Dik Lohna Chinfel Dân Tûr Ka Hmuh Chhuah Dân

A SAWI TU URSULA MENNE-I

Ka hriat theih chin aṭangin, mi tin hian dik taka cheibâwlna an dawn ka duh thei hle a. Chu duhna avâng chuan Communist East Germany tân ina khung ka ni hial a. Mahse, tân ina ka awm lai chuan rorêlna dik lo a awm chhan ka hre ta a ni. Ka’n hrilhfiah ang che u.

Kum 1922 khân German rama khaw pakhat, kum 1200 aia upa nia sawi Halle khuaah ka piang a. Kan khua chu Berlin aṭanga chhim thlang lam mêl 120 (200 km) vêla hlaa awm a ni a, tûn hma aṭanga lungawi lohna lantîr fona hmun a ni. Ka nau Käthe-i chu kum 1923-ah a piang a. Ka pa chu sipaiah a ṭang a. Ka nu chuan theater-ah zaiin ei a zawng ṭhîn a ni.

Rorêlna dik lo ka huat êm êm chhan chu ka Pa vâng a ni a. Sipai aṭanga a bân hnu chuan dâwr pakhat hi a lei a. Amah dâwrtu a tam zâwkte chu mi rethei tê tête an nih hlawm avângin a baa lâk a phalsak ta hial a. A thiltih chu fakawm hle mah se, chu chuan sum lama tlâk chhiatna a thlen ta a ni. Ka pa thiltawn aṭang chuan intluk tlân lohna leh rorêlna dik lo chinfel tuma beih chu kan rin ai hian a lêt tam takin a harsa zâwk daih tih hre tûr hi ka ni a. Mahse, ṭhalai rilru put hmang hi ṭhelh mih mai theih loh mei kâng ang mai a ni si.

Ka Nu hnên aṭangin thiamna ṭhenkhat ka rochun a, ani chuan Käthe-i nên rimawi te, hlasak te, leh lâmte chu min hmelhriattîr a. Naupang harhvâng tak ka ni a, kum 1939 a rawn thlen hma zawng kha chuan, Käthe-i nên nun nuam leh hlimawm tak kan nei ṭhîn a ni.

Thiltawn Râpthlâk Tak A Inṭan

Zirna lama basic education a zawh chuan, ballet lâm zirna school ka kal a, chutah chuan Ausdruckstanz (rilru vêi zâwngte lâma lan chhuahtîrna) pawh ka zir bawk a, chu chu Mary Wigman-i’n min zirtîr a ni. He lâm dân hi rilru vei zâwngte lâma lanchhuahtîr a ni a. Tichuan, lem ziahte pawh ka zîr bawk a. Chuvângin, ka tleirâwl chhoh chuan, lungkhamna nei lovin phûr takin thiamnate ka zir thei a ni. Mahse, kum 1939-ah Indopui II-na a chhuak a. Kum 1941-ah dinhmun lungchhiatthlâk tak dang hmachhawn lehin, ka Pa chuan T.B. natna avângin min boralsan a ni.

Indopui chu a hlauhawm hle a. Indopui a inṭan lai chuan kum 17 mi chauh la ni mah ila, khawvêl hi a buai zo vek ni ber hian ka hria. Nazi sipai râwng takte’n mipui tam tak an man laite chu ka hmu a. Tichuan, lungngaihna te, thihna te, leh chhiatnate’n a rawn zui a. Bomb puakte chuan kan in chu a tichhe nasa hle a, kan chhûngte zînga eng emaw zâtin nunna an chân a ni.

Kum 1945-a indopui a tâwp chuan, ka nu leh Käthe-i te nên Halle khuaah kan la awm reng a. Chutih lai chuan pasal leh fanu pakhat ka nei tawh a; mahse, kan nupa inkâr chu a ṭha lo hle. Kan nupain kan awm hrang a, mahni bâkah ka fanu ka châwm a ngaih avângin lâm leh lemziak hmangin ei ka zawng ṭhîn a ni

Indopui Pahnihna a tâwp hnu chuan German ram chu bial li-a ṭhen a ni a, kan khua chu Soviet Union rorêlna hnuaiah a awm a ni. Mipuite chuan Communist rorêlna hnuaia awm chu ngaia kan neih a lo ngai ta a. Tichuan, kum 1949 aṭangin kan awmna bial East Germany tia hriat ṭhin chu German Democratic Republic (GDR) tia hriat a lo ni ta a ni.

