Paula’n Mi Thianghlimte Tân Ṭanpuina Thawhlâwm A Buatsaih
THLARAU lam thilte ngaihsak chu Kristian dikte tâna thil pawimawh ber a nih rual rualin, mi dangte tisa lam ṭhatna tûr ngaihtuah pawh an tân a pawimawh hle bawk a. chuvângin, harsatna tâwkte tân ṭanpuina an pe fo ṭhîn a ni. Unau inhmangaihna chuan Kristiante chu an rinpui ṭanpui ngaite ṭanpui tûrin a chêtîr ṭhîn.—Johana 13:34, 35.
A thlarau lam unaute a hmangaihna chuan tirhkoh Paula chu Akaia ram te, Galatia ram te, Makedonia ram te leh Asia ram kohhrante hnêna thawhlâwm khawn tûrin a chêttîr a. Engvângin nge chutianga thawhlâwm khawn chu a ṭûl tak mai? Engtin nge ṭanpuina ruahmanna chu kaihhruai a nih? Engnge a rah chhuah? Engvângin nge chu thil thleng chu kan ngaihven ang?
Jerusalem Khohhran Dinhmun
C.E 33 Pentikost hnuah chuan, hmun hrang hrang aṭanga lo kal, Judate leh an saphun, Penticost-a zirtîr lo ni tate chu rinna dik zir belh tûrin hun engemaw chen Jerusalem-ah an la châmbâng a. Chutia an châm rei avânga harsatna an tawh apiang chuan, an rinpuite chuan lâwm takin an ṭanpui ṭhîn. (Tirhkohte 2:7-11, 41-44, 4:32-37) Juda hnam hmangaihtute helna a punlun zêl avâng leh mipui tharum thawhna avângin tual chhûng buainate pawh thleng mai thei reng a ni a. Mahse, Krista hnungzuitute chu rilṭâma an awm loh nân hmeithai retheite chu nî tin thawhlâwm an pe ṭhîn a ni. (Tirhkohte 6:1-6) Heroda ngei chuan kohhranho chu a nghaisa ṭhîn a; tichuan, C.E 40 lai hâwl vêla ṭam tla chuan Judai ram chu a nghawng nasa hle a. Isua hnung zuitute tân erawh chuan, Paula’n “tawrhnate,” “hrehawmte,” leh ‘[An] sum lâksak lo tawrh’ a tih te kha hêngte avânga lo awm hi a ni thei a ni.—Hebrai 10:32-34; Tirhkohte 11:27–12:1.
C.E 49 vêlah pawh chuan dinhmun chu a la khirh cheu mai. Chuvângin, Petera te, Jakoba te leh Johana ten Paula chu a thuhrilhnaa Jentaite ngaipawimawh bîk tûra an remtih hnuah, ‘retheite hre reng’ tûrin an fuih bawk a ni. Chu tak chu Paula thil tum rân rân chu a ni.—Galatia 2:7-10.
Thawhlâwm khawnna
Paula chuan Judai rama Kristian retheite tân Thawhlâwm khawnna a huaihawt a. C.E. 55 vêlah Korinth khuaa mite hnênah heti a sawi a: “Mi thianghlimte tâna thawhlâwm thu kha zawng, Galatia rama kohhranho pâwl hnênahte thu ka pêk angin nangni pawhin lo ti ve rawh u. Ni sarih ni hmasa berah chuan mi tinin, malsâwmna in hmuh angzia zêlin dah khâwl ṭheuh ula . . . [Tichuan] in khawngaih thilpêk chu Jerusalem khuaa kalpui tûrin, ka lo thlen hunin tupawh ṭha in tih apiang lehkhate kengin ka tîr ang” tiin. (1 Korinth 16:1-3) A kum lehah Paul chuan Makedonia ram leh Akaia ramte pawh chu ṭanpuinaa an tel ve thu a sawi a ni. Chûng thawhlâwmte Jerusalema thawn a nih chuan, Asia ram bial kohhrante pawhin thawhlâwm an thawh ve tih an palai neih dân aṭangin a lang a ni.—Tirhkohte 20:4; 2Korinth 8:1-4; 9:1, 2.
Tumah an theih bak aia tam thawh tûra phût an ni lo va. An neih chuangliamte’n Jerusalem leh Judai rama mi thianghlimte tlâkcham a phuhrûk theih nâna chawhrualna a ni zâwk. (2 Korinth 8:13-15) Paula chuan, “Mi tinin ui chunga pe lovin, pêk loh theih loh anga ngaia pe hek lovin, an thinlunga an tum ang zêlin pe ṭheuh rawh se; Pathian chuan hlim taka petu a ni a hmangaih ni” tiin a sawi a.—2 Korinth 9:7.
