawu: “Nafwi!” 27 Ilaña Yesu wamukwatili iwu mwana kuchikasa nakumunyamuna nawa wanyamukili. 28 Chelili neñili dehi mwitala, atumbanji twindi amwihwili kwakankawawu nawu: “Twakañenyadi kumufumisha?”+ 29 Yena wayilejeli nindi: “Ndemoni wamuchidiwu watela kufuma hohu nakulomba.”
30 Dichi afumini kwenoku nakuhitila muÑaliliya nawa hakeñeleña antu eluki chumichiku. 31 Muloña wadiña nakudizisha atumbanji twindi nikuyileja nindi: “Mwana kamuntu akumuhana mumakasa awantu nawa wena akumujaha, hela chakwila akumujaha,+ neyi munahiti dehi mafuku asatu, wakasañuka.”+ 32 Ilaña wena hiyelukili mwatalishili mazu ahosheliyiku, nawa atiyili woma kumwihula.
33 Kuhiñahu, enjili muKaperinamu. Ilaña, hadiñayi mwitala, wayihwili nindi: “Mwaditaadikañadi munjila?”+ 34 Wena amweneni kwanzo-o, muloña munjila adiña nakuditaadikisha watela kwikala mukulumpi hakachi kawu. 35 Dichi washakamini hamaseki, watambikili apostolu 12 nakuyileja nindi: “Neyi muntu nakukeña kwikala watachi, watela kwikala wakukumishaku hadi ejima nawa mukakukalakela ejima.”+ 36 Kuhiñahu, wasendeli mwana wanyanya nakumwimika mukachi kawu; chamukwatiliyi hamafwiji, wayilejeli nindi: 37 “Muntu wejima wukutambwila anyana anyanya+ adi neyi iwu muloña wejina dami, dikwila nawu nantambwili ninami nawa; nimuntu wejima wukuntambwila ami, hanantambwili ami hohuku, ilaña natambwili niWantemesheli.”+
38 Yowanu wamulejeli nindi: “Ntañishi, twamona muntu wafumishaña andemoni mwijina deyi, tweseka kumukaanisha muloña hatulondelañaku.”+ 39 Ilaña Yesu wayilili nindi: “Bayi mweseka kumukaanishaku, muloña hikudi muntu wukuzata mudimu wakuhayamisha mwijina dami wukushikena kuhosha chuma chatama hadi amiku. 40 Muloña wejima wabulaña kutwimakena wudi kukabadi ketu.+ 41 Nawa muntu wejima wukuyinka kaapu* kamenji muloña wakwila mudi antu jaKristu,+ inakuyileja chalala nami, wakatambwila wufwetu windi.+ 42 Ilaña muntu wejima wukuhukesha wumu wahadi awa akehelamu akweti chikuhwelelu, chikuwaha owu muntu akumukasila ilola dakuhalilaku munshiñu danyeñumunañayi chimbuulu nakumunatila mukaluñalwiji.+
43 “Neyi chikasa cheyi chakuhukeshaña, chiketuli. Chikubadika kuwaha eyi kupuluka iku wudi chifwayi kubadika kuya namakasa ayedi muGehena,* mukesi kabulaña kujima.+ 44* —— 45 Cheñi, neyi mwendu weyi wakuhukeshaña, wuketuli. Chikubadika kuwaha eyi kupuluka iku wudi chifwayi kubadika kukunatila muGehena*+ nanyendu yiyedi. 46* —— 47 Neyi disu deyi dakuhukeshaña, dinatili kwakulehi.+ Chikubadika kuwaha eyi kupuluka nadisu dimu muWanta waNzambi kubadika kukunatila muGehena*+ namesu ayedi, 48 mudi mavunyi abulaña kufwa nikesi kabulaña kujima.+
49 “Kesi+ atela kukimwañila hadi antu ejima, neyi chasukwilañawu muñwa hayakuda. 50 Muñwa wawuwahi, ilaña neyi muñwa wusamunuka, mukuwutoweja nankahi?+ Ikalenuña namuñwa mudi enu aweni+ nawa shakamenuña mukuwunda wumu namukwawu.”+
10 Kufuma kwenoku, wenjili kuñinza jaYudeya mwishinadi daYodani, kwenoku mazaza awantu apompeli cheñi kudi yena. Watachikili kuyitañisha cheñi neyi chelileñayi diikalu.+ 2 Nawa aFwarisi enjili kulonda amweseki nawa amwihwili neyi chakwila nshimbi yeteja iyala kuseña ñodindi.+ 3 Wayakwili nindi: “Indi Mosi wayilejeli nindidi?” 4 Wena amwakwili nawu: “Mosi wetejeli iyala wejima wukuhaña ñodindi kusoneka mukanda wakumuseña nachu wunakumwekesha nawu namuseñi.”+ 5 Hela chochu, Yesu wayilejeli nindi: “Hamuloña wakuchinchika kwanyichima yenu,+ dichaleñeleli Mosi ayisonekeli ilu lushimbi.+ 6 Ilaña, kufuma kukutachika kwakuleña yuma, ‘Wayileñeli iyala nimumbanda.+ 7 Hamuloña wachumichi, iyala wakashiya tata yindi nimama yindi,+ 8 nawa wejima wawu ayedi akekala mujimba wumu,’+ kulonda abuli kwikala ayedi, ilaña mujimba wumu. 9 Dichi, chuma chinabombiyi Nzambi, bayi muntu achaambulaku.”+ 10 Hadiñawu cheñi mwitala, atumbanji atachikili kumwihula haniyi nsañu. 11 Yena wayilejeli nindi: “Muntu wejima wukuseña ñodindi nakusumbula wacheñi, neli dehi wujila+ nawa nekali wabula kushinshika kudi ñodindi watachi, 12 nawa neyi mumbanda aseña nfumwindi nakusumbuka neyala wacheñi, neli wujila.”+
13 Antu atachikili kumuletela anyana anyanya kulonda yena ayikwati, ilaña atumbanji ayizuwilili.+ 14 Yesu chamweniyi chumichi, watiyili kutama nakuyileja nindi: “Yilekenu anyana anyanya enzi kudi ami; bayi muyikaanishaku, muloña Wanta waNzambi wawantu adi neyi awa.+ 15 Inakuyileja chalala nami, muntu wejima wabulaña kwiteja Wanta waNzambi neyi mwana wanyanya hamba keñilamuku.”+ 16 Kuhiñahu, wayikumbatili owu anyana anyanya nawa watachikili kuyikiswila nikuyinañika makasa indi.+
17 Chayileñayi munjila, iyala wumu wenjili lufuchi nakumufukamina nakumwihula nindi: “Ntañishi Muwahi, chumanyi chinatela kwila hakwila nakekali nawumi wahaya nyaaka?”+ 18 Yesu wamulejeli nindi: “Muloñadi chiwunanteneni neyi muwahi? Kwosi muntu muwahiku, chiña Nzambi hohu.+ 19 Weluka nshimbi jahosha nawu: ‘Bayi wujaha muntuku,+ bayi wila wujilaku,+ bayi wiyaku,+ bayi wushimuna wunsahu wakutwambaku,+ bayi wila wupwapokiku,+ lemeshaku tata yeyi nimama yeyi.’”+ 20 Owu iyala wamulejeli nindi: “Ntañishi, oju nshimbi jejima najihembaña kufuma tuhu kuwansi wami.” 21 Yesu wamutalili iwu iyala nawa muloña wakumukeña, wamulejeli nindi, “Kudi chuma chiwunabuli kwila: Yaku wakalandishi yuma yiwukweti winki atuzweñi mali, nawa wukwikala neheta mwiwulu; kufumahu dinu winzi wiikali mukakunlondela.”+ 22 Ilaña watiyili kutama chamwakwiliwu, dichi wayili iku naneñi muloña wadiña nayuma yayivulu.+
