Dweche moko bang’ lalo tije, chuny Hitoshi ne onyosore nikech ne ok yot yudo tich machielo. Kinde moro ka nodhi manyo tich nonyiso ng’at ma ne none ni ok onyal tiyo tich mopong’ gi mibadhi. Ng’atno ne odwoke ni, “Pachi opogore gi mar jomoko manadeni!” Jood Hitoshi kaachiel gi osiepene nojiwe mondo odhi nyime bedo jaratiro, kata kamano nochako bedo gi kiawa kabe pod nonyalo bedo jaratiro. Kuom ranyisi nowacho kama: “Awuoro kabe pod en gima kare bedo jaratiro mana nikech yiena.”

Ranyisi mar Hitoshi nyiso ni ok ji duto mohero bedo joratiro. Jomoko neno ni bedo joratiro nyalo miyo ng’ato kik dhi maber e ohala kata tije. Miyo moro ma a e piny South Africa wacho kama: “Atiyo gi joma ohero timbe mag mibadhi, kendo seche moko kata mana an ok yotnaga bedo ja adiera.”

Achiel kuom yore monya ahinya ma ji nyisogo ni ok gin joratiro, en wacho miriambo. Higni moko mosekalo, laktar moro miluongo ni Robert S. Feldman ma tiyo e University of Massachusetts Amherst nofwenyo ni pasent 60 mag joma dongo nyaka wachga miriambo moro sa asaya ma gigoyo mbaka kuom dakika apar. Feldman wacho niya: “Nonrono ne omako dhoga. Ne ok wapar ni wacho miriambo ne nyalo bedo kit ngima dhano.” En adier ni ji mang’eny ok ohero mondo ng’ato owuondgi, to en gima iwuoro ni gin to gihero wacho miriambo.

Ang’o momiyo wacho miriambo, kuo, kod yore mamoko mag bedo joma ok joratiro onya ahinya e kindegi? Ng’at ma ok jaratiro hinyo nade jomoko? To moloyo, ere kaka wan wawegi wanyalo kwedo timbe mag mibadhi?

Be iyie gi wachno? Mana kaka Samantha, wan bende nitie kinde ma weche bedonwaga matek. Gik ma watimoga sama waromo gi tem mar wacho miriambo nyalo nyiso maler kabe wahero adiera kata ooyo. Kuom ranyisi, ka wahero umo kethowa mana ni mondo wanere ka joma beyo e wang’ jomoko, yot ahinya mondo wati gi miriambo e timo kamano. Kata kamano, sama ji ofwenyo adiera e wi miriambo moro, mano nyalo ketho winjruok manie kindwa kodgi. Wanon ane weche ma luwogi.

MIRIAMBO MIYO WABEDO JOMA OK NYAL GEN

Osiep bedoga e kind ji ariyo mogenore. Osiep ma kamano miyo giduto giwinjo maber kendo ni gin kod arita maber. Kata kamano, mondo igen ng’ato nyaka ikaw kinde malach mar ng’eye. Wanyalo chako geno ng’ato ka okawo thuolo mar budho kodwa, goyo mbaka kodwa, kendo timonwa gik ma nyiso ni oherowa. Kata kamano, miriambo achiel kende nyalo miyo kik wabed joma igeno. Nyalo bedo matek mondo wabed joma igeno bang’ ka osefweny ni ok wawach adiera.

Be osegawuondi gi ng’at ma niparo ni en osiepni migeno ahinya? Ka en kamano, niwinjo nade? Nyalo bedo ni ne iwinjo marach ahinya kata ni ne ondhogi. Winjo kamano ok en gima rach. Onge kiawa ni wacho miriambo nyalo ketho osiep maber.

MIRIAMBO MEDO MANA NYUOLO MIRIAMBO

Profesa moro miluongo ni Robert Innes notimo nonro moro e University mar California, kendo nofwenyo ni “miriambo en tim monya ahinya.” Omiyo, miriambo ipimo gi tuwo ma landore mapiyo, kaka imedo kawo thuolo mang’eny gi ng’at mohero wacho miriambo e kaka bedo mayot mondo in bende ichak bedo jamiriambo.