Tirhkoh chuan Korinth khuaa mite hnênah thil phal chhan tûr ṭha tak a hrilh a. ‘Thlarau lama an lo hausak theihna tûrin’ Isua chu ‘anmahni avâng ngeiin a lo retheih tâk kha.’ (2 Korinth 8:9) Anni chuan chu a inpêkna thlarau chu entawn ngei an duh a. Chu bâkah, Pathian chuan ‘thilphalna tinrênga’ a thuam avângin, mi thianghlimte mamawh an phuhrûka an ṭanpui chu thil inâwm tak a ni.—2 Korinth 9:10-12.
Thawhlâwm Thawhtute Rilru Puthmang
Kum zabi pakhatnaa mi thianghlimte tâna ṭanpuina thawhlâwm thawhtute rilru puthmang ngaihtuahna aṭangin thawhlâwm thawh chungchâng tam tak kan zir thei a. Chûng thawhlâwmte chu Jehova betu miretheite ngaihtuahna a nih mai bâkah, Juda mi leh Jentail Kristiante inkâra inunauna phuarnghettu a ni. Thawhlâwm thawhna leh dawnna chuan Jentailte leh Judate inkâra inpumkhatna leh inṭhian ṭhatna a lantîr a. Anni chuan tisa leh thlarau lam thilte an inṭâwmpui tawn a ni.—Rom 15:26, 27.
Makedonia rama Kristiante chu an retheih ve êm avângin, atîrah Paula chuan thawhlâwm thawh tûrin a phût kher lo pawh a ni thei. Mahse, anni chuan ‘thilpêk rawngbâwlnaa tel ve tûrin an dîl chiam’ a. “Hrehawma fiahna nasa tak” an tuar chung pawhin, hlim takin “an theih tâwk aia liam pawh” an pe hial asin!. (2 Korinth 8:1-4) An fiahna nasa tak tawhah chuan, Rom mite tâna phal loh sakhua an bia tia hêkna pawh a tel a nih hmêl hle a. Chuvângin, an harsatna tawrh ang bawk tuartu, Juda unaute an lainat chu a hriatthiamawm khawp mai.—Tirhkohte 16:20, 21; 17:5-9; 1 Thessalonika 2:14.
Thawhlâwm thawh chungchânga Korinth mite ṭhahnemngaihna chu Makedonia mite fuih nân Paula’n hmang mah se, Korinth mite ṭhahnemngaihna chu a lo chau tial tial a. Tûnah chuan tîrhkoh chuan Korinth mite chawhphûr nân, Makedonia mite thilphalzia a sawi chhuak leh thung tawh zâwk a. Kumtîr lama bul an ṭan tawh chu a tâwp thlenga tizawm zêl tûra fuih nawn an ngai tih a hmu a ni. Eng thil nge lo thleng ta?—2 Korinth 8:10, 11, 9:1-5.
Atîrah chuan Tita’n Korinth khuaa thawhlâwm khawn hna chu a thawk a; mahse, a hna thawh tâwptîr thei khawp hial buaina a lo chhuak a. Makedonia-a Paula nên an ngaihtuah dun hnuah, Korinth Khuaa kohhran tichak tûr leh thawhlâwm khawn hna chu a tâwp thlenga thawk chhunzawm tûrin Tita chu midang pahnih nên an kîr leh ta a ni. Ṭhenkhat chuan, Paula’n Korinth mite chu chhawr ṭangkai tum angin an sawi mai thei a. Chuvâng a ni ang, thawhlâwm khawn hlenchhuak tûr leh anmahni fak ṭheuh tûra mi pathum a tirh ni. Paula chuan: “A rawng kan bâwl he thilpêk kawngah hian tuman min dem lohna tûrin kan fimkhur a; Lalpa ngaih chauhvah ni lovin mihring ngaih pawha thil mawi kan ngaihtuah lâwk ṭhîn a ni,” tiin a sawi a ni.—2 Korinth 8:6, 18-23; 12:18.