23 Chelili Yesu nashinshiki dehi antu adiñahu, wayilejeli atumbanji twindi nindi: “Antu akweti mali chakayikalila kwiñila muWanta waNzambi.”+ 24 Ilaña atumbanji ahayamini namazu ahosheliyi. Yesu wayilejeli cheñi nindi: “Enu anyanami, kwiñila muWanta waNzambi hichuma chakala nankashi. 25 Chaswayi ngameli kuhanuka mudisu dandoñu kubadika samaheta kwiñila muWanta waNzambi.”+ 26 Cheñi ahayamini nankashi nawa amwihwili nawu:* “Komana dinu hinyi anateli kwamwinawu?”+ 27 Yesu chayishinshikiliyi, wayilejeli nindi: “Kudi antu hichikutweshekaku, ilaña bayi kudi Nzambiku, muloña yuma yejima kudi Nzambi yikutwesheka.”+ 28 Petulu watachikili kumuleja nindi: “Talaña! Tunashiyi yuma yejima nakukulondela.”+ 29 Yesu wahosheli nindi: “Inakuyileja chalala nami, kwosi muntu wunashiyi itala hela amanakwindi hela ahelindi hela mama yindi hela tata yindi hela anyanindi hela maha kukoola ami ninsañu yayiwahi+ 30 wakabula kutambwila mapampa 100 ayumiyi makonu, matala, amanakwindi, ahelindi, amama jindi, anyana nimaha namakabisha,+ nawa munshakaminu yinakwinza,* wumi wahaya nyaakaku. 31 Ilaña amavulu anasambiliku, akekala akukumishaku, nawa anakumishiku, akekala akusambila.”+
32 Chayileñawu munjila yaya kuYerusalema, Yesu watwamininiku nawa ahayamini nankashi, ilaña antu amulondeleleña atachikili kutiya woma. Watambikili cheñi apostolu indi 12 hambadi nakutachika kuyileja yumiyi yadiña kwakwihi nakumumwekena,+ nindi: 33 “Tiyenu! Tunakukanduka nakuya kuYerusalema nawa Mwana kamuntu akumuhana mumakasa awakulumpi jawatupristu niansoneki. Dichi wena akumusompesha nawu amujahi nawa akumuhana kudi antu akunyuza, 34 wena nawa akumusupisha, kumufwijila mazeñi, kumuvupola nikumujaha, ilaña neyi munahiti dehi mafuku asatu wakasañuka.”+
35 Anyana kaZebedewu awamayala,+ Yakoba niYowanu enjili kudi yena nakumuleja nawu: “Ntañishi, tunakukeña wutwilili chuma chejima chitukukulomba.”+ 36 Yena wayihwili nindi: “Chumanyi chimunakukeña nenu niyilili?” 37 Wena amwakwili nawu: “Tunakukeña wutwiteji kushakama naneyi mukulema kweyi,+ wumu kuchikasa cheyi chachidiilu, mukwawu kuchikasa cheyi chachimunswa.” 38 Ilaña Yesu wayilejeli nindi: “Muneluki wanyi chuma chimunakulomba. Munateli kunwa mukaapu* munukunwa hela kupapatishewa nachipapatishu chinakumpapatishawu?”+ 39 Wena amwakwili nawu: “Tunateli.” Yesu chatiyiliyi mwahosheliwu, wayilejeli nindi: “Mukaapu* munukunwa, mukunwamu, nichipapatishu chinakumpapatishawu, akuyipapatisha.+ 40 Ilaña kushakama kuchikasa chami chachidiilu hela chachimunswa hiyami natela kuhanaku, ilaña chambala chanowu aloñeshelawu dehi.”
41 Chelili akwawu atumbanji 10 atiyi chumichi, ahilili nachuma cheliliwu aYakoba naYowanu.+ 42 Ilaña Yesu wayitambikili nawa wayilejeli nindi: “Enu mweluka nenu antu elukawu nawu anakuyuula nyuza, akabishaña antu jawu, nawa antu jawu alema azatishaña wuswa wawu chatama hadi wena.+ 43 Enu dichimwatela kwila wanyi; ilaña muntu wejima wunakukeña kwikala mukulumpi hakachi kenu, watela kwikala mukakuyikalakela,+ 44 nawa muntu wejima wunakukeña kwikala watachi hakachi kenu, watela kwikala nduñu yawantu ejima. 45 Muloña Mwana kamuntu niyena, henjili nindi amukalakeliku, ilaña wenjili nakukalakela+ antu nikuhana wumi windi kwikala ifutu danyiloña dakukuula nachu antu amavulu.”+
46 Kuhiñahu, enjili muYeriku. Ilaña yena niatumbanji twindi niizaza deneni dawantu chafumineñawu muYeriku, Baratimewu (mwana kaTimewu), mputamesu mukwakulomba-lomba, washakamini kunsa yanjila.+ 47 Chatiyiliyi nindi Yesu wakuNazareta diyi wunakuhita, watachikili kubilela nindi: “Yesu, Mwana kaDavidi,+ ntiyili luwi!”+ 48 Antu amavulu chatiyiliwu chabidikileñayi, atachikili kumuzuwila nikumwila nawu amwenihu, ilaña yena waswejeli kubilela nindi: “Mwana kaDavidi, ntiyili luwi!” 49 Dichi Yesu wemeni nakuhosha nindi: “Mutambikenu enzi kudi ami.” Dichi amutambikili owu iyala mputamesu nakumwila nawu: “Kutiya woma nehi! Nyamukaku; nakukutambika.” 50 Chanatiliyi chakuvwala chindi chahewulu, wanyamukili lufuchi nakuya kudi Yesu. 51 Kuhiñahu Yesu wamwihwili nindi: “Chumanyi chiwunakukeña nikwilili?” Owu iyala mputamesu wamwakwili nindi: “Raboni,* toneshaku mesu ami.” 52 Yesu wamwilili nindi: “Yaña. Chikuhwelelu cheyi chinakukoleshi.”+ Hohenohu watachikili kumona+ nawa watachikili kumulondela Yesu munjila.
11 Dichi chelili hiyakushika kwakwihi naYerusalema, kuBetefwaji niBetani+ haMpidi yaNyiolivi, watemesheli atumbanji twindi ayedi,+ 2 wayilejeli nindi: “Yenu mumukala wudi mukamwihi, chimukwiñila, mukuwana mwana kachimbuulu wakukasa, hadi owu chimbuulu kanda hashakameñahu dehi muntu kushika nikulelu. Mumukasununi nawa mumuleti kunu. 3 Nawa neyi kudi muntu wukuyihula nindi, ‘Munakumukasunwinadi?’ mumuleji nenu, ‘Mwanta nakumukeña nawa wukumufuntisha katataka.’” 4 Dichi ayili nawa awanini mwana kachimbuulu anamukasili hambidi yachiisu chetala dadiña kwakwihi nanjila nawa amukasunwini.+ 5 Ilaña antu amakwawu emeni kwenoku ayihwili nawu: “Munakumukasunwinadi mwana kachimbuulu?” 6 Ayilejeli mwomwayilejeliyi Yesu nawa ayitejeli kuya.
7 Dichi, aleteli mwana kachimbuulu+ kudi Yesu, ashilihu yakuvwala yawu yahewulu nawa yena washakaminihu.+ 8 Cheñi, antu amavulu aalili yakuvwala yawu yahewulu mumukwakwa, ilaña amakwawu akotweli yiputa kunsa yamukwakwa.+ 9 Nawa antu atwamininiku niadiña nakulondela hanyima abidikileña nawu: “Tunakukulomba netu mwamwini!+ Wakiswilewa yowu muntu wenjilaña mwijina daYehova!*+ 10 Wakiswilewa wowu Wanta wunakwinza watata yetu Davidi!+ Eyi wekala mwiwulu mwamweni, tunakukulomba netu mwamwini!” 11 Kuhiñahu, weñilili muYerusalema nakuya mutembeli nawa watalili yuma yejima, ilaña chineli kwadiña kwela dehi melela, wedikili nakuya kuBetani hamu nawapostolu 12.+
12 Chafumineñawu muBetani hefuku dalondelelihu, watiyili nzala.+ 13 Henohu wuchidi hahalehi chanti, wamweni mutondu wachikuyu wadiña namafu, wayili kunowu mutondu nakutalaku neyi chakwila wukuwanaku nyikaabu. Ilaña chashikiliyi kunowu mutondu, hawaniniku nyikaabuku, kwadiña hohu mafu, muloña hichadiña chilaaka chanyikuyuku. 14 Dichi walejeli owu mutondu nindi: “Bayi muntu akadaku cheñi nyikaabu kudi eyiku.”+ Nawa atumbanji twindi atiyileña chahosheleñayi.
