Siamtu Chuan I Nun Awmzia A Belh Thei
“Chûngho chuan LALPA [“Jehova,” NW] hming chu fak rawh se: Ani chuan thu a pe a, siamin an lo awm ta si a.”—SAM 148:5.
1, 2. (a) Eng zawhnate nge kan ngaihtuah tûr? (b) Isaia zawhna-ah khân engtin nge thil siam a inhnamhnawih?
“IN rilruin in hre ngai lo vem ni?” Hei hi mi tam takte, ‘Eng chu maw hriat tûr?’ ti-a chhânlêttîrtû hmahruaitû zawhna mai niin a lang. Nimahsela, hei hi zawhna kulmût tak a ni. A chhânna chu a thu indawt dân chhinchhiahna aṭangin kan hre thiam thei a ni—Bible-a Isaia bûng 40-na thu indawt dân aṭangin. Hmân lai Hebrai mi, Isaia lo ziah a ni a; chuvângin, zawhna upa tak a ni. Nimahsela, a tûn lai êm êm thovin, i nun awmze bulpui nên a inkungkaih a ni.
2 Chutiang taka pawimawh a nih avângin Isaia 40:28-a zawhna: “In rilruin in hre ngai lo vem ni? In bengin in hre ngai lo vem ni? Kumkhaw Pathian, LALPA, [“Jehova,” NW] kâwlkil Siamtu chu,” tih hian nasa taka kan ngaihtuah a phu a ni. (Hawrawp kan tihâwn a ni.) Tichuan, ‘hriat tûr’ zîngah chuan lei Siamtû a tel a; tin, a thu hnû leh thu hmâ-in a târlan dan chuan he lei mai bâka tam a huam tel a ni. Châng 26-naah Isaia chuan: “Chung lamah khian in mitte lên chho ula, khîngte khi tu siam nge ni en rawh u; ani chuan sipaihote khi indawt zêlin a hruai chhuak ṭhîn a, . . . a chakna nasatna avâng leh, thiltihtheihna lama a chak avângin pakhat mah kim lo an awm ngai lo,” tiin, arsite chungchâng a ziak bawk a ni.
3. Siamtû chungchâng i hre tam hlê tawh a nih pawhin, engvângin nge hriat belh zêl i duh ang?
3 Ni e, “In rilruin in hre ngai lo vem ni?” tih zawhna hi dik tak chuan kan vânlâwt Siamtû chungchâng hi a ni. Nang pawhin, Jehova chu “kâwlkil Siamtu” a ni tih i pawm mai thei a. A mizia leh a kawng chungchâng i hre ṭeuh mai thei bawk. Mahse, mi tuemaw Siamtû a awm chungchânga rinhlelhna nei leh eng ang chiah nge a nih chiang taka hre lo mi i tawnin eng nge i tih ang? Siamtû hre lo emaw, ring lo emaw maktaduai tam tak an awm avângin chutiang mi tawn chu mak tih tûr a ni lo.—Sâm 14:1; 53:1.
4. (a) Tûn hunah hian engvângin nge Siamtû chungchâng ngaihtuah chu a inhmeh êm êm? (b) Eng chhânnate nge zirchîkna (science) thiamna-in a pêk theih loh?