Thawhlâwm Semchhuahna
C.E. 56 ṭhal lai vêl chuan, thawhlâwm pawisa chu Jerusalema ken atân peih fel vek a ni tawh a. Paula pawh thawhlâwm thawhtute thlan chhuah palaite rualin a kal tel ve a. Tirhkohte 20:4 chuan: “Purha fapa Sopata, Beroia khuaa mi te, Thessalonika khuaa mi Aristarka leh Sekunda te, Derbe khuaa mi Gaia te, Timothea te, Asia rama mi Tukika leh Trophima te a hnênah Asia ram thlengin an kal ve a” tiin a sawi a ni. An zîngah chuan Philippi Kristiante ai awh Luka pawh a tel ngei a rinawm bawk. Tichuan, chu rawng bâwl tûr chuan a lo berah mi pakua an kal ta a nih chu.
“Thawhlâwm tlingkhâwm chu a tam tham hle ni ngei tûr a ni. Chutianga tam tham a nih loh chuan, Paula leh palai tam takte’n theihtâwp chhuaha an buaipui leh insênso a ngai hauh lovang,” tiin zirchîk mi Dieter Georgi-a chuan a sawi a ni. Chûng kalkhâwmho chuan thawhlâwm vênhim chauh ni lovin, dik lo taka hêkna awm thei zawng zawng laka Paula hum hna an thawk bawk a ni. Chûng mite chuan Jerusalem-a mi thianghlimte hmaah Gentail ai an awh a ni.
Korinth aṭanga Suria ramah lawnga kalin, palaite chuan Kalhlen kut lai vêla Jerusalem chu thleng tûr an ni a. Mahse, Puala thah an tum thu an hriat avângin an thil tum chu an thlâk leh ta a ni. (Tirhkohte 20:3) A hmêlmate chuan tuifinriatah thah an tum a ni mahna.
Paula chuan lungkham dang a la nei cheu mai. A chhuah hma lawkin Rom kuaa Kristiante hnênah, ‘Judai rama ring lote laka a him theih nân leh, Jerusalem khua atân chhawmdâwlna a ken chu, mi thianghlimho lâwm zâwng tak a nih theih nâna,’ lo ṭawngṭaipui tûrin lehkha a thawn a. (Rom 15:30, 31) Mi thianghlimte chuan thawhlâwm chu lâwm takin an lo pawm dâwn tih chu chiang reng mah sela, a va thlenna chuan Juda mimir ṭhenkhat a ngawng thei tih a hriat avângin a rilru a buai deuh a ni ngei ang.
Tirhkoh chuan mi retheite chu a vei tak zet a. Pathian Lekhathu chuan thawhlâwm hlan a nih hun chiah chu sawi lo mah se, chu chuan inpumkhatna a tizual a; Jentail Kristiante tân an rinpui Judate hnên aṭanga thlarau lam hausakna an dawn avânga an chunga an lâwmzia lantîrna hun a awmtîr a ni. Jerusalema a thlen hnu rei lo têa biak ina Paula inlanna chuan buaina a chawk chhuak a, man a ni ta mai rêng a ni. Mahse, chu chuan a tâwpah rorêltute leh lalte hnêna thuhrilhna hun remchâng a siam sak ta hlauh mai a ni.—Tirhkohte 9:15; 21:17-36; 23:11; 24:1–26:32.
Tûn Laia Kan Thawhlâwmte
Kum zabi pakhatna hun aṭangin thil tam tak a inthlâk danglam a—mahse, dân bulte chu thlâk danglam a ni lo. Sum leh pai mamawh chungchâng chu Kristiante hriattîr nghâl zêl an ni a. Chûng mamawhte atâna thawhlâwm an thawh apiang chu Pathian leh mahni mihring puite hmangaihna avânga mahni duh thua thawh a ni tûr a ni.—Marka 12:28-31.
Kum zabi pakhata ṭanpuina thawhlâwm khawn chu mi thianghlimte hminga khawn a nih avângin, thawhlâwm enkawlna chu ṭha taka rêlbâwl leh fîmkhur taka enkawl a ni tih a chiang hle a ni. Dik tak chuan, Jehova chu mamawhte hretu Pathian a ni a, a chhiahhlawhte’n harsatnate an tâwk chung pawha Lalram chanchin ṭha mite hnêna an hrilh zêl theih nân ruahmanna a siam ṭhîn. (Matthaia 6:25-34) Chuvângin, kan sum leh pai dinhmun chu engpawh ni se, kan chanvo tûr chu kan thawk thei ṭheuh a ni. Chutiang kawng chuan, ‘a chhar tam chuan a chuangin a nei dâwn lo va, a chhar tlêm chuan a tlachham dâwn hek lo.’—2 Korinth 8:15. (w01 3/15)