15 Kuhiñahu, ashikili kuYerusalema. Kwenoku weñilili mutembeli nawa watachikili kuhañamu antu alandishileña nikulanda yuma mutembeli, wahinwini nimesa jawakakuhimpa mali niyitwamu yawantu alandishileña tupompa,*+ 16 nawa hetejeli muntu kusenda chuma nakuhita nachu mutembeliku. 17 Watañishileña nikuyileja nindi: “Komana hichasonekewa nawu, ‘Itala dami akaditena nawu itala dakulombelamu kudi antu akunyuza yejimaku,’+ tahindi? Ilaña enu munadibalumuni diikali iyeñu dawatupondu.”+ 18 Dichi akulumpi jawatupristu niansoneki chatiyiliwu chumichi, atachikili kukeñakeña njila yakumujahilamu;+ muloña amutiyileña woma chineli izaza dawantu dejima dahayamini nantañishilu yindi.+
19 Chikwelili melela, afuminimu mumusumba. 20 Chahitileñawu nabudidi, amweni mutondu wachikuyu wunoomi dehi kutachikila kunyiji.+ 21 Petulu chawanukiliyi iwu mutondu, wamulejeli Yesu nindi: “Rabi, talaña! mutondu wachikuyu iwashiña wunoomi.”+ 22 Yesu wayakwili nindi: “Mukuhwelelenu Nzambi. 23 Inakuyileja chalala nami, muntu wejima wukuleja iyi mpidi nindi, ‘Fumaku aha wudinatili mukaluñalwiji,’ nawa abula kujinoka mumuchima windi ilaña akuhwelela nindi chuma chinahoshiyi chikumwekana, chalala chikumwekana.+ 24 Dichinayilejelaña nami, yuma yejima yimukulomba, kuhwelelenu nenu munayitambwili dehi nawa mukekala nayu.+ 25 Nawa neyi mwimana nakulomba, anakenenuña akwenu yuma yatama yelañawu kulonda Tata yenu wekala mwiwulu niyena ayanakeneña yuma yatama yimwelaña.”+ 26* ——
27 Kuhiñahu, enjili cheñi muYerusalema. Chadiña nakwendujolayi mutembeli, akulumpi jawatupristu, ansoneki niakulumpi enjili 28 kudi yena nakumwihula nawu: “Yuma yejimiyi wayikoñaña nañovu janyi? Hela hinyi wakwinkeli iyi ñovu yakukoña yumiyi?”+ 29 Yesu wayakwili nindi: “Ninami nawa nukuyihulaku lwihu. Muñakuli, ninami nukuyileja kunafumishaña ñovu yinakoñaña nachu yumiyi. 30 Komana ñovu yaYowanu+ yakupapatisha, yafumini mwiwulu tahindi kudi antu? Ñakulenu.”+ 31 Dichi atachikili kudihoshesha mulwawu nawu: “Neyi tuhoshi netu, ‘Mwiwulu,’ wukuhosha nindi, ‘Hanu dinu, muloñadi chimwabulilili kumukuhwelela?’ 32 Cheñi neyi tweseki kuhosha netu, ‘Wayifumishili kudi antu’?” Atiyileña antu woma, muloña awa antu ejima elukili chikupu nawu Yowanu wadiña kaprofwetu.+ 33 Dichi amwakwili Yesu nawu: “Tuneluki wanyi.” Yesu wayilejeli nindi: “Ninami nawa nukuyileja wanyi kunafumishaña ñovu yinakoñaña nachu yumiyi.”
12 Kuhiñahu, watachikili kuhosha nawu kuzatisha yakutalilahu nindi: “Iyala wumu wadimini itempa danyivinyu,+ washiliku ikoli nawa wapundilimu wukamwinu wavinyu, watuñili nikaposhi,+ nkumininaku wadishili mumakasa awakakudima nawa yena wayili kwituña dacheñi.+ 2 Chilaaka chakwaañula chichashikili, watemesheli nduñu kudi akakudima kulonda akamutambwili nyikaabu yamwitempa danyivinyu. 3 Ilaña akakudima amukwatili, amweteli nawa amufuntishili makasakasa. 4 Watemesheliku cheñi nduñu mukwawu, iwu yena amukatishili kumutu nikumutukola.+ 5 Watemesheliku cheñi mukwawu, iwu amujahili nawa amakwawu amavulu atemesheliyi, ayeteli, amakwawu ayijahili. 6 Dichi washalili hohu nawumu, mwanindi akeñeliyi nankashi.+ Nkumininaku, niyena wamutemesheli kudi wena nakuhosha nindi, ‘Mwanami akumulemesha.’ 7 Akakudima ahosheli mulwawu nawu, ‘Iwu diyi nswana.+ Tumujahenu nawa wuswana wukwikala wetu.’ 8 Dichi amukwatili nakumujaha nawa amunatilili hanji yetempa danyivinyu.+ 9 Chumanyi chakelayi mwini itempa danyivinyu? Wakenza nakuyijaha akakudima nawa itempa danyivinyu wakadihana kudi acheñi.+ 10 Komana kanda mutañeñahu dehi iyi nsona yahosha nawu: ‘Ilola dadiwiliwu akakutuña, dinekali dehi ilola dalema damwiwombu dahewulu?*+ 11 Komana kanda mutañeñahu dehi nawu ‘idi ilola dinafumi kudi Yehova* nawa dakuhayamisha kumesu etu’?”+
12 Chatiyiliwu mazu ahosheliyi, akeñeleña kumukwata ilaña atiyili woma wezaza dawantu, muloña elukili nawu nakutena wena muchakutalilahu chashimwiniyi. Dichi amushiyili nawa ayili.+
13 Kuhiñahu, amutemesheleli aFwarisi amakwawu hamu nawakakumulondela Herodi kulonda amukwati munhoshelu yindi.+ 14 Chashikiliwu, amulejeli nawu: “Ntañishi, tweluka netu wahoshaña mwalala nikutañisha njila yaNzambi muchalala muloña hiwaakamaña muntu wudi wejimaku, muloña hiwatalaña antu kumesuku, ilaña watañishaña njila yaNzambi muchalala. Komana nshimbi yeteja* kuhana musonku kudi Kesari tahindi nehi? 15 Tuhani tahindi nehi?” Yena chelukiliyi wunfwikiji wawu, wayilejeli nindi: “Munakuñesekeladi? Nletelenu denari* niyitali.” 16 Dichi wena amuleteleli denari yimu, yena wayihwili nindi: “Indi iwu mutu ninsona jidi aha, janyi?” Wena amwakwili nawu: “JaKesari.” 17 Kuhiñahu, Yesu wayilejeli nindi: “Yuma yaKesari, mwinkenu Kesari+ nawa yuma yaNzambi, mwinkenu Nzambi.”+ Dichi ahayamini chayakwiliyi.