4 School hian vânlâwt leh nun inṭanna chungchâng zawhnate chu zirchîkna (science) hian a chhânna nei (dâwn) ni-a ngai ringhleltû tam tak a chher chhuak a. Lehkha ziaktû Hagene-a leh Lenay-a te’n Nun Inṭanna (Atîra French thu ziak thu pui: Aux Origines de la Vie) lehkhabu-ah: “Kum zabi sâwmhnih pakhat tîr lam thlengin nun lo inṭanna hi hnialfung a la ni ta reng a. He buaina finfiah har êm êm mai hian kawng engkima chhuina, vân boruak ropui tak aṭanga thil tê ber thlenga chhuina a phût a ni,” tiin, an ziak a. Mahse, “Zawhna a la Châm bang Reng” tih a bung tâwpna ber chuan: “Engtin nge leiah hian nunna hi a lo awm? tih zawhna chhânna ṭhenkhat chu kan chhût chhuak tawh a. Mahse, Engvângin nge nun a lo awm? Nun hian tum a nei em? Hêng zawhna zawng zawngte hi zirchîkna chuan a chhâng thei lo. Thil ‘lo awm dân’ hi a chhui thei mai chauh a ni. ‘Engtin nge’ tih leh ‘Engvâng nge’ tih te hi zawhna pahnih inanna rêng rêng nei lo an ni. . . . ‘Engvâng nge’ tih zawhna hi finna, sakhuana, leh—a pawimawh berah chuan—a chhânna kan hmu ṭheuh tûr a ni,” tiin, a pawm a ni.
A Chhânna leh a Awmzia Hmuhna
5. Siamtû chungchâng tam zâwka zirna chu a bîk taka hlâwkpui thei tûrte chu eng ang mite nge ni?
5 Ni e, nun a lo awm chhan hriat kan duh a ni—a bîk takin heta kan awm chhan hi. Chu chang a ni lo, Siamtû awm chungchânga thutlûkna la nei lote leh a kawng chânchin la hre tlêmte chu kan ngaihsak tûr a ni. Anih loh leh, Bible sawi dân aṭanga danglam taka Pathian loringtute chu ngaihtuah ang che. Mi tlûklehdingawn tam takte chu khawchhak lam ramah emaw, Pathian bil awm tak tak leh mize duhawm tak nei ni-a ngaih dân awm lohna hmun dangah emaw an seilian a ni. Chûngte tân chuan “pathian” tih thu mal chuan hriatchian loh chakna emaw, ruangâm nei lo thil awmtîrtû emaw a hriat chhuahtîr mai thei. Anni chuan ‘an rilruin Siamtu’ emaw, a kawngte emaw chu an hre lo. Anni, a nih loh leh thlîr dân thuhmun nei mi maktaduai tam takte, chuan Siamtû a awm ngeizia ring ta se, chatuan beiseina tiamin hlâwkna tam tak an dawng ang! Thil vâng tak zet an nei thei bawk a ni—nun awmze dik tak, nun thiltum tak tak leh rilru thlamuanna dik tak chu.
6. Tûn laia mite nun dân chuan engtin nge Paul Gauguin-a thiltawn leh a milem ziah zînga pakhat nên inanna a neih?
6 Tehkhin nân: Kum 1891-ah French lemziak thiam Paul Gauguin-a chuan nun duhthusâm chen tumin paradis ni hiala ngaih French Polynesia-ah chuan a kal chhuak a. Mahse, a nun pawlawhnate chuan amah leh mi dangte chu natna-ah a hruai thuai a ni. Thihna-in a ṭhâm mêk a ni tih a hriat chuan, ‘nun hi thil mak ropui tak ni-a a hrilhfiahna’ ni âwm tak puan in lian tak lem, a ziak a. Gaguin-a’n a lemziah chu eng hming nge a pêk i hria em? A hming chu “Khawi aṭangin nge kan lo kal? Eng nge kan nih? Khawiah nge kan kal dâwn?” tih a ni. Chutiang chiah zawhna chu mi dangin an zawh i hre tawh mai thei a. A ni, mi tam takin an zâwt a ni. Nimahsela, chhânna lungawithlâk—nun awmze dik tak—an hmuh loh hunah khawiah nge an kal theih? An nunna leh nungchate nunna inkârah danglamna chhetê chauh awm niin thu tâwp an siam mai thei a ni.—2 Petera 2:12.a
7, 8. Engvângin nge zirchîkna endikna-ah chuan an lungawi tâwk loh?
