“Ngai Teh! Thil Engkim Ka Siam Thar E”
HE lehkhabu kawma mi hlim takte lem hi en teh. Hetiang mi nih hi i duh ve em? Duh dawn lawm ni, i ti ngei ang. Mi zawng zawngin an thlakhlelh inremna leh muanna a awm tih a lang a ni. Hnam chi tinreng, a hang leh a ngo leh a engte pawh chhungkua angin an inpawlh vek a ni. A va hlimthlak em! An va inpumkhat em! Heng mite hian nuclear boruak chhia leh inralrapnate chu engah mah an ngai lo tih a lang chiang a ni. Indona thlawhnate chuan an chung zawn boruakte chu a tichhe ve lo va. Sipai te, tank te, leh silaite a awm hek lo. Dan vawng turin police pawh a tul hek lo. Indona leh sual hnathawh a awm lo hrim hrim a ni. Chenna in indaih loh a awm hek lo va, mi tinin mahni in nuam tak an nei theuh zawk a ni.
2 Naupangte saw han thlir teh! An infiamte saw a hmuhnawm a nia. An infiampui ramsate saw! Ramsa eng pawh mihringte nen an inngeih dial dial avangin he hmunah hian hungna thir tlawnte pawh a ngai lo. Sakeibaknei leh beramno pawh an inthian a. Sava rawng chi hrang hrangte thlawk vel leh an hram mawi tak takte chuan naupang hlim rawlte an lo chhawn a. Bawm chhunga khung reng an awm lo va, an duh ang angin an leng vel hlawm a ni. Pangpar rim tuite han hnimin lui luang rite han ngaithla la, ni lum nuam takte han ai teh. Aw, em chhunga theite hi han ei chhin la, he lei hian rah a chhuah tha ber berte an ni si a, a tha ber takmeuh, he hmun nuam leh ropui takah hian hmuh theih a ni si.
3 Mi thenkhat chuan, ‘ngawi teh, khawiahnge tarhote an awm? He nun nuam tak hi an chen ve dawn lawm ni?’ an ti mai thei. Tarte pawh kha chutah chuan an awm ve ngei asin, an vanglai niahte an lo kir leh ta zawk a ni. He hmunah hi chuan tumah an tar thi tawh lo. Naupang chu an lo puitling a, mahse an tar leh tawh ngai lo a ni. Kum 20 an ni emaw 200 an ni emaw, he hmuna mi maktaduai tam tak chengte hi chu an vanglai nun neiin hrisel takin an awm reng zawk a ni. Maktaduai tam tak maw? i ti a ni ang e. Ni tehreng e, hetiang hmun hi khawvel ram tinah tihzauhvin a awm a ni, Fuji atanga Andes thlengin, Hongkong atanga Mediterranean thlengin inremna leh mawinain a khat vek dawn a ni. Lei pumpui hi paradisa siam a ni dawn si a.
4 ‘A awiawm loh ve’ i ti em ni? A nih theih dan tur han ngaihtuah hmasa phawt teh. Tun lai khawvel buaina nasa tak hi a reh hnuah he kan lehkhabu kawma milemin a entir Paradisa luh chu nang leh i chhungte tan a theih a ni.a
Paradis Hrilhfiahtu Lehkhabu Chu
5 Heng thil ropui takte leh chungte chu a dik ngei a ni tih chu lehkhabuah hrilhfiah a ni a, lehkhabu ziak tawh zawng zawnga ropui ber a ni. Lehkhabu upa deuh mai a ni a, chu lehkhabu chu Bible a ni. A thu thenkhat lai phei chu tun hma kum 3,500 kal taa ziak kha a ni. A thute chu tun lai nun atana kawng dik kawhhmuhtu leh petu tangkai ber a ni. A hrilhlawkna thute chuan hun lo la awm tur chungchanga beiseina tha tak tak a tilang a. Lehkhabu sem chhuah tam ber, 2,000,000,000 aia tama sem chhuah, tawng chi hrang 1,810 laia lehlin a ni.
6 lehkhabu thianghlim dang chu hetiang khawpa darhzau a awm lo va, a tam berte pawh chu Bible tluka upa an awm lo. Islam Koran chu kum 1,400-in a naupang zawk a; Buddha leh Confucious chu tun hma kum 2,500 vel mi kha an ni a, an lehkhabu ziakte pawh chutih hun laia ziak chu a ni. Shinto Sakhaw lehkhabu pawh tun laia a awm dan ang hi chuan kum 1,200 aia hla a ni lo. Mormon Lehkhabu chu kum 160 leka upa a ni bawk. Heng lehkhabu thianghlimte hi Bible-in a chhui anga mihring chanchin kum 6,000-a hla dik taka chhui an awm ve lo. Sakhaw lo awm tan tirh hre thiam tur chuan Bible atanga kan chhui a ngai a ni. Khawvela mi zawng zawng tana thuchah kengtu chu Bible hi a ni.
7 Khawvel hnam tin zinga ngaihtuahna tha nei mi reng reng chuan Bible thu mawizia leh finzia hi an fak theuh a. Scientist hmingthang leh law of gravity hmuchhuaktu Sir Issac Newton chuan “Bible aia dik zawk science a awm lo” a ti a ni. “Zalenna min pek loh vek chuan min tihlum zawk rawh u” tih a sawi avanga mi hmingthang, American zalenna atana helho hruaitu Patrick Henry pawhin “A hlutzia lamah chuan Bible chuan lehkhabu chhuah tawh dang zawng zawng hi a tluk a ni,” a ti bawk. Hindu mi thianghlim Mohandas K. Gandhi pawhin vawikhat chu India ram British Viceroy hnenah “In ram leh kan ram hi tlang chunga Isua zirtirna thuah kha chuan cheng dun ila chuan, keimahni ram chauh ni lovin khawvel pumpui hi kan ching fel vek ang,” a ti bawk. Gandhi chuan Bible-a Matthaia bung 5 atanga 7 kha a sawi a ni. Heng bung leh changte hi i chhiar chuan a thuchahte hi i ngaisang ve ngei ang.
Bible—Khawchhak (Oriental) Lehkhabu
8 Rin dan tlangpui lo ang takin, Bible chu Khawthlang hnam fingho kutchhuak a ni lo va, a thute chuan an hnam nunphung a chawimawi hek lo. Bible thu pumpui deuhthaw hi Khawchhak ram atanga ziak a ni. A ziaktute pawh Khawchhak mi (Orientals) vek an ni. Buddha hun hma lam kum sang khat vel tawh, B. C. E. 1513 khan Middle East rama cheng Mosia chu Pathianin Bible lehkhabu pakhat, Genesis an tih chu ziak turin a thawkkhum a. Chuta tanga intan chuan Bible chu a kawh thumun zelin Thupuan thleng hian a kal ta zel a ni. Tichuan Bible chu C. E. 98, Buddha hnu lam kum 600 velah chuan ziak kim a lo ni ta a. Bible chu lehkhabu 66 finkhawm a ni tih i hre ngai em? Chuvang chuan Bible chu lehkhabu finkhawm (library) a ni!
9 Chutichuan Mosia atanga kum 1,600 chhung chuan mi 40 velin thu inrem tak kal zel Bible ziak hna chu an thawk a. A ziaktute ngei pawhin thi thei mihringte aia chungnung zawk kaihhruainaa an ziak a ni tih an tilang a ni. Tirhkoh Paula chuan “Pathian lehkhathu zawng zawng hi Pathian thawkkhuma pek a ni a, zirtir kawngah te, thiam loh chantir kawngah te, zilh kawngah te, felna zirtir kawngah te a sawt bawk a ni,” a ti. (2 Timothea 3:16) Tirhkoh Petera pawhin hetiang hian a sawi bawk: “Pathian lehkhaa thu hril lawk reng reng hi mahniin hrilhfiah tur a ni lo tih hre hmasa phawt ula. Thu hrilhlawk reng reng hi mihring thua chhuak a ni ngai si lo va, miten thlarau thianghlim tirhin Pathian hnen ata an sawi zawk thin a ni,” tiin.—2 Petera 1:20, 21; 2 Samuela 23:2; Luka 1:70.