En ang’o ma nyalo konyi mondo kik idonj e tem mar wacho miriambo? Muma e ma nyalo konyi. Wanon ane ranyisi moko ma yudore e Muma.

E dho Grik machon, wach molok ei Muma ni bedo “jaratiro” tiende samoro bedoga wach mitiyogo kiwuoyo kuom gima ber. Tiende bende nyalo bedo gima long’o.

Jokristo kawo mapek weche ma jaote Paulo nowacho kotelne gi roho mar Nyasaye niya: “Wadwaro bedo joratiro e gik moko duto ma watimo.” Mano oriwo timo ang’o?

LWENY MA WAKEDOE

Ji mang’eny ng’iyorega e kio okinyi kokinyi kapok giwuok e ot. Ang’o momiyo? En nikech gidwaro nenore maber e nyim ji. Kata kamano, nitie gimoro maduong’ moloyo mana rwakruok, suko wich, kata liedo manyasani. Kuom adier, kitwa ma iye nyalo bero kata ketho kaka wanenore gi oko.

Wach Nyasaye nyiso maler ni dhano ong’iyo gi timo gik maricho. Chakruok 8:21 wacho niya: “Paro mar chuny dhano orach nyaka a tinne.” Omiyo, mondo wabed joratiro nyaka waked gi kido monyuolwago mar timo richo. Jaote Paulo nolero maler kaka nokedo gi richo mage owuon kowacho niya: “Kuom adier, ka luwore gi kaka an e dhano ma iye, amor ahinya gi chik Nyasaye, to e ringra, nitiere chik moro ma kedo kod chik manie pacha, kendo otera mondo abed e tuech mar chik mar richo manie fuonnina.”—Jo-Rumi 7:22, 23.

Kuom ranyisi, ka chunywa yondhowa mondo watim gima rach kata wagomb bedo joma ok joratiro, ok ochuno ni wawinj kaka chunywa chikowa. Pod wan gi nyalo mar timo yiero e wi wachni. Ka wayiero mar kwedo paro marachno wanyalo dong’ ka wan joratiro kata obedo ni olworwa gi joma ok joratiro.

KAKA WANYALO LOCHO E LWENY MWAKEDOE

Mondo wabed joratiro, dwarore ni wabed joma nigi timbe mabeyo. Kata kamano, gima lit en ni ji mang’eny kawoga thuolo mang’eny yiero gima gibiro rwako moloyo thuolo ma gikawo mar paro kaka ginyalo bedo gi timbe mabeyo. Mano e momiyo ok gine rach moro amora ka giwacho miriambo mana mondo gin giwegi e ma giyud ber. Buk moro miluongo ni, The (Honest) Truth About Dishonesty wacho kama: “Gima duong’ momiyo wa wachoga miriambo en ni mondo nyingwa kik kethre to wadong’ ka wanenre ni wan joratiro e okang’ moro.” Kata kamano, be nitie chike makare ma nyalo konyowa ng’eyo kabe wacho miriambo moro amora obed matin kata maduong’ en gima owinjore? Wamor ni nitie gima nyalo konyowa.

Ji mang’eny e piny mangima osefwenyo ni Muma nyalo konyowa e yo makare chuth kuom wachno. Muma oting’o chike ma nyalo konyowa bedo gi timbe mabeyo ma ok nyal pim gi gimoro amora. (Zaburi 19:7) En gi weche mwanyalo geno mondo otawa e yo makare kodok korka weche mag ngima joot, tich, bedo gi timbe mabeyo, kod bedo gi winjruok maber gi Nyasaye. Osekonyo ji kuom higni mang’eny. Chike kod puonj manie iye nyalo konyo joma oa e ogendni duto, gi dhoudi duto, gi dhok duto, kod ji mopogore opogore duto. Ka wasomo weche manie Muma, waparogi matut, kendo tiyo kodgi e ngimawa, wanyalo tiego chunywa mondo wabed joratiro kinde duto.