7 “Engvângin nge kan nat ṭhîn? Engvângin nge khawvêl hi a khawloh êm êm ni? Natna leh chhiatna râpthlâk takte tum chu eng nge ni? ti-a Joba lo zawh tawh zawhna ka zawh nawn hian mi fing tam takte suangtuahna ka ṭâwm a ni” ti-a ziaktû leilung awm dân chhuina lama zirtîrtû Freeman Dyson-a ang mi ṭhenkhatte’n an ziah theih chhan chu i hrethiam thei ang. (Job 3:20, 21; 10:2, 18; 21:7) Sawi tawh angin, mi tam takte chuan a chhânna hmuh nân Pathian lam hawi aiin zirchîkna (science) lamah an hawi zâwk a ni. Thilnung chanchin zîrmi te, tuifinriat chanchin zirmi te, leh mi dang te chuan kan leilung leh a chûnga awm nunna chungchâng an hriat belh mêk bawk. Kawng danga zawnna-ah arsi chanchin zirmite leh leilung awm dân hre mite chuan nî leh a hêltû arsi te, arsi dang te, leh hla taka awm arsi hlâwm te chanchin thlengin an zir belh zêl bawk a. (Genesis 11:6) Chutiang thil dikte chuan eng thutâwpna inâwm tak nge a kawhhmuh?
8 Zirchîkmi ṭhenkhatte chuan vânlâwt-a lang chhuak Pathian “ngaihtuahna” emaw, “a kutchhuakte” emaw chungchâng chu an sawi a ni. Mahse, chu chuan a thupui chu a hmaih thei mai lo vang maw? Science magazine chuan: “Chhuichîkmite’n vânlâwt lam chanchin zirna hian Pathian ‘ngaihtuahna’ emaw, ‘a kutchhuak’ emaw a lai lang an tihin, anni chuan Pathian thil siam vânlâwt nihphung an hre thiam tak tak chuang lo—a pâwn lâng chauh mai lo chu. Dik takin, Leilung awm dân hre mi Nobel chawimawina dawngtû Steven Weinberg-a chuan: “Vânlâwt hi hriatthiam theih ni-a a lan zual poh leh chhan nei lo ni-a a lanna pawh a zual zêl,” tiin, a ziak a ni.
9. Eng finfiahna-in nge mi dangte leh keimahni ngei pawh Siamtû chungchâng zir tûra min ṭanpui thei?
9 Chuti chung chuan, Siamtû hriatna avânga nun awmze dik tak mantû leh urhsûn taka chûng thil zirtû maktaduai tam takte zînga mi i ni mai thei. Tirhkoh Paula thu ziak: “Khawvêl siam ṭantirh ata miten a thil siam aṭangin Pathian nihna chiang takin an hmu a. Hei hian A chatuan thiltihtheihzia a lantîr ani; chuvângin, miin Pathian kan hre lo an ti thei lo,” tih hi hre chhuak leh ang che. (Rom 1:20, Holy Bible, New Life Version) Ni e, kan khawvêl leh keimahni chungchângah thil dik tam tak a awm a; chûngte chuan Siamtû pawm tûrin leh a chungchâng hriatchhian theih nân mite chu a ṭanpui thei a ni. Hêng thil pathumte hi ngaihtuah ang che: min hual vêltû vânlâwt leh boruak te, nun inṭanna bul te, leh kan rilru thiltihtheihna ṭheuh te hi.
Rinna tûr Chhante
10. “Atîr” tih-ah hian engvângin nge ngaituahna kan pêk ang? (Genesis 1:1; Sâm 111:10)
10 Engtin nge kan vânlawt hi a lo awm? Zirchîkmi tam zâwkte’n vân boruak enhlatna leh enthlithlaina hmanruate aṭangin kan vânlâwt hi thil awm reng a ni lo tih an hmu chhuak a, chûng chu i lo hre tawh mai thei a ni. Bul inṭanna a nei a; tin, chu chu a zau zêl bawk a ni. Hei hian eng nge a tihchian? Arsi chanchin zirmi Sir Bernard Lovell-a thu sawi hi lo ngaithla teh: “Hun kal tawh eng hun emaw-ah, Vânlâwt hi te tak tê, muk êm êm mai, pakhat anga inhnaih tak dinhmuna ding a nih chuan, chu mi hmâ-in eng nge awm tih kan zawh a ngai ang a, . . . Bul inṭanna thu buai kan hmachhawn a ngai dâwn a ni,” tih hi.