10 Chhinchhiah tlak ber mai chu, Bible chu tun lai hun thlenga a lo awm zel dan hi a ni. Kum 500 kal ta hma lam, khawl chhutna an siam thiam hma kum sang hnih chuang zet chhung zawng khan Bible chu kuta ziak chhawn a ni thin a. Hmasanga lehkhabu ziak leh ziak chhawn reng reng chu ngunthluk tak leh fimkhur taka tih a awm lo va. Bible erawh chu vawi tam tak ziak chhawn a ni a, mahsela fimkhur em ema tih a ni thin. A ziak chhawngtute chuan tlemte chauh tihdik loh palh an nei a, chutiang thil lam han khaikhin velna atang chuan atira lo ziaktute chuan Pathian thawkkhum ngeiin an ziak a ni tih a tilang thei a ni. Bible lehkha (manuscripts) thila a khaipa ber Sir Frederic Kenyon chuan heti hian a sawi: “Pathian lehkhathute hi atira a inziak ang tak a la ni zel em tih rinhlelhna chhan hnuhnung ber chu tihkian zawh a ni ta,” tiin. Tun thleng hian kuta ziak Bible bu pumpui emaw a bung hrangin emaw 16,000 vel a la awm a, chung zinga thenkhat phei chu Isua pian hma kum zabi pahnih vela mite a ni. Chung bakah chuan Hebrai tawng te, Greek tawng te leh Aramaic tawngtea ziak hmasak atangte chuan ngunthluk takin tawng dang chi hrang tinreng deuhthawa lehlin a ni.
11 Thenkhat chuan Bible thute hi dik tawk lo an tih avangin hnawl an tum a. Mahsela tun hnaiah thil lai chhuak mite chuan hman laia Bible ziak hmasatute ramah hmakhawsang khawpui hluite an lai chhuak a, chung ram leh khuate leh a mihringte leh an thu ziakte Bible-in a lo sawite chu a dikzia tilangtu an hmu chhuak zel a ni. Nova hun lai, tun hma lam kum 4,000 hma deuh khan khawvelah tui a let a ni tihte pawh an hmu chhuak a ni. Chu lam chungchangah chuan thil lai chhuaktu hmingthang tak Prince Mikasa chuan “Tuilet hi a awm tak meuh em? . . . Tuilet chu a awm tak tak a ni tih chu fiah chian a ni ta e,” a ti.b
Bible Pathian Chu
12 Thenkhatin Bible an nuihzat ang bawkin thenkhat dangte chuan Pathian Engkimtithei a awm a ni tih chu an nuihzat a ni. (2 Petera 3:3-7) ‘Ka hmuh theih loh Pathian chu engtinnge ka rin theih ang?’ an ti. ‘Mihring aia chungnung, Siamtu mita hmuh theih loh a awm ngei tih lantirtu a awm em ni? Pathian chu thil engkimah hian a cheng em ni?’ te pawh an ti. Mi dangte chuan ‘Pathian emaw, Buddha emaw pawh hi an awm lo’ an ti bawk. Mahsela mihring reng reng chuan min hringtu nu leh pate atangin nunna kan hmu a, chutiangin kan thlahtu hmasa berte chuan Siamtu, an Pa vana mi, a hming Jehova hnen atangin nunna an hmu a ni tih Bible chuan a lantir a ni.—Sam 83:18; 100:3; Isaia 12:2; 26:4.
13 Thil kawng hnih pawimawh takin Jehova chu a inlan chiantir a ni. A kawng langsar ber chu Bible, a thu dik leh a thil tumte tilangtu chu a ni. (Johana 17:17; 1 Petera 1:24, 25) A kawng dang leh chu a thilsiamte hi a ni. Mi tam tak chuan an hawi vela an mita thil ropui tak takte an hmuh hian Siamtu Pathian, a thilsiamtea a mize ropui tak tilangtu chu a awm ngei a ni tih an ringin an ngai sang a ni.—Thupuan 15:3, 4.
14 Pathian Jehova chu Bible siamtu a ni. Thlarau Ropui tak, chatuan ata awm tawh a ni. (Johana 4:24; Sam 90:1, 2) A hming “Jehova” han tih hian a thilsiamte chungchanga a thiltum tihlan tumna a ni. Chu hming ropui tak tihlan chian nana mi sualte tihbova, amah hmangaihtute chhanchhuaha, lei paradisa chentir chu a thiltum a ni. (Exodus 6:2-8; Isaia 35:1, 2) Pathian Engkimtithei a nih avangin chu chu a ti thei a ni. Lei leh van zawng zawngte siamtu a nih avangin milemte leh pathian dangte aiin a chungnung zawk a ni.—Isaia 42:5, 8; Sam 115:1, 4-8.
15 Tun hnai kum zabi tlem kal te chhung khan science thiam mite chuan hun tam tak hmangin thilsiam chungchang an zir a. An thu tihtluk chu engnge ni le? Electricity lam thila a sulsutu hmasa ber pawl zinga mi British mi hmingthang, physicist Lord Kelvin chuan “Science zir belh zelna chuan, zir tam zawh poh leh pathian awm rin lohna (atheism) ata hi min hnuk kir a ni,” a ti. Europe rama piang, pathian awm ring lo anga chawi san, scientist mi hmingthang, Albert Einstein chuan “Khawvel pian hmang mak tak, kan hmuh thiam rii riai, finna them lek thil awmdanin a tihlan hre thiam tura inngaitlawm taka beih hi ka tan a tawk e,” a ti bawk a ni. American scientist Nobel lawmman dawngtu, Arthur Holly Compton pawhin “Khawvel (universe) dik tak hian thu dik sawi lan ropui ber ‘Atirin Pathianin’ tih thu hi a dikzia a tilang a ni,” a ti bawk. He mi hian Bible thu bul ber a rawn tar lang a ni.
16 Hnam thiltithei tak chunga roreltute chuan van sang lehzual boruaka an thiltih hlawhtlinnate chu an chapopui a ni thei e. Hmun ruaka an boruak lawngte chu lei heltu thla leh ni vela herte (planets) nena khaikhin chuan a va han te tham em! Jehova thilsiam thlasikkawng (galaxies) tluklehdingawn tam tak, chumi zinga pakhat pawhin kan ni (sun) ang hi chhiar sen loh nei, hriat phak loh hun ata tawha lo ruahman tawhte nena khaikhin chuan mihring thil thiam vete hi chu a va nepin a va te tham em! (Sam 19:1, 2; Joba 26:7, 14) Mihringte hi khau (grasshoppers) ang lek, hnam ropuite pawh “engmah lo” anga Jehovan a lo ngai hi a mak lo ve.—Isaia 40:13-18, 22.
17 Inah i cheng em? In chu nangma sak a ni kher lo thei a, a satu pawh i hre kher lo mai thei. A satu i hriat lohna chuan in satu chu mi themthiam tak a ni tih a rinhlelhtir chuang lo ang che. Chu in chu amaha insa mai nia ngaih chu thil atthlak tak a ni! Khawvel pumpui (universe) leh a chhunga thil reng reng lo awm theih nan hian a ruahmantu fing leh ropui tak a awm a ngai a. Chuvang chuan Siamtu Fing tak a awm ngei tihna a ni lawm ni? Dik tak chuan mi a chauhvin a ni a thinlunga “Jehova a awm lo” ti thin ni.—Sam 14:1; Hebrai 3:4.
18 Kan vela thil mawi ropui tak min hual veltu—pangpar te, sava te, ran te, mak tak maia siam mihring te, nunna leh a lo awm theih dan mak tak mai zawng zawngte hian anmahni siamtu Hotu Mifing ber, mita hmuh theih loh a awm tih a tilang a ni. (Rom 1:20) Finna awmnaah chuan ngaihtuah thiamna a awm a, ngaihtuah thiamna awmnaah chuan mi (person) a awm bawk. Finna chungnung ber chu Mi Chungnungber, thil zawng zawng Siamtu Nunna Hnar chu a ni. (Sam 36:9) Siamtu chu chawimawi leh fak tlak a ni takmeuh a ni.—Sam 104:24; Thupuan 4:11.
