Komana Antu Anateli Kumanisha Majita?
Kudi yuma yayivulu yakojejaña antu kuzuña njita. Makwawu azuñilaña nsañu jamatuña nachiyuulu, amakwawu azuñilaña maheta, amakwawu niwena azuñilaña kufwila kuhimpa nshimbi. Amakwawu azuñaña kulonda ekali nañovu hetuña dawakwawu nimaheta adimu. Njita kakavulu yatachikaña muloña wachaambu chanyichidi hela nsakililu. Yumanyi yinakwilawu antu kulonda aleti kuwunda? Komana mwamweni akutwesha kumanisha njita?
Drazen_/E+ via Getty Images
KUWAHISHA YIHANDILU YAWANTU
Chuma chafwilañawu: Kuwahisha chihandilu chawantu. Chuma chinateli kukwashana kumanisha hela kukeheshaku wuzweñi, waleteshaña antu kutachika kuzuña.
Chuma chayikañeshaña kwilamu: Jinfulumendi jatela kuhimpa njila mwazatishilañawu mali. Mu 2022, azatishili mali akushika kumadola 34.1 biliyoni (U.S.) mukaayi kejima kumudimu wakuwahishaku yihandilu yawantu. Hela chochu, awa mali antesha chikupu neyi tuyesekeja namali azatishiliwu kunjita muchaaka chochimu.
“Twazatishaña mali amavulu kukwasha nachu antu adi munjita kubadika itwazatishaña kumudimu wakukañesha majita nikuleta kuwunda.”—António Guterres, nsoneki-muneni wamutayi waUnited Nations.
Chahosha Bayibolu: Nfulumendi jamukaayi ninyitayi yikwawu yinateli kukwasha atuzweñi, ilaña hiyakatwesha kumanisha wuzweñi wejimaku.—Kuhituluka 15:11; Matewu 26:11.
KUTIYAÑANA HAKACHI KAMATUÑA
Chuma chafwilañawu: Kuhanjeka mumesu anyakuwunda hakukala kunamwekani hela kunakukeña kumwekana kulonda mufumi yuma yikuyikwasha wejima wawu.
Chuma chayikañeshaña kwilamu: Ituña hela kabadi kamu anateli kukaana kuhanjeka hela kwiteja chitiyañenu. Nawa yitiyañenu yakuleta kuwunda kakavulu yakolaña wanyi.
“Kutiyañana hakachi kamatuña bayi neyi mpinji yejima kwazataña chiwahiku. Mpinji yikwawu chochitiyañenu chinakwatiwu dichinateli kuletesha njita yikwawu kutachika cheñi kumbidi.”—Raymond F. Smith, American Diplomacy.
Chahosha Bayibolu: Antu atela “Kukeñakeña kuwunda.” (Isamu 34:14) Ilaña antu amavulu makonu “ashinshika wanyi, . . . [akeñaña wanyi] kutiyañana nawakwawu, . . . hiyakakufukejela akwawu.” (2 Timotewu 3:1-4) Yilwilu yamuchidiwu yakojejaña alomboli amumapolitiki kukañanya kumanisha kukala
KUKEHESHAKU YITWA YANJITA
Chuma chafwilañawu: Kukeheshaku hela kulekesha yitwa yanjita, sweje-e yitwa yidi neyi nyitendanzumbu, yitumbu yafwana yajahaña antu kuhitila mukuyona, nikuzatisha tububu twakutuña kudi antu twaletaña yikatu yajahaña antu amavulu.
Chuma chayikañeshaña kwilamu: Matuña amavulu akanaña kukehesha hela kulekesha antu jawu kutuña yitwa yanjita muloña achinaña nawu akukañanyaña kudikiña kudi ayilumbu jawu. Kulekesha kutuña yitwa yanjita dikwaleteshaña antu kuleka kuzuña njita wanyi.
“Nfulumendi jajivulu jakanini nawu jikukeheshaku hela kuleka kutuña yitwa yanjita mumatuña awu hanyima yachaaka cha 1991 ilaña mwahosheliwu dimweliliwu wanyi, jakañanya nikushaku njila yapela yakukañeshelamu wubanji, kufwomona yikonkojola hakachi kamatuña, kulonda tushakameña mukaayi kanabuli yikonkojola nawa kakiñewa.”—“Securing Our Common Future: An Agenda for Disarmament.”
Chahosha Bayibolu: Antu atela kushiya yitwa yawu yanjita nawa ‘mpoku jawu jatubali atela kujichila yitwa yakudima nachu.’ (Isaya 2:4) Ilaña chumichi chapela wanyi, muloña ndombu yatachikilaña mumuchima wamuntu.—Matewu 15:19.
NFULUMENDI JATIYAÑANAÑA KUZATILA HAMU KULONDA JIDIKIÑI
Chuma chafwilañawu: Matuña aditejeña kuzatila hamu kulonda adikiñi kudi chilumbu chawu. Atoñojokaña nawu chilumbu wukutiya woma kutachika njita netuña dimu neyi yeluka nindi matuña amakwawu akwiñilamu nakukwasha ituña dinakukeñayi kulukukayi.
Chuma chayikañeshaña kwilamu: Kuchina kuzuña namatuña amavulu hikunateli kuleta kuwundaku. Mpinji yikwawu matuña elaña wanyi mwakanañawu, nawa hiyaditejaña mpinji yatelawu kumulukuka chilumbu nichiyatela kumulukukawuku.
“Hela chakwila mutayi . . . waLeague of Nations niwaUnited Nations azatili nañovu kukwasha jinfulumendi kutiyañana namatuña amakwawu kulonda adikiñi, iji nfulumendi jakwatili yitiyañenu jinakañanyi kukañesha njita.”—“Encyclopedia Britannica.”
Chahosha Bayibolu: Antu neyi azatila hamu adikiñaña. (Mukwakutañisha 4:12) Hela chochu, hitwatela kukuhwelela netu nyitayi yawantu yinateli kuleta kuwunda nikukiñewa kwalalaku. “Bayi wukuhwelela ayilolu; hela mwana kamuntu, wunateli kubula kuleta wamwinuku. Spiritu, yindi yafumañamu, wafuntaña kwiseki; hadodenodu ifuku yitoñojoka yindi yakisikaña.”—Isamu 146:3, 4
Hela chakwila antu amavulu anakuzata nañovu nawu aleti kuwunda, njita jinatwalekihu