«Aju wamiwoye» chi Jehová te
«Aqeye aj Israel tiyjil Jacob, aqeye nmajene skʼoʼmaj wuʼne, aqeye tiyjil Abraham aju wamiwoye» (ISAÍAS 41:8).
1, 2. a) ¿Tiquʼn ojtzqiʼn quʼn qa jaku che ok xjal te tamiw Dios? b) ¿Tiʼ qo xnaqʼtzal tiʼj toj xnaqʼtzbʼil lu?
ATXIX tej qul itzʼji ex tzmaxi aj qkyim, qgan tuʼn qok kʼujlaʼn. Aqoʼ xjal qajbʼil tuʼn kyten tbʼanel qamiw aju kʼujlaʼn qoʼ kyuʼn ex nya oʼkx aju kʼujlabʼil at kyxol jun xinaq tukʼil jun xuʼj. Ex aju mas at tajbʼen qe, aju tuʼn qok te tamiw Dios ex tuʼn qok tkʼujlaʼn. Nim xjal in kubʼ kyximen qa mlay qo ok te tamiw Dios, tuʼnju nya qʼanchaʼl te ex at nim tipumal. Noqtzun tuʼnj, ojtzqiʼn quʼn qa jaku qo ok te tamiw Jehová.
2 ¿Tiquʼn ojtzqiʼn quʼn? Tuʼnju in yolin Xjan Uʼj kyiʼj xjal e ok te tamiw Dios. Tbʼanel qa ma qo ximen kyiʼj xjal lu ex tuʼn tel qkanoʼn aju techel kyaj kyqʼoʼn qwitz. ¿Tiquʼn? Tuʼnju aju qamiwbʼil tukʼil Dios atzunju mas nim toklen jaku ten qe. Tojju xnaqʼtzbʼil lu qo xnaqʼtzal tiʼj techel kyaj tqʼoʼn Abrahán (kjawil uʼjit Santiago 2:23). Ok Abrahán te tamiw Dios tuʼnju attoq qʼuqbʼil tkʼuʼj tiʼj. Tuʼntzunju in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa a te «mambʼaj kye kykyaqil» qeju at qʼuqbʼil kykʼuʼj (Romanos 4:11). Aj qxnaqʼtzan tiʼj techel kyaj tqʼoʼn, bʼaʼn tuʼn qximen tiʼj jlu: «¿Tiʼ jaku bʼant wuʼne tuʼn tten qʼuqbʼil nkʼuʼje ik tzeʼn te Abrahán ex tuʼn woke te jun tbʼanel tamiw Jehová?».
¿ALKYE TTEN OK ABRAHÁN TE TAMIW JEHOVÁ?
3, 4. a) ¿Alkyelo matij malbʼil ok tiʼj qʼuqbʼil tkʼuʼj Abrahán? b) ¿Tiquʼn tajbʼiltoq Abrahán tuʼn t-xi tqʼoʼn Isaac te jun oyaj?
3 Ximana tiʼj Abrahán aju qʼiʼntoq junlo 125 abʼqʼi tuʼn, in jax chebʼe chebʼe twiʼ jun witz[1] (tqanil jun). Lepchitoq tkʼwaʼl tiʼj, aju Isaac tbʼi, aju qʼiʼntoq junlo 25 abʼqʼi tuʼn. Qʼiʼntoq jun kuchiy tuʼn Abrahán ex qe tiʼchaq tuʼn tkʼant qʼaqʼ ex qʼiʼntoq siʼ tuʼn Isaac. Aju tbʼe Abrahán lu alo mas kwest ela toj twitz toj tkyaqil tanqʼibʼil. Nya tuʼnju otoq tijen, quʼn atxtoq tipumal. Kwest ela toj twitz tuʼnju ajtoq tjapun twi witz oktoq kxel tqʼoʼn tkʼwaʼl te jun oyaj ik tzeʼn otoq t-xi tqʼamaʼn Jehová te (Génesis 22:1-8).
