Thu Dik Lo Lakah Mahni Invêng Rawh
Tûn hma zawng aiin tûn laiah chanchin hmuh tûr a tam tawh zâwk a, chûng zîngahte chuan himna leh hrisêlna lam hawi thute pawh a tel a ni. Mahse, chanchin hriat tuma i zawn hunah, hêng a hnuaia thu dik lote lakah hian fîmkhur ang che:
Min hruai sual thei chanchin
Chanchin dik lo
Entîr nân, COVID-19 hripui lên chhûng khân, United Nations-a secretary-general chuan hripui chungchânga thu dik lo laka fîmkhur tûrin vaukhânna a pe a. “Hrisêlna chungchânga thurâwn hlauhawm takte leh damdawia inenkawl dân dik lo tam tak a awm a. TV leh radio-te aṭangin chanchin dik lo tam tak i hria ang. Mite chuan chanchin phuahchawpte chu Internet-ah an theh darh a. An rîlrem loh zâwngte a nih chuan, hmêlma anga ngaiin, an sawichhe nasa ṭhîn hle,” tiin a sawi.
Ni e, chanchin dik lote chu thil thar zawng a ni hauh lo. Mahse, Bible chuan tûn kan hun chungchângah, “mi sual leh tihdertute erawh chu mi bum leh buma awmin an sual zual deuh deuh ang,” tiin a sawi lâwk a ni. (2 Timothea 3:1, 13) Tûn hma zawng aiin, tûnah chuan chanchin dik lote chu Internet aṭangin awlsam tak leh rang taka kan hmuh theih bâkah, chûngte chu thu dik nia ngaiin, kan theh darh chhâwng leh a. Chutiang chuan, kan email te, social media te, leh kan phone leh tablet-tea lo lût ṭhîn chanchinte chu thu dik lo leh thu dik chanvea khat chanchinte a ni ṭhîn.
Engtin nge chanchin dik lo leh phuahchawpte laka kan invên theih ang? Min ṭanpui theitu Bible thu bul ṭhenkhat hi han ngaihtuah teh.
I thil hmuh leh hriat apiang chu ring nghâl mai suh
Bible sawi: “Mi mâwl chuan thu tin a ring a, mi remhria erawh chuan a kalna a en ṭha ṭhîn.”—Thufingte 14:15.
Kan fîmkhur loh chuan, awlsam taka bumin kan awm thei a. Entîr nân, online leh a bîk takin, social media kal tlanga tihchhuah lehkhaziak tâwi telna milemte leh video tâwite hi han ngaihtuah teh. Memes tia koh chûng thilte chu nuihza atâna tihchhuah a ni fo va. Mahse, chûng milemte leh video-te chu awlsam taka siam danglam theih leh duhna lai chin chauh tihchhuah theih a ni. Mite sawi loh pui leh tih miah lohte chu sawi leh ti anga ngaih theih tûr video-te chu siam chhuah theih a ni.
“Zir chîk mite hmuh social media-a chanchin dik lo a tam zâwkte chu memes ang, phuahchawp leh siam danglam chawp milemte leh video-te an ni.”—Axios Media.
Heti hian inzâwt rawh: ‘Hei hi chanchin dik a ni em? Nge ni a, memes mai zâwk?’ tiin.
Chanchin lo chhuahna hnâr leh a chhûng thute chu chian rawh
Bible sawi: “Engkim fiah zâwk ula.”—1 Thessalonika 5:21.
Chanchin chu lâr tak leh târ lan fo ṭhin a nih pawhin, i rin hma leh i theh darh hmain, a dik leh dik loh chian hmasa ṭhîn rawh. Engtin nge?
Chanchin lo chhuahna hnâr chu rin tlâk a nih leh nih loh chian hmasa rawh. Chanchin tichhuaktu pâwlte leh pâwl dangte chuan sumdâwnna leh politics avângin, chanchinte chu an duh dân lam hawiin an siam danglam mai thei a. Chanchin pakhatin a târ lan dân leh chanchin dangin a târ lan dân chu khaikhin rawh. A châng chuan, ṭhiante hian email emaw, social media emaw kal tlangin chanchin dik lote chu an lo pho chhuak palh pawh a ni thei a. Chuvângin, chanchin engemaw chu a lo chhuahna hnâr i hre chiang lo a nih chuan ring suh.
A chhûng thute chu tûn laia thilthleng a niin, a dik leh dik loh chian rawh. A nî leh thla te, leh thuziakte chu a dik a ni tih finfiahna chiang takte chu zawng rawh. Chanchin hriatthiam harsa takte chu ho lam taka târ lan a nih emaw, chanchin chu rilru vei zâwng chawk tho zâwnga târ lan a nih emaw chuan fîmkhur lehzual ang che.
“Chanchin a dik leh dik loh bih chian chu kut silfai tlukin a pawimawh tawh a ni.”—U.N. tâna hnathawk, a Senior Food Safety and Nutrition Officer Sridhar Dharmapuri-a.
Heti hian inzâwt rawh: ‘He chanchin hi thu dik nge ni a, mi mal ngaih dân ṭanchhana ziak mai zâwk?’ tiin.
Mahni duh zâwng ni lovin, thu dik inkaihhruaitîr rawh
Bible sawi: “Mahni rilru ring maitu chu mi â a ni.”—Thufingte 28:26.
Kan hriat châk zâwng leh kan rin duh zâwnga târ lan chanchinte chu thu dik niin kan ngai mai ṭhîn a. Internet company-te chuan kan tui zâwngte leh kan thu zawn ṭhinte milin chanchin an tichhuak a. Mahse, kan hriat châk thute chu kan hriat ngai thute a ni lo fo.
“Mite hian ngaihtuahna hmangin thil inâwm takte chu an hre thei a; mahse, kan duh zâwng te, beiseina te, hlauhna te, leh min chêttîrtute chuan kan hriat châk zâwnga tihchhuah chanchinte chu thu dik angin min pawmtîr ṭhîn a ni.”—Social psychologist, Peter Ditto-a.
Heti hian inzâwt rawh: ‘He chanchin hi ka hriat châk zâwng a nih avâng maia ring ka ni em?’ tiin.
Chanchin dik lo chu theh darh suh
Bible sawi: “Thuthang dik lo chu i sawi chhâwng mai mai tûr a ni lo.”—Exodus 23:1.
Mi dangte hnêna i thawn chhâwn chanchinte chuan an ngaihtuahna leh thiltihte chungah nghawng a nei thei tih hre reng ang che. Tum loh takin chanchin dik lote i lo thawn chhuak palh a nih pawhin, a sawhkhâwkte chu a hlauhawm hle thei a ni.
“A pawimawh ber chu thawn kual zung zung suh, tih a ni a, heti hian inzâwt hmasa rawh, ʻKa thu thawn chhâwn tûr hi ka hre chiang em?’ tiin. Mi tin hian chutiangin ti se chuan, online-ah tûn ang hian chanchin dik lo a tam lutuk lo tûr.”—News Literacy Project-a senior vice president, Peter Adams-a.
Heti hian inzâwt rawh: ‘Hei hi thu dik a ni tih ka hriat avâng maiin ka thawn chhâwng ang em?’