11. (a) Vânlâwt hi engti fakauva zau nge a nih? (b) Vânlâwt-a tihdik chiahna chuan eng nge a sihhmuh??
11 Kan lei tiamin, vânlâwt duan dân chuan, tihdik chiahna mak tak mai a lantîr a ni. Entîr nân, kan nî leh arsi dangte nihphung chhinchhiahtlâk tak pahnihte chu hun rei tak chhûng an tlinna leh an nghehnate hi a ni. Vânlâwt kan hmuh theih chinah mai pawh arsi hlâwm tlûklehdingâwn 50 (50,000,000,000) aṭanga tlûklehdingâwn 125 vêl awm mêka chhût a ni a. Thlasik kawng arsi hlâwm khâwmah pawh arsi tlûklehdingâwn lêt engemaw zâta tam a awm bawk a ni. Han ngaihtuah teh mah: lîrthei khâwl chuan khâwl chaw (petrol emaw, diesel emaw) leh boruak inchawhpawlh tâwk chiah chiah a mamawh tih kan hria a. Car i nei a nih chuan, tluang zâwk leh sâwt zâwka tlân thei tûrin mi thiam ruaiin a khâwl i herhremtîr mai thei a ni. Khâwl mai atân pawh chutiang tihdik chiahna a pawimawh a nih si chuan, entîr nân, tlin taka “kâng reng” kan nî atân eng ang tihdik chiahna nge pawimawh ang? Chiang takin, leia nun a awm theih nân a chakna bulpui ber zînga telte chu herh dik chiah chiah a ni. Chu chu thil lo awm palh mai em ni? Hmân lai mi Joba chu: “Vân awptû dânte chu i puangin, leilung dânte i siam êm ni?“ ti-a, zawh a ni. (Joba 38:33, The New English Bible) Tumahin an ti lo. Chuti a nih chuan khawi aṭangin nge chutiang tihdik chiahna chu a lo kal le?—Sâm 19:1.
12. Thil siam phênah chuan thiltihtheihnaa khat Thlarau mi a awm a ni ti-a ngaih chu engvângin nge awmze nei tak a nih?
12 Chu chu mihring mita hmuh theih loh thil engemaw aṭangin nge a lo kal a, mihring mita hmuh theih loh Mi pakhat aṭangin? Tûn lai zirchîkna thlîr dân aṭangin hêng zawhnate hi han ngaihtuah teh. Arsi chanchin zirmi zawng zawng deuhthawte chuan vân lam thil thiltihtheihna nasa tak a awm tih an pawm tawh a ni—black hole-te chu. Hêng black hole-te hi hmuh theih a ni lo va; mahse, a awm ngei tih mi thiamte chuan an ring tlat a ni. Tehkhin theih takin, Bible pawhin ram dangah chuan hmuh theih loh thil siam thiltithei takte an awm thu min hrilh a—thil siam thlarau mite chu. Chutianga thiltihtheihna nasa tak nei, hmuh theih si loh chu a awm ngei a nih chuan, kan vânlâwt tluanchhuak-a hmuh theih tihdik chiahna chu thiltihtheihnaa khat Thlarau mi lak ata a ni tih hi a âwihawm lo vem ni?—Nehemia 9:6.
13, 14. (a) Zîrchîkna-in nun inṭanna chungchângah eng ngaih dân chiah nge a neih? (b) Leilunga nun awmna hian eng nge a kawhhmuh?