Communist Rorêlna Hnuai Nun

Chûng hun lai vêl chuan ka Nu chu a dam loh avângin ka enkawl a ngai a. Tualchûnga sawrkâr office pakhatah hna ka thawk a. Chutih lai chuan, rorêlna dik lo dodâltu zirlaite nên kan inhre ṭan a. Entîr nân, ṭhalai pakhat chu a pain Nazi pâwl a lo zawm tawh ṭhin avângin university a kal phalsak a ni lo va. Rimawi kan tum dun ṭhin avângin chu ṭhalai chu ka hre chiang hle. ‘Engvangin nge a pa thiltih avânga harsatna a tawh a ngaih?’ tiin ka ngaihtuah a. Sawrkâr kalh zâwng thiltihahte chuan inhnamhnawih chho zêlin, vântlâng hmuna lungawi lohna lantîrnaahte chuan ka tel ve ta hial a. Ṭum khat phei chu, lungawi lohna lehkhaziak chu tualchhûng rorêlna in luh chhohna kai lâwnah ka târ hial a ni.

Secretary ka nih anga Regional Peace Committee hnêna thawn tûr lehkhathawn ṭhenkhat ka chhutte chuan min tithinrim lehzual a. Thilthleng dang leh chu, politics chungchâng avângin Committee chuan West Germany-a awm kum upa tawh tak pa pakhat chu an man theih nân, amah puhna hmanrua atân Communist duh lohna thuziak leh thil dangte chu a hnêna thawn an rilrûk a. Chu pa chunga an thiltih tum dik lo tak chuan min tihthinrim êm avângin, an thil thawn tum dahna bâwm chu office-ah ka thukru a. An thawn thei ta lo a ni.

“Kan Awmna Room-a Mi Sual Ber” Chuan Beiseina Min Pe

Kum 1951, June thla chuan ka office-ah mi pahnih hi rawn kalin: “Man i ni,” min rawn ti a. Roter Ochse, a nih loh leh Red Ox tia hriat tân inah chuan min hruai a. Kum khat hnuah chuan sawrkâr dân kalha thilti anga puh ka ni a. Zirlai pakhat chuan Stasi tia koh a rûka din police-te hnênah tûn hmaa lungawi lohna lantîrnaa ka tel thu leh lehkha ziak ka târ thute chu hrilhin min lo hêk hi a lo ni a. Ka thubuai chu a hming lekin an ngaihtuah a ni; a chhan chu, ka thiam thu ka sawi vete chu tu man min ngaih pawimawhsak lo. Kum ruk tâng tûra tih ka ni a. Tân ina ka awm lai chuan ka dam loh avângin tân in chhûnga hmeiche dang 40 vêl awmna dam lo enkawlna hmuna sawn ka ni a. An thinrim lutuk hmêl ka han hmuh chuan ka hlau ta hle a. Kawngkhâr lam chu pan nghâlin, ka sawi ta chiam a.

Vêngtu chuan, “Eng nge i duh?” tiin min zâwt a.

“Heta ṭang hian min la chhuak r’u. In duh chuan tân in pângngaiah min khung mai ta che u, heta ṭang hian min la chhuak vat rawh u!” tiin ka au ta chiam a. Ka ngennate chu eng atân mah a ngai lo. Chumi hnu lawk chuan, hmeichhe dangte laka danglam bîk tak nu pakhat hi ka hmu a. A mit meng aṭangin chhûng rilah hahdamna a nei tih a hriat hle. Chu nu bulah chuan ka va ṭhu ta a.

“Ka bula i ṭhut dâwn chuan i fîmkhur hle a ngai ang,” tia min hrilh chuan mak ka ti hle a. Tichuan, “Jehova Thuhretute zînga mi ka nih avângin room chhûnga awm zîngah hian mi sual ber angin min ngai vek,” tiin a sawi zawm a.

Chutih lai chuan, Jehova Thuhretute hi Communist Sawrkâr hmêlmate anga thlîr an ni tih rêng ka hre lo. An chungchâng ka hriat awm chhun chu, ka naupan laiin Bible Zirlai (chutih hun laia Jehova Thuhretute an koh dân) pahnihin ka Pa an rawn tlawh ziah ṭhîn tih zawng a ni. Chu bâkah, ka Pain, “Bible Zirlaite hi mi dik tak an ni!” tia a sawi chu ka la hre reng bawk.

Berta Brüggemeier-i ka tawng chu ka hahdam huai a. Tichuan, “Khawngaihin Jehova chungchâng min hrilh rawh,” ka ti a. Chuta ṭang chuan kan inkâwm ziahin, Bible chungchâng kan sawi dûn ṭhîn a. Thil dang tam tak bâkah, Pathian dik Jehova chu hmangaihna, rorêl dikna, leh remna Pathian a ni tih ka zir a. Ani chuan mi suaksualte leh mi nunrâwngte avânga lo awm harsatna zawng zawng chu a tibo vek dâwn tih ka zir bawk. Sâm 37:10, 11 chuan: “Rei lo tê achinah mi suaksual chu a awm tawh dâwn si lo. . . . Thuhnuairawlhte erawh chuan ram hi an luah ang a, remna chênin an hmuingîl ang,” tiin a sawi si a.