19 Indopui Pahnihna tuar avanga an Pathian rinna tihnghin mi thenkhat an awm. Chutih lai chuan ram tinin, Catholic an ni emaw Protestant an ni emaw, Khawchhak lam sakhaw bia an ni emaw, an “Pathian” theuh kha an au va. “Pathian” chuan hnam thenkhat chu tanpuiin hnam dangte chu a hnehtir tih a sawi theih ang em? Chung hnamte zinga a engamah chuan Pathian dik Jehova chu an au lo tih Bible chuan a tilang. Pathian Jehova, lei leh van siamtu chu hnam hrangte zinga inngeih lohna leh indona chungchanga mawhphurtu a ni lo. (1 Korinth 14:33) A ngaihtuahnate chu he leia politic lama hruaitute leh sipai ngah tak takte ngaihtuahna ai chuan a sang zawk daih a ni. (Isaia 55:8, 9) Chutiang bawk chuan Jehova biakna sakhaw dik chuan hnamte indonaah chuan tel vena reng a nei lo. Jehova chu hnam hrang hrangte pathian chung daiha awm a ni a. Hnam tin mi, a hmei a pa pawh hmangaih vek mi a ni. “Pathianin mi duhsak bik a nei lo tih dik takin ka hria e; nimahsela hnam tin zingah tupawh amah tiha fel taka ti apiang a lawmzawng mi an ni thin,” (Tirhkohte 10:34, 35) tiin Bible chuan a sawi si a. Hnam tin zinga mi dik takte chuan tunah Bible thute zirin Pathian dik, remna thlentu, mi zawng zawng Siamtu biak dan chu an pawm tlat a ni.—Rom 16:20; Tirhkohte 17:24-27.
20 Mi thenkhat chuan Kristian sakhua, Bible zawmtua inchhalte zinga inthensawmna leh verveknate chu an rawn sawi lang a. ‘Bible neitu hnamte chu nuclear ralthuam chhekkhawltute zinga mi an ni si a, engtinnge Bible Pathian chu ka rin theih ang?’ an ti bawk. A nih dan takah chuan Bible chu a dik reng laiin Chhim tawp leh Hmar tawp a inpersan hlauh ang mai hianin Kristian invuah hnamte chu Bible nen chuan an inpersan hlauh a ni. Vervek taka Kristian hming invuahte an ni mai. Bible chu an nei ngei a, mahsela a thu zirtirte chu an pawm lo. Hiroshima khuaa atom bomb thlak tur thupetu American president chuan vawikhat chu heti hian a sawi: “Aw, Isaia emaw St. Paula emaw chu ni se!,”—he khawvel buainaa mipuite hruai turin, a ti a ni. Bible-a Isaia thusawi chu pawm sela chuan atom bomb chu a thlaktir awzawng lo vang, Isaia chuan ‘ralthuamte chu leilehna hmanruaa siam a, an feite pawh theikung ah chhumna chemkawma chher turin’ a sawi si a. Chu bakah Bible-a Paula pawhin “Tisaah awm mah ila tisa indo angin kan indo lo va, keini inralthuamnate chu tisaa mi a ni si lo,” a ti bawk a ni. (Isaia 2:4; 2 Korinth 10:3, 4) Mahsela Bible zirtirna fing tak zawm aiin Kristian invuah hnamte chuan chhiatna rapthlak ralthuam an siam a, chu lamah chuan an intlansiak zawk a ni. Chuvangin Bible zawmtu Kristian anga an inchhalna chu a dik lo hulhual a ni. Pathian duhzawng an tih lohna chungchangah Pathian rorelna an hmabak ngei tur a ni.—Matthaia 7:18-23; Zephania 1:17, 18.
Jehova Thilsiamte leh Thilmakte
21 Jehova chuan thil a siam a, thilmakte a ti bawk. Tui thisena chantir te, Tuipui Sen tihchah te, nula thianghlimin Isua a hrin te, leh thilmak dang Bible-a i hmuhte hi mak i ti em? Mihring chu thil tih theih chin tawk nei a nih chauh avangin heng thilmakte hi engtia awm thei nge tih a hre vek thei lo vang, tuk tin zan tina ni lo chhuaka a tla leh thin hi a chhan chiah a hre thei lo ang bawk hian. Mihring siam kan nih dan hmang hrim hrim mai pawh hi thilmak a ni. Chu thil makzia chu tun lai mihringte chuan an hmu thiam lo va, thil awm ngei a ni tih erawh chu an hria, amah mihring ngei chu mi nung a nih avangin. Dik tak chuan khawvel zawng zawng leh nunna zawng zawng hi thilmak a ni vek mai. Tun lai hun atante chuan Pathian thilmak tih tawh ang chite chu mamawh lo mah ila, Pathian Thu, Bible-in a hun laia Pathian thilmak tih a sawite chu kan ringhlel tur em ni ang?
22 Jehova thilsiam zawng zawng chu thilmak leh ropui a ni! A thilsiam hmasa ber chu a mak lehzual ber. Thlarau taksa pua a Fapa a siam “hmasak ber mai”chu. (Kolosa 1:15) Chu a Fapa van mi chu “Thu chu” tia vuah a ni. Siam a nih hnu kum chhiar sen loh hnuah chuan he leiah hian a lo kal a, “mihring Krista Isua” a lo ni a. (1 Timothea 2:5) A chung thuah chuan “Thu chu tisaah a lo chang a, kan zingah a awm ta a, Pa fa mal neih ropui angin a ropuizia kan hmu, khawngaih leh thutakin a khat,” tih a ni.—Johana 1:14.
23 Jehova leh a Fapa inkungkaih dan chu thil siamna neitupa, manager ni pahfawm bawk leh thil tih dan chungchanga amah tanpui thintu a fapa nen tehkhin theih a ni ang. Chu a Fapa hmang chuan Jehova chuan thlarau mi tam tak a siam bawk a, chungte chu Pathian fapate an ni a. Chumi hnu lamah chuan Thilsiam lama Hotuber, Jehova Fapain kan awmna lei leh van lam hmuh theih thilte a han siam chhuah chuan Pathian fapa dangte chuan chung thil chu an hmuhin an lawm em em a ni. Chutianga siam an nihzia chu i ringhlel em? Kum sang tam tak hnuah chuan Jehova chuan Joba chu heti hian a zawt a: “Leilung nghahchhan ka phum lai khan khawiahnge i awm? I hriat thiam chuan sawi rawh. Varparh arsite an zai khawma, Pathian fate zawng zawng an au lai khan?” tiin.—Joba 38:4, 7; Johana 1:3.
24 A hnu lam zelah chuan Jehova chuan he leiah hian thil dang, thlai te, thing te, pangpar te, sangha te, savate leh ramsate a siam a. (Genesis 1:11-13, 20-25) Tin, Pathian chuan Thil Siamtu bera a hmana hnenah chuan “Kan anpuiin, keimahni ang takin mihring siam ila . . . Tichuan Pathianin ama anpuiin mihring a siam a, ama anpui ngeiin a ni a siam ni; mipaah leh hmeichhiaah a siam a ni.” (Genesis 1:26, 27) Pathian mizia, hmangaihna te, finna te, dikna te leh thiltihtheihna te neia Pathian anpuia siam a nih ang ngeiin mihring hmasa ber chu ramsate ai chuan a chungnung zawk daih a ni. Ramsate aia danglam daih a nih avang chuan mihring chuan ngaihtuahna a hmang thei a, tun hnu thil a ruahman thei a, Pathian pawh a be thei bawk a ni. Ramsate chu an nung mai a ni. Mihring chu finna nei lo ramsate atang maia lo piang chhawng nia sawi chu a va awiawm lo kher em!—Sam 92:6, 7; 139:14.
25 “Chhak lamah Eden huanah chuan” Pathian chuan mihring chu a dah a. Mi pahnih, Adama leh a nupui chauh chu la ni rih mah se, chu huan chu kan lehkhabu kawma a lan dan ang mai hian huan nuam tak mai a ni. He huan Paradis hi chu a awm tawh lo va, Nova hun laia tuiletah khan a chhe vek tawh a ni. Middle East rama a awmna lai vel erawh chu hriat theih a la ni a, chu huana luang tlang lui hming Bible-in a sawite chu tun thlengin a la awm si a. (Genesis 2:7-14) Mihring chuan chumi hmun chu hmun laili bera hmangin lei hmun dang zawng zawng chu thil chin nan leh paradisa siam vek theihna a nei a ni.—Isaia 45:12, 18.
26 Pathian leh a Fapa chu hnathawk mi an nih ang bawkin Pathian chuan mihring chu he leiah hian hna thawh tur a pe a. (Johana 5:17) mihring hmasa ber Adama leh Evi hnenah chuan heti hian a hrilh: “Chi tam tak thlaha lo pungin, leilung hi luah khat ula, in thu thuin awmtir rawh u; tuifinriata sangha chungah te, chungleng sava chungah te, thilnung leia bawkvaka kal zawng zawng chungah te thu nei bawk rawh u,” tiin. (Genesis 1:28) Chu chuan mihringte chu nasa taka inthlah pungin leilunga leng lo khawp hial an ni tur tihna em ni? Ni lo ve a, miin no khata thingpui thli tura an tih chein dawhkana baw zawih zawih khawpa a chuang a liamin i thli lo va, a no i thli khat mai zawk a ni. Chutiang bawk chuan “Leilung Luah khah” thu-ah chuan a nuam tawka lei luah khat tura thu pek an ni a, chumi bak chu pun vak a ngai tawh lo tihna a ni. Chu chuan mihring tha famkimte chungchangah harsatna engmah a thlen lo vang. Tun lai khawvela mihring tam vanga harsatna thleng thinte pawh hi mihringte sual vang mai mai a ni zawk.