13 Mite’n Siamtû an pawm theih nâna ṭanpui theitû fiahna pahnihna chu nun inṭanna chungchâng hi a ni. Louis Pasteur-a’n tihchhinna a neih aṭangin, eng mah lo ata nunna nei a piang thei lo tih chu pawm a lo ni tawh a. Chuti chu lei lam nunna chu engtin nge a lo inṭan? Kum 1950 chho bâwr vêl khân zirchîkmite chuan hmân lai boruak chu kâwlphê-in a kah rengna aṭangin hmân lai tuipui ṭhenkhatah nun chu zawi zawiin a lo insiam chho thei a ni tih fiah an tum a. Nimahsela, tûn hnaia fiahna chuan, chutiang boruak a awm ngai loh avângin chutianga lei lam nun inṭan chu a âwihawm lo tih a târ lang a ni. Chuvângin, zirchîkmi ṭhenkhatte chuan hrilhfiahna dik zâwk chu an zâwng zêl a. Mahse, anni pawh chuan a pawimawh ber chu an la hmaih em?
14 Kum sâwm bi tam tak chhûng he vânlâwt leh a chhûnga nun chanchin a zir hnû-ah, British zirchîkmi Sir Fred Hoyle-a chuan: “Nun hi leilung pianphung chakna kal tlanga inṭan theihna hun remchâng chhetê avânga inṭan ni-a pawm ai chuan, mi thiam thil tihluih vânga lo inṭan a ni ti-a ngaih chu a ṭhat zâwk hmêl,” tiin, a sawi a ni. Ni e, nun chungchâng thil makte kan zir tam poh leh mi fing tak pakhat hnên aṭanga Chhuak a ni tih a âwm telh telh a ni.—Joba 33:4; Sâm 8 :3, 4; 36:9; Tirhkohte 17:28.
15. I danglam bîk a ni tih chu engvângin nge a sawi theih?
15 Tichuan, chhûtna hmasa zâwk chuan vânlâwt a kaihhnawih a, a pahnihna chuan leilunga nun inṭanna a huam a ni. A pathumna hi chhinchhiah teh—kan danglam bîkna hi a ni. Kawng tam takin mihringte hi kan danglam bîk a, nangmah ngei pawh i danglam bîk a ni. Eng angin maw? Thluak hi khawlthluaknei (computer) thiltithei tak nêna khaikhin ṭhin a ni tih i hre tawh âwm e. Mahsela, dik tak chuan tûn hnaia an thil hmuhchhuah hian he khaikhinna hi a intu lo hlê tih a lantîr a ni. Massachusetts Institute of Technology-a zirchîkmi pakhat chuan: “Tûn laia khâwlthluakneite (computer) hian naupang kum 4 mi lek hmuh theihna te, ṭawng theihna te, chêt vêl theihna te, leh a remhriatna te a hman theihna tak ngial pawh a tluk lo. . . . Khawlthluaknei (computer) ṭha ber leh chak ber tak ngial pawh hian hriattîrna hnathawh theih zâwngah chuan piring hriatna thazâm a tluk lek chauh ni-a chhût a ni a—chu chu [i] luruh chhûnga computer ṭha ber thiltihtheihna them te reuh tê chauh a ni,” tiin, a sawi.
16. I ṭawng theihna chuan eng nge a kawhhmuh?
16 Ṭawng hi i thluak avânga theihna i neihte zînga mi a ni a. Mi ṭhenkhat chuan ṭawng chi hnih, chi thum, chu aia tam hial pawh an hmang thei a, ṭawng chi khata kan ṭawng theih ringawt pawh chuan min tidanglam bîk a ni. (Isaia 36:11; Tirhkohte 21:37-40) Proffesor R.S. leh D.H. Fouts te chuan: “Mihring chauh hi em ni . . . ṭawngkama inbiak pawhna nei thei? . . . Nihphung sâng zâwk nungcha zawng zawngte chu . . . zaizir-in, rim hmangin, anmahni nihphung ang zêla hrâm in, leh khuai tak ngial pawh lâmin an inbe pawh a ni. Chutichung pawhin, nungchate chuan mihringte angin ṭawng kam dik taka buatsaih an nei lo. Tin, nungchate chuan, thil pawimawh êm êm suangtuahna mitthla pawh an nei lo. An tihtheih tâwk chu ho mai maia hun khawhral hi a ni,” an ti a ni. Dik takin, mihringte chauhvin thu sawi nân leh awmze nei suangtuahna mitthla neih nân an thluak an hmang thei a ni.—Isaia 8:1 ; 30:8; Luka 1:3, khaikhin rawh.