18 Kuhiñahu, aSadusi ahoshaña nawu hikwekala kusañukaku,+ enjili nawa amwihwili+ nawu: 19 “Ntañishi, Mosi watusonekeleli nindi, neyi mana kwamuntu afwa nawa ashiya mumbanda chakadi kuvwala mwana, manakwindi watela kumusumbula owu mumbanda nakumuvwalilamu manakwindi anyana.+ 20 Kwadiña amayala 7 evumu dimu. Watachi wasumbwili mumbanda, ilaña owu iyala chafwiliyi hashiyilihu mwanaku. 21 Kuhiñahu, wamuchiyedi wamusumbwili owu mumbanda, ilaña niyena wafwili chakadi kuvwalahu mwana nawa wamuchisatu niyena chochimu. 22 Dichi wejima wawu 7 afwili chakadi kuvwalilamu mwana. Nkumininaku, owu mumbanda niyena wafwili. 23 Hanu dinu hakusañuka, wakekala ñodanyi? Muloña wejima wawu 7 amusumbwilihu.” 24 Yesu wayilejeli nindi: “Enu dinu mwajimbelamu, muloña himweluka Nsona hela ñovu yaNzambiku.+ 25 Hakusañuka kufuma mudi afu, amayala hiyakasumbulañaku nawa ambanda niwena hiyakasumbukañaku, ilaña akekala neyi chekalawu añelu mwiwulu.+ 26 Kutalisha hansañu yawafu akasañulawu, komana kanda mutañeñahu dehi munsañu yahosha hachiputa mumukanda waMosi, mwahosheliyi Nzambi nayena nindi: ‘Yami Nzambi yaAbarahama, Nzambi yaIsaka nawa Nzambi yaYakoba’ tahindi?+ 27 Yena hiNzambi yawantu amomi, bayi afuku. Enu mwajimbelamu chikupu.”+
28 Wumu hakachi kawansoneki wenjili nawa watiyili anakuditaadikisha, ilaña chamweniyi nindi Yesu nayakuli chiwahi, wamwihwili nindi: “Lushimbinyi lwatachi* hanshimbi jejima?”+ 29 Yesu waakwili nindi: “Lwatachi dilu ilu, ‘Eyi Isarela, tiyaku, Yehova* Nzambi yetu hiYehova* wumu hohu, 30 nawa watela kukeña Yehova* Nzambi yeyi namuchima weyi wejima, nawumi* weyi wejima, nayitoñojoka yeyi yejima ninañovu jeyi jejima.’+ 31 Lushimbi lwamuchiyedi dilu ilu, ‘Watela kukeña mukwenu neyi chiwadikeña eyi aweni.’+ Hikudi lushimbi lukwawu lwabadika ijiku.” 32 Nsoneki wamulejeli nindi: “Ntañishi, wunahoshi chiwahi kwesekeja nachalala, ‘Yena diyi Wumu hohu, kwosi mukwawuku’;+ 33 nawa kumukeña namuchima wejima, nayitoñojoka yejima, nañovu jejima nikukeña mukwenu neyi chiwadikeña eyi aweni, kwalema kubadika nyilambu yejima yakushita ninyilambu yayimuna.”+ 34 Hohenohu, Yesu chelukiliyi nindi naakuli chiwahi, wamulejeli nindi: “Hiwudi kwakulehi naWanta waNzambiku.” Ilaña kwosi muntu niwumu wadiña nañovu yakumwihula cheñiku.+
35 Hela chochu, Yesu chatañishileñayi mutembeli, wehwili nindi: “Hanu dinu, muloñadi ansoneki chahoshelañawu nawu Kristu himwana kaDavidi?+ 36 Chamwoneneniwu Davidi naspiritu yajila,+ wahosheli yomweni nindi, ‘Yehova* wamulejeli Mwanta wami nindi: “Shakamaku kuchikasa chami chachidiilu sampu nashi ayilumbu jeyi mwishina danyendu yeyi.”’+ 37 Davidi yomweni wamutenaña nindi Mwanta, hanu dinu, wukwikala ñahi mwanindi?”+
Nawa izaza deneni dawantu datiyili kuwaha kumutiyilila. 38 Chatañishileñayi watwalekelihu kuhosha nindi: “Babalenu nawansoneki akeña kwendujola iku anavwali nyinkukumba nawa akeñaña nawu ayimusheña muyisankanu,+ 39 mumasinagogi nimwena akeñaña kushakama hayitwamu yakumbidi* nimumaluña alema hakuda yakuda yamelela.+ 40 Adaña maheta awambanda antuluwa nawa alombaña lombe-e kulonda ayimoni kudi antu. Awa antu akayibabesha chikupu.”
41 Dichi washakamini kwakwihi nayikasha yamali+ nawa watalileña izaza dawantu chidombilileña mali muyikasha yamali, dichi akamaheta amavulu adiña nakuumbilamu mawayawaya amavulu.+ 42 Kuhiñahu mumbanda ntuluwa kazweñi wenjili nakuumbilamu tumawayawaya twanyanya tuyedi twapela wuseya nankashi.*+ 43 Dichi watambikili atumbanji twindi nakuyileja nindi: “Inakuyileja chalala nami iwu mumbanda ntuluwa kazweñi nombilimu mali amavulu kubadika ejima anombili mali muyikasha yamali.+ 44 Muloña wejima wawu anombilimu mali anafumishiwu hamaheta awu, ilaña iwu mumbanda hela chakwila hikazweñi, nombilimu mali ejima adiñayi nawu akuhandilamu.”+
13 Chafumineñayi mutembeli, kambanji kindi wumu wamulejeli nindi: “Ntañishi, talaña! awa malola nimatala okuwaha!”+ 2 Hela chochu, Yesu wamwihwili nindi: “Awa matala amaneni wunayimoni? Awa malola adi hanu, hosi ilola nidimu dakashala hewulu delola dikwawu dakabula kwalumunawuku.”+
3 Chashakaminiyi haMpidi yaNyiolivi yatalañana natembeli, Petulu, Yakoba, Yowanu niAnderi amwihwili kwakankawawu nawu: 4 “Tuleji, mpinjinyi yakamwekana yumiyi, nawa chinjikijilwinyi chikamwekesha nawu yuma yejimiyi katataka yikumi?”+ 5 Dichi Yesu watachikili kuyileja nindi: “Babalenu kulonda abuli kuyiluwañesha kudi muntu wudi wejima.+ 6 Antu amavulu akenjila mwijina dami, nakuhosha nawu, ‘Diyi ami,’ nawa akaluwañesha amavulu. 7 Cheñi, chimwakatiya nsañu jamajita mukamwihi nikwakulehi, bayi mwakatiya womaku; yumiyi yatela kumwekana henohu kukuma kanda kwinzi.+
8 “Muloña muza wakanyamuka nakuzuña namuza wukwawu, wanta niwena wakanyamuka nakuzuña nawanta wukwawu;+ kwakekala nyitentanshi mumaluña ashiyashana; kwakekala cheñi nikukeha kwayakuda.+ Yumiyi yakekala dikutachika kwayihuñu.*+
9 “Ilaña enu, babalenu. Antu akayitwala kuyota yanyanya+ nawa akayetela mumasinagogi+ nikuyitwala kumesu awanguvulu niawanyanta kukoola ami kulonda wakekali wunsahu kudi wena.+ 10 Cheñi, nsañu yayiwahi atela kusambila kuyishimwina kunyuza yejima.+ 11 Nawa neyi hiyakuyitwala kuchota, bayi mwakakama yuma yimwakahoshaku; ilaña chejima chikayilejawu hanoyu mpinji, dichimwakahosha, muloña hiyenu mwakahoshañaku, ilaña spiritu yajila diyakahoshaña.+ 12 Cheñi, muntu wakahana manakwindi kulonda akamujahi, tata yawantu wakahana mwanindi nawa anyana akanyamukila anvwali jawu nakuyihana kulonda ayijahi.+ 13 Akayihela kudi antu ejima kukoola ijina dami.+ Ilaña muntu wejima wakomika* kushika nikunsa,+ diyi akamwinawu.+
14 “Hela chochu, chimwakamona chuma chawuzondu chakojejaña kujilumuka+ chinemani mwiluña muchatela kubula kwimana (muntu wunakutaña watela kuzatisha kashinshi), dichi antu akekala muYudeya akatachiki kutemukila kumapidi.+ 15 Muntu wakekala hewulu detala, bayi akasuluka hela kwiñila mwitala dindi nakusendamu chumaku; 16 nawa muntu wakekala mwiha, bayi akafunta kuyuma yidi kunyima nakusenda chakuvwala chindi chahewuluku. 17 Oyihuñu yakamonawu ambanda akekala namavumu niakamwishaña anyana mumafuku wenowu!+ 18 Lombenuña kulonda chumichi chakabuli kwikalaku mumpinji yachishika; 19 muloña hamafuku owu, kwakekala lukadi+ lwakwila kanda lwikaleñaku dehi kufuma hatachikiliyi Nzambi kuleña yuma kushika nikulelu nawa hilwamba kamwekanahu cheñiku.+ 20 Kafwampi, neyi Yehova* kuyihihisha owu mafuku nehi, kwosi muntu niwumu wakapulukaku. Ilaña wakayihihisha owu mafuku muloña wawantu atondewa anatondiyi.+
21 “Cheñi, neyi muntu ayileja nindi, ‘Talenu! Kristu iwu,’ hela nindi, ‘Talenu! Ona hana,’ bayi mwakakuhweleliku.+ 22 Muloña kwakenza+ aKristu akutwamba niatuprofwetu akutwamba nawa akakoñaña yinjikijilu niyuma yakuhayamisha yakuluwañesha nachu, neyi chinatwesheki kuluwañeshela kumu niatondewa. 23 Dichi enu, babalenu.+ Nayilejeli chadimu yuma yejima.