Thil Thalote—Engvanginnge Pathianin A La Phal?
27 Pathian chuan lei hi paradisa siam a tum a nih si chuan engatinge tun lai khawvel hi sualna leh lungngaihna leh tuarnaa a khah? Pathian chu Engkimtithei a ni si a, chutiang thil chu engvanginnge hei leh chen hi a awm a remtih? Kan buaina zawng zawngte hi a tawp hun beisei tur a awm em? Bible-in engnge a sawi?
28 Vana Pathian fapate zinga pakhat Pathian thuneihna dodala a hel avangin buaina a lo awm tan ta a ni tih Bible chuan a sawi. (Rom 1:20; Sam 103:22, NW Ref. Bi., ftn.) He angel hi mihring siam hun laia lawma aute zinga mi kha chu a ni ngei tur a ni. Mahsela duhamna leh chapona a thinlungah a lo lut a, Evi leh Adaman Jehova an biak aia amah an biak duhna thinglung a lo nei ta a, chu angel chuan rul hmangin Engkimtithei Pathian thu chu bawhchhe turin Evi chu a thlem thlu ta a ni. Adama chuan a nupui bawhchhiatna chu a zawmpui ve ta bawk a.—Genesis 2:15-17; 3:1-6; Jakoba 1:14, 15.
29 Angel hel taa chu “rulpui tar” tia hriat a ni ta. (Thupuan 12:9; 2 Korinth 11:3) Chu mi chu Setana tia koh a ni bawk a, chumi awmzia chu “Dodaltu”tihna a ni a, Ramhuai (Devil) tih a ni bawk a, a awmzia chu “Sawichhetu” tihna a ni bawk. He lei chunga Jehova thuneihna leh a felna leh a dikna chu a cho va, Pathian biakna dik ata mi zawng zawng kai peng thei tur angin Pathian chu a cho ta a ni. Pathian chuan chumi chungchangah chuan kum 6,000 vel lai chu Setana chuan a thil tum chu a tih theih leh theih loh fiah nan hun a pe ta a, chumi zawhah chuan kumkhua atan Pathian thuneihna chu tihlan fiah a ni tawh ang. Pathian tel lova mihringte rorelna a hlawhtling ngai reng reng lo. Amaherawhchu, Isua ang bawka rinna nghet tak nei mi, hmeichhia leh mipa engemaw zat chuan nasa taka fiahna an chunga a thlen pawhin Ramhuai chu dawt sawi hmang a nihzia leh Jehova dikzia tilangin Pathian tana an rinawmna chu an vawng tlat a ni. (Luka 4:1-13; Joba 1:7-12; 2:1-6; 27:5) Chutiang bawkin nang pawh ring nghettu i ni thei ve a ni. (Thufing 27:11) Amaherawhchu, Setana chauh chu min tiduhdahtu hmelma awmchhun a ni lo. Hmelma dang engnge awm le?
Hmelma—Thihna Chu
30 Pathian chuan sual man atan thihna a ruat a. A thu tihtluknaah chuan hmeichhe hmasa ber hnenah Pathian chuan: “I hrehawmna leh i naupai na chu nasa takin ka tipung ang a, hrehawm takin fa i hring thin ang a; nimahsela i duhzawng chu i pasal lam a ni ang a, ani chuan i chungah thu a nei fo vang,” a ti a. Adama hnenah chuan: “Leia i kir leh hma loh chuan i hmaia thlantui luang zawih zawihin chaw i ei tawh ang; lei atanga lak chhuah i ni si a; vaivut i ni a, vaivutah i kir leh tur a ni,” a ti bawk. (Genesis 3:16-19) Thuawi lo nupate chu hlimna Paradis ata ramhnuai engmah la chin ngai lohnaah chuan hnawhchhuah an ni ta a. Atawpah phei chuan an thi ta a ni.—Genesis 5:5.
31 Suala an tluk chhiat hnuah chauh chuan Evi leh Adama chuan fa an nei tan a. Tun lai mihring zawng zawngte hi an thlahte chu an ni a, chuvangin mi zawng zawng an thi thin a ni. Bible ziaktu pakhat chuan hetiang hian a sawi: “Mi pakhat avangin sual khawvelah a lut a, sual avangin thihna a lut bawk a, chutiang bawkin mi zawng zawngin thil an lo tihsual avangin thihnain mi zawng zawng a fan chhuak ta,” tiin. Heta “sual” hi engnge ni? Famkimna emaw thatfamkimna (perfection) emaw tlin zawh lohna chu a ni. Pathian Jehova chuan that famkimna nei lo thil reng reng chu awmtir reng a duh lo va. Mi zawng zawngin sualna leh that famkim lohna an rochun tak siah chuan thihna chuan lal angin an chungah ro a rel ta a ni. (Rom 5:12, 14) Ramsate ang bawkin tlu chhe tawh mihringte chu an thi a ni.—Thuhriltu 3:19-21.
32 He “thihna” hi engnge ni? Thihna chu nunna eptu (opposite) a ni. Pathian chuan mihring hnenah a thu an awi phawt chuan he leia nun tawp nei lova an awm tur a tiam a. Mahsela thu an awi ta lo va, chuvanga hremna chu thihna, engmah hriat tawh lohna, boralna chu a ni. Thu awi lo mihringte hnenah Pathian chuan a thih hnuah meidila nghaisak emaw, thlarau khawvela kal thu emaw a sawi reng reng lo. Mihring hnenah chuan: “I thi ngei ang” tiin a hrilhlawk mai zawk a ni. (Genesis 2:17; 3:4; Johana 8:44) Mihringin Adama hnen atanga an rochun chu vaivuta chang leh tura thihna chu a ni.—Thuhriltu 9:5, 10; Sam 115:17; 146:4.
33 Mihring tan thih hnu thilah beisei tur a awm ta lo em ni? Beisei tur ropui tak a awm a ni! Bible chuan mi zawng zawng leh a thi tawhte tan pawh lei paradis Pathianin a tiam chu a tlawlh dawn lo a ni a ti. Jehova chuan: “Van ka thutphah a ni a, lei ka ke nghahchhan a ni.” “Ka ke nghahna hmun chu ka tiropui dawn a ni,” a ti. (Isaia 66:1; 60:13) Mi zawng zawngin nunna chu an neih theih nan a hmangaihna nasa tak avang chuan Jehova chuan a Fapa, Thua chu, amah avanga mi zawng zawngin nunna an neih theih nan, he leiah hian a rawn tir a. (Johana 3:16; 1 Johana 4:9) Thil pathum pawimawh tak Jehovan a Fapa hmanga a tih kan sawi fiah tur a awm a, chungte chu, (1) thihna ata chhanchhuah lehna a siam; (2) mitthite tihnun lehna leh; (3) mi zawng zawng tana sawrkar tha famkim din a ni.
Thihna Ata Chhanchhuahna
34 Hmasang atangin Pathian zawlneite chuan mihring thih theih lohnaah ni lovin, thihna ata Pathianin a tihnun lehnaah zawk rinna nghet an lo nei thin. (Hosea 13:14) Mahsela mihring chu thihna phuarna ata engtinnge a lo chhuah leh theih ang? A dik thei ber anga Jehova thiltih dan chuan ‘mihring aiah mihring, mit aiah mit, ha aiah ha,’ a mamawh a. (Deuteronomy 19:21) Pathian thu bawhchhiatnain mi zawng zawng hnenah Adama chuan thihna a rochun a, tichuan nun tha famkim chu a chan a, Adama thlaktu mi tha famkim dang pakhatin Adama hloh hnu lei kir leh nan a nunna a hlan ve thung a ni.
