A1
Bible Lehlinna Kaihruaitu Thu Bulte
Bible hi a tîrin Hebrai, Aramik leh, Grik ṭawngtea ziah a ni a. Tûn laiah a bu pum emaw, a ṭhen lai emaw chu ṭawng 3,000 chuanga hmuh theih a ni. Bible chhiartu a tam zâwk chuan a tîra ziak ṭawngte chu an hre thiam lo va; chuvângin, ṭawng lehlina an innghah a ngai a ni. Bible lehlinna kawngah eng thu bulte nge zawm ngai a, engtin nge chu chuan Khawvêl Thar Lehlin Pathian Lehkha Thu Thianglim lehlin dân chu a kaihhruai?
Mi ṭhenkhat chuan a ngial a ngana lehlinnain chhiartute chu a tîra ziak ṭawngin a sawi tum awmze hnaih ber a hriattîr theih an ring a. Nimahsela, chutiang chu a ni reng lo. A chhan ṭhenkhat lo ngaihtuah ta ila:
Eng ṭawng mah hi grammar, thu mal neih zât leh, sentence kal phung inang chiah chiah a awm lo va. Hebrai ṭawng lama mi thiam professor S. R. Driver-a chuan ṭawngte hi “grammar leh a lo chhuahna chauh ni lovin, . . . a sawi tum sentence-a rem khâwm a nih dân thlengin a danglam a ni,” tiin a sawi a. Ṭawngte a inan loh avângin ngaihtuah dânte a inang lo va. Professor Driver-a chuan, “Chuvângin, ṭawng hrang hrangah sentence kal phung a inang lo a ni,” tiin a sawi belh bawk.
Tûn lai ṭawngah hian a tîra Bible ziah nâna hman Hebrai te, Aramik te leh, Grik ṭawngte ang chiah chiah thu mal leh grammar nei a awm lo va; chuvângin, a ngial a ngana Bible lehlin chu a fiah lo theiin, a châng chuan awmze dik lo a nei hial thei a ni.
Thu mal pakhat, a nih loh leh ṭawngkam pakhat chu a chhûng thu azirin a awmzia a danglam thei a ni.
Ṭawnglettu chuan a tîra ziak thu hlâwm ṭhenkhat chu a ngial a nganin a let chhuak thei pawh a ni thei a; mahse, chutiang hunah chuan a fîmkhur hle a ngai ang.
Hêngte hi a ngial a ngana lehlinnain hriat sualna a thlen theih dân entîrna ṭhenkhat a ni:
Pathian Lehkha Thu chuan “mu” tih leh, “muhîl” tih hi muhîl pângngai leh thihnaa muhîl sawi nân a hmang ve ve a. (Matthaia 28:13; Tirhkohte 7:60) Hêng ṭawngkamte hi thihna nêna inkûngkaiha hman a nih chuan, Bible letlingtute chuan “thihnaa muhîl” tiin an sawi thei a, chu chuan tûn laia chhiartute chu hriat pawlh lo tûrin a vêng a ni.—1 Korinth 7:39; 1 Thessalonika 4:13.
Tirhkoh Paula chuan Ephesi 4:14-ah “ṭhum vâwra inthâpna” tia a ngial a ngana lehlin theih ṭawngkam a hmang a. Entîr nei he hmân lai ṭawngkam hian ṭhum vâwra mi dangte bumna thil tih a kâwk thei a. Ṭawng tam takah chuan, a ngial a ngana he ṭawngkam lehlin a nih hian awmzia a nei vak lo. “Mihringte inbumna,” tia lehlin a nih hian a awmzia a fiah zâwk a ni.
Rom 12:11-a Grik ṭawngkam hi a ngial a ngan chuan “thlarau so” tihna a ni a. He ṭawngkam hian Mizo Ṭawngah chuan a sawi tum a phawk lo va; chuvângin, he Bible lehlinah hian ‘thlarau thianghlima ṭhahnemngaihna’ tia dah a ni.
A ngial a ngan chuan: “thlarauva retheite”
A sawi tum: “Pathian kaihhruaina mamawh nia inhriate”
Tlâng Chunga a Thusawi lâr takah, Isua chuan, “Thlarauva retheite chu an nihlawh e,” tia lehlin fo ṭhin ṭawngkam a hmang a. (Matthaia 5:3, King James Version) Mahse, ṭawng tam takah chu ṭawngkam chu a ngial a ngana lehlin a nihin a awmzia a fiah lo va. Dinhmun ṭhenkhatah chuan, “thlarauva retheite” tia a ngial a ngana lehlin a nih hian rilru kim lo, a nih loh leh bawrhsâwm leh tum mumal nei lo a kâwk thei a. Nimahsela, hetah hian Isua chuan mite chu an tisa lam thilte phuhrûknaah ni lovin, Pathian kaihhruaina an mamawh tih inhriatnaah an hlimna a innghat tih a zirtîr a ni. (Luka 6:20) Chuvângin, “Pathian kaihhruaina mamawh nia inhriate,” a nih loh leh, “Pathian an mamawh tih inhriate,” tia lehlinte chuan a tîra ziakin a sawi tum chu a phawk fuh zâwk a ni.—Matthaia 5:3; The New Testament in Modern English.