24 “Ilaña mumafuku wenowu, olu lukadi chilwakamana, itena dakeyila bwi-i, kakweji kakatoñeka wanyi,+ 25 tutumbwa twakaholokaña kufuma mwiwulu nawa yuma yekala mumawulu yasweja ñovu yakakanka. 26 Kuhiñahu, akamona Mwana kamuntu+ nakwinza mumavu nañovu yasweja nikulema.+ 27 Nawa wakatemesha añelu nawa akapompesha hamu indi atondewa kufuma kumpepela jiwana, kufumisha kunsa yeseki ndo-o kushika nikunsa yewulu.+
28 “Talenu ichi chakutalilahu chamutondu wachikuyu: Neyi tunyitayi tutachika kumena nimafu atachika kusapuka, mwelukaña nenu mayinza adi kwakwihi.+ 29 Munjila yoyimu, chimwakamona yumiyi, mwakeluki nenu wudi kwakwihi, wudi dehi hayiisu.+ 30 Inakuyileja chalala nami, idi ikiñu dikahita wanyi, sampu yuma yejimiyi yinamwekani.+ 31 Iwulu niiseki jakahita,+ ilaña mazu ami hiyamba kahitaku.+
32 “Kutalisha hanodu ifuku hela ora, hikudi muntu niwumu welukaku, chili añelu adi mwiwulu hela Mwana, chiña Tata.+ 33 Babalenu, tonenuña,+ muloña himuneluki mpinji yatoñolawuku.+ 34 Chidi neyi muntu wayili kwituña dacheñi washiyili itala dindi nakuyinka anduñu jindi wuswa,+ wenkeli nduñu-hinduñu mudimu windi nawa walejeli mukakuhemba kuchiisu nindi yatoneña.+ 35 Dichi tonenuña, muloña enu himuneluki mpinji yakenzayi mwini italaku,+ kwiji namelela, hakachi kawufuku, hankunku yakucha,* indi kwiji ntetemena nankashi,+ 36 kulonda chakenzayi mukukasumwisha, akabuli kuyiwana enu mudi mutulu.+ 37 Ilaña yuma yinnakuyileja enu, inakuleja antu ejima nami: Tonenuña.”+
14 Dichi kwashalili mafuku ayedi+ hakwila nawu kwiikali Chipandakenu+ niChawija chaMankendi Akadi Iluñi.+ Nawa akulumpi jawatupristu niansoneki akeñeleña njila yakumukwatilamu* Yesu kuhitila mukumutwambila kulonda amujahi;+ 2 muloña ahosheleña nawu: “Bayi tumukwatila hachawijaku; kuchiina hanateli kwikala ipumba dawantu.”
3 Hadiileñayi* muBetani mwitala daShimona mukambumba, kwenjili mumbanda wasendeli ibotolu daalabasita* mwadiña manji evumba dadiwahi, naradi* yayeni, manji awuseya nankashi. Dichi washinkwili kwibotolu nakutachika kumuhuñunwina Yesu manji kumutu.+ 4 Atumbanji amakwawu chamweniwu chumichi, azuwili nakuhosha mulwawu nawu: “Muloñadi awa manji evumba dadiwahi chinakukisikilawu? 5 Muloña awa manji evumba dadiwahi adi kuyilandisha namadenari* akubadika ha 300 nakuyinka atuzweñi mali!” Dichi, iwu mumbanda amuhililili* nankashi. 6 Ilaña Yesu wahosheli nindi: “Mulekenu kwindi. Munakumukabishiladi iwu mumbanda? Nankoñeli chuma chachiwahi.+ 7 Muloña enu mwekalaña nawatuzweñi mpinji yejima+ nawa munateli kuyilila yuma yayiwahi mpinji yejima yimunakeñi, ilaña ami hinakekalaña nenu mpinji yejimaku.+ 8 Neli chuma chatela kwilayi; nanhuñunwini chadimu manji evumba dadiwahi hamujimba wami kulonda yanloñesheli chadimu chakunjiika.+ 9 Inakuyileja chalala nami, kwejima kwakashimwinawu nsañu yayiwahi mwahita kaayi kejima,+ nichuma chinakoñiyi iwu mumbanda akachihoshañahu hakumwanuka.”+
10 Kuhiñahu, wumu hakachi kawapostolu 12, Yudasi Isakaroti, wayili kudi akulumpi jawatupristu kulonda yamufukejeli kudi wena.+ 11 Chachitiyiliwu, atiyili kuwaha nankashi nawa amukanini kumwinka mali asiliva.+ Dichi watachikili kukeñakeña mpinji yayiwahi yakumufukejelamu.
12 Dichi hefuku datachi daChawija chaMankendi Akadi Iluñi,+ hefuku dalambwileñawu mulambu waChipandakenu+ neyi chelileñawu diikalu, atumbanji twindi amwilili nawu: “Kudihi kuwunakukeña tuyi nakukuloñeshela kulonda wudiiliku Chipandakenu?”+ 13 Hohenohu watemesheli atumbanji twindi ayedi nakuyileja nindi: “Yenu mumusumba, mukudibulakana neyala wunasendi nsaba yewumba yamenji. Mumulondeli,+ 14 nawa mwejima mukwiñilayi, mumuleji mwini itala nenu, ‘Ntañishi nahoshi nindi: “Indi kapeka mwakukaama enyi munukudiila Chipandakenu nawatumbanji twami kadi kudihi?”’ 15 Wukuyileja kapeka keneni kadi hewulu, kakuwahisha dehi. Mutuloñesheli Chipandakenu mwenomu.” 16 Dichi atumbanji ayili, eñilili mumusumba nawa awanini neyi chayilejeliyi nawa aloñesheli jaChipandakenu.