35 Thil tih dan dik tak, ‘a anpui chiaha rulh’ tih thu hi hun kal tawh rei tak chhung khan pawm a ni a. A sawi fiahna thu tlangpui ber chu “tlanna man pek” tih a ni. Tlanna chu engnge ni le? “Mihring emaw, thil dang reng reng emaw, sal emaw, bawi emaw anga tang emaw, indonaa sala man emaw te, thil hlu leh pawm tlak inremna thil hlana chhuahtir lehna chu tlan chhuah tia sawi a ni thin. Chutiang atana a aia thilpek leh hlan reng reng chu tlanna, tih a ni.”c Adama thil sual tih chinah mi zawng zawng chu sual leh thihna phuarnaa phuar beh, indonaa ral leh sal anga man ang an ni. Chumi tlan chhuak tur chuan a man pek a ngai. A hnu lama sawi leh sel a awm tawh lohna turin sualna nei lo mihring a man atan hlan a ngai a, chu chiah chu Adama ai-awh leh tlukpui chu a ni.
36 Mahsela chutiang sual nei lo, tha famkim chu khawi atanga hmuh theih nge ni ang? Adama thlah mi zawng zawng chu sual pianpui an ni vek si. “Tuman an unau pawh an tlan thei tawp lo vang a, Pathian hnenah tlanna an pek sak thei hek lo vang.” (Sam 49:7) A tul anga tih theihna tur chuan Pathianin mihringte a hmangaihna thinlung avang chuan a Fapa “upa ber” chu tlanna man atan a hlan ta a ni. Thlarau mi, a Fapa, Thua chu Juda nula thianghlim Mari chhulah chuan mihringah a rawn chantir a. Nula chu a lo rai ta a, a hrin hun a lo thlen chuan “Isua” hming putu nausen mipa chu a lo piang ta a ni. (Matthaia 1:18-25) Nunna Siamtu chuan chutiang thilmak chu a ti thei ngei tur reng a ni.
37 Isua chu a lo puitling a, Jehova hnena inhlanin baptisma a chang a. Tichuan Pathian chuan a duhzawng ti tur chuan a ruat ta a ni. (Matthaia 3:13, 16, 17) Khawvela Isua nunna chu van atanga lo kal a nih avangin nun tha famkim a ni a, chu nun tha famkim chu thihna ata mihringte chhuahtir nan a hmang thei a ni. (Rom 6:23; 5:18, 19) Amah ngeiin: “Kei zawng nun an neih nan, tam taka an neih nan ka lo kal a ni.” “Mihringin a thian aia a nun a paih aliama hmangaihna nasa zawk tuman an nei lo,” a ti. (Johana 10:10; 15:13) Setanan Isua a tihhlum laiin Isua chuan a nunna, tlan nana a pek ringtute chuan chatuana nunna an nei thei dawn tih hriain, thihna rapthlak tak tuarin a nunna chu a hlan ta a ni.—Matthaia 20:28; 1 Timothea 2:5, 6.
Tihnun Lehna
38 A hmelmaten amah chu tihlum mah sela, Pathian chunga a rinawmna a chelh tlat avangin Pathian Fapa chuan a mihring nunna tha famkim hlutna chu a hloh hlen chuang lo. Mahsela mitthi ni sia, thlana awm bawk siin engtinnge chu nunna hlutna chu mihringte tan a hman theih ang? Chutah tak chuan a ni Jehova chuan thilmak dang, chutiang lam thila a hmasa ber chu a tih leh tak chu ni. Thlana a awm achin ni thum niah chuan Jehova chuan thihna ata thlarau nunna neia thi leh tawh ngai lo turin a kai tho leh ta a ni. (Rom 6:9; 1 Petera 3:18) Thawhlehnaah chuan rinna an nghah theihna turin hun hrang hrangah a zirtirte hnenah mihring taksa puin a inlantir thin a, tum khat phei chu mi 500 zet hnenah a inlantir a ni. Heng mite reng reng leh tirhkoh Paula, Isua ropuina engin a mit a tihdel hial pawh khan a thawhlehna thilmak chu rinhlelhna reng reng an nei lo.—1 Korinth 15:3-8; Tirhkohte 9:1-9.
39 Ni 40 hnuah thihna ata tho leh ta Isua chu a mihring nunna tha famkim hlutna mihringte tana a pek chu Pathian hnena hlan turin vanah a chho ta a. “Ani erawh hi chu, chatuan atan sualte tana inthawina pakhat chauh a hlan hnuin Pathian dinglamah a han thu ta zawk a, chuta chin chu a hmelmate a kephan nghahchhana siam an nih hma loh zawng a nghak reng a.” (Hebrai 10:12, 13) He tlanna avanga chhanchhuah hmasak ber turte chu Kristian rinawm “pawl tlemte” tia sawi, “Krista mi-leh-sate” an ni. (Luka 12:32; 1 Korinth 15:22, 23) Heng mite hi “mihring zing ata tlan” an ni, chuvangin thawhlehnaah chuan thlarau mi nia vana Isua nena awm turte an ni. (Thupuan 14:1-5) Mi tam tak thlana la awmte chu engtinnge ni ve ta ang le? Isua chuan leia a awm lai khan rorelna leh nunna pek theihna a hnenah Pathianin a pek thu a sawi. Chumi thu a sawi zawmnaah chuan: “Heng hi mak ti suh u, a hun a thleng dawn ta, chutih hunah chuan thlana awm zawng zawngin a aw an hria ang a, an chhuak vek ang,” tiin. (Johana 5:26-29) Chung mite chu he lei Paradis-a cheng turin a tinung leh vek dawn a ni.
40 “Heng hi mak ti suh u,” tih Isuan a sawi hi chhinchhiah teh. Mahse engtinnge hun rei tak chhung thlana awm tawh chu chhanchhuaha tihnun an nih leh theih ang? An taksa chu leilungah a chang vek tawh a ni lawm ni? Mihring taksa siamtu thil thenkhat chu engtin emaw nunna nei thil dang, thlaiah te emaw leh thilnung dangah a tel leh ve thei si a. Mahsela thawhlehnaah chuan dam laia taksa ngaite kha lak khawm leh tur tihna a ni lo. Pathian chuan thi tawh hnu ngei kha a nihna pangngai ang khan a siam thar leh dawn tihna a ni. Leilung hmangin taksa thar a din leh a, chu taksaah chuan a nihna pangngai, a ze danglam bik dan pangngai, a hriatrengna, a nundan phung, a thih dawn thlenga a lo nihhmang kha a dah leh dawn a ni.
41 I in duh lai i ngainat deuh mai chu a kang chhe vek a ni thei e. I duh phawt chuan a ngai ang chiah pawh chu i sa leh thei tho a ni. Chutiang bawk chuan hriatreng theihna Siamchhuak theitu Pathian chuan a hmangaih vanga a hriatrengate chu minungah a siam thar leh thei a ni. (Isaia 64:8) Chuvang chuan a ni Bible chuan “hriatrengna thlan” (memorial tombs) tih tawngkam a hmanna chhan chu ni. Mitthite tihnun leh nana Pathian hun ruat a lo thlen hun chuan mihring hmasa ber siam nana thilmak a tih ang bawk khan chu thilmak chu a ti leh dawn a, a ti teuh mai dawn a ni!—Genesis 2:7; Tirhkohte 24:15.
42 Pathian chuan mihringte chu he leiah hian thi leh kher tawh lo turin a kai tho leh ang. Mahsela he leiah hian chatuan nunna chu engtinnge a awm theih ang? Pathian duhzawng leh a thiltum a nih avangin a theih dawn a ni. (Johana 6:37-40; Matthaia 6:10) Tun laite pawha he leia mi an thih thinna chhan pawh hi Adama hnen atanga thihna an rochun vang a ni. He leia mihringten an duh ang anga an hman tura thil ropui tak tak chi hrang hrang hriat kim sen loh khawp a awm tih ngaihtuah chang hian mihring dam chhung kum 100 pawh tling mang si lo hi chu a tawi lua a ni! Pathianin mihringte chen nana he lei a pek, a chhunga thilsiam ropui tak takte hi kum 100 emaw 1000 emaw lek chhung atana a pek ni lovin, kumkhuaa nungdama an chen tur atana Pathian ruat a ni.—Sam 115:16; 133:3.