Naʼmxtoq txi tnimen Abrahán aju tzaj tqʼamaʼn Dios te, tnejel ok ten ximel tiʼj. Nimen Abrahán te Dios tuʼnju attoq axix tok qʼuqbʼil tkʼuʼj
4 Alo lu ok te matij malbʼil tiʼj qʼuqbʼil tkʼuʼj Abrahán. At junjun xjal in tzaj kyqʼamaʼn qa nya bʼaʼn te Dios tuʼnju xi tqʼamaʼn te Abrahán tuʼn t-xi tqʼoʼn Isaac te jun oyaj. Ateʼ junjuntl in kyqʼamaʼn qa tajbʼiltoq Abrahán tuʼn tbʼant jlu tuʼn, tuʼnju nya kʼujlaʼntoq tkʼwaʼl tuʼn. Aʼyeju xjal in kyqʼamaʼn jlu mintiʼ qʼuqbʼil kykʼuʼj ex mintiʼ ojtzqiʼn kyuʼn tiʼ t-xilen aju qʼuqbʼil qkʼuʼj nix aju in bʼant tuʼn jun xjal at qʼuqbʼil tkʼuʼj (1 Corintios 2:14-16). Naʼmxtoq t-xi tnimen Abrahán aju tzaj tqʼamaʼn Dios te, tnejel ok ten ximel tiʼj. Nimen Abrahán te Dios tuʼnju attoq axix tok qʼuqbʼil tkʼuʼj. Qʼuqlitoq tkʼuʼj tiʼj qa mlaytoq txi tqʼamaʼn Jehová te tuʼn tkubʼ tbʼinchaʼn jun tiʼ aju jaku tzaj nya bʼaʼn tiʼj tuʼn. Ex ok qeʼ tkʼuʼj tiʼj qa ma t-xi tnimen Dios, tzultoq kʼiwlaʼn tuʼn tukʼix tkʼwaʼl. Tuʼn tten qʼuqbʼil tkʼuʼj Abrahán kyuw, iltoq tiʼj tuʼn tten tojtzqibʼil ex tuʼn tok tqʼoʼn twitz kyiʼj tiʼchaq toj tanqʼibʼil. ¿Alkye tten bʼant jlu tuʼn?
5. a) ¿Alkye tten oklo tojtzqiʼn Abrahán Jehová? b) ¿Alkye tten onin tiʼj Abrahán aju tojtzqibʼil tiʼj Dios?
5 Aju tojtzqibʼil. Atz ul itzʼji Abrahán toj jun tnam Ur tbʼi. Tojju tnam lu, in che kʼulintoq xjal kywitz nya ax tok dios. Ax ikx te ttat Abrahán in kʼulintoq kywitz (Josué 24:2). Qa ikju, ¿alkyetzun tten ok tojtzqiʼn Abrahán Jehová? In tzaj tyekʼun Tyol Dios qa atz tzajni Abrahán kyiʼj qe toj tja Sem, aju jun tkʼwaʼl Noé. Ex kyim Sem tej qʼiʼntoq 150 abʼqʼi tuʼn. Attoq nim qʼuqbʼil tkʼuʼj Sem tiʼj Jehová ex oklo ten Sem yolil tiʼj Jehová kyukʼil qe toj tja. Tuʼnlo jlu ok tojtzqiʼn Abrahán Jehová. Noq tuʼnju tojtzqibʼil Abrahán lu, ok tkʼujlaʼnxix Jehová ex ten qʼuqbʼil tkʼuʼj tiʼj.
6, 7. ¿Alkye tten onin tiʼj Abrahán aʼyeju tiʼchaq ikʼ toj tanqʼibʼil tuʼn tchʼiy mas qʼuqbʼil tkʼuʼj tiʼj Jehová?
6 Aju ikʼ toj tanqʼibʼil. ¿Alkye tten onin tiʼj Abrahán aju ikʼ toj tanqʼibʼil tuʼn tchʼiy mas qʼuqbʼil tkʼuʼj tiʼj Jehová? At junjun xjal in kyqʼamaʼn qa aju ojtzqibʼil in nonin qiʼj tuʼn tkubʼ qnaʼn jun tiʼ ex aju in kubʼ qnaʼn in nonin qiʼj tuʼn tkubʼ qbʼinchaʼn jun tiʼ. Atzun jlu bʼant tuʼn Abrahán. Ok tojtzqiʼn Abrahán nim tiʼchaq tiʼj Dios. Ex aju tojtzqibʼil lu, onin tiʼj tuʼn tkubʼ tnaʼn qa nimxix toklen Jehová toj twitz, «aju Dios Maʼxix Toklen» (Génesis 14:22). Toj juntl yol, «niman» Abrahán te Dios moqa nya tajbʼiltoq tuʼn tkubʼ tbʼinchaʼn jun nya bʼaʼn twitz (Hebreos 5:7). Ex atzun jlu onin tiʼj Abrahán tuʼn kukx tnimen te Jehová. Qa qajbʼil tuʼn qok te tbʼanel tamiw Dios, ax ikx il tiʼj tuʼn tok qqʼoʼn nimxix toklen Jehová (Salmo 25:14).