17 Chelili kuneli dehi melela, wenjili nawapostolu 12.+ 18 Nawa chashakaminiyi kaheña kumesa nakuda, Yesu wahosheli nindi: “Inakuyileja chalala nami, wumu hakachi kenu innakuda nindi wukunfukejela.”+ 19 Chatiyiliwu awa mazu, aneñeli nawa wejima wawu atachikili kumwila nawu: “Yami tahindi?” 20 Yena wayilejeli nindi: “Iwu muntu wudi hakachi kawapostolu 12, yowu wunakutanta nanami mucheña.+ 21 Muloña Mwana kamuntu nakuya neyi chasonekawu hadi yena, ilaña oyihuñu yikumonayi owu wukumufukejela Mwana kamuntu!+ Chadi kuwaha neyi owu muntu havwalikiliku.”+
22 Nawa chadiileñawu, wanoneli dinkendi, walombeli, wadihumwini nakuyinka, nindi: “Tambulenu; Dinakwimenaku mujimba wami.”+ 23 Chanoneliyi kaapu,* walombeli nakusakilila, wayinkeli nawa wejima wawu anwinimu.+ 24 Nawa Yesu wayilejeli nindi: “Aka kaapu* kanakwimenaku ‘mashi+ ami achitiyañenu,’+ akupweka kukoola antu amavulu.+ 25 Inakuyileja chalala nami, hinamba kanwa cheñi vinyuku, sampu niifuku dinakanwa vinyu yayiha muWanta waNzambi.” 26 Nkumininaku, chamanishiliwu kwimba tumina twakushimeka,* ayili kuMpidi yaNyiolivi.+
27 Nawa Yesu wayilejeli nindi: “Wejima wenu mukunshiya,* muloña chasonekewa nawu: ‘Nakatapa kabiña,+ nawa anyikoku akapalañana.’+ 28 Ilaña neyi anansañuli dehi, nakayañahu dehi kuÑaliliya.”+ 29 Dichi Petulu wamulejeli nindi: “Hela chakwila ejima akukushiya, ami nukukushiya wanyi.”*+ 30 Hohenohu Yesu wamwilili nindi: “Inakukuleja chalala nami, dalelu, wunu wufuku henohu ikombu kanda eteli kayedi, wukunkaana kasatu.”+ 31 Ilaña Petulu watwalekelihu kuhosha nindi: “Hela tuhu kufwa hamu naneyi, nukufwa, ami nukukukaana wanyi.” Dichi niakwawu ejima niwena atachikili kuhosha mwomumu.+
32 Kuhiñahu, ayili kwiluña datenañawu nawu Ñesemani, nawa wayilejeli atumbanji twindi nindi: “Shakamenu hanu, ami nayi nakulomba.”+ 33 Nawa wasendeli+ Petulu, Yakoba niYowanu nawa watiyili chikela* chikupu nikutiya kumuchima kutama nankashi. 34 Wayilejeli nindi: “Naneñi nankashi,+ inakukeña nikufwa. Shalenu hanu nawa tonenuña.”+ 35 Dichi chendeliku hambidi chanti, wadibukili heseki nakutachika kulomba nindi neyi chinatwesheki, ayina mpinji yihitili kwakulehi nayena. 36 Wahosheli cheñi nindi: “Aba,* Tata,+ kudi eyi yuma yejima yazatikaña; fumishaku aka kaapu* kudi ami. Ilaña, bayi neyi chinnakukeña amiku, chiña chiwunakukeña eyi.”+ 37 Chafuntiliyi wayiwanini adi mutulu, dichi wamwilili Petulu nindi: “Shimona, wunakaami? Wakañanya kwikala nañovu yakutona hadi ora yimu?+ 38 Dichi tonenuña nawa lombenuña kulonda mubuli kwiñila mukweseka.+ Chalala spiritu yinakukeña,* ilaña mujimba wunazeyi.”+ 39 Nawa wayili cheñi nakulomba nawa wahosheli yuma yoyimu.+ 40 Wenjili cheñi nawa wayiwanini anakaami, muloña mesu awu alemeni natulu, dichi akañenyi nichakumwakula. 41 Wenjili cheñi kamuchisatu nawa wayilejeli nindi: “Munakukaama nikunooka hampinji yamuchidiwu! Kunahu! Ora yakumufukejela Mwana kamuntu nikumuhana mumakasa awakanshidi yinashiki dehi.+ 42 Nyamukenu, tuyenu. Talenu! Mukakunfukejela nashiki dehi kwakwihi.”+
43 Iku wuchidi kuhosha, kukasumuka Yudasi, wumu hadi apostolu 12, washikili hamu nezaza dawantu datemesheliwu kudi akulumpi jawatupristu, ansoneki niakulumpi,+ iku anasendi mpoku jatubali nitubama. 44 Mukakumufukejela wadiña wayileja dehi chinjikijilu nindi: “Yowu muntu inukufufwa, diyi; mumukwati nawa chimukuyaña mushiku muchima abuli kuyitemuka.” 45 Dichi wenjili kwadiñayi nakumwila nindi, “Rabi!” nawa wamufufwili. 46 Dichi amukwatili nawa amukasili. 47 Hela chochu, wumu hakachi kanowu emeni kukamwihi, waholeli mpoku yindi yakabali nakutapa nduñu yakapristu muneni nakumuketula itu dindi.+ 48 Ilaña Yesu wayilili nindi: “Munenzi nampoku jatubali nitubama nakunkwata neyi kwiji munakukwata kapondu?+ 49 Hefuku-hefuku, nadiña nanenu mutembeli nakutañisha,+ himwankasiliku. Hela chochu, yumiyi yinamwekani kulonda Nsona yishikijewi.”+
50 Dichi atumbanji ejima amutemukili.+ 51 Hela chochu, kansi weyala wavwalili hohu chakuvwala chehina dadiwahi hamujimba windi watachikili kumulondela hanyima mukamwihi nawa akeñeleña kumukwata, 52 ilaña wasubukili muchakuvwala chindi chehina nakutemuka nzekesi.*
53 Kuhiñahu, Yesu amutwalili kudi kapristu muneni+ nawa akulumpi jawatupristu niakulumpi niansoneki ejima apompeli.+ 54 Ilaña Petulu wamulondeleleña hahalehi kushika nimulubanza lwetala dakapristu muneni; nawa washakamini hamu nawañamba amwitala nakwota kesi kabidimineña.+ 55 Haniyi mpinji, akulumpi jawatupristu niakaSanihedirini* ejima akeñeleña hakumwinkela Yesu muloña kulonda amujahi, ilaña hiyawaninihu wunsahu hela wumuku.+ 56 Mwamweni, antu amavulu adiña nakushimuna wunsahu wakutwamba,+ ilaña wunsahu wawu wadiña nakwambokelamu. 57 Cheñi, antu amakwawu emeneña nakumutwambila nawu: 58 “Twamutiyili nakuhosha nindi, ‘Nukusanda iyi tembeli yatuñiliwu namakasa nawa mumafuku asatu, nukutuña yacheñi bayi yakutuña namakasa awantuku.’”+ 59 Hela chakwila ashimwini iyi nsañu, hohamu wunsahu wawu wambokelelimu.
60 Kuhiñahu, kapristu muneni wemeni mukachi kawu nawa wamwihwili Yesu nindi: “Indi eyi wukuhoshahu neyidi? Wunatiyi muloña wunakukwinkawu awa amayala?”+ 61 Ilaña yena wamweneni kwanzo-o+ nawa hakwiliku. Cheñi kapristu muneni wamwihwili nindi: “Yeyi Kristu Mwana kaWakiswilewa?” 62 Kuhiñahu Yesu wamwakwili nindi: “Yami; mwakamona Mwana kamuntu+ nashakami kuchikasa chachidiilu+ chañovu nawa nakwinza namavu amwiwulu.”+ 63 Hohenohu, kapristu muneni watabwili yakuvwala yindi nakuhosha nindi: “Wunsahu wamuchidinyi cheñi wutukukeña?+ 64 Munatiyi kasawuntu kanahoshiyi. Mukuhoshahu nenudi?” Wejima wawu amufwishili namuloña nawu watelela kufwa.+ 65 Dichi antu amakwawu atachikili kumufwijila mazeñi+ nikumubuta kumesu nikumweta jinkonyi nakumwila nawu: “Profwetaku!” Hanyima yakumweta jimbañala kumesu, atupasu amusendeli.+
66 Hadiñayi Petulu mulubanza heshina, ñamba wumu wamumbanda wakansi wakapristu muneni wenjili.+ 67 Chamumweniyi Petulu nakwota kesi, wamushinshikili nakumwila nindi: “Nineyi wadiña hamu naniwu Yesu wakuNazareta.” 68 Ilaña yena wakaanini nakuhosha nindi: “Iwu muntu hinamwilukaku nawa ami kwami nsañu yiwunakuhosha nayiluki wanyi,” nawa wayili hanji kuchiisu chakwiñilila. 69 Kwenoku ñamba wamumbanda wakansi wamumweni nawa watachikili cheñi kuleja antu emeni mukamwihi nindi: “Iwu niyena wudi hakachi kawu.” 70 Yena wakaanini cheñi. Chihahitili kapinji kanti, antu emeni kwakwihi atachikili cheñi kumwila Petulu nawu: “Chalala nineyi wudi hakachi kawu, muloña nineyi wudi mwini Ñaliliya.” 71 Ilaña watachikili kudishiña nikusanyika nindi: “Ami kwami iwu muntu imunakutena, hinamwilukaku!” 72 Hohenohu ikombu etela nikamuchiyedi+ nawa Petulu wanukili mazu amulejeliwu kudi Yesu nindi: “Henohu ikombu kanda eteli nikwitela kamuchiyedi, wukunkaana kasatu.”+ Dichi waneñeli nankashi nawa watachikili kudila.