Remna Sawrkar Sawiselbo
43 Kan thlahtu bul berten Pathian dan an hnawl avangin mihring sawrkar chu Setana hnuaiah a lo awm ta a. Chuvang tak chuan Bible chuan Setana chu “he khawvel pathian” a ti a ni. (2 Korinth 4:4) Indona te, rawngrana te, sualna te leh mihring sawrkar ngelngheh lohnate hi chumi dikzia tilangtu chu a ni. League of Nations leh United Nations chuan lungrual lohna avangin inremna siam chu a hlawhchham a . Remna sawrkar duhin mipui an au chhuak a. He leia Paradis siam leh tumtu Pathian chuan sawrkar sawiselbo a din leh tur chu thil tih awm reng a ni dawn lawm ni? Chu chiah chu a ni Jehova thil tih tum chu ni. Chu sawrkarnaa Ama Aiawhtu chu “Remna Lalfapa” Isua Krista chu a ni a, “a rorelna punzia leh remna chuan tawpintai a nei lo vang.”—Isaia 9:6, 7.
44 Bible chuan sawrkar sawiselbo chu vana awm turin a sawi a. Chumi hmun atang chuan Lalber Isua Krista chuan hneh takin diknain lei ro chu a rel dawn a ni. Hmuh theih loh van hmunah chuan amah rorelpuitu turte a nei bawk ang. Chungte chu mihring rinawmte atanga thlan chhuah, Isua hnungzuitu, thlemna a tawh chhung zawng pawha a hnena awm, Isua ngeiin an hnena, “Ka Pain ram mi ruatsak angin ram ka ruatsak che u a ni,” a tihate chu an ni. (Luka 22:28, 29) Vana Isua ro-relpuitu turte chu he lei mihringte zing ata thlan chhuah, mi tlem te chauh an ni. Tun lai khawvel hnamte chunga rorelna khawl chelhtu tur mi tam tak zing ata mi tlem te an thlang ang bawk hi a ni. Isua rorelpuitu turte chu Bible chuan mi 144,000 chiah an ni ang tih a sawi. Chutiang chuan Pathian ram, van rorelna chelhtu turte chu Isua leh lei ata vana lak chhoh mi 144,000 an ni ang (Thupuan 14:1-4; 5:9, 10) Lei chu engtinnge ni ve ta ang? Mihring zinga mi “Lalfapate” emaw sawrkarna enkawltu turte emaw chu van atanga ruat an ni ang a, dikna ngaisang mi an nih dana thua hman an ni ang.—Isaia 32:1 nen tehkhin rawh.
45 Engtikah leh engtinnge sawrkar sawiselbo chu din a nih ang? Isua he leia a awm lai khan chu Lalram chu a thuhrilnaa a thupui ber a ni. (Matthaia 4:17; Luka 8:1) Amaherawhchu, chu Ram chu chutih lai leh a thawhleh hnu pawh khan a din nghal mai lo. (Tirhkohte 1:6-8) Vana a lawm chhoh hnuah pawh Jehova hun ruat a thlen hun a nghak rih a ni. (Sam 110:1, 2; Hebrai 1:13) Bible hrilhlawkna chuan chu Ram din hun chu 1914 C. E. khan a lo thleng ta tih a entir. Mahsela thenkhat chuan “1914-ah chuan sawrkar sawiselbo ni lovin khawvel manganna a thleng zawk a ni lo vem ni?” an ti ang. Chu chiah chu a nih dan chu a ni! Pathian ram lo thlen leh khawvel pum buaina hian inkungkaihna bulfuk a nei tih chu kan hre zui dawn a ni.
46 1914 hma lam kum 34 chhung khan The Watchtower (tun laia sakhaw lam thila magazine thehdarh nasat ber) chuan kum 1914 chu Bible hrilhlawknaa kum pawimawh a nih tur thu a sawi a. Chuta an hrilhlawknate chu 1914 kum chuan a lo thleng tan ta a. Chung hrilhlawknate zinga a pakhat chu Isuan tun hma kum 1,900 lai kal tawha a sawi lawk, he khawvel kalhmang (system) tawpna leh lal thuneihna nena mita hmuh theih lohva ama lo kal lehna “chhinchhiahna” a sawi lawk chu a ni. Chu “chhinchhiahna” chungchang thua a zirtirten amah an zawhna a chhannaah Isua chuan heti hian a sawi: “Hnam hrang leh hnam hrang an indo vang a, ram hrang leh ram hrang an indo vang a, hmun hrang hrangah tamte a tla ang a, lirte a nghing ang. Chung zawng zawng chu nau vei tantirh a ni,” tiin. (Matthaia 24:3, 7, 8) Chung thil lo thlen chungchangah chuan 1914 kum chuan khawvel indopui pakhatna chu a lo chhuak ta a, chumi hma lam kum 2,500 chhung zawng indona vawi 900 lo awm tawh let sarih ai maha chhiatna nasa a thlen a! Chuta chinah chuan hrehawmna leh manganna chu a la awm zui ta zel a ni. 1914 china indona vanga chhiatna, riltamna, leh lirnghing, ram tina lo awm thin chu i tawng ve tawh em le? I tawng ve tawh a nih chuan khawvel tawpna “chhinchhiahna” chu mit ngeia hmutu i nih chu.—Daniala 12:4.
47 Hrehawm leh manganna chu Indopui Pahnihna thlengin a zual zel a, Indopui Pahnihna chu a pakhatna let lia nasa a ni a, chu chuan Isua hrilhlawkna kal zel nuclear hunah min hruai lut a ni. “Tuifinriat rum leh a fawn avangin leiah pawh hnam tin hrehawmna leh manganna a thleng ang; thlabar avang leh khawvela thil lo thleng tur chu ngaihtuah avangin mite an thidang ang.” (Luka 21:25, 26) Tualthahna leh sualna pung zel te, naupangten thu an awi lohna leh an sualna te, Pathian ngaihthahna leh nungchang that lohna te zawng zawng hi he khawvel sual tawpna tur hrilhlawkna tikimtute an ni.—2 Timothea 3:1-5; Matthaia 24:12.
48 Van sawrkar chu 1914-a din a nih tawh si chuan heng hrehawmnate hi engvanginnge leiah a lo thlen si? Chuta tana a mawhphurtu chu Setana a ni. Isua chu Lalram thiltihtheihna pek a nih chuan a thil tih hmasak ber chu mita hmuh theih loh van hmuna Setana do chu a ni. Chu indonaah chuan “khawvel zawng zawng bumtu” Setana leh a tirhkohte chu leiah paihthlak an ni a. A chhiatna ni tur a hnai ta tih hriain leiah buaina nasa tak a chawk chhuak a. “Lei leh tuifinriat chung a pik e, Diabola chuan hun tlemte chauh a nei tih a inhriat avanga thinur em ema in hnena a lo chhuk tak avangin,” tih chu a lo thleng ta a ni.—Thupuan 12:7-9, 12.
49 Heng chungpiknate hian tawp hun a nei ang em? Nei ang! Pathian Engkimtitheia Ram, van thuneihnain “lei tichhetu a tihchhiat ve thung” hunah a tawp ang. (Thupuan 11:18; Daniela 2:44) Politics lama thiltihtheihnate leh Kristian suakte leh Pathian thilsiam tihchhiat ching mi dang reng rengte chu Pathian chuan a tihtir phal tawh lo vang. “Ka thil tum chu, an chungah ka thinurna, ka thinurna hlauhawm tak mai leih tura lalna ramte inkhawmtir a, hnamte koh khawm hi a ni,” (Zephania 3:8) tih ang hian. Krista hmangin Jehova chuan lei leh van enkawl nana a thiltihtheihna ropui tak chu hmangin he leia Setana zuitu zawng zawngte chu a tichhe vek dawn a ni. Chu thil chuan Nova hun laia thil awmzia ang bawk khan khawvel pumpui a huap vek dawn a ni.—Jeremia 25:31-34; 2 Petera 3:5-7, 10.
50 Hnam tinreng zinga mi sual zawng zawng chhiatna tur hi Bible chuan Pathian indona, Armageddon, tiin a vuah. (Thupuan 16:14-16) Thuhnuairawlh mi, Jehova leh a felna zawngtute chauh chuan Armageddon chu dam khawchhuakin Pathian khawvel thar chu an chang ang. (Zephania 2:3; Isaia 26:20, 21) Hemi chungchangah hian Bible chuan: “Thuhnuairawlhte erawh chuan ram hi an luah ang a, remna chenin an hmuingil ang,” a ti. (Sam 37:11) Tichuan he lei hi Paradisa siam tura hnathawh chu a intan ang!
