Hlimna Tak Tak Hmuh Theih Dân
BUDDHIST sakhaw hruaitu pakhat Dalai Lama chuan heti hian a sawi a: “Kan nunin a tum ber chu hlimna zawn hi a ni tih ka ring tlat a ni,” tiin. Hlimna chu ngaihtuahna leh thinlunga inzirna emaw, inthununna emaw hmanga neih theih a nih a rin thu a sawi bawk a. “Ngaihtuahna chu hlimna famkim neih nâna hmanraw ṭul hmasa ber a ni,” a ti. Ani chuan Pathian rin chu ṭûl lovah a ngai a ni.a
Chu mi nêna inpersan takin, Pathian rinna chak tak neitu Isua hi ngaihtuah la, a zirtîrna chuan kum zabi tam tak chhûng chu mi maktaduai za têlte thinlung a lo khawih tawh a ni. Isua chuan mihring hlimna chu a ngaihvên êm êm a. Tlâng chunga a Thu sawi lâr tak pawh kha “. . . an eng a thâwl e,” tih thu pakuain a ṭan a ni. (Matthaia 5:1-12) Chumi a thusawiah bawk chuan a thu ngaithlatute chu tharum thawhna te, nungchang bawlhhlawhna te, leh mahni hmasialna te chu remna te, thianghlimna te, leh hmangaihna tea thlâkthlenga—an ngaihtuahna leh thinlungte endik tûr te, tithianghlim tûr te, leh thunun tûr tein a zirtîr a ni. (Matthaia 5:21, 22, 27, 28; 6:19-21) A hnua a zirtîrte zînga pakhatin min fuih angin, thil ‘dik apiang te, zahawm apiang te, fel apiang te, thianghlim apiang te, duhawm apiang te, thangmawi apiang te, ṭha apiang te, leh fakawm apiang te’ kan “ngaihtuah” tûr a ni.—Philippi 4:8.
Isua chuan hlimna tak tak chu midang nêna kan inlaichînna nên a inzawm tlat a ni tih a hria a. Mihringte hi awmkhâwm ngaina mi rêng kan ni a; chuvângin, keimahnia kan inlâkhran emaw, kan chheh vêla awmte nên buaina kan neih reng emaw chuan kan hlim tak tak thei lo. Hmangaih nia kan inhriat chauhvin leh mite kan hmangaih chauhvin kan hlim thei a ni. Chutiang hmangaihna atâna pawimawh ber Isua min zirtîr chu Pathian nêna kan inlaichînna hi a ni. A bîk takin helaiah hian Isua zirtîrna leh Dalai Lama zirtîrna chu a inang lo va; Isua chuan Pathian hnên aṭanga mihringte an inlâk hranin hlimna taktak an nei thei lo tiin a zirtîr zâwk a ni. Engvângin nge chutiang chu a nih?—Matthaia 4:4; 22:37-39.
I Thlarau Lam Mamawhte Ngaihtuah Rawh
Tlâng chunga Thu sawi zînga pakhat chu: “Mahni thlarau lam mamawh ngaihven mite chu an eng a thâwl e,” tih a ni a. (Matthaia 5:3 NW) Hei hi engvângin nge Isua’n a sawi? A chhan chu ramsate ang lo taka thlarau lam mamawh kan neih vâng a ni. Pathian anpuia siam kan ni a, eng emaw chen chu Pathian mizia hmangaihna, dikna, zahngaihna, leh finna te kan nei ve thei a ni. (Genesis 1:27; Mika 6:8; 1 Johana 4:8) Kan thlarau lam mamawhah chuan kan nunin awmzia a neih pawh a huam tel a ni.
Engtin nge chutiang thlarau lam mamawhte chu kan phuhrûk theih ang? Awmze nei lo va, urhsûn taka ngaihtuahna emaw, mahni rilru awm dân inenfiahna ringawt hmangin emaw a ni lo. Isua chuan: “Mihring hi chhang chauhvin an nung lo vang a, Pathian kaa thu tin chhuakin an nung zâwk ang,” tiin a sawi zâwk a ni. (Matthaia 4:4) Isua chuan kan nuna pawimawh “thu tin” chu Pathian hnên aṭanga lo chhuak a nihzia a sawi tih lo chhinchhiah la. Zawhna ṭhenkhatte chu Pathian chauhvin min chhâng thei a ni. Nunin a tum chungchânga ngaihdân leh hlimna kawng thua ngaihdân lo pung tual tualte ngaihtuahin, chu hriatthiamna neih chu tûn lai hi a hun lai tak a ni lehzual. Lehkhabu dâwrahte pawh a chhiartuten hriselna, hausakna, leh hlimna an neih theih dân tûr ziahna lehkhabute chu a dahna tûr hmun hran an siam hial a ni. Internet-ah te pawh hlimna chungchâng bîk sawina hmunte an dah a ni.