15 Chikwachili nantetemena, akulumpi jawatupristu hamu nawakulumpi niansoneki niakaSanihedirini* ejima ashakamini hampuña, amukasili Yesu nawa amusendeli nakumuhana kudi nguvulu Pilatu.+ 2 Dichi Pilatu wamwihwili nindi: “Yeyi Mwanta wawaYudeya?”+ Yena wamwakwili nindi: “Eyi aweni wunadihosheli.”+ 3 Ilaña akulumpi jawatupristu amwinkeleña nyiloña yayivulu. 4 Kuhiñahu, Pilatu wamwihwili cheñi nindi: “Indi eyi wukuhoshahu neyidi?+ Wunatiyi nyiloña yinakukutwikawu okuvula.”+ 5 Ilaña Yesu hakwiliku, dichi Pilatu wahayamini.+
6 Hachawija nichawija, Pilatu wombileñaku kayili* akeñeleñawu kudi izaza dawantu.+ 7 Hanoyu mpinji mukaleya mwadiña iyala wejina daBaraba. Yena niakwawu adiñayi nawu hamu mukaleya, adikañili nanfulumendi nawa ajahañeni. 8 Kuhiñahu, izaza dawantu denjili nawa datachikili kumulomba Pilatu kwesekeja nachadiña nakuyililayi diikalu. 9 Yena wayakwili nindi: “Munakukeña niyuumbiliku Mwanta wawaYudeya, tahindi?”+ 10 Muloña Pilatu welukili nindi akulumpi jawatupristu amuhanini kudi yena muloña amutiyilili ichima.+ 11 Ilaña akulumpi jawatupristu asañumwini izaza dawantu kulonda ayuumbiliku Baraba.+ 12 Pilatu wayakwili cheñi nindi: “Indi iwu muntu imwatenaña nenu Mwanta wawaYudeya nimwilidi?”+ 13 Wena abidikili cheñi nawu: “Mujahilenu hamutondu!”+ 14 Ilaña Pilatu wayihwili cheñi nindi: “Muloñadi? Chumanyi chatama chinakoñiyi?” Hela chochu, aswejeli nikubidika nawu: “Mujahilenu hamutondu!”+ 15 Dichi, hamuloña wakukeña kutiyisha izaza dawantu kuwaha, Pilatu wayuumbililiku Baraba; nawa hanyima yakwila Yesu anamuvupoli dehi yikoti,+ wamuhanini kudi wena kulonda amujahili hamutondu.+
16 Kuhiñahu, amashidika amutwalili mulubanza, dikwila nawu mwitala danguvulu nawa apompesheli izaza damashidika dejima.+ 17 Amuvwikili ihina dawusombu nawa atuñili chibaaba chanyiña nakumuvwikachu; 18 atachikili kumwila nawu: “Kolaku,* eyi Mwanta wawaYudeya!”+ 19 Cheñi, amweteleña kumutu neteti nikumufwijila mazeñi nawa afukamineña nakudifukula kudi yena. 20 Nkumininaku, hanyima yakumusupisha, amuvuulili ihina dawusombu nakumuvwika yakuvwala yindi yahewulu, kuhiñahu amwidishili kulonda akamupopeli hamutondu.+ 21 Cheñi, ashinjilili muntu wahitileña wejina daShimona wakuKireni, tata yaAlesanderi niRufusa wafumineña mwiluña damukamwihi nawu amusendeliku Yesu mutondu windi wakuyandishila.*+
22 Dichi amuleteli kwiluña datenañawu nawu Gologota, neyi kudibalumuna daya mukwila nawu, “Chaañu.”+ 23 Kweniku, esekeli kumwinka vinyu yakubomba nayitumbu yashetana yamora,+ ilaña hayinwiniku. 24 Dichi amupopeleli hamutondu nawa adanzañeneni yakuvwala yindi yahewulu kuhitila mukusakula nayinjikijilu kulonda eluki chatela kusendayi muntu-himuntu.+ 25 Haniyi mpinji yadiña ora yamuchisatu,* nawa amupopeleli hamutondu. 26 Nawa asonekeli muloña wamwinkeliwu nawu: “Mwanta wawaYudeya.”+ 27 Kubombelahu, apopeleli atupondu ayedi hanyitondu hamu nayena, wumu kuchidiilu chindi, mukwawu kuchimunswa chindi.+ 28* —— 29 Nawa antu ahitileña amusupishileña nakudipukumuna kunyitu+ nakuhosha nawu: “Aha-a! Eyi wunateli kusanda tembeli nakuyituña mumafuku asatu,+ 30 daamwini eyi aweni nakusuluka hamutondu wakuyandishila.”* 31 Akulumpi jawatupristu hamu nawansoneki niwena atachikili kumusupisha nakuhosha nawu: “Wamwinineña akwawu; ilaña nakañanyi kudaamwina yomweni!+ 32 Mulekenu Kristu, Mwanta waIsarela, asuluki hamutondu wakuyandishila* kulonda tumoni nawa tukuhweleli.”+ Ninana mwamupopeleliwu hamu nawu niwena amusupishileña.+
33 Chiyashikili ora yamu 6,* kwelili mwidima munodu iluña dejima kushika nihaora yamu 9.*+ 34 Dichi haora yamu 9, Yesu wabidikili nezu datiyakana nindi: “Eli, Eli, lama sabakatani?” neyi kuyibalumuna, aya mukwila nawu, “Nzambi yami, Nzambi yami, wunanshiyilidi nkawami?”+ 35 Nawa antu amakwawu emeni kwakwihi chatiyiliwu awa mazu, atachikili kuhosha nawu: “Tiyenu! Nakutambika Elija.” 36 Kuhiñahu, wumu wayili lufuchi nakutumpika siponji* muvinyu yabatuka nakuyisha kwiteti nakumwinka nindi anwi,+ nakuhosha nindi: “Mulekenu! Tutali neyi Elija wukwinza nakumufumishahu.” 37 Ilaña Yesu wadilili nezu datiyakana nawa wafwili.*+ 38 Nawa ihina dakujika mwiluña dajila+ databukili hayedi kufuma kwiwulu nakushika kwishina.+ 39 Mukulumpi wamashidika wemeni nakutalisha kudi Yesu, dichi chamweniyi yuma yejima yamwekeni ninjila yafwililimu, wahosheli nindi: “Chalala iwu iyala wadiña Mwana kaNzambi.”+
40 Kwadiña cheñi ambanda emeneni hahalehi nakutala, hakachi kanawa ambanda hadiña Mariya Mandaleni niMariya mama yaYakoba Wakansi naYosesi niSalomi,+ 41 adiña nakumushinjikijaku nikumukalakela+ hadiñayi muÑaliliya, niambanda amakwawu amavulu enjiliyi nawu kuYerusalema.