Paradis Luh Nana Zirtirna
51 Paradis-a chen i duh em? Duh e, tih chu i chhanna a nih chuan Isuan tun lai khawvel buaina lo awm tur leh chhiatna lo thleng tur a sawi lawknaa a thu sawi tel, “Tin, he ram chanchin tha hi hnam zawng zawng hriattirna turin khawvel zawng zawngah hrilhin a awm ang a, chumi zawhah chuan tawpna chu a lo thleng ang,” tia a sawi chuan i thinlung a rawn khawih ngei ang. A sawi zawm lehnaa “Tihtakmeuhvin ka hrilh a che u, chung zawng zawng chu a thlen kim hma loh zawng tun lai chhuante hi an ral lo vang” a tih te hi. A tlem berah pawh tute emaw 1914 kuma “nau vei tantirh lo awm” hmutute zinga mi chu lei Paradis din thar hmu phakin an dam dawn a ni. (Matthaia 24:3-8, 34) Amaherawhchu, tun lai khawvel mipui tam berte chuan boralna kawng zau an zawh hi a lungchhiatthlak hle a ni. (Matthaia 7:13, 14) Insiamthat nan hun tawi te chu a la awm. Jehovan a hun taka hriattirna a rawn pek hi i tan a va lawmawm em! Jehova chuan nunna i neih a duh a, kawng dik zawh turin a tanpui ngei ang che.—2 Petera 3:9; Ezekiela 18:23.
52 I mamawh hmasa chu hriatna dik a ni. (1 Timothea 2:4; Johana 17:3) Chu chu khawiahnge i hmuh ang? Eng sakhua atang pawh hian hmuh theih a ni em? Mi thenkhat chuan tlang panga kawng kal chho zawng zawng chuan a chhip a thleng vek ang hian sakhua zawng zawng hian hmun khatah a hruai vek a ni, an ti. An va ti dik lo em! Kawng dik hre tur chuan tlang lawn mite chuan map an hmang a, hruaitute an chhawr bawk thin. Chutiang bawk chuan sakhaw zirtirna dik pakhat chauhvin chatuan nunnaah a hruai lut thei a, chumi hmu tur chuan kawhhmuhna a tul bawk a ni.—Tirhkohte 8:26-31.
53 He lehkhabute hi nangmah tanpuitu atan Jehova Thuhretute chuan an buatsaih a ni. Bible thu dik bulbal thenkhat chu a hriattir nual tawh che a. Nangmah ngei pawhin a thu pawimawh sawite hi Pathian thawkkhum thu dikah a innghat a ni tih chu i pawm a. I kal zelna tur atan erawh chuan i zir belh zel a ngai a ni. Ni tin khawsak nana mi pangngai dinhmun thaa ding ve tur chuan lehkha zir thiamna a tul ang hian lei Paradis-a cheng tur pawl zinga tel ve a, Bible zir thin chu a tul a ni. (2 Timothea 3:16, 17) Chutiang tihna dal tur chuan Setana chuan i thian hnaite a hmang mai thei a, mahni hma sialna leh sum leh pai umna thil leh sualna chi dangte ti turin mi a bei thei bawk. Chuvangin Setana chu kawng kian tur a ni lo. Nang leh i chhungkaw himna tura in hmakhua chu Bible zir zawm zelna thilah a innghat a ni.—Matthaia 10:36; 1 Johana 2:15-17.
54 I Bible zir chhunzawm zel bakah zir dan kawng dang pawh a la awm. I thenawm khawvengte zingah Bible zir chak mi Kingdom Hall-a inkhawmnaa tel ziah thin an awm. Chuta inkhawm thin zawng zawngte chu nun dan tha zawka nun duha Bible kaihhruaina zawm tumtute an ni. “Lo haw ula, Lalpa (Jehova) tlangah . . . (amah biakna hmunah) i chho vang u, anin a kawng chanchinte min zirtir ang a, a kalkawngahte chuan kan kal ang,” (Isaia 2:3) tiin, lo kal tharte chu an lo lawm thin a ni. Bible thu lama inkhawmnaa tel a thatna chhan chu Hebrai 10:24, 25 pawhin heti hian a ti: “Hmangaihna leh thil tha tiha inchawktho turin inngaihtuah tawn ang u, thenkhat tih dan anga kan inkhawmnate bansan lovin infuih tawn zawk ang u; ni chu a lo hnai telh telha in hriatin infuih tawn nasa lehzual sauh rawh u,” tiin.
55 Jehova pawlte zinga in lo tel chuan temple leh biak in dangte nena a danglamna nasa tak in hmu ang. Pawisa thawhlawm lam sawina te, intihbuai leh inrelna te, sum leh pai dinhmun lam thil leh chi leh kuang lama inthliarna te a awm hauh lo. Jehova Thuhreture mize langsar ber chu inhmangaihna a ni. Jehova an hmangaihna a hmasa ber a, mi dangte an hmangaihnain a dawt a ni. Chu chu Kristian dik chhinchhiahna chu a ni. (Matthaia 22:37-39; Johana 13:35) Chu chu a dik leh dik loh hriat nan an inkhawmnaah te han tel ve teh. An inpumkhatzia chuan i rilru a khawih ngei ang. Khawvel ram hrang 200 chuangah Jehova’s Witnesses chu mi maktaduai thum aia tam an awm a. Chung mi zawng zawngte chuan an inkhawmnaah chuan program thuhmun vek an hmang a ni. An thu zirte chu aruala tawng hrang tam taka chhuah a nih avangin khawvel pumpuiah Pathian thu chu darkar rei lote chhungin an inkhawmnaah chuan an zirho thei a ni. Jehova pawlte zinga inpumkhatna chu tun lai inthendarhna khawvela thilmak awm chu a ni.
56 Jehova mite zinga tel ve i nih ang ngeiin mihring thara i inthuam a, Pathian thlarau rah, hmangaihna te, hlimna te, remna te, dawhtheihna te, ngilneihna te, thatna te, rinawmna te, thuhnuairawlhna te, insumtheihna te chu i ching ve tur a ni ang. (Kolosa 3:10, 12-14; Galatia 5:22, 23) Chu chuan thinlung chhungrilah lungawina a thlen ang che. Famkim lo mi nihna leh khawvel sualnain min chim theuh avang hian a chang chuan harsatna eng eng emaw i nei thin a ni thei e. Mahsela Jehova chuan a tanpui zel ang che. Amah tihlawm tumtute chungchangah chuan ama thu chuan: “Engahmah mangang suh u, engkimah tawngtai leh dilin, lawmthu hril tel zelin, in duhnate chu Pathian hnenah hriattirin awm zawk rawh se. Tichuan Pathian thlamuanna, rilru reng renga hriat sen loh khan, in thinlung leh in ngaihtuahnate chu Krista Isuaah chuan a ven sak ang che u,” a ti a ni. (Philippi 4:6, 7) Jehova hmangaihna chuan a hip ang che a, tichuan ama rawngbawl i lo chak ang. Jehova Thuhretute chuan hmangaih Pathian tana i inpek theihna leh a thu hriatpuitute zinga tel ve tura kawng kawhhmuh che chu an chakzawng a ni. (Sam 104:33; Luka 9:23) Chu chu thil lawmawm tak a ni. Chhut ngun mah teh! Jehova betu nih chu he lei paradisa chatuan nunna neih theihna a ni.—Zephania 2:3; Isaia 25:6, 8.
57 Pathian Jehova leh a Fapa leh van atanga diknaa an rorelna chu ngaina zual zel turin zir zawm zel teh. Pathian rorelna leh mihringte tana malsawmna a pek tur chungchang chu Bible chuan hetiang hian a sawi: “Ngai teh, Pathian bawkte chu mihring zingah a lo awm ta. Ani chu an hnenah a awm ang a, anni chu a mite an ni ang a, Pathian ngei chu an hnenah a awm ang,” tiin. Tun lai khawvela mahni hmasialna leh dik lo taka rorelna aia tha chungnung zawk daih “Pathian ngei chu” chu khawvel tharah chuan amah betu leh hmangaihtute bul hnaiah chuan a awm tawh ang. Sakhaw pakhat chauh Jehova biakna sakhua chauh chu a awm tawh ang a, Pa leh a fate inlaichinna nghet tak chu amah betute chuan hlim takin an nei tawh ang. Pa hmangaihna a lantir tur chu a va ropui dawn em! “An mit ata mittui zawng zawng a hru fai ang a, thihna a awm leh thei tawh lo vang a, lungngaih te, tah te, nat te pawh a awm leh tawh hek lo vang. Thil hmasate chu a ral ta.”—Thupuan 21:3, 4.