7 Xi tqʼamaʼn Dios te Abrahán tukʼil Sara tuʼn kyetz toj kytnam ex tuʼn kyxiʼ anqʼil toj juntl tnam aju mintiʼtoq ojtzqiʼn kyuʼn. Otoq che tijen ex iltoq tiʼj tuʼn kyanqʼin kyoj ja xbʼalun. Nya oʼkxju, ax ikx ojtzqiʼntoq tuʼn Abrahán qa kʼokeltoq weʼ twitz nim nya bʼaʼn. Atzun te Abrahán, otoq bʼaj t-ximen tuʼn kukx tnimen te Jehová. Ex tuʼnju kukx nimen, tzaj kʼiwlaʼn tuʼn Dios ex ok xqʼuqin tuʼn. Jun techel, in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa xi qʼiʼn Sara tuʼn jun aj kawil tuʼnju tbʼaniltoq keʼyin Sara. Jakutoq tzaj nya bʼaʼn tiʼj Abrahán ex jakutoq kubʼ bʼyoʼn tuʼn aj kawil. Noqtzun tuʼnj, bʼant jun milagr tuʼn Jehová ex kolin tiʼj Abrahán ex tiʼj Sara ex nya noq jun maj bʼant tuʼn (Génesis 12:10-20; 20:2-7, 10-12, 17, 18). Aʼyeju tiʼchaq lu ikʼ toj tanqʼibʼil Abrahán, onin tiʼj tuʼn tchʼiy mas qʼuqbʼil tkʼuʼj tiʼj Jehová.
8. ¿Alkye tten jaku tzʼonin aju qojtzqibʼil ex aju in nikʼ toj qanqʼibʼil tuʼn tten jun tbʼanel qamiwbʼil tukʼil Jehová?
8 ¿Yajtzun qe? ¿Jakupe qo ok te tbʼanel tamiw Jehová? Jaku. Tuʼn tbʼant quʼn, il tiʼj tuʼn tten qojtzqibʼil tiʼj ex tuʼn tok qqʼoʼn qwitz tiʼj junjun tiʼchaq toj qanqʼibʼil ik tzeʼn te Abrahán. ¿Alkye tten jaku bʼant quʼn? Tnejel, il tiʼj tuʼn tel qnikʼ tiʼj Jehová. Mintiʼtoq tkyaqil Tyol Dios tukʼil Abrahán, atzun qe, ya at tkyaqil qukʼil. Tuʼntzunju, at mas qojtzqibʼil ex in nok qqʼoʼn qwitz kyiʼj mas tiʼchaq twitz te Abrahán (Daniel 12:4; Romanos 11:33). At nim ojtzqibʼil tkuʼx toj Xjan Uʼj tiʼj Jehová «aju bʼinchante kyaʼj ex txʼotxʼ». Aj tel qnikʼ tiʼj Jehová, kʼonil qiʼj tuʼn tok qkʼujlaʼnxix ex tuʼn tok qqʼoʼn nimxix toklen. Ex kʼonil jlu qiʼj tuʼn qnimen te. Iktzun tten kkolil Jehová qiʼj ex qo tzajel tkʼiwlaʼn ex atzun jlu kʼonil qiʼj tuʼn tok qqʼoʼn qwitz tiʼjju in nikʼ toj qanqʼibʼil tuʼn tchʼiy qʼuqbʼil qkʼuʼj. Qa in qo ajbʼen te Jehová tuʼn tkyaqil qanmi, kbʼel qnaʼn tzalajbʼil ex qo tel toj txubʼtxaj (Salmo 34:8; Proverbios 10:22). Qa at mas qojtzqibʼil ex qa mas tiʼchaq in nikʼ toj qanqʼibʼil, mas kchʼiyil qamiwbʼil tukʼil Jehová.
¿ALKYE TTEN OK T-XQʼUQIN ABRAHÁN TAMIWBʼIL TUKʼIL DIOS?
9, 10. a) Tuʼn kukx tten jun tbʼanel qamiwbʼil, ¿tiʼ il tiʼj tuʼn tbʼant quʼn? b) ¿Alkye tten ok t-xqʼuqin Abrahán tamiwbʼil tukʼil Dios?