Engpawh lo ni se, hetiang kawnga mihring ngaihtuahna ringawt chu a dik hlel hle. Chu chuan mahni hmasialna emaw mahni inngaihhlutna emaw lamah a hawitîr ṭhîn. Hriatna leh thiltawn chin tâwk neihah a innghat a, a châng chuan thu dik lo takahte a innghat ṭhîn. Entîr nân, mahni—inzirna lehkhabu ziaktu hrang hrangte zînga an chîn uar zêl chu an ngaihdân “evolutionary psychology”-a nghah a ni a, chu ngaihdân chuan mihring rilru puthmang chu min thlahtu nia ngaih ramsate nên a inzawm tlat a ni tiin a sawi. Thu dik tak chu, hlimna hmu tûra beihna rêng rêng chu min Siamtu mawhphurhna hlamchhiahtu ngaihdâna a innghah chuan a dik thei lo va, a tâwpah beidawnna mai a thlen zâwk ang. Hmân lai zâwlnei pakhat chuan: “Mi fingte chu an zak. . .ang a. . . Ngai teh u, LALPA thu chu an paih thla a, anmahniah eng finna nge awm le?” tiin a lo sawi a ni.—Jeremia 8:9.
Pathian Jehova chuan kan nihphung leh engin nge hlimna tak tak min pe thei tih a hre chiang hle a. Ani chuan leia mihring a dah chhan leh hma lam hun zêl tûr te a hria a, chûngte chu Bible hmangin min hriattîr a ni. Chu thâwk khum lehkhabu-a a târ lante chu mi thinlung ṭhaten lo chhâng lêtin hlimna an neih phah ṭhîn. (Luka 10:21; Johana 8:32) Hei hi Isua zirtîr pahnihte chungchângah pawh a dik a ni. A thih hnu chuan anni chu a tilungngai êm êm a. Mahse, a hnua tho leh Isua kâ ngei aṭanga mihringte chhandamna atâna Pathian thil tuma a chanvo an han hriat hnuah chuan, heti hian an sawi a ni: “Kalkawnga min biak laia Pathian Lehkha Thute min hrilhfiah lai khân, kan thinlung a harh huai rêng lâwm ni kha?” tiin.—Luka 24:32.
Kan nun chu Bible thutak kan inkaihhruaitîr chuan kan hlim zual sauh ang. Hemi chungchângah hian, hlimna chu chhimbâl nên a tehkhin theih a. Chhimbâl chu khua a ṭhat deuhvin a lo lang ṭhîn a, duhthusâma khua a ṭhat phei chuan—a lo êng zual sauh va—chhimbâl pahnih pawh a lang kawp hial thei a ni. Tûnah chuan Bible zirtîrnate a taka kan hman chuan hlimna nasa takin a tipung thei a ni tih entîrna tlêm i lo enho ang u.
I Nun Titluangtlam Rawh
A hmasain, Isua’n sum leh pai lama thurâwn a pêk dân lo thlîr ila. Sum leh pai lam hlîr ûmna chu dam chhan bera hmang lo tûra a zilh hnuah thu danglam tak hetiang hian a sawi a: “Chutichuan i mit a fîm chuan i taksa apumin a êng chhuak ang,” a ti a ni. (Matthaia 6:19-22) A sawi tum bul ber chu, hausakna te, thuneihna te, a nih loh leh thil tum dangte nasa taka kan ûm chuan, thil pawimawh zâwkte kan chân mai dâwn a ni. A chhan chu Isua’n hun danga a thu sawinaah, “sum ngah hi mihring dam chhan a ni lo ve,” tiin a sawi a. (Luka 12:15) Thil pawimawh tak tak Pathian nêna kan inlaichînna te, chhûngkua kan ngaihsakna te, leh chûngte nêna inkûngkaih thil dangte chu kan dah hmasak chuan kan “mit” chu phe lovin “fîm” tak a lo ni dâwn a ni.