58 Van thuneihna hnuaia he lei paradisa siam nana thil mak ropui takte chu tihin a awm tawh ang. Ni a lo chhuak a, a tla leh thin ang hian chung thilte chu a lo awm ngei dawn a ni. Pathian Jehova, lei leh van siamtu thutiam chu a “rinawmin a dik” si a. A van lalthutthleng atanga “Ngai teh, thil engkim ka siam thar e,” titu chu Amah chu a ni si a.—Thupuan 21:5.
He lehkhabute hi han thlir kir lehin heng zawhnate hi engtinnge i chhan ang?
Eng kawngin nge Bible hi a chungchuan bik?
Pathian chanchin engnge i zir?
Isua Krista chu tunge ni?
Ramhuai Setana chu tunge ni?
Pathianin engvanginnge sualna a awmtir phal?
Engvanginnge mihring a thih?
Mitthite chu engtinnge an awm?
Tlanna chu engnge ni?
Thawhlehna chu engtinnge, khawiahnge a lo awm dawn?
Lalram chu engnge ni, engnge a tih zawh tur chu?
He khawvel tawpna chhinchhiahna chu engte nge ni?
Paradisa chatuana nunna turin engtinnge i inbuatsaih?
[Footnotes]
a Kan thil sawi lan takte chungchanga Bible bung leh changte: (1) Tirhkohte 17:26; Sam 46:9; Mika 4:3, 4; Isaia 65:21-23; (2) Isaia 65:25; 11:6-9; 55:12, 13; Sam 67:6, 7; (3) Joba 33:25; Isaia 35:5, 6; 33:24; Sam 104:24; (4) Isaia 55:11.
b Monarchs and Tombs and Peoples—The Dawn of the Orient, Phek 25.
c Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature by J. McClintock and J. Strong, Volume 8, Phek 908.
[Study Questions]
1-4. (a) He kan lehkhabu kawma thil lem engte hi nge chen i duh ang? (b) Hetah hian thil tha neih theih tur engnge a entir che? (c) Chung beiseinate chu Bible bung leh chang enginnge tilang?
5. (a) Eng lehkhabuin nge heng thilte hi hrilhfiah? (b) He lehkhabu hi eng kawngtein nge a chungchuan bikna?
6. Thu thianghlima ngaih ziak dangte aiin Bible chu eng thilin nge a danglam bikna tilang?
7. Mi thil ngaihtuah thui mite chuan Bible chungchang engtinnge an sawi?
8, 9. (a) Engvanginnge Bible hi Khawthlang mite lehkhabu tia sawi a dik loh? (b) Bible chu engtianga ziak nge ni a, hun engti chhunga ziak nge? (c) Engvanginnge Bible chu library tia vuah a nih? (d) Mi engzatin nge Bible ziak? (e) Bible chungchang thu a ziaktu thenkhatin engtinnge an sawi?
10. [This question is missing in electronic file as well as in the printed brochure]
11. Tun lai thil hmuhchhuah leh Bible thu inremte chu engte nge ni?
12. (a) Nuihsantu thenkhat chuan Pathian chungchang engtinnge an sawi? (b) Engvanginnge Bible-in Pathian chu Pa nia a sawi? (c) Bible chuan Pathian hming engnge a ni a tih?
13. Eng kawng hnihin nge Pathian chu mihringte hnenah a inlantir?
14. Bible chuan Jehova chanchin engnge a sawi?
15. Thilsiam zir mi mi fingte chu engtianga sawitir nge an nih?
16. Khawvel (universe) hian thilsiam kawnga Pathian finna leh thiltihtheihna engtinnge a tihlan?
17. Siamtu a awm ngei tih rin theihna chhan engnge ni?
18. Pathian chu a awm ngei tih leh fak tlak a nihzia enginnge tilang?
19. (a) Engvanginnge eng hnam mahin indonaah Pathianin a hnehtir an tih theih loh? (b) Hnam hrang indonaah engatinge Pathian a tel ve lohna tur?
20. Kristian invuah hnamte chu Kristian an ni lo tih leh Pathian dodaltu an ni tih enginnge tilang?
21. Pathian thilmak tihte hi a rinhlelhawm lohna chhan engnge ni?
22. Pathian thilsiam hmasak ber chu han sawi teh.
23. (a) Pathian leh a Fapa inkungkaih dan chu engtia sawi fiah theih nge? (b) A Fapa hmang chuan Jehova chuan engnge a siam?
24. (a) Jehovan leia thil a siam zingah engnge langsar ber? (b) Engvanginnge mihring chu ramsa atanga lo chang chhawng a nih theih loh dan?
25, 26. (a) Mihring hmakhua thil tha engnge siam sak awm? (b) Engvanginnge leiah mihring tam lutuk vanga buaina a awm loh theihna chhan tur?
27. Zawhna engte nge chhan lo tul ta chu?
28. Eden huan Paradis-ah chuan helna chu engtinnge a lo awm?
29.(a) Eng thil nge tihfel ngai awm ta chu? (b) Pathian chuan amah chona chu engtinnge a tih zui? (c) Setana chona thilah chuan engnge i tih ve theih?
30. Thuawi lohna avanga mihring chunga thil lo thleng chu Bible sawi danin engnge ni?
31. Sual chu engnge ni a, mihringte chungah engnge a thlen?
32. Sual kan rochung tih chu Bible-in engtinnge a sawi fiah?
33. (a) Lei leh mihringte chu hmabak ropui tak enginnge nghak? (b) Eng thil pathumte nge Jehovan a Fapa hmanga a ruahman tawh?
34, 35. (a) Thihna ata mihring chhanchhuah theih dan awmchhun chu engnge ni? (b) Tlanna chu engnge ni?
36. Engtinnge Jehovan mi tha famkim chu tlan nana a pek?
37. Nunna ngainatute tan Isuan a hmangaihna engtinnge a entir?
38. Pathian Fapa chu engtianga tihnun leh nge ni a, a tifiahtu engnge ni?
39. (a) A inhlanna hlutna chu Isuan engtinnge a hman a, tute tan nge a hman hmasak? (b) Thilmak dang Isuan engnge a sawi?
40, 41. (a) “Thawhlehna” tih awmzia chiah chu engnge ni hrilhfiah teh. (b) Pathianin thawhlehna a tiam chu engvanginnge kan rin theih?
42. Engvanginnge he leia chatuan nunna chu thil awm thei a nih ngei dan?
43. (a) Sawrkar sawiselbo atan engnge tul? (b) Chumi chungchangah chuan Jehovan engnge a tum?
44. (a) He sawrkar hi khawiahnge a innghah ang? (b) Engtia din nge ni ang?
45, 46. (a) He leia Isua thu hril laia a thupui ber engnge ni? (b) Engvanginnge sawrkar sawiselbo chu din nghal a nih loh? (c) Khawvel thil lo thlengah 1914 C. E. chu kum pawimawh a nih theih?
47. Tun hnai hian khawvela thil lo thlengte hian “chhinchhiahnate” chu eng angin nge a tihchian zual?
48. Lei hrehawmna chungchanga mawhphurtu tunge ni? Engvanginnge 1914 chinah khan a zualkai?
49. (a) Lei tichhetute chungah engnge thleng ang? (b) Hnamte chungah chuan Jehovan a rorelna engtinnge a thlentir ang?
50. (a) “Armageddon” hi engnge ni? (b) Tute chauh nge Armageddon dam tlang ang?
51. Engvanginnge tunah thil i tih tan a tul?
52. Sakhaw chungchangah duhthlanna dik hmang turin engnge i mamawh?
53. (a) Chatuan nunna nei turin engnge i tih zui zel tur? (b) Setana thlemna engtenge i do zawh tul?
54. Zirna thilah i thenawm velah Jehova chuan eng thil nge a ruahman?
55. (a) Eng kawngin nge Jehova pawlte chu mi dangte aia an danglam? (b) Mi dangte ang lo takin Jehovah’s Witnesses chu engtinnge an inpumkhat?
56. (a) Jehova pawlte zinga i tel ve chuan hlawkna engnge i hmuh ang? (b) Harsatna a lo awmin engtinnge i tih ang? (c) Jehova hnena inpekna chu i tan engnge a tangkaina?
57. (a) Khawvel tharah chuan Pathian leh mihringte chu engti angin nge an inkungkaih ang? (b) Malsawmna i neih tur thenkhatte chu engte nge ni?
58. Engvanginnge Jehovan thil engkim a siam thar i rin ngheh theih?
[Pictures on page 13]
Thilsiamah chuan, mihring chu ramsate aiin a chungnung daih
[Picture on page 18]
Isua chu Adama sual hma thafamkim nena intluk a ni