9 Nim toklen jun tbʼanel amiwbʼil. Qa qajbʼil tuʼn kukx tten, il tiʼj tuʼn tok qxqʼuqin (kjawil uʼjit Proverbios 17:17). Nya ik tten ik tzeʼn jun xar wiʼyilxix twiʼ aju oʼkx in najbʼen te adorno. Ik tten jun amiwbʼil ik tzeʼn jun tbʼanel bʼech aju il tiʼj tuʼn tok xqʼuqit. Ojtzqiʼntoq tuʼn Abrahán qa nimxix toklen aju tamiwbʼil attoq tukʼil Jehová. Tuʼntzunju kukx ok t-xqʼuqin. ¿Alkye tten bʼant tuʼn?
Ik tten jun amiwbʼil ik tzeʼn jun tbʼanel bʼech aju il tiʼj tuʼn tok xqʼuqit
10 Kukx ok tilel tuʼn Abrahán tuʼn t-xi tnimen Dios ex tuʼn tok tqʼoʼn toklen. Jun techel, akux in bʼet kyukʼil qe toj tja ex qeju tmajen tuʼn kypon toj tnam jatumel xi tqʼamaʼn Dios kye, kukx jyon onbʼil tukʼil Dios tej tkubʼ t-ximen alkye tuʼn tbʼant tuʼn, qa nim moqa nya nim toklen. Atxtoq jun abʼqʼi tuʼn tul itzʼji Isaac, xi tqʼamaʼn Jehová te tuʼn tkubʼ tsirkunsidarin kykyaqil qeju xinaq, moqa ichin, ateʼ toj tja. Toj ambʼil aju qʼiʼntoq 99 abʼqʼi tuʼn Abrahán. ¿Tiʼ bʼant tuʼn? ¿Mintiʼpe kubʼ tbʼinchaʼn aju xi tqʼamaʼn Jehová te? ¿Jyompe jun tumel tuʼntzun miʼn txi tnimen? Miʼn. Sino ok qeʼ tkʼuʼj tiʼj Dios ex xi tnimen tojxju «qʼij» aju (Génesis 17:10-14, 23).
11. a) ¿Tiquʼn tzaj bʼaj tkʼuʼj Abrahán? b) ¿Alkye tten onin Jehová tiʼj Abrahán?
11 Kukx nimen Abrahán te Jehová, axpe ikx qa nya nim toklen aju xi tqanin te, tuʼn jlu chʼiy tamiwbʼil tukʼil. In kubʼ tnaʼntoq Abrahán qa jakutoq txi tqʼamaʼn alkyexku tiʼchaq te, ik tzeʼn qe xnaqʼtzbʼil kwesttoq tuʼn tel tnikʼ kyiʼj. Jun techel, tej xi tqʼamaʼn Jehová qa kbʼeltoq t-xitin aju tnam Sodoma ex Gomorra, tzaj bʼajxix tkʼuʼj Abrahán. ¿Tiquʼn? Tuʼnju kubʼ t-ximen qa oktoq che kyimel qeju xjal bʼaʼn kyukʼil qeju nya bʼaʼn. Oklo ten ximel tiʼj t-sobrin aju Lot tbʼi kyukʼil qeju toj tja, aqeju in che anqʼintoq toj tnam Sodoma. Noqtzun tuʼnj, qʼuqlitoq tkʼuʼj tiʼj Jehová, aju «jwes kyibʼaj kykyaqil xjal twitz txʼotxʼ». Tuʼntzunju, kubʼ tin tibʼ ex xi tqʼamaʼn te Dios aju in bʼajtoq tkʼuʼj tiʼj. ¿Alkye tten onin Jehová tiʼj? Ten tpasens ex onin tiʼj Abrahán tuʼn tel tnikʼ tiʼj qa attoq te Jehová qʼaqʼbʼil tkʼuʼj. Xi tchikʼbʼaʼn te qa aj ttzaj tiʼn jun xitbʼil, in jyon kyiʼj tbʼanel xjal ex in che klet tuʼn (Génesis 18:22-33).
12, 13. a) Tej xi tqʼamaʼn Jehová te Abrahán tuʼn t-xi tqʼoʼn Isaac te jun oyaj, ¿alkye tten onin tiʼj aju tojtzqibʼil ex aju ikʼ toj tanqʼibʼil? b) ¿Tiquʼn ojtzqiʼn quʼn qa qʼuqlitoq tkʼuʼj Abrahán tiʼj Jehová?