17. Mihringte leh nungchate dârthlalanga an inen-in eng nge a danglamna bulpui chu ni?
17 Chu bâkah, mahni inhriatna i nei a; i inngaihsak a ni. (Thufingte 14:10) Sava te, ui te, a nih loh leh zawhtê te dârthlalangah an inen a, an chuk emaw, an ngur emaw, a nih loh leh sual tuma an bei emawte i hmu tawh em? An inhre lovin, nungcha dang hmu-ah an inngai a ni. Nang erawh chu dârthlalanga i inen ve chuan nangmah ngei i ni tih i inhria a ni. (Jakoba 1:23, 24) I hmêl i inendik-in, kum reitotê chhûnga i lan dân tûr i ngaihtuah mai thei bawk. Nungchate chuan chutiang an ti ve ngai lo. Ni e, i thluak hian danglam bîk a nihtîr che a ni. Châwimawina chu khawiah nge a kal ang? I thluak hi Pathian hnên ata ni lo se, engtin nge a lo awm?
18. Eng rilru lam theihna hian nge nungchate lak aṭanga ṭhen hrang che?
18 I thluak chuan themthiamna sâng leh rimawi te a ngaihsântîr che-in, nungchang lam hriatna te a neihtîr bawk che a ni. (Exodus 15:20; Rorêltute 11:34; 1 Lalte 6:1, 29-35; Matthaia 11:16, 17) Engvângin nge nangmah chauh a neihtîr che a, nungchate’n an neih ve loh? An thluak chu a bul berah chuan thil mamawh nghâl chi ngaihtuah nân an hmang a ni—chaw hmuh nân, kawppui zawn nân, a nih loh leh bu chheh nân te hian. Mihringte chauhvin tûna kan tawn bâk piah lam thleng an ngaihtuah a ni. Mi ṭhenkhatte phei chuan an khawsak-in an chhehvêl leh an thlahte a nghawng dân tûr ngaihtuah-in hmabâk thui tak an thlîr a ni. Engvâng nge? Thuhriltu 3:11 chuan: “Mihring rilruah chuan chatuan a dah bawk a,” tiin, mihringte chanchin a sawi a ni. Ni e, hun tiam chin awm lo leh tawp nei lo nun i suangtuah theihna chu a danglam bîk a ni.
Siamtû-in a Awmzia Belh Rawh Se
19. Siamtû chungchâng ngaihtuah tûra mite ṭanpui nân eng ngaihtuah tûr thu inzawm pathumte nge i hman theih?
19 Kawng thum chiah: Vânlâwt zau taka hmuh theih tihdik chiahna, leilunga nun lo inṭanna, leh theihna chi hrang hrang nei hnial rual loh mihringte thluak danglam bîkna chu kan sawiho tawh a. Hêng thil chi thumte hian eng nge a kawhhmuh? Hetah hian mi dangte thu tâwp an thlen theihna tûra i hman theih ngaihtuah tûr thu inzawm a awm a ni. A hmasa berin: Vânlâwt hian bul inṭanna a nei em? tiin, i zâwt thei ang. A tam zâwk chuan a nei tih an pawm ang. Chu tah: Chu bul inṭanna chuan chhan a nei nge nei lo? tih zâwt leh la. Mi tam zâwk chuan chhan nei niin an hre ngei ang. Hei hian zawhna tâwp ber: Chu bul inṭanna chu chatuan thil engemaw vâng nge chatuan Mi tu emaw vâng? tih-ah a hruai thleng ta a ni. He thubuai chu chiang leh thiam taka sawichhuahna chuan: Siamtû chu a awm ngei a ni! tih thu tâwp-ah mi tam takte chu a hruai thei a ni. Chutiang a nih chuan, nun chuan awmzia a nei thei dâwn lo vem ni?