Tân In Aṭanga Chhuahna leh Khaw Thlang Lam Panna

Kum nga ka tân hnu lawk, kum 1956-ah chhuah ka ni a. Chhuah ka nih aṭanga ni nga hnuah German Democratic Republic (DGR) aṭang chuan West Germany lam chu ka pan a. Chutih lai chuan, fanu pahnih Hannelore-i leh Sabine-i te ka nei tawh a, anni pawh ka hnênah ka hruai ve a ni. Chutah chuan ka pasal nên kan inṭhen a; chutih rualin, Thuhretute nên kan intawng veleh thung a. Bible ka han zir leh hnu chuan, Jehova tehnate mila nung tûr chuan inthlâk danglamna tam tak ka siam a ngai tih ka hre ta a. A ṭûl anga inthlâk danglamin, kum 1958-ah baptisma ka chang ta a ni.

A hnuah pasal ka nei leh a, ani chu Jehova Thuhretute zînga mi Klaus Menne-a a ni. Klaus-a nên chuan kan hlim dûn hle a, fa pahnih Benjamin-a leh Tabia-i te kan nei a. Mahse, lungchhiatthlâk takin kum 20 vêl kalta khân Klaus-a chuan accident avângin min boralsan a, chuta ṭang chuan ka la hmeithai char char a ni. Amaherawhchu, lei Paradis-ah mitthite chu kaihthawh an ni leh dâwn tih hriatna aṭanga thawhlehna beisei tlatna chuan min thlamuan hle a. (Luka 23:43; Tirhkohte 24:15) Chubâkah, ka fa palite’n Jehova rawng an bâwl vek tih hriatna hian nasa takin min thlamuan bawk a ni.

Jehova chauhvin rorêlna dik a thlen thei tih min hriattîr avângin, Bible ka zir hi ka lâwm hle. Mihringte nêna inang lo takin, Ani chuan kan dinhmunte leh kan ṭobulte—mi dangte min hriattpui ṭhin loh thil nih dan chipchiar takte—thlengin a hria a. Chumi ka hriatna chuan tûnah ngei pawh thlamuanna min neihtîr a ni; a bîk takin, rorêlna dik lo thleng ka hmuh emaw, keimah ngeiin ka tawn emaw hian. Thuhriltu 5:8 chuan: “Ram bialah rethei hnehchhiahna te, pâwngnêknain rorêlna leh diknate a tibo a ni tih i hmuh pawhin mak ti suh; hotu sâng chu a sâng lehzualin [“a sâng berin,” NWT] a mit sîr ru reng si a, anni aia sâng lehzualte pawh an awm zêl a ni,” tiin a sawi. “A sâng lehzual,” tih hi min Siamtu sawina a ni a. Hebrai 4:13 chuan: “Kan chanchin kan thlenna tûra mit hmuhah chuan, engkim saruak leh inhawng sain a awm,” tiin a sawi a ni.

Kum 90 Dâwn Kaltate Thlîr Lêtna

A châng chuan mite chuan Nazi leh Communist rorêlna hnuai nun chu eng ang nge a nih min zâwt ṭhîn a. A pahnih chuan a hreawm ve ve. Chûng sawrkâr pahnihte leh sawrkâr zawng zawngte hian mihringte mahnia ro kan inrêl theih lohzia a nemnghet chiang hle. Bible chuan tlang takin leh dik takin heti hian a sawi a ni: “Mi, midang chungah pawi khawpin a intilal ṭhîn,” tiin.—Thuhriltu 8:9.

Thil nih dân ka hriatthiam tak tak hma, tleirâwl mai ka nih lai kha chuan, mihring rorêlnaah rinna ka lo nghat ṭhîn a. Tûnah chuan ka hre thiam ta. Min Siamtu chauhvin khawvêla harsatnate leh buainate hi a nuai bo thei a, chu chu mi suaksual zawng zawngte tiboral a, lei hi englai pawha mahni ṭhatna aia mi dangte ṭhatna dah hmasatu a Fapa, Isua Krista thuneihna hnuaia dahna hmangin a rawn thlentîr ang. Isua chungchângah Bible chuan: “Felna chu i ngaina a, bawhchhiatna chu i huat kha,” tiin a sawi. (Hebrai 1:9) A rorêlna hnuaia chatuana nun ka beisei, he Lal ropui tak lama min hîp avângin Pathian chungah ka va lâwm tak êm!

[Milem]

Ka fanu Hannelore-i leh Sabine-i te nên West Germany kan thleng

[Milem]

Tûnah ka fapa Benjamin-a leh a nupui Sandra-i nên