12 A jlu in tzaj tyekʼun qa aju tojtzqibʼil Abrahán ex aju ikʼ toj tanqʼibʼil onin tiʼj tuʼn tok t-xqʼuqin tamiwbʼil tukʼil Jehová. Tuʼntzunju, tej t-xi tqʼamaʼn Jehová te tuʼn tkubʼ tbʼyoʼn Isaac te jun oyaj, ojtzqiʼntoq tuʼn Abrahán qa tbʼanel te Dios tmod, qa at tpasens ex qa at qʼaqʼbʼil tkʼuʼj. Ex qʼuqlitoq tkʼuʼj tiʼj qa mlay tzʼok Jehová te nya bʼaʼn. ¿Tiquʼn ojtzqiʼn jlu quʼn?
13 Tej naʼmxtoq tjax Abrahán twi witz tukʼil Isaac, xi tqʼamaʼn jlu kye tmajen: «Che tenkje tzalu tukʼil bur. Atzun weye tukʼix qʼa ma qoʼxe ma chixin tuʼn qkʼulune te Dios, ex qo ul meltzʼaje kyukʼile» (Génesis 22:5). ¿Tiquʼn xi tqʼamaʼn Abrahán kye tmajen qa ax ikx te Isaac oktoq kmeltzʼaj? ¿Xipe tqʼamaʼn jun nya ax tok yol kye? Miʼn. In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa qʼuqlitoq tkʼuʼj Abrahán tiʼj qa jakutoq jaw anqʼin Isaac tuʼn Jehová (kjawil uʼjit Hebreos 11:19). Ojtzqiʼntoq tuʼn qa otoq tzul itzʼji jun tkʼwaʼl tukʼil Sara noq tuʼn tipumal Jehová, maske otoq che tijen (Hebreos 11:11, 12, 18). Ojtzqiʼntoq tuʼn qa jaku bʼant alkyexku tiʼ tuʼn Dios. Ax tok nya bʼintoq tuʼn Abrahán tiʼtoq kbʼajel toj qʼij aju. Noqtzun tuʼnj, qʼuqlitoq tkʼuʼj tiʼj qa ma kyim Isaac, jakutoq jaw anqʼin tuʼn Jehová tuʼn kyjapun twi t-ximbʼetz. Tuʼntzunju, in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa ate Abrahán «mambʼaj kye kykyaqil» qeju at qʼuqbʼil kykʼuʼj.
Qʼuqlitoq tkʼuʼj Abrahán tiʼj qa ma kyim Isaac, jakutoq jaw anqʼin tuʼn Jehová tuʼn kyjapun twi t-ximbʼetz
14. a) ¿Alkye junjun nya bʼaʼn in che ok weʼ junjun tmajen Dios twitz? b) ¿Alkye tten in nonin qiʼj aju techel kyaj tqʼoʼn Abrahán?
14 Toj ambʼil jaʼlo mintiʼ in tzaj tqanin Jehová qe tuʼn kyxi qqʼoʼn qkʼwaʼl te jun oyaj. Noqtzun tuʼnj, in tzaj tqanin qe tuʼn t-xi qnimen qe tkawbʼil. Atlo maj mintiʼ in nel qnikʼ tiʼj tiquʼn in tzaj tqʼoʼn jun kawbʼil qe moqa kwestlo tuʼn tjapun quʼn. Atlo junjun qe kwestlo tuʼn qpakbʼan tuʼnju in qo tzaj xobʼ ex kwest tuʼn qyolin kyukʼil xjal mintiʼ ojtzqiʼn kywitz quʼn. Ex atlo junjuntl qe jakulo qo tzaj xobʼ tuʼn qok te junxitl kywitz qeju qukʼil toj aqʼuntl moqa toj tja xnaqʼtzbʼil (Éxodo 23:2; 1 Tesalonicenses 2:2). Qa in kubʼ qnaʼn ikju, ¿tiʼ jaku bʼant quʼn? Bʼaʼn tuʼn ttzaj qnaʼn aju techel tiʼj qʼuqbʼil tkʼuʼj Abrahán ex aju tej mintiʼ tzaj t-xobʼil. Qa ma tzʼel qpaʼn ambʼil tuʼn qximen kyiʼj qeju xinaq kukx e ajbʼen te Jehová ex qeju xuʼj, a jlu kʼonil qiʼj tuʼn tel qkanoʼn aju techel kyaj kyqʼoʼn qwitz ex tuʼn qok te tbʼanel tamiw Jehová (Hebreos 12:1, 2).
JUN AMIWBʼIL AJU IN TZAJ TQʼOʼN TZALAJBʼIL QE
15. ¿Tiquʼn ojtzqiʼn quʼn qa mintiʼ tzaj tbʼis Abrahán tuʼnju nimen te Jehová?