Hmun tam takah chuan, Grik thu mal “thîk” tia lehlin hi a awmze tlukpui chu kan mi ngainat takte kan chunga an rinawm loh avânga thinrimna, a nih loh leh an thil neih avânga mi dangte îtsîkna a ni a. (Tirhkohte 5:17; Rom 13:13) Chutih rualin, chu Grik thu mal tho chuan a ṭha lam a kâwk thei bawk. Entîr nân, Pathian tân leh amah biakna atâna Isua leh Pathian betu rinawm dangte neih “ṭhahnemngaihna” sawi nâna hman theih a ni.—Johana 2:17; 2 Korinth 9:2
Matthaia 6:17-a “hmai” tia lehlin Grik thu mal hian awmze tam tak a nei a. A chhûng thu azirin he thu mal hi “lan dân,” “mizia” leh, kawng dangtea lehlin theih a ni bawk.—Matthaia 16:3; Juda 16.
Chûngte avâng chuan, Bible lehlinnaah hian a tîra ziak thu malte chu a lanna pianga chi khat chauhva dah mai a rem lo va. Ṭawnglettu chuan a tîra ziak thuin a sawi tum phawk chhuak ber tûr thu malte thlang tûrin remhriatna a hman a ngai a ni. Chu bâkah, a thute chhiar ti awlsam tûrin, ama ṭawnga grammar kal phung zuia sentence-te a rem khâwm a ngai bawk.
Chutih rualin, a thute chu tih danglam lutuk tûr a ni lo. Ṭawnglettuin ama hriatthiam dân anga Bible thute a siamrem chiam hian, chu chuan a awmzia a ti danglam thei a ni. Chu chu engtin nge a nih theih? Ṭawnglettu chuan a tîra ziak thu chu ama ngaih dânin dik lo takin a letling palh thei a, a nih loh leh a tîra ziaka chipchiar taka târ lan thu pawimawh laite chu a hmaih palh thei a ni. Chuvângin, Bible thu siamremna chuan chhiar ti nuam thei mah se, a chhiartute’n a thuchah ken dik tak an hriatna tûr a dâl thei a ni.
Thurin inthununtîrnain ṭawng lehlin chu awlsam takin a ti danglam thei a. Entîr nân, Matthaia 7:13-na chuan: “Kawng zawh nuam chuan mite chu boralnaah a hruai,” tiin a sawi a. Ṭawnglettu ṭhenkhat chuan Grik thu malin a sawi tum awmze dik tak “boralna” tih aiah “meidîl” tih thu mal an hmang a, chu chu an thurinte an inthununtîr vâng niin a lang.
Bible letlingtu chuan Bible chu lo neitu te, berâm vêngtu te leh, sangha mantute ang chi mi nâwlpuite nî tin hman ṭawnga ziah a ni tih a ngaihtuah bawk tûr a ni. (Nehemia 8:8, 12; Tirhkohte 4:13) Chuvângin, mite lo chawr chhuahna chu eng ang pawh ni se, Bible lehlin ṭha chuan mi rilru ṭhate chu a thuchah ken hriatthiamna a neihtîr a ni. Mi nâwlpuite hman ngai loh ṭawngkamte aiin, fiah tak, mite hriat ṭhan leh, hriatthiam awlsam ṭawngkamte hman chu a ṭha zâwk hle.
Pathian hming Jehova chu hmân lai kutziak Bible-ahte chuang mah se, Bible letlingtu tam tak chuan chhan ṭha awm si lovin tûn laia Bible lehlinahte hian an telh lo va. (Thu Belhna A4 en rawh.) Ṭawng lehlin tam takah chuan Pathian hming chu “Lalpa” tia a nihnaa thlâk a ni a, ṭawng lehlin ṭhenkhatah phei chuan Pathianin hming a nei tih thu dik chu thup a ni hial a ni. Entîr nân, ṭawng lehlin ṭhenkhatah chuan Johana 17:26-a chhinchhiah Isua ṭawngṭaina chu: “An hnênah ka hriattîr che,” tih leh, Johana 17:6-na chu, “Mi pêkte hnênah hian ka hriattîr tawh che,” tia lehlin a ni a. Mahse, Bible dik taka lehlin chuan Isua ṭawngṭaina chu: “An hnênah i hming ka hriattîr tawh,” tih leh, “Mi pêkte hnênah hian i hming ka hriattîr tawh,” tiin a letling a ni.
Sâp Ṭawnga Khawvêl Thar Lehlin Bible tih chhuah hmasak ber thu hmahruai chuan heti hian a sawi a ni: “Pathian Lehkha Thu hi kan siamrem lo va. Tûn laia hman Sâp Ṭawnga hriatthiam theih a nih a, chu chuan a awmzia a tih bo dâwn loh phawt chuan, a ngial a ngana lehlin kan tum tlat a ni,” tiin. Chuvângin, New World Bible Translation Committee chuan, a tîra ziak thu malte leh thu hlâwmte hman dânah inbûk tâwk a tum tlat a; chutih rualin, chhiar ti pângngai lo thei thu malte leh a sawi tum ti bo thei thu malte hman chu a pumpelh a ni. Chuvâng chuan, Bible chu hahdam taka chhiar theih a ni a; chu bâkah, a chhiartuin thlarauva thâwk khum a thuchah ken chu dik taka hlan chhâwn a ni tih a ring nghet tlat thei bawk.—1 Thessalonika 2:13.
Grik thu mal prosopon hi “hmai” tia lehlin ni tlângpui mah se, a chhûng thu a zirin “lan dân,” “mizia” leh, kawng dangtea lehlin theih a ni bawk.—Matthaia 16:3; Juda 16.