Isua’n hetianga a sawi hian sakhuana avânga hrehawm thei ang bera nun a sawi mawi tihna a ni lo tih chhinchhiah la. A chhan chu Isua pawh kha chutiang mi chu a nih loh avângin. (Matthaia 11:19; Johana 2:1-11) Nun hi hausakna chhêk khâwlna atâna hun remchâng ang leka ngaitute chuan nun awmzia tak tak an hre thiam lo tiin a zirtîr zâwk a ni.
U.S.A. rama San Francisco khua-a rilru buai tidam thiam pakhat chuan hausa hma takte chungchâng sawiin, anniho tân chuan pawisa hi “tichautu leh tibuaitu bul ber” a ni, a ti. Hêng mite hian “in pahnih- pathum an lei a, car nên, bungraw dang dangte lei nân pawisa tam tak tak an khawhral a. Mahse, chûngte chuan hlimna an thlen tak tak loh avângin an lungngai a, an nunah tih leh tûr dang an hre ṭhîn lo a ni,” tiin a sawi a belh bawk. Mahse, chutiang mite ang lo takin an tisa lam thila tluangtlam taka nung tûr lehthlarau lam thilte hmun kian zâwk tûra Isua thurâwn pêk zâwmtute chuan hlimna tak tak an hmu thei zâwk a ni.
Hawii thlirkâra awm, in satu Toma chu Pacific thliarkâra inkâwmna in sakpui tûrin a inpe a. Chuta mi chêngte chu an neinung vak lo hlawm a. Mahse, Tom-a chuan hêng mi inngaitlâwm takte atâng hian thil engemaw hmuh a nei a. Tihian a sawi a ni: “Hêng thliarkâra awm unaute hi an hlim tak zet a. Pawisa leh neihsumte hi hlimna thu rûk a ni lo tih min hriatthiamtîr lehzual a ni” tiin. Tin, chu thliarkâra mahni duh thlanaa inpete lungawizia pawh a hmu bawk. An chungchâng sawiin Toma chuan: “Pawisa tamtak tak hlawh thei an ni a; mahse, thlarau lam thilte dah hmasa zâwkin, tluangtlam takin an nung a ni” a ti. Chu entîrnate chuan, Tom-a chu a chhûngkua leh thlarau lam thilte tâna a inpêk tam zâwk theih nâna a nun titluangtlam tûrin a a chetîr a—Engtiklai maha a inchhîr ngai lohna tûr thil chu.
Hlimna leh Mahni Inhlutna
Hlim nâna thil pawimawh tak chu mahni zahawmna emaw, inhlutna emaw hi a ni. Ṭhatfamkim lohna leh chak lohnate avângin ṭhenkhat chuan a chhe zâwnga mahni inthlîrna an nei a; tam tak phei chuan an naupan têt aṭângin an nei a ni. Chu ngaihdân nghet tak chu hneh a harsa mai thei; mahse, chu chu thil theih a ni. A tihvenna chu Pathian Thu zâwmnaah a innghat a ni.
Bible chuan kan chungchânga Siamtu ngaihdân a sawifiah a ni. Ani min thlîrdân chu mihring thlîr dân—keimahni ngei thlîr dân—ai chuan a pawimawh zâwk daih lo vem ni? Hmangaihnaa khat Pathian chuan pawngpaw huatna leh rilru chhiatna tel lovin min thlîr vek a. Kan tihtheih tawk leh kan tih tûr pawh a hre vek a ni. (1 Samuela 16:7; 1 Johana 4:8) Dik tak chuan, amah tilâwm duhtute chu eng nga ṭhafamkim lo pawh nise a tân an hlûin, an duhawm êm êm a ni.—Daniela 9:23; Hagaia 2:7.
Pathian chuan kan chak lohna leh kan thil sual tih apiang a ngaizam mai lo. Theihtâwp chhuah thil ṭha tih tum tûrin min beisei a; chutianga kan tih chuan min ṭanpui ṭhîn a ni. (Luka 13:24) Mahse, Bible chuan tihian a sawi a: “Pain a fate a khawngaih ang hian, LALPA chuan amah ṭihtute chu a khawngaih ṭhîn,” tiin. Hetiang hian a sawi belh a: “LALPA, nangin khawlohnate i chhinchiah chuan, Aw LALPA, tunge ding ang le? Nimahsela, i hnênah ngaihdamna a awm a ni, ṭiha i awm theih nân,” tiin.—Sâm 103:13; 130:3, 4.