42 Chineli kwadiña kwela dehi melela nawa chelili dadiña ifuku daKuloñeshelamu,* dikwila nawu henohu ifuku daSabata kanda, 43 kwenjili Yosefu wakuAramateya, muntu alemesheliwu muChota, niyena wadiña nakutalila Wanta waNzambi. Wamwekesheli wulobu nakuya kudi Pilatu nawa walombeli mujimba waYesu.+ 44 Ilaña Pilatu wajinokeli neyi chakwila Yesu nafwi dehi, dichi watambikili mukulumpi wamashidika nakumwihula neyi chakwila Yesu nafwi dehi. 45 Pilatu chamulejeliwu kudi mukulumpi wamashidika nawu nafwi dehi, wamwinkeli Yosefu mujimba. 46 Chelili nalandi dehi ihina dadiwahi nawa namufumishi dehi hamutondu, wamuvuñilili hehina dadiwahi nawa wamukaamikili mwijamu*+ dapokweliwu mwilola; kuhiñahu walañumwinini ilola kuchiisu chejamu.+ 47 Ilaña Mariya Mandaleni niMariya mama yaYosesi atwalekelihu kutala hakaamikiliwu mujimba windi.+
16 Dichi chelili Sabata+ yinahiti dehi, Mariya Mandaleni, niMariya+ mama yaYakoba niSalomi alandili yuma yevumba dadiwahi kulonda amuwayishi Yesu hamujimba.+ 2 Hefuku datachi* mumulungu nantetemena yayeni, ayili kwijamu*+ henohu itena dinaseli dehi. 3 Adilejeleña mulwawu nawu: “Hinyi wukutulañumwinaku ilola nakudifumisha kuchiisu chejamu?” 4 Ilaña chelili nawu atali kuchiisu chejamu, amweni ilola anadilañumuniku hela chakwila dadiña deneni nankashi.+ 5 Cheñililiwu mwijamu, amweni mukwenzi nashakami kukabadi kakuchidiilu iku navwali munkukumba wutooka, nawa ahayamini. 6 Wayilejeli nindi: “Bayi muhayamaku.+ Munakukeña Yesu wakuNazareta ajahilawu hamutondu. Anamusañuli dehi.+ Munu mwosiyi. Talenu heluña hamukaamikawu.+ 7 Dichi, yenu mwakaleji atumbanji twindi niPetulu nenu, ‘Wukuyañahu dehi kuÑaliliya.+ Kwenoku dikumukumumwena neyi chayilejeliyi.’”+ 8 Chedikiliwu hanji, atemukili lufuchi nakufuma kwijamu iku anakuzaala nawa anahayami nankashi. Nawa hiyalejeliku muntu hela wumuku, muloña atiyili woma.*+
MuchiGiriki, “kumesu eyi.”
Talenu Nsañu Jikwawu A5.
Hela “wayijimikileña.”
Hela “kankudimba.”
Hela hekwawu, “amwilukili chekalayi.”
Hela “mumaluña akudifukwila.”
Hela “ñuuki.”
Aka hikadidi kanyanya hasendelañawu muyeji.
Aka hikadidi kanyanya hasendelañawu muyeji.
Aka hikadidi kanyanya hasendelañawu muyeji.
Aka hikadidi kanyanya hasendelañawu muyeji.
Hela “washakamini kaheña kumesa.”
Hela “ashakamini kaheña kumesa.”
Hela “chilaaka.”
Hela “wadikita.”
Hela “Naandali.”
Hiijina damutenañawu Satana.
Hela “kwiya.”
Hela “nyaaka yinu.” Talenu Kulumbulula.
Hela “mwibañu dakupiminaku.”
Kanchacha kanyanya kawanikaña muPalesitini. Kanateli kukula nakushika kwakwihi namamita awana nawa kekalaña nanyitayi.
Hela “kushoni.”
Hela “chimunafwili mutentu?”
Hela “majamu achanukishu.”
Hela “cheni.”
Hela “macheni.”
MuchiGiriki, “Mazaza 12.” Izaza dimu damashidika amuRoma, dadiña namashidika makombakaji awana kushika kumakombakaji 6.
Hela “wawañulu.”
Hela “añulu.”
Hela “añulu.”
Hela “añulu.”
Hela “niañulu.”
Talenu Nsañu Jikwawu A5.
Hela “Ituña dikweti Nyisumba 10.”
Hela “wudi kwakwihi nakufwa.”
Hela “Wakabakeni nankashi nayikatu.”
Hela “Lekaku kutiya woma.”
MuchiGiriki, “wuneñu.”
Hela “chakuvwala chikwawu.”
Hela “ashakaminiyi nawu kaheña kumesa.”
Hela “wanowu ashakaminiyi nawu kumesa.”
Hela “mwijamu dachanukishu.”
Talenu Nsañu Jikwawu B14.
Hela “mumabasiketi.”
Dikwila nawu, kwakwihi na 03:00 kushika ku 06:00.
Hela “wudi kwakwihi.”
Hela “Himutanda; Himutalu.”
Itu hitudidi twanyanya hasendelañawu muyeji.
Dikwila nawu, kashidikilu kakuditookesha kumakasa.
Hela “jimpasa.”
Hela “kasawuntu.”
Hela “muchimbusu.”
MuchiGiriki, poneya. Talenu Kulumbulula.
MuchiGiriki, aselegeya. Talenu Kulumbulula.
Hela “wavwalikila kuSirofwenisa.”
Hela “wañululu wakuyakuda.”
Hela “nimuNkambi yaNyisumba 10.”
Dikwila nawu, hadiñayi Yesu muDekapoli.
Hela “chakadi kuda.”
Hela “mabasiketi.”
Hela “mabasiketi añahi ayakuda ashalilihu imwasendeli?”
Hela “mabasiketi amaneni añahi imwasendeli enzeli.”
Talenu Kulumbulula.
Hela “ajindili nsañu yayilejeliyi.”
Hela “spiritu wawumama.”
Hela “lupasa.”
Talenu Kulumbulula.
Talenu Kulumbulula.
Talenu Kulumbulula.
Hela hekwawu, “wumu namukwawu.”
Hela “nimunyaaka yinakwinza.” Talenu Kulumbulula.
Hela “lupasa.”
Hela “Mulupasa.”
Chaya mukwila nawu, “Ntañishi.”
Talenu Nsañu Jikwawu A5.
Hela “tunkudimba.”
MuchiGiriki, “mutu wewombu.”
Talenu Nsañu Jikwawu A5.
Hela “chaloña.”
Talenu Nsañu Jikwawu B14.
Hela “lwalema nankashi.”
Talenu Nsañu Jikwawu A5.
Talenu Nsañu Jikwawu A5.
Talenu Nsañu Jikwawu A5.
Talenu Kulumbulula.
Talenu Nsañu Jikwawu A5.
Hela “yayiwahi nankashi.”
MuchiGiriki, “malepita ayedi hikwadirani yimu.” Talenu Nsañu Jikwawu B14.
Dikwila nawu, iyi yihuñu yidi neyi nyisoñu yatiyañayi mumbanda hakuvwala mwana.
Hela “womikaña.”
Talenu Nsañu Jikwawu A5.
MuchiGiriki, “mpinji yetelaña ikombu.”
Hela “yakumukasilamu.”
Hela “Hashakaminiyi kaheña kumesa.”
Hela “chipunda chelola dalubanji.”
Dikwila nawu, manji evumba dadiwahi afumishañawu kumutondu wevumba dadiwahi wawanikaña kumpidi jaHimalaya.
Talenu Nsañu Jikwawu B14.
Hela “amuzuwilili.”
Hela “lupasa.”
Hela “lupasa.”
Hela “masamu.”
MuchiGiriki, “Wejima wenu mukuhukana wunu wufuku kukoola ami.”
MuchiGiriki, “Hela chakwila akwetu ejima akuhukana kukoola eyi, ami nukuhukana wanyi.”
Hela “wakamini.”
Hiizu dachiHeberu hela chiAramayiki daya mukwila nawu, “Eyi Tata!”
Hela “lupasa.”
Hela “yinakufwila.”
Hela “nachakuvwala chamukachi.”
Hela “niamuChota Cheneni chawaYudeya.”
Hela “niamuChota Cheneni chawaYudeya.”
Muntu akasawu mukaleya.
Hela “Kalombu.”
Talenu Kulumbulula.
Dikwila nawu, kwakwihi na 09:00.
Talenu Kulumbulula.
Talenu Kulumbulula.
Dikwila nawu, kwakwihi na 12:00.
Dikwila nawu, kwakwihi na 15:00.
Chuma chachovu chafwana mupelu.
Hela “woneni kakukumishaku.”
Dikwila nawu, haChitanu.
Hela “mwijamu dachanukishu.”
Idi didu ifuku ditwatenaña netu haMulungu. Kudi aYudeya, dadiña ifuku dakutachikilahu mumulungu.
Hela “kwijamu dachanukishu.”
Kwesekeja nachahosha mamanyusikiliputi aweni alala, Nsañu Yayiwahi yaMaku, yakumishaku namazu adi muvasi 8. Talenu Nsañu Jikwawu A3.