Ng’eyo puonj mag Muma e yo makare ok oromo mondo waked gi tim mar bedo joma ok joratiro. Wadak e piny mopong’ gi timbe maricho ma nyalo yondhowa mondo wadonj e timbe mag mibadhi. Mano e momiyo dwarore ni walem mondo Nyasaye okonywa kendo osirwa. (Jo-Filipi 4:6, 7, 13) Ka watimo kamano wabiro bedo gi chir mar timo gik makare kendo bedo joratiro e weche duto.

GUETH MWAYUDO KA WABEDO JORATIRO

Hitoshi, ma wawuoyoe e sula mokwongo noyudo gueth kuom bedo jatich ma jaratiro. Sani otiyo ne ng’ato mohero jotich ma joratiro. Hitoshi wacho niya: “Amor ni ne ayudo tich ma ne nyalo konya siko ka an gi chuny maler.”

Nitie jomoko mosenwang’o ni mano en adier. We wanon ane ranyisi mag jomoko moseyudo gueth kuom tiyo gi puonj manie Muma ma wacho ni wabed “joratiro e gik moko duto ma watimo.”

• Chuny Maler

  

  “Ne aweyo skul ka an jahigni 13 mondo ati gi jokuoge. Nikech mano, pasent 95 mar osarana ne ayudo ka atiyo gi yore ma ok kare. Bang’e, ne wakendore gi jaoda, kae to an kaachiel kode ne wachako puonjore Muma gi Joneno mag Jehova. Ne wapuonjore ni Jehovaa Nyasaye osin gi timbe mag mibadhi, kuom mano ne wang’ado mondo walok kit ngimawa. E higa mar 1990 ne wachiwo ngimawa ne Jehova kendo ne obatiswa mi wabedo Joneno mag Jehova.”—Ngeche 6:16-19.

  “Chon oda ne opong’ gi gik mokwal, to sani aonge gi gik mokwal kata achiel kendo mano miyo abedo gi chuny maler. Ka aparo ngimana ma ok kare machon, amor ni Jehova ne onyisa ng’wono mogundho. Awinjoga maber ahinya pile ka pile sama adhi nindo gotieno nikech ang’eyo ni Jehova mor koda.”—Cheryl, Ireland.

  

  “Kane jatenda ofwenyo ni atamora kawo asoya koa kuom janyiepo moro, ne onyisa kama: ‘Nyasachi miyo ibedo ng’at ma inyalo gen ahinya! Mano doko gueth manade ni watiyo kodi e kambiwani.’ Bedo jaratiro kuom gik moko duto konya mondo abed gi chuny maler e nyim Jehova Nyasaye. Okonya bende e konyo jooda gi jomamoko mondo otim kamano.”—Sonny, Hong Kong.

• Paro Mokuwe

  

  “Atiyo e bengi moro maduong’. E tij bengi ji nenoga ni yudo mwandu en gima onego oket motelo moloyo bedo jaratiro. Paro ma gin-go en ni, ‘Kinyalo yudo mwandu kendo kelo ohala ne pinyu nikech wacho miriambo moro matin ere rachne?’ Kata kamano, abedo gi paro mokuwe nikech an jaratiro. Ang’ado mar dong’ ka an jaratiro e weche duto kata bed ni ang’o ma timore. Jotenda ong’eyo ni ok anyal wacho miriambo moro amora.”—Tom, United States.

• Winjo Maber Nikech Watimo Gimakare

  

  “Ng’at ma ne ochung’nwa kar tich ne ojiwa ni mondo awach miriambo e wi gik moko ma ne olal kar tich to nadagi. Ka ne ofweny joma ne okwelogo, jatenda ne opwoya kuom bedo jaratiro. Bedo jaratiro e piny ma opong gi mibadhi dwaro ni wabed gi chir. Gikone to wabiro bedo joma inyalo gen kendo ji biro miyowa luor.”—Kaori, Japan.

Gueth mwayudo kuom bedo joratiro gin kaka bedo gi chuny maler, paro mokuwe, kendo winjo maber nikech watimo gima kare. Gigo nyiso ni nitie ber mwayudo kuom bedo joratiro. Donge iyie gi wachno?