Pathianin a thlîr dân ang che a inthlîr zir la. Amah hmangaihtute chu atân mi duhawm tak an ni tih leh an chungah rintâwkna a nei a ni tih hriatna chuan—tlinglo anga an inngaih lai reng pawhin—mite hlimna a tizual sauh thei a ni.—1 Johana 3:19, 20.
Beiseina—Hlimna atânna Pawimawh
Tunlaia an ngaihtuah chhuah pakhat, thil a ṭha zâwnga ngaihtuahna leh mimal chakna thlûrbingna chuan hlimna a thlen thei tih a ni. Nunna leh hma lam hun a ṭha zâwnga thlîrna chuan hlimna a belhchhah tih chu mi tam zâwkin an pawm. Mahse, chûng a ṭha lama thlîrnate chu duhthusâm mai ni lovin, thil tak taka innghat a ni tûr a ni. Chu bâkah, a ṭha zawnga thlîrna emaw, beiseina emaw chuan—mi tam takte hlimna dâltu—indona te, ṭamna te, natna te, pollution te, târna te, damlohna te, leh thihna te a nuai bo thei dâwn si lo. Mahse, a ṭha zawnga thlîrna chuan hmun dek tak a nei a ni.
Ngaihven thlâk takin, Bible hian a ṭha zawnga thlîr tih thu mal hi a hmang lova; chu aia ril zâwk thu mal—beiseina tih chu a hmang a ni. Vine’s Complete Expository Dictionary chuan “beiseina” chu Bible-a “ringhet leh lâwm chunga nghah, . . . lâwm taka thil ṭha lo thlîr lâwk,” tia a hman ang chiah hian a sawifiah a ni. Bible hman dân chuan, beiseina chu a ṭha zâwnga thlîr tih aiin a hmang tam zâwk a ni. Miin a beiseina a nghahna a kâwk bawk a ni. (Ephesi 4:4; 1 Petera 1:3) Entîr nân, Kristian beiseina chu, paragraph hmasa zâwka târlan tâk thil duhawm lo zawng zawngte chu tih tâwp thuai a ni ang tih a ni. (Sâm 37:9-11, 29) Chu aia tam chu a la awm a ni.
Kristiante chuan lei paradis-a mi rinawmte’n nun famkim an neih hun tûr chu an thlîr reng a ni. (Luka 23:42, 43) Chu beiseina chu, Thu Puan 21:3, 4-ah zau zâwkin a sawi a: “Ngai teh, Pathian bâwktê chu mihring zîngah a lo awm ta, ani chu an hnênah a awm ang a, anni chu a mite an ni ang a, . . . An mit ata mittui zawng zawng a hrufai ang a; thihna a awm leh thei tawh lo vang a, lungngaih te, ṭah te, nat te pawh a awm leh tawh hek lo vang; thil hmasate chu a ral ta,” tiin.
Tun dinhmun hi duhawm lo hle mah se, chûng thiltea beiseina neitute chuan hlimna chhan an nei a ni. (Jakoba 1:12) Chuvângin, eng vângin nge chu beiseina chu chhût chiangin, i rin thei dân i zawn lo vang. Chu beiseina chu nî tina Bible chhiarna hmangin tinghet la. Chutianga i tihna chuan thlarau lamah a tihchak ang che a, mite hlimna dâltu thilte laka pumpelh tûrin a ṭanpui ang che a, lungawinaa pe bawk ang che. Ni e, hlimna tak tak hmuh theihna thurûk bul ber chu Pathian duhzâwng tih a ni. (Thuhriltu 12:13) Bible thupêkte zawmnaa innghat nun chu nun hlim a ni; Isua pawhin, “Pathian thu hriaa zâwmte hi mi hamṭha an ni zâwk e” a ti si a.—Luka 11:28. (w01 3/1)
[Footnote-te]
a Buddhist chuan Pathian rin kher ṭûl an ti lo.
[Phêk 5-naa milem]
Hlimna chu sum hausakna emaw, mahni inlâkhranna emaw, anih loh leh mihring chin tâwk nei hriatna emaw hmanga hmuh thei a ni lo
[Phêk 6-naa milem]
Pathian Thu zawmnaa innghat nun chu nun hlim a ni
[Phêk 7-naa milem]
Kristian beiseinain hlimna a thlen