15 Mintiʼx tzaj tbʼis Abrahán tuʼnju nimen te Jehová. ¿Tiquʼn ojtzqiʼn quʼn? Tuʼnju in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa qʼiʼntoq 175 abʼqʼi tuʼn Abrahán tej tkyim ex otoq tijen wen «ex otoq ten nim abʼqʼi twitz txʼotxʼ» (Génesis 25:8). Nya a t-xilen jlu qa nyatoq tajbʼil Abrahán tuʼn tanqʼin. Sino a t-xilen jlu qa nim tzalaj tiʼjju otoq bʼant tuʼn. ¿Tiquʼn? Tuʼnju aju tamiwbʼil tukʼil Jehová atzun mas nimtoq toklen ten toj tanqʼibʼil.
16. ¿Tiquʼn nimxix ktzalajel Abrahán toj Tbʼanel Najbʼil?
16 In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa «in ayontoq Abraham tiʼj ju tnam at qe t-simyentil, ax Dios ximal tiʼj ex ax bʼinchalte» (Hebreos 11:10). Aju «tnam» in nok te techel Tkawbʼil Dios. Qʼuqlitoq tkʼuʼj Abrahán tiʼj qa kpoltoq jun qʼij kʼokel tqʼoʼntoq twitz tiʼj «tnam» in kawin tibʼaj tkyaqil twitz Txʼotxʼ. Ex atzun kbʼajelju. Noqpe ximana tiʼj tzalajbʼil kbʼel tnaʼn Abrahán aj tanqʼin toj Tbʼanel Najbʼil ex tuʼn tok tilil tuʼn, tuʼn tchʼiy mas tamiwbʼil tukʼil Jehová. Ktzalajelxix aj tok tbʼiʼn qa aju qʼuqbʼil tkʼuʼj onin kyiʼj tmajen Dios toj nim mil abʼqʼi. Ax ikx, kʼelel tnikʼ tiʼj qa aju bʼant tuʼn tukʼil Isaac twi witz ok te techel jun tiʼ nim toklen aju ikʼ yajxitl (Hebreos 11:19). Ex kʼokel tbʼiʼn qa aju kʼixkʼoj kubʼ tnaʼn tej tuʼntoq t-xi tqʼoʼn Isaac te jun oyaj, onin kyiʼj nim millón xjal kukx e ajbʼen te Jehová. ¿Tiquʼn? Tuʼnju onin kyiʼj tuʼn tel kynikʼ tiʼj kʼixkʼoj kubʼ tnaʼn Jehová tej tzaj t-samaʼn Jesús tuʼn tkyim tuʼn kypaj xjal (Juan 3:16). Aju techel kyaj tqʼoʼn Abrahán o tzʼonin qiʼj tuʼn tok qqʼoʼn mas toklen aju chojbʼil bʼant tuʼn Jesús, aju matij yekʼbʼil tiʼj tkʼujlabʼil Jehová.
17. a) ¿Tiʼ bʼaʼn tuʼn tok tilil quʼn tuʼn tel qkanoʼn tiʼj techel kyaj tqʼoʼn Abrahán? b) ¿Tiʼ qo xnaqʼtzal tiʼj toj juntl xnaqʼtzbʼil?
17 Tzʼok tililxix quʼn tuʼn tel qkanoʼn aju qʼuqbʼil tkʼuʼj Abrahán. Ik tzeʼn te, il tiʼj tuʼn tten qojtzqibʼil ex tuʼn tok qqʼoʼn qwitz kyiʼj tiʼchaq in nikʼ toj qanqʼibʼil. Qa kukx sok tilil quʼn tuʼn tok qojtzqiʼn Jehová ex tuʼn qnimen te, kʼokel qqʼoʼn qwitz tiʼj alkye tten qo tzajel tkʼiwlaʼn ex qo okel t-xqʼuqin (kjawil uʼjit Hebreos 6:10-12). Iktzun tten kukx kʼokel Jehová te qamiw te jumajx. Toj juntl xnaqʼtzbʼil qo xnaqʼtzal tiʼj techel kyaj kyqʼoʼn oxetl tbʼanel tamiw Dios.
^ [1] (taqikʼ 3): Tej naʼmxtoq tkubʼ tchʼixpuʼn Jehová tbʼi Abrahán ex Sara, toktoq kybʼi te Abrán ex Sarai. Toj xnaqʼtzbʼil lu kʼajbʼel aju bʼibʼaj xi tqʼoʼn Jehová kye.