20, 21. Nuna awmzia kan neih nân engvângin nge Siamtû hriatna neih chu a pawimawh?
20 Kan nunna zawng zawng, nungchang mawi ngaihtuahna leh a taka kan nungchang hi Siamtû nên a inzawm tûr a ni. Dr. Rollo May-a chuan: “Nungchang ṭha atâna inrêlbâwlna ṭha tâwk awmchhun chu nun awmze bulpui-ah a innghat a ni,” tiin, vawikhat chu a ziak a. Chu chu khawi aṭanga hmuh theih nge ni? “Inrêlbâwlna hmasa ber chu Pathian pianpui a ni a. Chu Pathian dân bulte chu thil siam inṭanna ata a tâwp thlenga nun innghahna dân bulte a ni,” tiin, a sawi zawm a ni.
21 Chuvângin, Sâm ziaktû-in: “Aw LALPA, i kawngte chu min hriattîr la; i kalkawng chanchinte mi zirtîr ang che. I thutakah chuan mi hruai la, mi zirtîr ang che, nang chu mi chhandamtu Pathian i ni si a,” ti a, Siamtû a ngen lai-in inngaihtlâwmna leh finna a lanchhuahtîr chhan chu kan hre thiam thei a ni. (Sâm 25:4, 5) Siamtû a hriat chian poh leh Sâm ziaktû nun chuan awmzia, thiltum, leh kaihhruaina a nei zâwk ngei a ni. Kan zavaia chungah chutiang chu a thleng thei a ni.—Exodus 33:13.
22. Siamtû kawngte hriatna-aḥ chuan eng nge tel?
22 Siamtû “kawng” hriatna-ah chuan eng ang nge a nih chiah tih hriatna te, a kawng leh a mize hriatte a huam tel a ni. Nimahsela, Siamtû chu thiltithei râpthlâk tak leh hmuh theih loh a ni si a, engtin nge kan hriat chian zâwk theih ang? Zir leh tûrah hei hi ngaihtuah a ni ang.
[Footnote]
a Nazi concentration camp-a thiltâwnte aṭangin, Dr. Victor E. Frankl-a chuan heti hian a sawi a ni: “Nun awmzia zawn hi mihringte nuna thil pawimawh ber a ni a, ‘thil pawimawh lo zâwk’ pianpui finna-in a turna ang mai a ni lo,” nungchate neih ang chu. Khawvêl indopui pahnihna hnû kum sâwm bi engemaw zât-a France rama endikna chuan “ngaih dân lâkkhâwm mi za zêla 89 chuan miin nun thiltum pe thei ‘thil engemaw’ an mamawh tih an pawm tih a lantîr“ tiin, a sawi belh a ni.
Engtin Nge I Chhân Ang?
◻ Kan vânlâwt chungchângah hian zirchîkna lama hriattîrna piah lama kan kal engvângin nge a pawimawh?
◻ Siamtû chungchâng ngaihtuah tûra mi dangte i ṭanpuina-ah eng nge i kawhhmuh theih?
◻ Engvângin nge Siamtû hriatna chu nun awmze nei lungawithlâk tak neihna a nih?
[Phêk 18-naa milem/Diagram]
(A lan dân tûr dik tak hriat nân, a lehkhabu en rawh)
ENGNGE I THU TLUKNA?
KAN VANLAWT HIAN
↓ ↓
INṬANNA INṬANNA
A NEI LO A NEI
↓ ↓
CHHAN NEI LOVIN CHHAN NEIIN
↓ ↓
CHATUAN THIL CHATUANA MI
ENGEMAW VANGIN TUEMAW VANGIN
[Phêk 15-naa milem]
Vânlâwt zauna leh tihdik chiahna a lantîrte chuan mi tam takte chu Siamtû chungchâng a ngaihtuahtîr
[Credit Line]
Phêk 2 leh 5: Jeff Hester (Arizona State University) leh NASA